TTCT - Bằng cách nào nhà độc tài xứ Congo mobutu sese seko đã dâng tặng cho Mỹ một đất nước bao la để làm của... hồi môn vào một ngày đẹp trời của năm 1960.
Đổi lại, vì sao ông ta đã được CIA phò trợ suốt ba thập niên dài bằng cách biến siêu cường hàng đầu thế giới này thành “con tin” cho chính số phận của ông ta?
Sự cấu kết giữa Mobutu - CIA trong thời kỳ chiến tranh lạnh đã kết thúc ra sao? Cuộc “hôn nhân” Congo - Mỹ ly kỳ sặc mùi kim tiền, bạo động và gián điệp này được hai tác giả Mỹ kể lại là John Prados và Larry Devlin trong hai tác phẩm được xuất bản trong năm nay. Một người là nhà sử học nổi tiếng, từng xuất bản cuốn sách Safe for democracy (an toàn cho dân chủ), The secret wars of CIA (những cuộc chiến tranh bí mật của CIA). Người kia từng là “ông cônggô” của CIA từ 1960-1967, nhân vật bí ẩn trong chính trường ở xứ sở này, lại vừa tung ra cuốn hồi ký hấp dẫn chief of station, congo (trưởng phân bộ Congo). 10 năm sau cái chết của “vua” Mobutu, một hiện thân cười ra nước mắt cho một kẻ bán nước, lần đầu tiên những bí mật được tiết lộ...
Một đất nước bên bờ nội chiến
Léopoldville (nay là Kinshasa) ngày 30-6-1960. Với tuyên bố độc lập, có sự hiện diện của vua Baudoin của Bỉ, Congo cuối cùng đã thoát khỏi đêm dài thuộc địa. Chính quyền mới mang tính lưỡng đầu chế với một chủ tịch nước là Joseph Kasavubu và một thủ tướng là Patrice Lumumba. Trong các quán rượu, người ta nhảy múa theo nhịp bài hát “Độc lập cha cha cha”, nhưng niềm hoan hỉ này chỉ kéo dài không lâu.
Ngay từ 5-7, một cuộc nổi loạn đã nổ ra từ trại lính Thysville (Mbanza - Ngungu) cách Léopoldville 100km, rồi lan đến thủ đô. Nguyên nhân: vấn đề lương bổng, nhưng cũng là một cuộc nổi dậy chống lại các sĩ quan Bỉ vẫn còn đồn trú tại chỗ theo những thỏa thuận song phương. Tướng chỉ huy Janssens, người chỉ huy quân Bỉ, tuyên bố “xấc xược”: Đối với quân đội, độc lập là cái cóc khô gì! Ngày 11-7, tại tỉnh Katanga ở miền trung, nơi hùng cứ của “Liên hiệp Hầm mỏ Bỉ”, thủ lĩnh Moise Tshombe tuyên bố ly khai. Miền nam Kasai cũng đe dọa làm như thế. Khắp nơi, quốc gia mới ra đời này với 14 triệu dân vào lúc ấy giờ lại đang đứng trên bờ vực nội chiến.
Trong bối cảnh rối ren đó, ngày 10-7-1960, một thủ lĩnh CIA mới xuất hiện ở Léopoldville. Ông ta từ Brazzaville đến. Là đại úy trong Thế chiến 2 và là điệp viên CIA từ năm 1949, Lawrence (Larry) Devlin là một kẻ đầy kinh nghiệm và lì lợm. Trong vỏ bọc một viên chức lãnh sự quán bình thường, ông làm việc dưới quyền sếp lớn là đại sứ Mỹ Clare Timberlake.
Rất nhanh chóng, hai con người này đã đi đến cùng nhận định và được các thượng cấp ở Washington đồng tình: Patrice Lumumba, người quốc gia, quê quán tại Kasai, đồng sáng lập Phong trào quốc gia Congo, trở thành thủ tướng, là một con người nguy hiểm. Cộng sản? Không. Điệp viên Liên Xô? Không. Có thể bị Liên Xô và KGB giật dây xúi giục? Nhất định như thế! Như vậy, phải làm mọi cách cô lập ông ta lại.
