Ta sÆ°u tầm từ nhiá»u nguồn nên có nhiá»u cách khác nhau, post lên Ä‘á» anh em tham khảo chứ không phải ta spam đâu:0 (99):
Các thể loại thÆ¡ thông thÆ°á»ng: Thể Lục Bát, Biến Thể Lục Bát, Thể Song Thất Lục Bát, Thể Thất Ngôn/Bảy Chữ (ThÆ¡ CÅ©), Thể Thất Ngôn/Bảy Chữ (ThÆ¡ Má»›i), và Thể ThÆ¡ Tám Chữ.
Thể Lục Bát
ThÆ¡ Lục Bát, còn được gá»i là thÆ¡ "Sáu Tám", vì câu Ä‘i trÆ°á»›c có 6 chữ, còn câu Ä‘i sau có 8 chữ. Cứ thế mà láºp lại hoà i cho tá»›i khi nà o tác giả muốn ngÆ°ng bà i thÆ¡. Thông thÆ°á»ng, bà i thÆ¡ Lục Bát dừng lại ở câu 8.
1. Cách Gieo Vần-Chữ cuối của câu trên (tức câu 6) phải vần vá»›i chữ thứ sáu của câu dÆ°á»›i (tức câu 8). Cứ má»—i hai câu thì đổi vần, và bao giá» cÅ©ng gieo vần bằng (còn gá»i là bằng hoặc bình, tức có dấu huyá»n hoặc không dấu). Ký hiệu của bằng là B. Ãặc biệt chữ thứ tÆ° của câu 6 và câu 8 và chữ thứ bảy của câu 8 luôn luôn được gieo ở vần trắc hay trắc (tức có dấu sắc, dấu há»i, dấu ngã, hoặc dấu nặng). Ký hiệu của trắc là T. Chữ thứ sáu của câu 8 được gá»i là yêu váºn (vần lÆ°ng chừng câu), và chữ thứ 8 của câu tám được gá»i là cÆ°á»›c váºn (vần cuối câu). Váºn hay vần là tiếng đồng thanh vá»›i nhau. Gieo vần thì phải hiệp váºn (tức cho đúng váºn của nó). Và dụ: hòn, non, mòn, con... Nếu gieo vần mÆ°a vá»›i mây thì bị lạc váºn. Còn nếu gieo vần không hiệp vá»›i nhau thì gá»i là cưỡng váºn. Và dụ: tin Ä‘i vá»›i tiên.
2. Luáºt Bằng Trắc-Cách dùng mẫu tá»± và viết tắt nhÆ° sau: B là Bằng, T là Trắc, V là Vần.
Câu 6: B B T T B B
Câu 8: B B T T B B T B
Và dụ:
Câu 6: Trăm năm | trong cõi | ngÆ°á»i ta
Câu 8: Chữ tà i | chữ mệnh | khéo là | ghét nhau
Câu 6: Trải qua | một cuộc | bể dâu
Câu 8: Những Ä‘iá»u | trông thấy | mà đau | Ä‘á»›n lòng
(Kiá»u)
Ghi chú: Chữ là và đau là yêu váºn (tức là vần đặt ở trong câu); chữ nhau và lòng là cÆ°á»›c váºn (tức là vần đặt ở cuối câu). Chữ thứ 6 của câu 6 (ta) hiệp váºn (V) vá»›i chữ thứ 6 của câu 8 (là ), chữ thứ 8 (nhau) của câu 8 hiệp váºn (V) vá»›i chữ thứ 6 (dâu) của câu 6, chữ thứ 6 (dâu) của câu 6 hiệp váºn (V) vá»›i chữ thứ 6 (Ä‘au) của câu 8.
Biệt lệ-Tuy luáºt bằng trắc đã qui định nhÆ° ở trên, nhÆ°ng những chữ thứ 1, thứ 3 và thứ 5 nếu không theo đúng luáºt thì cÅ©ng không sao. Cái biệt lệ ấy được gá»i là "nhất, tam, ngÅ© bất luáºn", có nghÄ©a là chữ thứ 1, chữ thứ 3 và chữ thứ 5 không kể (bất luáºn), tức không nhất thiết phải theo đúng luáºt. Còn các chữ thứ 2, chữ thứ 4, và chữ thứ 6 bắt buá»™c phải theo đúng luáºt (phân minh), do câu "nhì, tứ, lục phân minh".
