Dòng sông táºt nguyá»n - Phạm Thanh KhÆ°Æ¡ng
Dòng sông táºt nguyá»n
1 - Bây giá» Ä‘ang là cuối đông, những tráºn gió mùa trà n vá» dứt từng chiếc lá cuối cùng trên cây bà ng già nua bao năm đứng trân trân chịu tráºn bên bá» sông. Cây bà ng có từ bao giá» tôi cÅ©ng không biết, nhÆ°ng quanh năm suốt tháng, má»—i khi từ đồng vá», ngÆ°á»i ta lại Ä‘em bầy trâu buá»™c và o mấy cái rá»… trót má»c lồi lên trên mặt đất.
Chá»— đất buá»™c trâu lúc nà o cÅ©ng nham nhở, nhầy nhụa, lở loét, khai và khăn khẳn mùi phân. Những ngà y nắng ráo còn đỡ chứ phải ngà y mÆ°a không má»™t ai dám đặt chân và o, đất ở đấy sủi bá»t lục bục nhÆ° lá»— trạch lòng mÆ°Æ¡ng nÆ°á»›c. Từ những vÅ©ng trâu đằm, mùi khắm, khai, thối, bốc lên theo gió loang xa cả má»™t vùng sông nÆ°á»›c. Rồi nÆ°á»›c từ những vÅ©ng trâu đằm ấy chảy xuống sông, hòa và o nÆ°á»›c mặc ngÆ°á»i đôi bá» hì hụi gánh vỠđổ bể lấy nÆ°á»›c ăn. Những ngà y nhÆ° thế, cha thÆ°á»ng bắt tôi chèo thuyá»n ngược lên hÆ°á»›ng thượng nguồn má»›i cho nổi lá»a nấu cÆ¡m.
Mùa hè, từ má» sáng cho đến ná»a đêm, lÅ© trẻ trâu tóc cháy Ä‘á» hoe râu ngô, ngÆ°á»i ngáºp ngụa mùi bùn tanh nồng trèo đầu cưỡi cổ, vặt lá bẻ hoa, lần theo mấy cái cà nh Ä‘ua ra mặt nÆ°á»›c, hò nhau nhảy xuống. Äôi khi lÅ© trẻ nhoai ngÆ°á»i hái bà ng chÃn, gặp phải cà nh yếu, rÆ¡i từ trên cao xuống, máu mÅ©i, máu miệng chảy Ä‘á» ngoe Ä‘á» ngoét theo nÆ°á»›c lẫn và o mà u da Ä‘en cháy. Äối diện phÃa bên kia bá» là bến nhà tôi, nÆ¡i cha tôi thÆ°á»ng neo thuyá»n lại nghỉ ngÆ¡i sau má»—i lần Ä‘i xa vá».
Nói là bến nhà tôi cho oai chứ thá»±c ra chả của ai cả, chẳng qua là thuyá»n nhà tôi thÆ°á»ng vá» Ä‘áºu ở khúc sông nà y, lâu ngà y thà nh quen rồi tiện mồm cứ gá»i thế cho dá»… nhá»›, dá»… hình dung. Tôi không thể nà o nhá»› nổi tôi đã Ä‘i bao nhiêu con sông trong vùng đồng đất mà ngÆ°á»i ta cứ cho đó là vá»±a thóc của đồng bằng sông Hồng. Ai muốn gá»i thế nà o cÅ©ng được vì nó chẳng ảnh hưởng gì đến cuá»™c sống nhà tôi.
Bản thân tôi cÅ©ng không có nÆ¡i sinh chứ nói gì chá»— cắm sà o là của mình. Biết mình không có nhÆ°ng ai há»i vẫn phải nói có. Nhiá»u khi tôi nghÄ©, khổ nhất ở Ä‘á»i nà y rõ rà ng không nhÆ°ng cứ tá»± nháºn mình có, nếu không nó thèn thẹn, xâu xấu thế nà o ấy. Những chuyện nhÆ° thế, cha tôi nghe thấy, nếu ông Ä‘ang ngồi thÆ°á»ng nhấc Ä‘Ãt lấy tay phủi phủi mông kiểu ngÆ°á»i ta phủi bụi, còn Ä‘ang đứng, thế nà o ông cÅ©ng chạy ra mui thuyá»n vạch quần đái rồi khạc nhổ quá bằng có cục Ä‘á»m to đút nút lấy cổ.
Năm nay trá»i lạnh cá cÅ©ng không chịu Ä‘i ăn đêm, và khi ngÆ°á»i khôn của lại hiếm. Cứ nhÆ° hiện nay, các loại cá sông có đẻ hằng đêm thì cÅ©ng khó mà duy trì được giống. Äể đánh bắt con ngÆ°á»i không từ bá» má»™t thủ Ä‘oạn hay phÆ°Æ¡ng pháp nà o. TrÆ°á»›c kia, những gia đình sống bằng nghá» sông nÆ°á»›c tuy không ai quy định nhÆ°ng má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u ngầm thống nhất các loại vó lÆ°á»›i dà y mau không dùng vì còn để cá lá»›n. NhÆ°ng nay thì khác, vó lÆ°á»›i dùng loại dà y, rồi kÃch Ä‘iện, đánh mìn, hóa chất. Cá»™ng thêm và o tệ đánh bắt không cần biết háºu quả vá» sau, thuốc sâu từ đồng ruá»™ng chảy xuống, nÆ°á»›c thải từ các nhà máy công nghiệp chảy và o, từ các khu dân cÆ° vô tÆ° đổ đến. Má»™t thá»i sông trong trẻo, thÆ¡ má»™ng cho những ai yêu văn thÆ¡ tha hồ sáng tác, còn nay sông má»™t mà u đùng đục xam xám Ä‘en tang tóc. Hầm cá trong lòng thuyá»n nhà tôi ngà y xÆ°a lúc nà o cÅ©ng nhung nhúc, chiếc sạp lát sà n đêm đêm cá quẫy nÆ°á»›c bắn Æ°á»›t đầm phải lên mui má»›i ngủ được, còn bay giá» hôm nà o nhiá»u chục con, ngà y Ãt hai ba con.
Ngà y ấy, khi cá còn dá»… đánh bắt, kho nấu cá bao giá» cha tôi cÅ©ng chặt vứt bá» khúc đầu, Ä‘uôi chỉ lấy khúc giữa. Ông thÆ°á»ng bảo tôi rằng, ở Ä‘á»i ăn uống từ đầu chà cuối mất cả phần con cháu, đồ phà m phu tục tá», không đáng sống. Mặc ông nói thế nà o tôi cÅ©ng kệ, thá»±c ra tôi nghÄ© chẳng qua là do ông là m nghá» chà i lÆ°á»›i, kiếm con cá con tôm không vất vả khó khăn nhÆ° những ngÆ°á»i khác nên thế thôi. Mà lạ lắm, tất cả các món ăn chế biến từ cá ông thÃch nhất là món kho mể. Món kho mể chẳng có gì cầu kỳ phức tạp, ngÆ°á»i là m cá chỉ má»—i việc mổ cá, để nguyên cả máu rồi cho và o nồi đất, đổ nÆ°á»›c xăm xắp cho lên bếp Ä‘un, bao giá» cá chÃn nhừ là bắc ra ăn, múc cả khúc cá vá»›i nÆ°á»›c cá kho còn nóng nghi ngút khói. NÆ°á»›c kho cá chan cÆ¡m ăn còn ngon gấp mấy lần nÆ°á»›c mắm đầu nong đầu nia, nÆ°á»›c mắm cất. ThÃch thế nhÆ°ng dẫu có ngon đến mấy, ông chỉ ăn má»™t bữa còn lại Ä‘em đổ hết xuống sông, không bao giỠđể lại ăn bữa thứ hai. Có má»™t lần tôi thấy cá ngon, tiếc của giá»i Ä‘em cất Ä‘i tối lấy ra. Vừa nhìn thấy, ông chẳng nói chẳng rằng quăng luôn cả nồi cá xuống sông, xong chá»i, bảo tôi là đồ khốn, giống hệt tÃnh cái con mẹ đẻ ra tôi. Những gì ông không thÃch, những khi ông bá»±c, ông lại chá»i tôi nhÆ° thế. Lúc ấy tôi rất sợ, nghe giá»ng ông chá»i, tiếng rÃt qua kẽ răng, ngÆ°á»i tôi cứ co rúm lại, chân tay tá»± nhiên run bần báºt, không thể nhúc nhắc, chẳng khác gì ngÆ°á»i ta Ä‘em dây trói chân trói tay tôi lại.
Tối qua trước khi đi ngủ cha tôi nói như giao hẹn :
- Sáng mai nhổ neo, liá»u liệu tÃnh toán cÆ¡m nÆ°á»›c mà đi sá»›m - Ông lầm bầm - Cứ thế nà y rồi không có cả *** mà đổ và o miệng.
Chả cần biết má»i ngÆ°á»i có nghe thủng việc không, ông lấy vò rượu, đổ đầy bát tô, uống cạn má»™t hÆ¡i rồi chui và o khoang thuyá»n trải chiếu nằm ngủ.
Nghe ông nói, tôi hãi im thin thÃt là m theo, không đám ho he gì. Cô Hến cÅ©ng thế, cun cút dá»n dẹp các thứ cho và o cái hòm Ä‘á»±ng đồ bằng sắt tây đã hoen gỉ. Biết tÃnh ông chỉ nói má»™t lần, không nhắc lại, sáng nay má»i ngÆ°á»i dáºy sá»›m để chuyển thuyá»n lên khúc sông trên.