Trong vòng bí mật, Devlin bắt đầu dò tìm để tuyển mộ các thủ lĩnh chính trị nổi tiếng chống Lumumba hung hãn nhất: Abert Kalonji - thủ lĩnh nhóm Babulas ở vùng nam Kasai, Paul Bolya - lãnh tụ lưu vong ở Equateur, Pierre Soumialot - thư ký riêng của Lumumba, Cyrille Adoula - lãnh tụ công đoàn và nhất kẻ sau này là trung thành nhất: Bộ trưởng ngoại giao Justin Bomboko.
Vô hiệu hóa thủ tướng
Tại nhà đại sứ Mỹ Mac Godley. Ông ta (ở trần) đứng giữa Tổng thống Mobutu (bên trái) và trùm tình báo CIA Larry Devlin (bên phải)
Tháng 7-1960, tình hình xấu đi từng ngày. Tại Matadi, trên bờ Đại Tây Dương, quân nhảy dù Bỉ đã được đưa đến để bảo vệ các kiều dân của mình. Quân đội Congo đánh nhau bằng vũ khí hạng nặng. Ngày 13, Lumumba tuyên bố cắt đứt quan hệ ngoại giao với Bỉ và dọa sẽ gọi quân Liên Xô can thiệp, nếu phương Tây án binh bất động. Ngày 17, một đội quân mũ nồi xanh đầu tiên của LHQ do Alexander - một viên tướng người Anh - cầm đầu đã được đổ xuống phi trường N'Djili. Ông ta tuyên bố một cách khoác lác và đầy khiêu khích: “Các nhà chính trị Congo còn chưa chịu tụt xuống khỏi cành cây à!”.
Giữa cơn lốc bạo động và cướp bóc, lại được báo chí thế giới hà hơi tiếp sức, hơn bao giờ hết ám ảnh của người Mỹ là thủ tướng. Không chỉ các lãnh tụ phe XHCN như Liên Xô, Tiệp Khắc, Trung Quốc, Đông Đức, Ghana, Guinée ủng hộ Lumumba, mà ngay những kẻ thân cận của ông ta, theo CIA, cũng toàn là “điệp viên KGB”. Viên thư ký người Pháp của ông ta là Serge Michel - một kẻ “xách vali” của FLN (Mặt trận giải phóng dân tộc) trong cuộc chiến tranh Algeria, và gã người Guinée Andrée Blouin - trưởng ban nghi lễ, cũng thuộc loại này.
Giờ đang là thời kỳ chiến tranh lạnh, và người Mỹ không lùi bước trước bất kỳ trở lực nào để đạt cho bằng được các mục tiêu của mình. Biết tạp chí Time sắp đăng một bài dài về Lumumba, đưa cả hình ông ta ra bìa, đại sứ Mỹ Timberlake đã thông báo cho đồng nhiệm tại Bỉ. Ông này điện thoại cho Henry Luce bạn mình, ông chủ của tạp chí Time. Kết quả: Lumumba biến mất trên trang bìa! Nhân danh quyền lợi tối thượng của nước Mỹ! Trong một bức điện tín gửi đến tổng hành dinh CIA tại Langley, bang Virginia, Larry Devlin viết: Patrice (Lumumba) sinh ra đời để làm cách mạng, nhưng ông ta không có đủ các phẩm chất cần thiết để nắm quyền sau khi đã chiếm được nó. Sớm hay muộn Moscow cũng sẽ nắm dây cương. Ông ta nghĩ mình có thể lèo lái người Liên Xô, trong khi chính họ mới là kẻ giật dây”.
Ngày 26-8-1960, đích thân giám đốc CIA Allen Dulles trả lời: “Nếu Lumumba tiếp tục đảm trách công việc, thì khả năng tốt nhất là hỗn loạn, còn tệ hại nhất là quyền lực lọt vào tay cộng sản, với những hậu quả thảm hại cho uy tín LHQ và quyền lợi của thế giới tự do. Như vậy, đối với ngài, việc ra đi của ông ta phải là mục tiêu khẩn cấp và ưu tiên”.
Trong lúc đại sứ Timberlake cố thuyết phục Tổng thống Kasavubu cách chức Lumumba (nhưng muốn thế phải thông qua quốc hội), Devlin âm thầm vận động “đốn gốc” thủ tướng. Với sự trợ giúp của một số thuộc hạ mới tuyển mộ - với ngân sách 100.000 USD, rất lớn thời kỳ đó - trùm CIA này tổ chức các cuộc biểu tình trên đường phố chống lại Lumumba.