Và dụ:
Trăm năm trong cõi ngÆ°á»i ta (Kiá»u)
(Ghi chú: chữ thứ 3 (trong) đáng lẽ thuộc vần Trắc, nhưng lại đổi thà nh vần Bằng).
Chữ tà i chữ mệnh khéo là ghét nhau (Kiá»u)
(Ghi chú: chữ thứ 1 (Chữ) và thứ 5 (khéo) đáng lẽ thuộc vần Bằng, nhưng lại đổi thà nh vần Trắc).
3. Thanh-Thanh gồm có Trầm Bình Thanh và Phù Bình Thanh. Trầm Bình Thanh là những tiếng hay chữ có dấu huyá»n. Và dụ: là , lòng, phòng... Phù Bình Thanh là những tiếng hay chữ không có dấu. Và dụ: nhau, Ä‘au, mau... Trong câu 8, hai chữ thứ 6 và thứ 8 luôn luôn ở vần Bằng, nhÆ°ng không được có cùng má»™t thanh. Có nhÆ° thế, âm Ä‘iệu má»›i êm ái và dá»… nghe. Nếu chữ thứ 6 thuá»™c Phù Bình Thanh thì chữ thứ 8 phải thuá»™c Trầm Bình Thanh, và ngược lại.
Và dụ:
Chữ tà i chữ mệnh khéo là ghét nhau.
(Ghi chú: là thuộc Trầm Bình Thanh, nhau thuộc Phù Bình Thanh).
Những Ä‘iá»u trông thấy mà đau Ä‘á»›n lòng.
(Ghi chú: đau thuộc Phù Bình Thanh, lòng thuộc Trầm Bình Thanh).
4. Phá Luáºt-Thỉnh thoảng chúng ta bắt gặp ngÆ°á»i là m thÆ¡ thÃch phá luáºt ở chữ thứ hai câu 6, thay vì vần bằng thì lại đổi ra vần trắc; còn chữ thứ tÆ° thì có khi đổi thà nh vần bằng thay vì vần trắc nhÆ° thÆ°á»ng lệ. Câu 6 cÅ©ng được ngắt ra là m hai vế.
Và dụ: Mai cốt cách | tuyết tinh thần (B T T T B
Má»—i ngÆ°á»i | má»™t vẻ | mÆ°á»i phân | vẹn mÆ°á»i (T B T T B B T
(Kiá»u)
Ãau Ä‘á»›n thay | pháºn Ä‘Ã n bà (B T B T B
(Kiá»u)
Khi tựa gối | khi cúi đầu (B T T B T
(Kiá»u)
Ãồ tế nhuyá»…n | của riêng tây (B T T T B
Sạch sà nh sanh vét | cho đầy túi tham (T B B T B B T
(Kiá»u)
Biến Thể Lục Bát
Biến Thể Lục Bát là thể văn biến đổi ở cách gieo vần.
Và dụ:
Câu 6: Vừa ra đến chợ một khi
Câu 8: Thấy rồng che phủ tứ vi má»™t ngÆ°á»i
Câu 6: Nguyên nà ng số lý nghỠnòi
Câu 8: DÆ°á»›i đất trên trá»i thuá»™c hết má»i phÆ°Æ¡ng (T T B B T T B
(Truyện Lý Công )
Chú thÃch: Câu tám thứ hai vừa phá luáºt vừa biến thể. Chữ thứ tÆ° (trá»i) của câu 8 lại vần vá»›i chữ thứ sáu (nòi) của câu 6.
Hoặc:
Câu 6: Khoan khoan chân bÆ°á»›c bên Ä‘Æ°á»ng
Câu 8: Thấy chà ng hỠLý ngồi đương ăn mà y
Câu 6: Ãầu thá»i Ä‘á»™i nón cá» may
Câu 8: Mặt võ mình gầy cầm sách giỠlâu (T T B B B T B
(Truyện Lý Công)
Chú thÃch: Câu tám thứ hai vừa phá luáºt vừa biến thể. Chữ thứ tÆ° (gầy) của câu 8 lại vần vá»›i chữ thứ sáu (may) của câu 6.
Trên đây là má»™t số niêm luáºt căn bản của thÆ¡ Lục Bát. Là m thÆ¡ Lục Bát tuy dá»… mà khó. Cái khó là ở cách gieo vần, là m sao đừng cho bị lạc váºn hoặc cưỡng váºn. Má»™t bà i thÆ¡ hay mà bị lạc váºn hoặc cưỡng váºn thì sẽ là m há»ng cả bà i thÆ¡, cÅ©ng giống nhÆ° má»™t con sâu là m há»ng cả nồi canh ngon váºy!