Tôi quên không nói, nhà tôi hiện tại có ba ngÆ°á»i. Tôi, cha tôi và ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà cha nhặt ở bến Trầm, còn ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà sinh ra tôi đã bá» dòng sông cùng những chuyến phiêu bạt gió sÆ°Æ¡ng Ä‘i đâu không rõ. Việc bà bá» tôi và cha ra Ä‘i có má»™t phần lá»—i thuá»™c vá» tôi, còn cha tôi, từ ngà y bà bá» Ä‘i, cứ uống rượu là ông chá»i mặc dù không há» nhắc đến tên ai nhÆ°ng tôi biết, ngÆ°á»i ông nguyá»n rủa, thâm thù, cay đắng không ai khác chÃnh là bà , ngÆ°á»i được ông nhặt lên từ mó bá» mồi cá ngà y nà o. CÅ©ng sau ngà y bà bá» Ä‘i, đến bến nà o, nghỉ ở khúc nà o, miá»…n là nÆ¡i chiếc thuyá»n có thể cắm sà o, gặp ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà nà o có thể nhặt được là ông nhặt. Rồi nhÆ° con thuyá»n, cắm sà o má»™t chốc má»™t lát nhổ neo Ä‘i, ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà ông nhặt ấy sau má»™t và i ngà y cÅ©ng bị ông vứt trả lại bá» không thÆ°Æ¡ng tiếc.
Má» sáng tôi dáºy thu xếp chà i Ä‘em buá»™c lên cái cá»c cắm ở đầu thuyá»n nhÆ° cây nêu để phÆ¡i, công việc nà y trÆ°á»›c đây là của mẹ tôi, còn bây giá», tất cả những ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà kia, những ngÆ°á»i ông nhặt sau bà đá»u không được là m. Khi tôi lụi cụi phÆ¡i chà i, cô Hến hì hụi nhóm lá»a phÃa cuối thuyá»n thổi cÆ¡m. Tôi Ä‘ang đứng trên mui giÅ© chà i thì thấy loảng xoảng rồi tùm tÅ©m xoong nồi, rổ rá và cả chiếc kiá»ng gang ba chân theo nhau rÆ¡i xuống sông. Äuổi theo tiếng đồ váºt rÆ¡i là tiếng chá»i của cha tôi, tiếng chá»i nhằm nà o cô Hến chứ không vô chủ nhÆ° má»i lần, lá»i chá»i gay gắt và độc địa.
- Äồ ngu, nhóm bếp thế thằng bố mà y ngủ được à . Không biết là m sao gì hÆ¡n việc cong tưỡn cái mông lên hay sao?
Khốn nạn. Sá»± khốn nạn đến táºn cùng, nhÆ°ng ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà cha tôi nhặt trên bến sông Trầm vẫn không hé răng nói lấy má»™t lá»i, cô nhẫn nhịn chịu Ä‘á»±ng, nem nép chui qua khoang nhà thuyá»n ra phÃa đầu mÅ©i ngồi lặng lẽ lấy vạt áo chấm chấm mắt. Khổ quá, ở thuyá»n sáng mai ra Ä‘Ã n bà con gái không bao giỠđược ra mÅ©i thuyá»n ngồi, vừa ăn chá»i xong lại ra đấy không chừng vá»› cái đạp lá»™n xuống sông bây giá». NghÄ© thế tôi bá» dở công việc len lén tụt xuống kéo cô lên mui ẩy vá» cuối thuyá»n trong khi cha tôi chui lại khoang trùm chăn ngủ tiếp. Cô Hến không biết rằng, khi ngủ, bao giá» bố tôi cÅ©ng cắm hai sà o, má»™t phÃa mÅ©i, má»™t ở cuối để phòng khi đêm trở gió thuyá»n không xoay ngang xoay dá»c là m mất giấc. Sáng ra, khi nấu cÆ¡m phải nhổ sà o tháo dây phÃa cuối thuyá»n để cho thuyá»n ngược hÆ°á»›ng gió thì khói má»›i không và o khoang.
Vì không biết nên cô Hến đã để khói bay và o khoang, mà khoang nhá» thì có khác gì hun chuá»™t. Bà i há»c vỡ lòng Ä‘á»i thuyá»n không xong chắc không sá»›m thì chà y cô Hến lại được cha tôi vứt lên bá» nhÆ° những ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà khác.
2 - Những ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà đi qua cuá»™c Ä‘á»i cha tôi Ä‘á»u là những ngÆ°á»i ông nhặt được trên sông và trên bá» từ nhữmg chuyến Ä‘i kiếm ăn lênh đênh sông nÆ°á»›c. NgÆ°á»i Ä‘Ã n bà đầu tiên và cÅ©ng là ngÆ°á»i sinh ra tôi là ngÆ°á»i ông nhặt được từ má»™t mó bá» mồi cá.
NgÆ°á»i là m nghá» chà i lÆ°á»›i trên sông không phải ai cÅ©ng có nghá» nhÆ° nhau mà thá»±c ra má»—i ngÆ°á»i, má»—i vạn chà i có má»™t nghá» riêng. Có ngÆ°á»i cả Ä‘á»i sông nÆ°á»›c chỉ sống Ä‘á»™c má»™t nghá» thả câu, có ngÆ°á»i buông lÆ°á»›i, có ngÆ°á»i quăng chà i, có ngÆ°á»i Ä‘i te hay đóng đăng, đóng túi. CÅ©ng nhÆ° cha tôi, cả Ä‘á»i chỉ có má»™t nghỠđánh chà i mò. Trong các nghá» sông nÆ°á»›c, nghá» chà i mò là nghá» vất vả nhất.
NgÆ°á»i là m nghá» chà i mò phải có sức khá»e, khả năng lặn sâu, lâu, chịu được sức ép của nÆ°á»›c, ai không có sức khá»e là m nghá» nà y rất nguy hiểm đến tÃnh mạng. Äã có má»™t và i ngÆ°á»i tưởng nghá» chà i mò dá»… kiếm ăn lao và o, hôm trÆ°á»›c hôm sau phải bá» vì không chịu được. Äá»™ sâu để đánh chà i mò thÆ°á»ng phải từ hai mét trở lên. Má»—i khi quăng chà i, ngÆ°á»i đánh phải lặn xuống, dùng chân dáºn cho bốn xung quanh mép chân giá»ng chà i ngáºp sâu và o bùn mà phải là m nhanh nếu không cá sẽ theo mép chân giá»ng chui ra ngoà i. NgÆ°á»i chịu được không sao, ngÆ°á»i nà o yếu, khi là m xong việc đó, lúc nổi lên mặt nÆ°á»›c á»™c máu mồm máu mÅ©i, nếu ai chảy máu tai coi nhÆ° cầm chắc cái chết.
TrÆ°á»›c đó, ngÆ°á»i đánh phải lặn xuống sông lấy tay hoặc chân gạt lá»›p bùn non, Ä‘Ã o má»™t cái hố sâu (gá»i là mó) khoảng hai mÆ°Æ¡i đến ba mÆ°Æ¡i phân, rá»™ng bằng cái thúng lồi bá» mồi và o. Mồi để đánh thÆ°á»ng là m bằng cám rang, trá»™n vá»›i thóc, phân ngÆ°á»i tÆ°Æ¡i, phân trâu bò và các loại xác giun, cà o cà o châu chấu. Sau khi đã trá»™n các loại đó vá»›i nhau, ngÆ°á»i la lại Ä‘em trá»™n vá»›i bùn rắn hoặc đất tháºt cho thịt nhuyá»…n rồi chia ra thà nh nhiá»u phần, mồi phần to bằng cái ấm chuyên pha trà bá» xuống má»™t mó. Ngà y còn bé, má»—i khi cha tôi là m mồi thÆ°á»ng bắt tôi phải ị và o cái vại sà nh để lấy phân trá»™n mồi. Hôm nà o không muốn Ä‘i phải rặn đến Ä‘á» cả mặt nổi gân nổi guốc. Những lần nhÆ° thế ông thÆ°á»ng chá»i tôi là đồ toi cÆ¡m, vô tÃch sá»± rồi Ä‘uổi tôi ra và kéo quần ngồi luôn và o đấy là m công việc cung cấp nguồn nguyên liệu là m mồi. Mà cÅ©ng lạ, cái giống cá chép sông sao thÃch loại mồi có phân ngÆ°á»i tÆ°Æ¡i thế không biết. Mồi gì thì mồi, có là m thÆ¡m đến đâu mà không trá»™n phân tÆ°Æ¡i là không hấp dẫn được nó.