Ngày 5-9, Kasavubu cách chức Lumumba và thay thế bằng Joseph Ileo. Nhưng lãnh tụ quốc gia này chống lại. Với sự hỗ trợ của các đồng minh Pierre Mulele, Anicet Kashamura và Antoine Gizenga, ông từ chối rời chức vụ và tranh thủ được sự ủng hộ của quốc hội. Con đường hiến pháp dường như bị bế tắc. CIA cho rằng đã đến lúc phải có biện pháp mạnh: đảo chính.
Cuộc hội ngộ tại dinh tổng thống
Chính khi đó xuất hiện một gã vô danh tiểu tốt tên Joseph - Désiré Mobutu. Người Mỹ chẳng phải không biết gì về gã, nhưng họ không biết rõ xung quanh gã có những ai và động cơ của gã là gì. Một mặt, họ xem gã là kẻ ôn hòa, có năng lực và thân phương Tây, mặt khác họ biết gã là một trong những kẻ thân cận nhất của Patrice Lumumba, được bổ nhiệm làm tổng trưởng rồi là tham mưu trưởng quân đội. Tóm lại, viên đại tá mới 30 tuổi này còn là một ẩn số, và chẳng bao lâu sau sẽ được làm sáng tỏ.
Một buổi tối đầu tháng 9-1960, Larry Devlin có một cuộc hẹn với Joseph Kasavubu tại dinh tổng thống. Lúc ông ta đang chờ trong phòng khách thì Mobutu xuất hiện cùng với hai cận vệ. Sau khi ra lệnh cho họ đi ra ngoài, viên tham mưu trưởng trẻ tuổi này cầm tay ông ta nói: “Tôi từ lâu đã rất muốn nói chuyện với ngài. Tôi đã chán trò chính trị này lắm rồi. Đó không phải là cái để làm cho Congo trở thành nước hùng mạnh, độc lập và dân chủ.
Rồi người Liên Xô sẽ chiếm lấy đất nước này. Ngài có biết họ đã gửi một phái đoàn đến trại Kokolo để dạy chủ nghĩa Marx cho binh sĩ và phân phát tài liệu tuyên truyền cho họ? Họ nói rằng: các ngài, phương Tây đang cướp bóc tài sản của Congo, trong lúc họ mới là bạn bè thật sự. Tôi đã nói chuyện này với Lumumba.
Ông ta bảo tôi đừng xía vào chuyện này. Tôi đã tập hợp các chỉ huy vùng, họ đều đồng ý với tôi. Tôi phải nói rõ. Quân đội đã sẵn sàng lật đổ Lumumba, và thành lập một chính phủ chuyển tiếp gồm các chuyên gia dân sự. Mỹ có thể ủng hộ chúng tôi không? Các ngài có công nhận chính phủ này không?”.
Tiếp theo số ra ngày 29-7-2007: “Hãy để yên cho Kasavubu!”
TTCT - Trong lúc hai người đang chuyện trò, bộ trưởng ngoại giao Justin Bomboko, người mà Devlin biết rõ và xem như thuộc hạ của mình, bất ngờ xuất hiện. Trước khi ngồi bên cạnh đại tá Mobutu, ông ta nhét vào tay Devlin một mẩu giấy xếp nhỏ trong đó viết: “Xin hãy giúp anh ta!”.
Yên tâm, thủ lĩnh CIA trả lời: “Tôi bảo đảm với anh Hoa Kỳ sẽ công nhận chính phủ chuyển tiếp dân sự”. Mobutu đưa ra yêu cầu cuối cùng: “Tôi cần 5.000 USD cho các sĩ quan thuộc cấp. Nếu đảo chính thất bại, gia đình họ sẽ chẳng có xu nào dính túi”. Devlin trả lời: “Đồng ý, sáng mai anh sẽ có!”.