NgÆ°á»i viết sẽ nêu má»™t và i và dụ Ä‘iển hình để bạn thấy những khuyết Ä‘iểm nho nhá» mà ngÆ°á»i là m thÆ¡ không để ý tá»›i, có thể vì chÆ°a nắm vững niêm luáºt hoặc cÅ©ng có thể vì coi thÆ°á»ng niêm luáºt. Sá»± không hiệp váºn ấy gá»i là cưỡng váºn hay ép váºn (tin Ä‘i vá»›i tiên) và lạc váºn (mÆ°a Ä‘i vá»›i mây).
(Ghi Chú: Vá» Vần hay Váºn, xin xem má»™t bà i viết riêng vá» Thanh, Bằng Trắc và Vần của cùng tác giả sẽ cống hiến các bạn trong má»™t dịp khác.)
Và dụ:
Nhá»› xuân lá»a đạn rừng đồi
Nhá»› đêm không ngủ cuối trá»i Việt Nam
Bây giá» mượn chút thá»i gian
Chia cho hiện tại để là m quà Xuân
Chú thÃch:
đồi Ä‘i vá»›i trá»i là Cưỡng váºn (đồi vá»›i trá»i thuá»™c Vần Thông,1 chỉ hợp vá» Thanh chứ không hợp vỠÂm).
Nam Ä‘i vá»›i gian là Lạc váºn (Nam và gian không thuá»™c Vần ChÃnh 2 và Vần Thông).
gian Ä‘i vá»›i là m là Lạc váºn (gian và là m không thuá»™c Vần ChÃnh và Vần Thông).
Nhớ mi quầng biệt Quỳnh Côi
Nhá»› hÆ°Æ¡ng bồ kết nhá»› ngÆ°á»i mẹ quê
Chú thÃch:
Côi Ä‘i vá»›i ngÆ°á»i là Lạc váºn (Côi và ngÆ°á»i không thuá»™c Vần ChÃnh và Vần Thông).
Nhá»› em phụng phịu: trá»i mÆ°a
Giao thừa chẳng được vui đùa với nhau
Chú thÃch:
MÆ°a Ä‘i vá»›i đùa là Cưỡng váºn (mÆ°a và đùa thuá»™c Vần Thông, chỉ hợp vá» Thanh chứ không hợp vỠÂm).
Có ngÆ°á»i hôm ấy chải đầu
Vô tình tóc cứ bay và o vai ta
Chú thÃch:
đầu Ä‘i vá»›i và o là Lạc váºn (đầu và và o không thuá»™c Vần ChÃnh và Vần Thông).
Ly cà phê Mỹ nhạt hơn
Nhưng đầy chất đắng trong hồn tha hương
Chú thÃch:
hÆ¡n Ä‘i vá»›i hồn là Cưỡng váºn (hÆ¡n và hồn thuá»™c Vần Thông, chỉ hợp vá» Thanh chứ không hợp vỠÂm).
Vẫn không gian ấy bão bùng
Hay mồ hôi tưới trên thung lũng cằn
Bây giỠngồi giữa thế gian
So giây ướm thỠmấy gam giao mùa
Chú thÃch:
cằn Ä‘i vá»›i gian là Lạc váºn (cằn và gian không thuá»™c Vần ChÃnh và Vần Thông).
gian Ä‘i vá»›i gam là Lạc váºn (gian và gam không thuá»™c Vần ChÃnh và Vần Thông).
Gió thơm từ thuở hoà ng hôn
Theo chân ánh sáng vỠôm ngang trá»i
Chú thÃch:
hôn Ä‘i vá»›i ôm là Lạc váºn (hôn và ôm không thuá»™c Vần ChÃnh và Vần Thông).
Rừng Xuân hoa lá êm Ä‘á»m
Có ngÆ°á»i thÆ¡ thẩn Ä‘i tìm phong lan
Chú thÃch:
Ä‘á»m Ä‘i vá»›i tìm là Lạc váºn (Ä‘á»m và tìm không thuá»™c Vần ChÃnh và Vần Thông).
1 Vần Thông là những vần chỉ hợp nhau vỠthanh, còn âm thì tương tự chớ không hợp hẳn.
2 Vần ChÃnh là những vần mà cả thanh lẫn âm Ä‘á»u hợp nhau.
----------------------------------------------------------------------------------
Sưu tầm từ:
http://www.aulacfoundation.org/tho_luc_bat.htm#totop