Năm ấy mùa đông nhÆ° kéo dà i hÆ¡n, rét nhiá»u hÆ¡n, cá mú dÆ°á»ng nhÆ° cÅ©ng Ãt hÆ¡n và con ngÆ°á»i sống cÅ©ng Ãt tốt hÆ¡n. Ấy là theo cha tôi nói thế chứ tôi lúc đó còn Ä‘ang ở bá» tre gốc dứa nà o chÆ°a biết. Sau khi đã uống cạn bát nÆ°á»›c mắm trÆ°á»›c khi xuống nÆ°á»›c, ông quăng chà i, nhÆ°ng chả hiểu sao, đáng lý phải quăng chà i bẩy, nghÄ©a là chà i dà i sải ba (bẩy thÆ°á»›c bắc bá»™, má»—i thÆ°á»›c bốn mÆ°Æ¡i phân, chà i bẩy chiá»u dà i bằng hai mét tám) ông lại quăng chà i chÃn. Vì chà i chÃn quá dà i, cá dá»… lặn xuống bùn chui qua giá»ng ra ngoà i nên ông quăng chà i xong sá»±c nhá»› ra vá»™i và ng xuống sông ngay. Sau khi lặn dáºn chân giá»ng ông có cảm giác không có cá, vì nhÆ° má»—i lần, khi lặn dáºn chân giá»ng là thế nà o cÅ©ng chạm cá sao ra. Giống cá chép, khi bị Ä‘á»™ng thÆ°á»ng tìm má»™t chá»— bùn lõm để ép mình và o đó tránh.
Äánh chà i mò, quăng chà i xong phải xuống dáºn chân giá»ng để cá khá»i ra ngoà i và cÅ©ng là để cho cá rúc xuống chá»— chân vừa Ä‘i, chÃnh chá»— đó đã có các túi lÆ°á»›i, cá và o đó rồi thì không thể nà o ra được. Äấy cÅ©ng chÃnh là thói quen chết ngÆ°á»i của bầy cá chép sông, cứ tưởng tránh được cái chết ai ngá» tá»± chui đầu và o chá»— cho ngÆ°á»i là m thịt.
Linh tÃnh mách bảo thế nà o, nếu nhÆ° má»i lần, sau khi lặn dáºn chân giá»ng xong thÆ°á»ng phải lên thuyá»n ngồi chá» mÆ°Æ¡i mÆ°á»i lăm phút, đợi cho cá rúc chân giá»ng má»›i xuống mò thì ông lại xuống mò ngay. Lặn mò hết cả má»™t vòng chân giá»ng không thấy cá lao ra Ä‘á»™ng chân giá»ng ông bèn lặn và o kiểm tra mó mồi. Và ông đã thấy ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà sau nà y sinh ra tôi nằm cuá»™n tròn trong mó. Chẳng nghÄ© ngợi gì, ông để chà i đấy Ä‘Æ°a bà lên bá», dốc ngược hai chân và o vai, đầu chúc xuống đó chạy huỳnh huỵch mấy vòng.
Tuổi thÆ¡ của tôi là những ngà y lênh đênh sông nÆ°á»›c, nay đây mai đó, không có Ä‘iểm dừng. NÆ¡i cha tôi thả mồi và nhặt được bà từ mó cá không bao giỠông cho thuyá»n vỠđó Ä‘áºu. Äêm đêm ngà y ngà y tiếng cá quẫy lòng thuyá»n là niá»m vui của gia đình, nhiá»u khi cái âm thanh tù túng, vây hãm của bầy cá trong khoang là m tôi toét miệng cÆ°á»i. Tiếng cÆ°á»i, nét mặt tôi khi đó nhÆ° thế nà o không rõ nhÆ°ng má»—i khi nhÆ° thế cha tôi thÆ°á»ng nhăn mặt có vẻ khó chịu. Năm tôi lên bảy tuổi, có má»™t lần mẹ rắng vá»›i cha.
- Con nó năm nay đến tuổi Ä‘i há»c rồi đấy, ông xem gá»i con và o đâu cho nó há»c kiếm cái chữ kẻo rồi lại vất vả cả Ä‘á»i nhÆ° cha mẹ, nó lại oán trách sau nà y.
Vẫn giữ nguyên nét mặt đầy khó chịu, cha bảo, giá»ng rÃt qua kẽ răng.
- Thằng bố nó không há»c có chết đâu, vẫn sống nhăn răng ra đấy thôi. Há»c và o rồi mà nứt mắt tý tởn. Không ăn má»›i chết chứ không có chữ chÆ°a thấy ai chết bao giá».
Nghe ông nói, nét mặt mẹ Ä‘ang tÆ°Æ¡i nhÆ° hoa bá»—ng xịu xuống chẳng khác gì gặp tráºn gió quét, rÅ© xuống, bã bá»i, tÆ¡ tÆ°á»›p. Không phải Ä‘i há»c tôi cà ng thÃch. Tôi nhảy cẫng lên, để nguyên cả quần áo tôi lao rầm xuống nÆ°á»›c, lặn má»™t hÆ¡i bÆ¡i ra rõ xa má»›i ngoi đầu lên. Túm tóc Ä‘uôi gà bết nÆ°á»›c cuốn chặt lấy cổ. Mẹ tôi thấy thế giấu mặt và o sau tay áo.
Cuá»™c sống nhà tôi cứ thế, Ä‘á»u đặn diá»…n ra. Sáng mẹ lấy vợt xúc cá dÆ°á»›i khoang thuyá»n mang Ä‘i chợ bán Ä‘ong gạo, mua rau dÆ°a, dầu đèn và các thứ linh tinh khác. Chiá»u cha là m mồi rồi chá» cháºp choạng mang ra bá» mó, đợi khi trăng lên hay gió nổi hây hẩy, mẹ chèo thuyá»n cha đứng đầu mÅ©i nhẹ nhà ng lÆ°á»›t đến chá»— chiá»u cha bá» mồi. Bao giá» mÅ©i thuyá»n cách mó bá» mồi chừng sải tay, mẹ dá»±ng mái chèo cho thuyá»n đứng lại. Cha trên đầu mÅ©i, hÆ¡i xoay, vặn ngÆ°á»i vá» sau rồi cÅ©ng rất Ä‘iệu nghệ, ông tung chiếc chà i lên nở bồng trên mặt sóng, Ä‘Æ°á»ng chân giá»ng đã được kẹp chì bung Ä‘á»u vòng tròn, chụp xuống chá»— đã bá» mồi. Tiếng chân giá»ng chạm mặt nÆ°á»›c chỉ nghe cái rụp. Chỉ bằng má»™t cú quăng ấy lÅ© cá trót dại và o ăn trong mó khó lòng thoát khá»i bà n tay của cha. Trong khi chân giá»ng chìm dần từ mặt nÆ°á»›c xuống chạm lá»›p bùn dÆ°á»›i đáy, nếu là mùa đông, cha bÆ°ng bát nÆ°á»›c mắm đặc sánh uống má»™t hÆ¡i rồi nhẹ nhà ng nhÆ° con rái cá ông lao xuống sông. Bao giá» Ä‘Æ°á»ng chân giá»ng chắc chắn đã được giấu sâu trong bùn khi đó má»›i thấy ông ngoi lên mặt nÆ°á»›c.
Má»—i lần quăng nhÆ° thế cha thÆ°á»ng phải lặn lên lặn xuống từ năm đến sáu lần. Má»™t đêm, cha thÆ°á»ng bá» Ãt mÆ°á»i mó, hôm nà o thấy có nhiá»u tăm ông là m mÆ°á»i bốn mÆ°á»i lăm mó. Những hôm nhÆ° thế, tiếng cá tranh phần nÆ°á»›c lấp sấp trong lòng khoang thuyá»n lục cục cả đêm. Và tôi phải lên trên mui ngủ, còn cha tôi sẽ lên trên mÅ©i, mẹ tôi, bà phải xuống ngủ phÃa Ä‘uôi, nÆ¡i cạnh bếp để sáng mai cÆ¡m nÆ°á»›c sá»›m cho cha và chuẩn bị Ä‘i chợ. Chẳng biết có phải vì là m nghá» chà i mò lặn nhiá»u hay không mà ngá»±c cha tôi vồng lên, những thá»› thịt căng đầy cuồn cuá»™n những cÆ¡ là cÆ¡. Vồng ngá»±c căng đầy của cha tôi theo năm tháng là m nghá» chà i mò lép dần, lép dần không gì nÃu giữ được.
3 - Äến bây giá» thỉnh thoảng tôi vẫn Æ°á»›c giá không có cái buổi chiá»u khốn khó đó thì đã không mất mẹ, cuá»™c sống của cha con tôi cÅ©ng có khi vẫn chung niá»m vui ăm ắp tiếng cá quẫy hằng đêm trong lòng khoang thuyá»n rá»™n rạng. Mẹ tôi sáng sáng vẫn te tái cÆ¡m cÆ¡m nÆ°á»›c nÆ°á»›c lo cho cha và tôi cùng lá»i nhắc nhở trÆ°á»›c khi cắp chiếc rổ lên bá» Ä‘i chợ. Rằng hai cha con ở nhà chá» bà chợ vá» cÆ¡m nÆ°á»›c, đừng sợ muá»™n mà tá»± nấu nÆ°á»›ng lấy rồi cả nhà lại phải ăn cÆ¡m sống. Và tôi, từ lúc mẹ bÆ°á»›c lên bá» sẽ leo lên mui ngồi ngóng bà chợ vá» mua cho bÆ¡ bò hạt dÆ°a ngÆ°á»i ta nhuá»™m phẩm nhấm nhắt cho Ä‘á» môi. Còn cha, bà sẽ mua cho lạng thuốc là o. Nháºn gói thuốc từ tay bà , ông vân vê, vuốt vuốt từng sợi, viên viên hạt bi đặt nhẹ nhà ng và o chiếc nõ đã được lấy mÅ©i dao nhá»n khoét, gá»t, gạt những bá»›n khói thuốc bám Ä‘en xung quanh, tay gẩy gẩy chiếc đóm ruá»™t tre ngâm phÆ¡i khô, hÆ¡ hÆ¡ trên miệng Ä‘iếu rồi hút má»™t hÆ¡i tháºt sâu, tiếng nõ nổ tanh tách. Äoạn, ông ngá»a cổ, chụm môi nhẹ nhà ng nhả từng sợi khói phÆ¡ phất bay má»ng mảnh nhÆ° dây chỉ trắng lên trá»i. Cha quay ra khen: Hôm nay bà nó mua thuốc là o của ai mà hút có háºu thế. Nói có khi chÆ°a xong câu, ông đã nằm quay ra sà n thuyá»n lÆ¡ mÆ¡ nghÄ© những gỉ những gì không biết và báºt cÆ°á»i. Mẹ nghe thế nguýt cha má»™t cái rõ dà i, tủm tỉm cÆ°á»i theo. Tôi thuá»™c lòng chẳng hiểu đầu Ä‘uôi thế nà o cÅ©ng lăn xuống sà n, giÆ¡ hai chân lên trá»i giẫy giẫy cÆ°á»i hùa theo. Äêm ấy không có gió, thuyá»n nhà tôi cÅ©ng bồng bá»nh, dáºp dá»nh nô giỡn vá»›i sóng, trăng và nÆ°á»›c.