Justin Bomboko không giấu được vui mừng: “Ngài sẽ không phải thất vọng đâu. Đó là một người yêu nước. Ngài có thể tin tưởng anh ta”. Bất ngờ, Larry Devlin nhớ ra rằng mình đến để gặp tổng thống Kasavubu, và ông ta yêu cầu được gặp! Bomboko la lên: “Ô! Ông ta đang ngủ! Ông ta đã ngủ lâu lắm rồi!”. Trở về văn phòng lãnh sự quán Hoa Kỳ, Devlin gửi đi nguyên văn cuộc nói chuyện về tổng hành dinh Langley. Dulles trả lời: “Tôi tin ở anh”. Nói khác đi: nếu êm xuôi thì rất tốt, còn nếu hỏng bét thì anh phải chịu trách nhiệm.
Ngày 14-9-1960, lần đầu tiên Mobutu đã chiếm lấy quyền lực. Lumumba bị bắt, một chính phủ dân sự ra đời trong đó Bomboko vẫn giữ chức vụ bộ trưởng ngoại giao. Quan hệ ngoại giao với Liên Xô, Trung Quốc, Tiệp Khắc bị cắt đứt. Nhưng có một trục trặc. Mobutu đã cho lính canh giữ tổng thống đương nhiệm Kasavubu, và như thế là trở thành nguyên thủ quốc gia mất rồi. Lập tức, Larry Devlin đến tìm Mobutu: “Chính phủ của ngài gặp rắc rối to về tính hợp pháp rồi bởi ngài đã giải thể quốc hội. Phải tái lập Kasavubu!”.
Được lính Mũ nồi xanh bảo vệ
“Hợp pháp ư? Phải nói là giả đạo đức thôi!” - Mobutu hét lớn. Nhưng ông ta vẫn tuân lệnh. Có chọn lựa nào khác? Ít nhất là ba lần, suốt trong mấy tuần sau cuộc đảo chính, CIA đã giúp ông ta phá vỡ những âm mưu ám sát từ phe Lumumba, do Pierre Mulele tổ chức. Chính bản thân Devlin sau này cũng suýt mất mạng khi vật lộn với một tên sát thủ định sát hại Mobutu lúc đi thăm một người bạn tại trại Kokolo. Từ đó, mối quan hệ giữa họ ngày thêm khăng khít. Và Mobutu được bao quanh bởi những kẻ rất trung thành. “Nhóm Binza” thân CIA ra đời, trong đó dĩ nhiên có mặt Bomboko, Cyrille Adoula và tân giám đốc an ninh Victor Nendaka, một kẻ thân cận với Lumumba, đã trở cờ đi theo chủ mới.
Dĩ nhiên, cái gai Lumumba vẫn còn đó. Dù bị bắt, cựu thủ tướng vẫn không rời dinh thự của mình. Tệ hơn nữa, dưới con mắt của CIA từ nay ông ta được lính mũ nồi xanh của LHQ bảo vệ. Đại diện của tổng thư ký LHQ Dag Hammarskjold tại Léopoldville, ông Rajeshwar Dayal, người Ấn, mà Mỹ rất nghi ngờ, đã giành được quyền thay thế quân Congo bằng lính mũ nồi xanh. Lumumba đưa ra nhiều tuyên bố mạnh mẽ và nảy lửa. Tóm lại, theo CIA, phải dứt điểm ông ta.
Ngày 19-9-1960, Larry Devlin nhận một thông tin mật từ Langley: “Một người tên Joe tại Paris sẽ đến Léopoldville ngày 27-9. Sẽ đến tiếp xúc và các ngài cùng làm việc với nhau”. Hôm đó, Joe và ông ta gặp nhau tại một quán rượu, rồi trong một căn nhà an toàn. Joe là một nhà hóa học, làm việc cho CIA, và mang theo một “bộ sưu tập” độc chất để khử Lumumba. Devlin hỏi: “Ai ra lệnh làm chuyện này?”. “Đích thân tổng thống Eisenhower - Joe trả lời và nói tiếp - Và chính ngài sẽ phải ra tay”. Anh ta đưa ra một cái hộp trong đó chứa đầy thuốc bột và nước, để pha vào trong thức ăn, nước uống và cả một ống kem đánh răng đặc biệt. “Nếu hắn đánh răng với loại kem này sẽ mắc bệnh viêm tủy xám khủng khiếp, dẫn đến bại liệt. Chẳng ai hay biết cả”.
Larry Devlin vốn không tin là cần phải diệt Lumumba. Ông ta nghĩ: “Dù sao cũng chẳng phải là Hitler”. Tuy vậy, ông ta vẫn tiếp xúc với gã điệp viên “người Âu” thân cận Mulele, từng báo cho ông ta biết trước những âm mưu ám sát Mobutu. Nhưng gã này từ chối: “Không thể nào tiếp cận được nhà bếp hay nhà riêng của Lumumba, vốn được canh phòng ngày càng nghiêm ngặt”. Suốt mấy tuần lễ sau, Devlin cố “câu giờ” trong lúc Langley nóng ruột: “Ngài đang ở đâu, hở Larry?”.
Ngày 27-11-1960, một đêm mưa bão, Patrice Lumumba bí mật rời thủ đô để đến Stanleyville (ngày nay là Kisangani), lãnh địa riêng của mình. Mấy ngày sau, ông bị bắt tại Kasai, bị đánh đập và chở bằng máy bay về Léopoldville, trước khi bị giam tại trại lính Thysville. Đặc phái viên LHQ Rajeshwar Dayal yêu cầu tổng thư ký LHQ Dag Hammarskjold cho phép đạo quân Ghana của LHQ tấn công vào trại lính để giải cứu Lumumba. Ông lo ngại điều tồi tệ sẽ xảy ra. Nhưng do áp lực trực tiếp của Mỹ, tổng thư ký LHQ không dám bật đèn xanh. Dù sao kế hoạch đầu độc cũng bị bãi bỏ.
Trong lúc từ các tỉnh phía đông đến bắc Katanga, qua nam Kivu, Antoine Gizenga, Pierre Mulele, Anicet Kashamura cùng nhiều thủ lĩnh thân cận của Lumumba... phát động cuộc nổi dậy, người Mỹ lại đưa ra một kế hoạch để người Congo “trị” người Congo: quân đội sẽ đảm nhận cuộc nồi da xáo thịt này.
Ngày 13-1-1961, trại lính Thysville, nơi đang giam giữ Lumumba, nổi loạn. Rất nhanh, CIA biết rằng các binh sĩ bất mãn đã thả cựu thủ tướng và nghe theo lệnh ông ta! Tại Léopoldville, cả chính phủ kinh hoàng, ngoại trừ Mobutu và Nendaka. Sau khi lôi Kasavubu và Bomboko đi theo mình, họ bay đến Thysville. Đứng trước hàng quân Mobutu thuyết phục họ đi theo mình và... bắt trói Lumumba! Lumumba bị trói gô như con heo, bị ném lên máy bay trực chỉ Elisabethville (nay là Lubumbashi), thủ phủ tỉnh ly khai Katanga, nơi kẻ tử thù Moise Tshombe đang chờ đợi!
Khuôn mặt sưng phù, Patrice Lumumba xuất hiện ngày 17-1 tại đường băng phi trường. Ông bị xử bắn cùng ngày. Ngày 20-1 tại Washington, tổng thống John Kennedy nhậm chức. Tại Langley, người ta vui mừng vì chính phủ mới không phải lo lắng vấn đề Lumumba nữa.
Quí 1-1961, Larry Devlin có nhiều lý do để hài lòng. Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã gây áp lực khiến tổng thư ký LHQ Hammarskjold thay thế Rajeshwar Dayal bằng một nhà ngoại giao Thụy Điển “mềm dẻo” hơn. Ngoài ra, tổng thống Kasavubu, theo yêu cầu của LHQ, phải thành lập một chính phủ đoàn kết quốc gia, có sự tham gia của phe Lumumba, với người cầm đầu là Cyrille Adoula, một thành viên của “nhóm thân CIA Binza”.
Sai lầm của phi công hay tai nạn?
Nhưng vụ án lớn nhất lúc đó mang tên Katanga. Được tình báo Pháp và Bỉ hỗ trợ từ một năm qua, Moise Tshombe đã tuyên bố ly khai, với một đội quân đánh thuê gồm mấy trăm cây súng hỗ trợ. Đứng đầu đội quân này là Mike Hoare, Bob Denard, Jean Schramme... Trên danh nghĩa chính thức, Mỹ chống việc Katanga ly khai, nhưng trên thực tế còn đang ngần ngại. Dù Tshombe là tên “khó chơi” nhưng lại chống cộng triệt để. Phần LHQ có thái độ rất rõ ràng: chống ly khai, nhưng bất lực và quân mũ nồi xanh đang rơi vào tình thế hết sức khó khăn.