Ấy là ước giá thế thôi chứ cái cảnh đó bây giá» nó đã quá xa vá»›i tôi rồi. Tôi cÅ©ng không còn nhá»› là đã phải xa nó năm năm hay sáu, bẩy năm gì nữa, xa nhÆ° tiếng cá quẫy lòng khoang thuyá»n của cha con tôi bây giá» váºy. Nhiá»u hôm thấy tôi ngồi bần thần ông chá»i.
- Nhá»› nhá»› nhung nhung cái gì. Cái mặt mà y rồi lại nhÆ° con đẻ mẹ mà y, quân ăn cháo đá bát. Loại ngÆ°á»i gì sống không bằng loà i chó. Mà chó nó cÅ©ng không bao giá» bá» con nhÆ° cái con mẹ mà y đâu. Ngồi đấy mà thuá»—n cái mặt rặn ỉa ra cho ngứa mắt.
Ông chá»i thế tôi phải chịu chứ thá»±c lòng, không phải tôi không có lúc giáºn mẹ. Cái ngà y đầu tiên tôi có tháng, thấy máu tá»± nhiên chảy ra tôi lo đến thắt gan thắt ruá»™t. Tôi há»c cách ngÆ°á»i ta cầm máu, vÆ¡ không biết bao nhiêu là lá, nhai rồi đắp đến má»i cả mồm, căng cả bụng nÆ°á»›c mà nó vẫn cứ chảy. Bá»±c mình, tôi phải lấy cả má»™t vạt áo cuá»™n nút lại má»›i được. Tháng đầu tiên của ngÆ°á»i con gái tôi phải mất cả cái áo cánh trắng chÄ© chụm chắt bóp mãi má»›i có được. CÅ©ng may, sau đó hÆ¡n tuần cha tôi nhặt được má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà ở trên bến Sủi, bà đã bảo cho tôi biết. NgÆ°á»i Ä‘Ã n bà nà y cÅ©ng chỉ kịp bảo cho tôi biết cách là m thì cha tôi đã lại vứt trả bà lại bá». Giá tôi có mẹ thì là m sao tôi phải mất oan cái áo nhÆ° thế, là m sao phải để má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà lạ hoắc dạy bảo tôi chuyện đó. Những lần nhÆ° thế tôi giáºn mẹ lắm, chỉ có Ä‘iá»u, tôi giấu cái giáºn và o trong lòng. Giáºn thì giáºn nhÆ°ng tôi vẫn nhá»› bà nhiá»u lắm. Giáºn mẹ má»™t tôi căm thằng chủ cai thầu thợ đấu gấp mÆ°á»i, tháºm chà cả trăm lần. ChÃnh nó đã là m tôi mất mẹ và cÅ©ng chẳng biết bây giá» mẹ tôi Ä‘ang phiêu bạt nÆ¡i nà o. Sau lần ấy nó đã giÅ© áo bá» Ä‘i để mặc mẹ tôi gánh chịu. CÅ©ng chÃnh nó là m tôi bây giá» nhìn mặt bất cứ thằng Ä‘Ã n ông nà o trên Ä‘á»i cÅ©ng thấy gian gian, đểu đểu, không thể tin được. Tôi luôn cảm thấy sá»± khốn nạn ẩn chứa sau vẻ mỹ miá»u, ngon ngá»t, chả biết có đúng thế không.
Năm ấy khúc sông Ghá»nh sao nhiá»u cá đến thế, cha tôi đánh cả tháng mất tăm vẫn sủi lên nhÆ° bong bóng mÆ°a. Không mấy khi gặp được nÆ¡i nhÆ° thế cha quyết định dừng thuyá»n ở đấy chứ không nhÆ° những lần khác, chá»— nà o nhiá»u nhất cha cÅ©ng chỉ cắm sà o hai đến ba hôm là cùng rồi lại nhổ neo Ä‘Æ°a thuyá»n sang khúc khác. Theo ông, đánh bắt mãi má»™t chá»— cá chẳng kịp lá»›n rồi ra chẳng còn cá»a mà là m ăn. Sống nhá» cá mà không biết cho con cá kịp lá»›n, kịp sinh Ä‘Ã n dà i lÅ© thì cÅ©ng là quân vô Æ¡n bạc nghÄ©a. Những chá»— đã đánh bao giá» cha tôi cÅ©ng phải đợi hai ba năm sau má»›i quay lại. Có nhiá»u khúc sông, khi thuyá»n nhà tôi quay lại tôi còn không nháºn ra nÆ¡i ấy đã từng neo Ä‘áºu vì cảnh váºt thay đổi quá nhiá»u, mặc dù sá»± thay đổi thÆ°á»ng là chán Ä‘i chứ chẳng mấy chá»— đẹp lên. Chá»— thì là ng mạc tiêu Ä‘iá»u xÆ¡ xác, cây cối chẳng còn xanh tốt nhÆ° ngà y đến. Chá»— thì bãi lở và o sâu nhôm nhoam, ghẻ lở. NÆ¡i hà ng chục chiếc tà u hút cát hùng hục Ä‘Ã o bá»›i, tiếng máy nổ rồi khói, váng dầu xả ra Ä‘en đặc cả khúc sông. Cái sá»± mÆ°u sinh của con ngÆ°á»i cÅ©ng ghê gá»›m, tham lam vô cùng, chẳng biết thế nà o cho đủ. Gặp những cảnh nhÆ° thế, cha tôi thế nà o cÅ©ng chá»i đổng và i câu rồi má»›i cho chèo thuyá»n Ä‘i khúc sông khác.
CÅ©ng vì nhiá»u cá cha tôi cho thuyá»n neo lại lâu nên việc sáng sáng mẹ tôi Ä‘i chợ cÅ©ng thà nh thói quen của nhiá»u ngÆ°á»i gần bến. Có má»™t lần mẹ cho tôi theo Ä‘i chợ. Từ bến Ä‘áºu thuyá»n nhà tôi đến chợ cứ theo con Ä‘Æ°á»ng nhá»±a chả biết là m từ bao giá» nhÆ°ng đến nay nó đã trốc mặt, những hố là hố, có nhiá»u cái to hÆ¡n cả mó bá» mồi của cha tôi. Hai bên Ä‘Æ°á»ng, dá»c theo con ngòi, ngÆ°á»i ta thi nhau đẩy thuyá»n, những chiếc thuyá»n nan đầy đất quáºt thà nh từng ô vuông vức lấp mấy Ä‘oạn ngòi. Mẹ bảo tôi ngÆ°á»i trên bỠđất cháºt ngÆ°á»i đông nên không còn đất để ở phải lấy đất dÆ°á»›i lòng các con ngòi rồi quáºt cao là m ná»n nhà . Sống má»—i ngÆ°á»i má»—i nhà nhÆ°ng chết phải chung nghÄ©a địa, cái lý của ngÆ°á»i trên bá» là thế. Mẹ thở dà i.
- Bao giỠnhà ta mới có tấc đất cắm dùi.
Sống không có đất ở, chết không có đất chôn.
Nghe mẹ than thở nhÆ°ng thá»±c lòng lúc ấy tôi chả hiểu gì chỉ nghÄ© nhà tôi cần gì đất là m nhà . Cả nhà sống trên thuyá»n, ăn nÆ°á»›c sông, uống nÆ°á»›c sông, sống nhá» sông. Khúc sông nà y còn cá thì ở, hết cá thì Ä‘i, nhổ con sà o đẩy má»™t cái là đến chá»— khác. Ở nhà thuyá»n, mùa hè thì mát, mùa đông thì ấm, con cá con tôm lúc nà o cÅ©ng tÆ°Æ¡i, nhẩy tanh tách chả sÆ°á»›ng gấp mấy lần trên bá» phải chen nhúc cháºt chá»™i hay sao. Mẹ tôi Æ°á»›c là m gì cho khổ. Nhìn những ngÆ°á»i lặn ngụp, ngâm mình dÆ°á»›i nÆ°á»›c vác từng tảng đất vất lên thuyá»n rồi lại phải quáºt cao thà nh gò thà nh ụ để là m nhà sung sÆ°á»›ng ná»—i gì. Mẹ bảo tôi những ngÆ°á»i ấy là thợ là m đấu. Những ngÆ°á»i nà y ăn khá»e lắm, vì thế má»›i có câu ăn đấu là m khoán. Cả ngà y ngâm mình dÆ°á»›i nÆ°á»›c nên lúc nà o cÅ©ng đói. Chả trách cha tôi má»—i bữa ăn bẩy tám bát vẫn kêu đói. Tôi len lén nhìn những ngÆ°á»i thợ đấu, ngÆ°á»i nà o ngÆ°á»i nấy vâm váp, bắp tay, cÆ¡ ngá»±c cuồn cuá»™n nhÆ° dây chão, dây lèo giằng chèo, kéo cá»™t dá»±ng buồm.