Chính vì muốn thương lượng với Tshombe, tổng thư ký LHQ Dag Hammarskjold bay đến thành phố nhỏ ở biên giới Ndola, xứ Rhodésie, nơi hai người sẽ gặp nhau vào ngày 18-9-1961. Ông đã chẳng bao giờ đến được, bởi chiếc máy bay nổ tung không xa phi trường lúc dự định đáp xuống. Lỗi của phi công? Trục trặc kỹ thuật? Âm mưu ám sát? Đến nay, lý do của vụ nổ vẫn còn là một bí ẩn, dù chính Larry Devlin trong quyển hồi ký có nêu giả thuyết là phi công ngủ gục, vì hai ngày trước đó anh ta không hề chợp mắt.
Kết thúc bi thảm của tổng thư ký LHQ giáng một đòn nặng nề vào các chiến dịch quân sự của quân mũ nồi xanh tại Katanga. Năm 1962, lần lượt các vị trí đóng quân đều bị rút bỏ. Moise Tshombe ra qui thuận và được tổng thống Kasavubu bổ nhiệm làm thủ tướng qua sự vận động ngầm của “nhóm Binza”. Nhưng CIA không hề tin kẻ “sớm đầu tối đánh” này.
Bởi thế Larry Devlin bí mật hợp tác với các thủ lĩnh quân đánh thuê mà Tshombe dắt về Léopoldville, để họ tấn công quân của Pierre Mulele ở phía đông tỉnh Léopoldville. Để hỗ trợ bộ binh, Hoa Kỳ chi viện lần đầu tiên sáu máy bay T6. Sau đó là T28, oanh tạc cơ B26, vận tải cơ C46 và báy máy trinh sát. Tổng cộng 30 chiếc với phi công và chuyên gia kỹ thuật. Họ oanh tạc Stanleyville, qua một cuộc chiến được mô tả là bí ẩn nhất trong lịch sử của CIA...
TTCT - Larry Devlin rời Congo tháng 6-1963, trở về tổng hành dinh CIA để phụ trách Phân bộ Đông Phi. Hai năm sau, ngày 1-7-1965, ông quay trở lại. Từ lúc ông ta ra đi, người ta không tìm được ai thay thế.
Và rồi Mobutu lại cần đến ông. Lên cấp tướng và vẫn là tổng tham mưu trưởng, Mobutu càng ngày càng lộ rõ tham vọng tổng thống của mình. Ông ta kết giao với các bằng hữu trong CIA. Nhưng Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ vẫn thích duy trì cặp bài trùng Kasavubu - Tshombe, và không muốn có đảo chính nữa.
Trái với tin đồn đãi nghĩa là không hề có sự ủng hộ trước của Washington, Mobutu cướp chính quyền vào đêm 24 rạng 25-11-1965. Nhưng CIA thích ứng rất nhanh với tình thế. Larry Devlin bay ngay đến doanh trại quân đảo chính, lao vào phòng Mobutu và đòi giao danh sách thành viên chính phủ mới. Ông ta xóa hai tên và thở phào nhẹ nhõm khi thấy Bomboko, Nendaka và Joseph Ndele (thống đốc Ngân hàng trung ương) được điền vào thay thế. Rồi ông ta dùng điện thoại riêng của Mobutu để gọi về Langley báo cáo tình hình. Đặt CIA trước sự việc đã rồi, ông chủ mới của Congo đã thành công một vố ngoạn mục: ngay giữa thời kỳ chiến tranh lạnh, đã biến Mỹ thành “con tin” cho số phận của ông ta.
Việc cách chức Joseph Kasavubu hay việc buộc Joseph Tsombe lưu vong tại Tây Ban Nha hôm đó khiến chính quyền Lyndon B. Johnson khó chịu. Giữa Mobutu và CIA bây giờ là “cùng sống cùng chết” với nhau. Tháng 4-1966, nhờ một điệp viên “nằm vùng”, Larry Devlin đã kịp báo cho Mobutu một âm mưu ám sát nữa. Một bộ trưởng và ba thượng nghị sĩ tham gia. Bốn người bị bắt lập tức, đưa ra tòa và... tử hình. Devlin đã từng làm việc với ba người trong họ, xin ân xá. Mobutu hứa hẹn nhưng cuối cùng đổi ý. Phải làm gương. Tất cả bị treo cổ vào ngày lễ Phục sinh. Người dân Congo vẫn còn bị ám ảnh lâu dài về chuyện này.