Khi hai mẹ con tôi Ä‘i qua chiếc lá»u bạt dá»±ng cạnh Ä‘Æ°á»ng, nÆ¡i có chiếc xe máy mầu Ä‘á» dá»±ng bên cạnh thì có ai đó gá»i :
- Nà y cô chà i, có cá tươi bán cho mấy mớ.
Nghe tiếng gá»i, mẹ tôi tong tả đến trÆ°á»›c
cá»a lá»u, đặt rổ cá xuống Ä‘on đả :
- Hôm nay em có mấy má»› cá còn tÆ°Æ¡i lắm. Mấy anh xem mua cả giúp em cho gá»n.
Từ trong lá»u Ä‘i ra là má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông cao ráo, khuôn mặt vuông vức, hà ng râu má» má» xanh bao kÃn cả hai bên má xuống cằm. Äi sau anh ta là ba bốn ngÆ°á»i nữa. Má»™t ngÆ°á»i trong đám nghe mẹ tôi nói thế cÆ°á»i, sán đến, ngồi xuống bên cạnh.
- Cá của em thì tươi rồi nhưng có lạ không em?
Mấy ngÆ°á»i Ä‘i theo cÆ°á»i hô hố, nhe cả hà m răng to nhÆ° bà n cuốc, Ä‘en thui Ä‘Ãt nồi. Mẹ tôi Ä‘á» mặt xấu hổ. NgÆ°á»i Ä‘Ã n ông cao ráo có khuôn mặt vuông vức lừ mắt, mấy ngÆ°á»i kia vá»™i im bặt.
- Cô đừng giáºn, há» hay đùa tếu táo thế thôi. Hôm nay tôi có nhiá»u thợ là m. Cô lấy bao nhiêu để tôi mua cả. Cá nhà cô là cá sông, mấy hôm trÆ°á»›c tôi mua của cô, kho mặn mà ai ăn cÅ©ng khen ngon, thịt thÆ¡m lắm.
Giá»ng ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông nhẹ nhà ng, thủ thỉ nghe ấm áp :
- NgÆ°á»i xinh thì cá cÅ©ng ngon phải không cô. Hôm nà o có cá cứ mang đến đây tôi mua cả cho không phải Ä‘i chợ bán nữa, vất vả ngÆ°á»i bán mà cá cÅ©ng mất tÆ°Æ¡i.
Mẹ tôi lại Ä‘á» mặt, lấy tay kéo và nh nón giấu khuôn mặt Ä‘ang hồng lên sau lá»i khen.
Hôm ấy hai mẹ con tôi Ä‘i chợ không phải lo bán cá nữa nên có thá»i gian cho tôi Ä‘i chÆ¡i, mua sắm các thứ. Mẹ mua cho cha và tôi má»—i ngÆ°á»i má»™t bá»™ quần áo má»›i. Vui quá tà nữa thì hai mẹ con tôi quên đến giá» vá» nấu cÆ¡m trÆ°a. Tôi vui ra mặt, nhảy chân sáo suốt Ä‘Æ°á»ng vá». Còn mẹ, tôi Ä‘oán, chắc mẹ cÅ©ng vui nên thỉnh thoảng cÆ°á»i tủm, hai má hồng hồng dÆ°á»›i và nh nón. Má»™t quãng mẹ lại gỡ nón nhìn nhanh và o chiếc gÆ°Æ¡ng nho nhá» mà ngÆ°á»i ta khéo léo gà i phÃa trong áp chóp.
Thuyá»n nhà tôi cắm sà o ở lại khúc sông nà y đã lâu mà nhìn xuống nÆ°á»›c vẫn thấy tăm cá nổi lên. Sáng ra, cha bảo mẹ mang hết cá ở khoang chứa Ä‘i bán, không cần để dà nh là m gì, đánh tối nay nữa rồi Ä‘i. Mẹ tôi bảo ông Ä‘ang đánh được tại sao lại Ä‘i vá»™i thế. Ông lừ mắt nhìn mẹ giá»ng chì chiết :
- Cá đánh lắm cÅ©ng hết, ngÆ°á»i ở lâu dá»… hÆ°. Ma quá»· yêu quái chẳng qua là ở mãi má»™t chá»— mà thà nh. Mèo già hóa tinh thà nh cáo, chó dữ nuôi lâu phát rồ. Äi hay ở cô không phải nói nhiá»u, tôi khắc biết.
Nói Ä‘oạn, ông chui và o khoang lấy bá»™ quần áo mẹ mua cho hôm có tôi Ä‘i cùng mặc và o. Sau khi đã lên bỠông quay lại nói vá»ng xuống thông báo ông Ä‘i ăn cÆ°á»›i ở vạn chà i khúc sông trên trÆ°a nay không vá». Ông còn dặn ở nhà hai mẹ con chuẩn bị sẵn mồi chỠông vỠđể bá» mó. Mẹ bắt hết chá»— cá Ä‘i chợ, còn tôi, mấy đứa trẻ trâu xóm bãi rủ đánh tráºn giả rồi chÆ¡i trò trốn tìm. Tôi láºt mấy tấm ván đầu mÅ©i thuyá»n chui nấp và o trong đó, xong lắp lại nhÆ° cÅ©. Tôi nấp ở đây tà i thánh cÅ©ng không ai có thể tìm được. Nằm cuá»™n trong khoang mÅ©i trốn, tụi trẻ xóm bãi rà đi rà lại tìm mấy lần không thấy chúng bá» Ä‘i nhÆ°ng tôi nghÄ© chúng nó giả vỠđể lừa tôi ra bắt nên cứ yên trà nằm trong đó mặc cho chúng nó Ä‘i tìm. Äánh tráºn giả đã thấm mệt bây giá» nằm trốn trong khoang mÅ©i nên tôi lúc đầu chỉ nghÄ© lim dim má»™t chút cho đỡ mệt ai ngá» ngủ béng Ä‘i mất. Khi tôi Ä‘ang ngủ thì thuyá»n tròng thà nh là m đầu tôi Ä‘áºp và o khung xÆ°Æ¡ng gá ván tỉnh giấc. Tôi chÆ°a kịp láºt ván chui ra thì đã nghe thấy tiếng thở dốc của mẹ và giá»ng nói nhẹ, ấm rất quen thuá»™c, rằng mẹ là m ông ta mệt quá. Tôi hé mắt qua khe ván, chiếc xe máy mầu Ä‘á» Ä‘ang dá»±ng bên vệ đê lối xuống bến. Tôi cứ nằm trong khoang mÅ©i chá» cho mẹ mà ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông bÆ°á»›c đến chá»— xe máy tôi má»›i láºt ván chui ra, ngồi bệt xuống mặt sà n. Khi mẹ trở lại thuyá»n thấy tôi ngồi sẵn đó, bà ngồi xuống cạnh há»i có phải vừa ở trong khoang mÅ©i không. Tôi không trả lá»i mà tá»± nhiên òa lên khóc, gạt bà ngồi ra xa.
Câu chuyện vỡ lở, tôi tưởng cha sẽ đánh cho mẹ má»™t tráºn hay phải gầm lên chá»i mắng. NhÆ°ng không, cha bắt mẹ đến xin ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông ấy má»™t đồng tiá»n mà không cần biết tiá»n to hay nhá». Sau khi mẹ mang vá» Ä‘Æ°a cha, ông vuốt cho phẳng phiu rồi cất kỹ và o má»™t chá»—. CÅ©ng từ hôm ấy, ông giặt chà i phÆ¡i phóng tháºt khô cho và o chiếc hòm sắt khoá lại, không là m nghá» chà i mò nữa. Äến bữa, trÆ°á»›c khi cả nhà ăn cÆ¡m, ông lại lấy tá» tiá»n ấy ra, đặt lên mâm và bảo tôi, giá»ng rất nhẹ nhà ng nhÆ°ng tôi vẫn nháºn ra tiếng gió rÃt nhẹ trong kẽ chân răng:
- Con cứ ăn Ä‘i. Từ nay nhà ta không ai phải là m gì nữa, đã có mẹ con Ä‘i là m kiếm tiá»n vá» nuôi bố con mình rồi.
Má»™t tuần ròng rã, tôi nghe mẹ van xin cha nhÆ°ng ông vẫn tịnh nhÆ° không nghe thấy gì. Má»—i bữa ăn là nÆ°á»›c mắt mẹ lÆ°ng tròng chan cÆ¡m. Rồi má»™t sáng, mẹ cắp rổ Ä‘i chợ và không bao giá» trở lại nữa. Äến tối, cha không thấy mẹ quay vá», ông chèo thuyá»n đúng ba ngà y ba đêm Ä‘Æ°a tôi sang khúc sông khác. Ông là m nghá» chà i mò trở lại nhÆ°ng cÅ©ng từ đấy ông đổi tÃnh đổi nết, hay uống rượu và thÆ°á»ng Ä‘Æ°a những ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà lên thuyá»n, rồi sau đó má»™t hai hôm ông vứt trả lại bá». Cá đánh được ông không cho mang lên chợ bán, ai muốn mua xuống bến nói cần con to hay nhá», nặng bao nhiêu là ông chui và o khoang, láºt tấm ván lát thuyá»n bắt mang lên.
Bây giá» ngồi nhá»› lại, tôi vẫn thấy căm thù mấy đứa trẻ trâu xóm bãi đã rủ tôi chÆ¡i trò trốn tìm. Tôi muốn Ä‘áºp nát cái khoang mÅ©i để cho tôi nằm trốn trong đó. Tôi háºn vá»›i chÃnh tôi Ä‘ang chÆ¡i lại lăn ra ngủ và tại sao lại tỉnh giấc và o lúc ấy. Liệu hôm đó tôi cứ lang thang chÆ¡i vá»›i lÅ© trẻ trâu xóm bãi bắt cà o cà o châu chấu hay trò ném pháo đất thì mẹ có phải bá» tôi Ä‘i nhÆ° thế không? Và nữa, nếu cha không căn vặn tôi vì sao lại khóc, bá» cÆ¡m không chịu ăn để tôi phải nói cho cha biết? Nếu tôi biết nói dối? Nếu cha không ném đồng tiá»n năm nghìn xanh lét xuống mâm trÆ°á»›c má»—i bữa ăn cùng câu nói mÆ°á»i lần nhÆ° má»™t thì mẹ có ở lại vá»›i cha và tôi không? Mẹ bá» tôi mà đi có má»™t phần do lá»—i của tôi? Mẹ Æ¡i, giá» nà y mẹ Ä‘ang phiêu bạt nÆ¡i nà o. ThÆ°Æ¡ng mẹ, nhá»› nhẹ, tôi chỉ dám gá»i thầm trong bụng.
4 - Có má»™t chiá»u chỉ có hai cha con ngồi ăn cÆ¡m trÆ°á»›c khi ông Ä‘i bá» mồi, tôi há»i.
- Tại sao lại có sông hả bố?
Vừa bÆ°ng bát cÆ¡n lên và , ông nói giá»ng còn lụng bụng trong miệng.
- Vì Ä‘á»i sinh ra bố.
Nghe ông nói thế tôi không dám há»i thêm kẻo bát cÆ¡m ông Ä‘ang bÆ°ng lên tay có cánh bay sang mặt tôi. Mấy năm trÆ°á»›c, cha tôi cÅ©ng nhặt được má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà trên bá» Ä‘Æ°a xuống thuyá»n. Cô nà y nói luôn mồm, thấy cái gì cÅ©ng há»i mà há»i đến cu ty tỉ muá»™i. Má»™t lần cÅ©ng trong bữa ăn, cô há»i bố tôi vá» chuyện tại sao con sông nà y có tên gá»i là Bo, con sông kia có tên là Mã, con sông ná» có tên là Sứ. Sau mấy câu trả lá»i áºm ừ, cô ấy cứ há»i mãi. Chẳng nói chẳng rằng, ông ném luôn bát cÆ¡m Ä‘ang bÆ°ng trên tay và o mặt, chá»i.
- Miệng thối nhÆ° *** mà ăn cÆ¡m cứ nói lắm. Bá»t phun phè phè ra hết mâm còn ai dám ăn. Cô vá» há»i thằng bố cô ấy.
Dứt lá»i, ông đứng lên bế thốc cô ném thẳng lên bá», nhổ neo đẩy thuyá»n Ä‘i tịnh không thèm ngoái đầu nhìn lại. TÃnh ông là thế, không thÃch lằng nhằng, là m chà i thì cứ việc giá»i bá» mồi bắt cá, ông chúa ghét thói lÃnh canh ngó chuyện triá»u đình, đầu không ra đầu mà cuối cÅ©ng chẳng ra cuối, vạ rách chuyện. Ä‚n cÆ¡m mốc nói chuyện tám thÆ¡m. Biết tÃnh ông thế nên tôi thôi. Ừ, thì cứ coi ông là dòng sông Ä‘i. Sông cÅ©ng có khúc lở khúc bồi, khúc trong khúc đục, có tá»™i lá»—i, có táºt nguyá»n nhÆ° con ngÆ°á»i trên bá» kia, cÅ©ng có kẻ nà y ngÆ°á»i ná», nếu không là m sao mẹ bá» tôi khi má»›i hÆ¡n mÆ°á»i tuổi đầu mà ra Ä‘i cho được.
Äể giúp cô Hến nhóm lá»a nấu cÆ¡m, tôi nhẩy xuống sông mò tìm lại mấy thứ cha lôi vừa quăng xuống nÆ°á»›c. Vá»›i tôi, không nói khoác, là con gái tháºt đấy nhÆ°ng chuyện bÆ¡i, lặn khó có thằng trai trên bá» nà o thắng nổi. Có má»™t lần duy nhất trong Ä‘á»i cha nói vui vá»›i tôi. Ông bảo tôi sau nà y lấy chồng, nếu nó léng phéng con cứ lôi nó xuống sông mà dần.
Ä‚n cÆ¡m nÆ°á»›c xong cả nhà đang chuẩn bị nhổ sà o chuyển Ä‘i khúc sông khác thì chả hiểu sao, cô Hến múc nÆ°á»›c rá»a bát ngã xuống sông. Tôi còn Ä‘ang mải thu dá»n các thứ, sắp xếp cho gá»n, vì trong ngôi nhà thuyá»n rá»™ng năm, sáu mét vuông nếu không biết cách sắp xếp thì đến chá»— đặt chân cÅ©ng chẳng có. Thá»±c ra công việc nà y là của cô Hến vì dù muốn hay không cô cÅ©ng là ngÆ°á»i phụ nữ nhiá»u tuổi nhất trong nhà , thÆ°Æ¡ng cô nên tôi là m giúp. Má»›i lại, không biết cô có tồn tại bên cha tôi được lấy ba bẩy hai mốt ngà y không hay lại nhÆ° những ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà trÆ°á»›c đây, lâu thì má»™t ngà y, nhanh thì má»™t đêm đã bị ông quẳng lại bá» cùng mấy tá» bạc nhà u nhÄ© tanh mùi cá. Dẫu sao, tôi cÅ©ng là ngÆ°á»i biết tÃnh biết nết của cha và đã quen vá»›i sá»± sắp đặt trong khoảng không gian cháºt chá»™i nà y rồi. Mải là m nên khi cô ngã xuống sông tôi không để ý và vá»›i những ngÆ°á»i nhà chà i nhÆ° cha con tôi, ngã xuống sông là chuyện vặt. RÆ¡i xuống rồi thì bám và o thà nh thuyá»n mà trèo lên. NgÆ°á»i nhà chà i có ai chết Ä‘uối bao giá». Còn cha tôi, khi cô ngã ông biết nhÆ°ng mặc. Vá»›i ông, muốn ở nhà chà i thì phải biết tất cả những gì của Ä‘á»i chà i cần có, cho dù nó vất vả, khốn khó đến mấy, bằng không, quy luáºt cuá»™c sống sá»›m muá»™n nó cÅ©ng Ä‘Ã o thải. Con ngÆ°á»i ăn, uống và o rồi cÅ©ng phải thải ra, không thải ra được sẽ chết. Nhìn thấy cô ngã song ông vẫn ngồi Ä‘iá»m nhiên hút thuốc.
Äá»i chà i Ä‘á»™ng má»™t tà là chạm nÆ°á»›c, không những thế, tất tần táºt những gì gá»i là sá»± khắc nghiệt của thiên nhiên ngÆ°á»i chà i phải chịu hết. Tắt nắng mÆ°a đến bão gió, ngÆ°á»i là m chà i phải hứng chịu nguy hiểm hÆ¡n ngÆ°á»i trên bá» vì không được nÆ°Æ¡ng tá»±a và o đâu. Rồi hÆ¡n thế, và o mùa lÅ©, ngÆ°á»i trên bá» là m ầm Ä© lên nhÆ°ng thá»±c ra cÅ©ng chỉ nói cho to, đứng để xem chứ có là m được gì. NgÆ°á»i là m chà i thì khác, phải trá»±c tiếp đối diện vá»›i nó. LÅ©, năm nà o chả thế. LÅ© đến rồi Ä‘i, dăm bẩy lần cÅ©ng chả nhằm nhò, há» hấn gì. LÅ© là việc của trá»i, còn chúng tôi, đánh chà i bắt cá là việc của chúng tôi. Trá»i có lúc nắng lúc mÆ°a thế thôi. Äể tồn tại được những ngÆ°á»i sống trên sông nÆ°á»›c phải tá»± thÃch nghi vá»›i cuá»™c sống.