Tiền bạc, rượu, gái
CIA án binh bất động: Mobutu giờ đang là con bài quí giá trong tay Mỹ nên Mỹ làm lơ cho thói ăn chơi đàng điếm của Mobutu. Tiền bạc đổ vào như thác lũ. Rượu uống liên miên và đàn bà vây kín. Một hôm, người ta mật báo là ông đại sứ Mỹ Mac Godley chế giễu bà vợ bé của mình giữa buổi dạ tiệc, Mobutu yêu cầu Devilin trục xuất ngay ông ta: “Tôi muốn ông ta ra đi trong vòng 48 giờ. Làm sao tôi có thể làm việc với một tên xỏ lá như vậy?”. Godley cố lì lợm thêm mấy tháng nữa nhưng do thái độ Mobutu hoàn toàn lạnh nhạt, nên đành phải cuốn gói ra đi.
Bị truy đuổi như một tên cướp cạn!
Cho đến khi vĩnh viễn rời khỏi Congo với tư cách trùm CIA, tháng 6-1967, Larry Devlin vẫn là một nhân vật then chốt của đất nước này. Liên hiệp Hầm mỏ Bỉ lo sợ trước viễn cảnh quốc hữu hóa các khu mỏ tại Katanga, đã tìm cách hối lộ ông để can thiệp với Mobutu. Giá: 3 triệu USD gửi vào trương mục Thụy Sĩ. Devlin từ chối, và cuối cùng tất cả đều bị quốc hữu hóa. Ông nói đùa: “Dù sao đó cũng là một thị trường bịp bợm. Nếu tôi ký tên vào một tờ giấy nào có liên can đến trương mục Thụy Sĩ, họ sẽ túm cổ ngay”.
Mấy giờ trước khi ra phi trường, lúc đang thu xếp hành lý, trùm CIA này được Mobutu đích thân đến tìm. Viên tướng, sau này lên thống chế, tặng cho vợ và cô con gái ông mấy chiếc vòng bằng ngà voi và một bức chân dung khổng lồ của mình với dòng chữ: “Tặng ông bạn già tuyệt hảo của tôi, L. Devlin, vì tất cả những gì lãnh tụ và đất nước Congo mang nợ ông”. Chẳng còn gì rõ ràng hơn nữa...
Larry Devlin rời CIA bảy năm sau đó, sau khi phục vụ tại Lào và chiến tranh VN. Nhưng mối quan hệ với xứ Zaire (Congo) vẫn còn khăng khít đến mức năm 1975, ông quay lại đó. Ở Kinshasa, ông cầm đầu Công ty Cainves Zaire, vốn của người Mỹ 100% để khai thác hầm mỏ. Thường xuyên gặp lại Mobutu, nay đã ngồi vững chắc trên ngai vàng, và thỉnh thoảng làm cố vấn. Dần dần bọn nịnh thần vây quanh quá đông, tham nhũng tràn lan, hoang phí bừa bãi. Một hôm, nổi giận vì bài báo nói gia sản mình lên đến 5 tỉ USD, Mobutu thề trước mặt người nói chuyện với mình: chỉ có trong túi... 50 triệu USD!
Không hề biết đến công quĩ, ông ta lẫn lộn tiền của nhà nước với tiền của cá nhân mình. Bất chấp sức khỏe, Mobutu từ chối mổ tuyến tiền liệt bị phát hiện từ năm 1989 cho đến khi quá muộn. Ông ta sụp đổ vào tháng 5-1997, bị truy đuổi như một tên cướp cạn và chết sau đó bốn tháng khi đang sống lưu vong tại Morocco. Từ lâu, nước Mỹ và CIA đã bỏ ông ta như một đôi giày rách cũ. Kẻ mà vào năm 1960 là “đúng người, đúng chỗ và đúng thời” đã trở thành thừa thãi sau khi chấm dứt chiến tranh lạnh. Tệ hơn nữa còn là một vật cản...