Ngà y má»›i lên hai, để có thể tồn tại được vá»›i cuá»™c sống sông nÆ°á»›c, cha ném tôi xuống sông mặc tôi chìm nổi táºp bÆ¡i, giẫy giụa quẫy đạp trong nÆ°á»›c chỉ đến khi nà o sắp chìm má»›i lấy vợt xúc lên. Những ngà y đầu tôi uống căng bụng nÆ°á»›c, ông cầm hai chân dốc ngược rồi quay vòng tròn cho nÆ°á»›c tháo ra ngoà i. Mẹ tôi thắt gan thắt ruá»™t nhÆ°ng không thể là m trái ý ông. Má»™t ngà y, hai ngà y rồi ba ngà y, cứ chiá»u chiá»u là ông quẳng tôi xuống nÆ°á»›c. Lúc đầu chân tay còn quá»nh quà ng nhÆ° chó, lÅ©m bÅ©m Ä‘áºp nÆ°á»›c để ngoi lên, sau rồi quen dần, tôi tá»± há»c được cách bÆ¡i nhÆ° thế nà o cho nhanh, cho đỡ tốn sức. Những đứa trẻ dân chà i lên hai phải biết bÆ¡i, lên ba đã phải táºp chèo thuyá»n, vá lÆ°á»›i, phân biệt chà i năm, chà i bẩy hay chà i chÃn. Lên bốn táºp nhìn sóng biết gió, nhìn nÆ°á»›c biết Ä‘á»™ nông sâu. Năm tuổi, nhìn tăm biết cá, biết mÆ°a Ä‘i Ä‘Ã n tìm nÆ¡i sinh sản. Sáu tuổi, đêm nằm ngá»a mặt lên trá»i biết mai nắng mÆ°a hay bão gió, bấm đốt ngón tay tÃnh được ngà y con nÆ°á»›c. Bảy tuổi đã trở thà nh dân chà i thá»±c thụ, má»™t mình có thể xoay sở tá»± kiếm sống, xòe bà n tay chai dà y nhÆ° ngÆ°á»i là m rèn, đánh búa. Cha bảo tôi, chẳng có trÆ°á»ng lá»›p nà o bằng cuá»™c sống Ä‘ang bà y ra trÆ°á»›c mắt, để sống con ngÆ°á»i phải tá»± biết là m gì. Kẻ ở rừng phải biết cưỡi ngá»±a bắn cung. Kẻ là m ruá»™ng phải biết cà y, bừa, cấy lúa. Kẻ sông nÆ°á»›c phải biết bÆ¡i lặn, quăng chà i.
Khi chợt nhá»› ra cô Hến là ngÆ°á»i trên bá» là m sao biết bÆ¡i nhÆ° tôi thì cô đã chìm dÆ°á»›i nÆ°á»›c không còn thấy cánh tay giÆ¡ lên quá» quạng cầu cứu. Từ trên mui thuyá»n tôi lao vá»™i xuống sông, lúc nà y chắc cha tôi cÅ©ng nháºn ra cô Hến không phải ngÆ°á»i chà i, ông phóng mình từ trong khoang lao xuống không khác gì con nhái.
Tôi không nghÄ© sau sá»± việc xảy ra cô Hến lại là ngÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng ra Ä‘i mà không cần cha tôi quăng trả cô lại bá» nhÆ° những ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà khác. TrÆ°á»›c lúc Ä‘i, cô nói vá»›i cha giá»ng tháºt nhẹ nhà ng mà sao nghe tha thiết lạ :
- Em biết rồi anh cÅ©ng ném trả em lại bá» nhÆ° những ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà khác. Äể anh là m Ä‘iá»u đó anh vừa mang tiếng mà em cÅ©ng chẳng sung sÆ°á»›ng gì. Thôi thì, má»™t ngà y nên ngãi, em xin Ä‘i để giữ tròn Ä‘iá»u tiếng cho anh. TrÆ°á»›c khi xa anh và con, em chỉ xin nói vá»›i anh má»™t Ä‘iá»u, háºn thù chỉ là m cho con ngÆ°á»i tăm tối. Rồi còn con nữa, nó sẽ sống ra sao khi cuá»™c Ä‘á»i chỉ má»™t mà u Ä‘en của lòng căm giáºn.
Nghe cô nói cha không có phản ứng gì. Ông ngồi bất Ä‘á»™ng, tay xoay xoay chén nÆ°á»›c trà mà cô Hến vừa pha cho. Chén trà đặc, nóng khi uống còn đăng đắng trong cổ, uống xong má»›i thấy vị ngá»t và hÆ°Æ¡ng thÆ¡m của trà , thói quen, ý thÃch của cha nhÆ° hút thuốc là o ngon váºy.
Nói xong, cô Ä‘Æ°a tay kéo tôi và o lòng, vuốt nhẹ lên tóc. Vô tình, ngón tay cô vÆ°á»›ng và o mấy sợi tóc rối. Cô lấy hai tay giẽ giẽ ra rồi khẽ khà ng luồn và o nhÆ° chải thêm má»™t lần nữa. Tá»± nhiên tôi ép đầu và o ngá»±c cô. Từ ngá»±c cô, tôi nháºn thấy có má»™t mùi rất quen mà tôi đã ngá»i thấy lâu lắm rồi, không thể nhá»› nổi.
5 - Cô Hến bỠđi chả hiểu sao cha cũng từ bỠý định di chuyển sang khúc sông khác như dự kiến ban đầu. Ông cũng nghỉ là m chà i mấy hôm, chỉ ngồi hút thuốc là o và uống nước chè mặc tôi là m gì thì là m. Lấy cớ nhà hết gạo, rau ăn tôi xin phép cha đi chợ mua sắm.
Cắt Ä‘Æ°á»ng tôi tìm vá» bến Trầm. Cô Hến đón tôi niá»m nở trong ngôi nhà ba gian mái ngói nằm khuất sau rặng tre gai cuối xóm. Ngôi nhà quạnh vắng, âm ẩm, vôi trên các bức tÆ°á»ng tróc loang lổ để lá»™ ra những Ä‘Æ°á»ng mạch xây lở loét. Ngay chiếc bà n gá»— uống nÆ°á»›c kê ở gian giữa khi chạm tay tôi có cảm giác là nh lạnh. Tất cả các đồ đạc trong nhà được xếp đặt ngăn nắp chứng tá» chủ nhân của nó là ngÆ°á»i chỉn chu và rất sạch sẽ.
Ôm tôi trong lòng mà nÆ°á»›c mắt cô rÆ¡i lã chã. Nép đầu và o ngá»±c cô, tá»± nhiên tôi lại bắt gặp mùi quen quen mà tôi đã gặp ở đâu đó lâu lắm rồi còn lÆ°u lại trong tiá»m thức. Cô luồn tay và o trong tóc tôi, nhẹ nhà ng gỡ những chá»— tóc gió là m rối khi tôi Ä‘i Ä‘Æ°á»ng. Nói cái gì, bảo cái gì cô Ä‘á»u gá»i tôi là con. Cô há»i cha tôi mấy hôm nay nhÆ° thế nà o, sức khá»e ra sao rồi tất tần táºt các chuyện ăn uống, sinh hoạt hà ng ngà y từ khi mẹ tôi bá» Ä‘i đến nay. Má»›i có ba bốn hôm mà cô há»i cứ nhÆ° đã xa cả năm cả tháng. Và tôi không thể tin được những Ä‘iá»u cô kể, sá»± tháºt đấy nhÆ°ng sao nó đến nhanh và bất ngá» quá, má»™t sá»± tháºt đến phÅ© phà ng, tà n nhẫn.
Nhà cô có hai chị em. Mẹ cô sinh ra cô thì chết do băng huyết. Bố cô má»™t mình là m lụng nuôi hai chị em đến khi cô lên năm thì ông đổ bệnh và cÅ©ng mất. NgÆ°á»i chị lên bẩy, ngÆ°á»i em lên năm phải sống dá»±a và o sá»± đùm bá»c cÆ°u mang của bà con lối xóm. Thá»i gian cứ trôi Ä‘i, cuá»™c sống cÅ©ng dần dần ổn định khi cả hai chị em đã lá»›n. Äể có thá»i gian lo toan cho ngÆ°á»i em ăn há»c mong sao có ngà y ngẩng mặt nhìn Ä‘á»i, chị cô đã từ chối tất cả những chà ng trai trong xóm đến cầu hôn. Rồi ngÆ°á»i em cÅ©ng há»c xong trung cấp sÆ° phạm và lên dạy trên vùng cao. NgÆ°á»i chị ở lại nhà , sau thá»i gian nuôi em ăn há»c lúc nà y tuổi cÅ©ng đã lá»›n. Nhà quê, con gái hai lăm hai sáu tuổi đã chẳng có ngÆ°á»i con trai nà o để ý. Rồi má»™t ngà y có má»™t ngÆ°á»i trai là ng bên đến ngá» lá»i yêu thÆ°Æ¡ng, ngÆ°á»i chị đã dồn tất cả tình cảm của mình cho ngÆ°á»i đó. Khi biết mình có mang, ngÆ°á»i chị nói cho chà ng trai đó biết. Không ngá», khi nghe chị cô thông báo, chà ng trai đó đã từ chối và tìm cách lảng tránh. Lo lắng cùng quẫn, sợ Ä‘iá»u tiếng, ngÆ°á»i chị đã bá» nhà đi đến khúc sông là ng bên rồi tá»± tá» những mong rá»a sạch ná»—i nhục nhã mà đá»i Ä‘ang lại. May mắn ngÆ°á»i chị được má»™t ngÆ°á»i là m chà i trên sông cứu sống. NghÄ© đấy là duyên pháºn trá»i định và cÅ©ng để trả nghÄ©a, ngÆ°á»i chị đã ở lại là m vợ ngÆ°á»i đó. Bao nhiêu năm ngÆ°á»i chị đã phải giấu giếm thân pháºn và sá»± tháºt để sống má»™t cuá»™c sống không phải của mình. NhÆ°ng rồi vì ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông đó tÃnh tình khô khan, cuá»™c sống sông nÆ°á»›c không có hy vá»ng, gặp quá nhiá»u khó khăn lại vô tình gặp má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông khác, nói năng cÆ° xá» không nhÆ° ngÆ°á»i chồng, kinh tế lại khá giả được ngÆ°á»i đó chiá»u chuá»™ng nên đã sa ngã. Biết đó là ná»—i nhục của cuá»™c Ä‘á»i, ngÆ°á»i chị đã cố gắng là m má»i việc mà ông yêu cầu để mong cứu vãn gia đình. NhÆ°ng ngÆ°á»i chồng đã không tha thứ, má»—i khi đến bữa ăn, ông lại Ä‘em đồng tiá»n mà ngÆ°á»i vợ ông bắt xin của kẻ đối địch vá» bá» xuống mâm. Nhục nhã ê chá», ngÆ°á»i vợ đã dứt ruá»™t bá» con ở lại để Ä‘i tìm cái chết. TrÆ°á»›c khi chết, ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà ấy đã viết thÆ° nói toà n bá»™ sá»± việc cho ngÆ°á»i em Ä‘ang là m giáo viên trên miá»n ngược và nhá» cáºy cô trông nom con gái và ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông đã cứu sống mình. ThÆ°Æ¡ng chị, ngÆ°á»i em đã bá» dạy vỠđể Ä‘i tìm. Má»™t lần ra bến sông, cô vô tình nhìn thấy ngÆ°á»i con gái con ông thuyá»n chà i Ä‘ang tắm có cái bá»›t Ä‘á» bên vai trái nhÆ° lá»i ngÆ°á»i chị dặn lại. Và cô đã trở thà nh ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà ông nhặt được ở bến Trầm nà y. NgÆ°á»i ấy chÃnh là cô Hến và ngÆ°á»i chị không ai khác là ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà mà cha đã nhặt được ở mó bá» mồi cá ngà y nà o, ngÆ°á»i đã sinh ra tôi.
Kể xong cô Hến Ä‘Æ°a tôi đến trÆ°á»›c tấm gÆ°Æ¡ng tủ, kéo vai áo trái tôi xuống. Chiếc bá»›t Ä‘á» tròn nhÆ° Ä‘Ãt bát nằm ngay đầu xÆ°Æ¡ng bả vai trái, chiếc bá»›t đã có bao năm rồi mà tôi không há» biết. Cô Ä‘Æ°a tôi đến trÆ°á»›c bà n thá» kéo tấm vải che. Trên bà n thá» có ba tấm ảnh, hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà và má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông. Trong hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà ấy có má»™t ngÆ°á»i là mẹ tôi. Nhìn sâu và o tấm ảnh của bà , hình nhÆ° bà đang khóc, má»™t vệt trắng má» chảy dà i xuống má. Bất giác tôi gà o lên: Mẹ Æ¡i. Tôi ngã quỵ xuống.
Tôi lao ra ngoà i, theo cánh đồng trÆ°á»›c mặt cắm đầu chạy. Tôi không biết chạy Ä‘i đâu, chỉ biết rằng chạy tháºt xa, xa tháºt nhanh sá»± tháºt mà cô Hến vừa cho biết. Trên cánh đồng Ä‘ang chỠđổ ải, những thá»a ruá»™ng đất phÆ¡i nắng vỡ dÆ°á»›i chân, bà ng bạc trắng, bÆ°á»›c chân tôi tráºt truá»™i, xiêu vẹo vô định giữa má»™t khoảng không gian mênh mông... Má»™t toán đánh dáºm quây tròn, tru tréo nhÆ° bầy sói săn vá»› được mồi. Chúng dằn tôi xuống triá»n đê. Tiếng cúc áo đứt, tiếng xé vải áo, tiếng lá»™t quần... Trong ánh sáng nhá» nhá» và tiếng thở đứt quãng, tôi nháºn ra có má»™t khuôn mặt đứa trẻ chăn trâu ngà y trÆ°á»›c chuyên rình, nhìn trá»™m tôi tắm dÆ°á»›i sông. Có cả mùi máu tanh tanh bá»n con trai leo cà nh bà ng ngã rÆ¡i xuống sông ngà y nà o bị gãy tay. Khi tất cả đã mệt nhoà i vì no nê, thá»a mãn, chúng hè nhau đứa cầm tay, thằng túm chân ném tôi xuống sông...
Theo dòng chảy tôi trôi xuôi, đôi tay quá» quạng, giáºt mình nháºn ra Ä‘ang nằm trong mó bá» mồi cá mà lá»›p bùn chÆ°a kịp lấp đầy và cứ nằm đó, rất muốn nằm đó tháºt lâu cho dòng nÆ°á»›c xoa dịu ná»—i cồn cà o nhÆ° sóng cắn dứt ở trong lòng.
6 - Khi tôi tỉnh lại đã thấy nằm trong lòng
thuyá»n, cô Hến Ä‘ang hì hụi là m gì ở bếp cuối Ä‘uôi thuyá»n. Còn cha, ông ngồi cạnh báºu cá»a phÃa khoang mÅ©i, hai chân buông dÆ°á»›i sạp, tay vê vê Ä‘iếu thuốc là o, nhÆ° ngà y nà o má»—i khi mẹ tôi Ä‘i chợ vá» mua cho ông lạng thuốc, ông quay ngÆ°á»i lại khen mẹ mua thuốc ngon.
Äêm qua, cha tôi ngồi im phắc, chong chong đèn, thức trắng đêm. Ông nhìn tôi xanh lÆ°á»›t, bấy dáºy nhÆ° cua lá»™t gặp bão. Ngá»n đèn chai lù mù hắt bóng ông lên vách cong mui thuyá»n, cháºp chá»n. Tôi nằm gá»n nhÆ° con mèo và o lòng cô Hến, không còn nÆ°á»›c mắt mà khóc nữa. NhÆ°ng cha tôi thì lại khóc, khóc lúc gần sáng. Tôi thấy ông hai lần lén nâng tay áo chùi nÆ°á»›c mắt. Những giá»t nÆ°á»›c mắt hiếm hoi, lần đầu tôi nhìn thấy trên mặt ngÆ°á»i cha.
Sáng trắng. Cha tôi không Ä‘em mồi Ä‘i mó đánh chà i. Ông rút sà o, giá»ng nói chắc nịch không biết nói vá»›i tôi hay vá»›i cô Hến :
- Từ nay, nhà ta chuyển thuyá»n vá» bến
Trầm. Dứt khoát không vỠđây Ä‘áºu thuyá»n nữa.
Có tiếng ai đó gá»i phÃa bá» bên kia, nÆ¡i cây
bà ng già nua có những cái rá»… má»c trồi lên là m chá»— buá»™c trâu :
- Bác chà i ơi. Sáng mai có cá để lại cho tôi mấy con nhá.
Tôi nhoà i ngÆ°á»i ra nhìn vá» phÃa bên kia bá», ngÆ°á»›c lên cây bà ng. Cây bà ng đã trút sạch lá, phÃa đầu chót cà nh có những chiếc búp nhá» mầu sâm sẫm nâu. Cây bà ng Ä‘ang và o mùa thay lá má»›i. Tôi nhìn xuống dòng sông. Trên mặt nÆ°á»›c, má»™t và i đám bèo tây trôi lững lá», thỉnh thoảng lại có và i ba đám rá»u, rác trôi theo. Những dòng sông cha và tôi đã Ä‘i qua có con sông rá»™ng, có Ä‘oạn sông hẹp, có lúc nÆ°á»›c trong, có mùa nÆ°á»›c đục, có nÆ¡i nhiá»u cá, có khúc Ãt cá. Con sông thưỡn thẹo nằm thÆ°á»n thÆ°á»n mệt má»i, vô hồn. Nếu dòng sông là cuá»™c Ä‘á»i thì những ngÆ°á»i là m chà i sẽ có hai cuá»™c Ä‘á»i, má»™t cuá»™c Ä‘á»i của ngÆ°á»i và má»™t cuá»™c Ä‘á»i của sông. Trong cuá»™c Ä‘á»i ấy, những căn nhà thuyá»n, những chiếc máy sùng sục ngà y đêm hút bùn, Ä‘Ã o bá»›i, khoan khoét, những rá»u rác phải chăng là vết sẹo năm tháng còn hằn sâu Ä‘á»i sông. Dẫu trong hay đục, dẫu mùa mÆ°a hay mùa khô, dẫu là gì Ä‘i chăng nữa thì sông vẫn cứ là sông. NÆ¡i ấy tôi đã sinh ra. Tôi chỉ cần biết thế. Và sông Æ¡i, còn những Ä‘iá»u khác nữa, sông hãy giấu giùm tôi sông nhé, những khiếm khuyết táºt nguyá»n của cuá»™c Ä‘á»i. Äá»i đã sinh ra cha để cho những dòng sông, còn tôi, sông đã sinh ra để cho những cuá»™c Ä‘á»i nhÆ° cha, mẹ và cô Hến.
Phạm Thanh Khương
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y:
|