Hà ng chục năm sau khi nước CHND Trung Hoa được thà nh láºp, ở Trung Quốc (TQ) vẫn tồn tại má»™t khuynh hướng phổ biến: lãnh đạo thưá»ng giữ chức vụ suốt Ä‘á»i. Bức tưá»ng thà nh đó không chỉ ngăn chặn bước tiến cá»§a cán bá»™ trẻ, mà còn kìm hãm sá»± nghiệp phát triển 4 hiện đại hóa cá»§a TQ. Nháºn thức rõ hai Ä‘iểm hạn chế đó, Äặng Tiểu Bình sá»›m đưa ra ý tưởng thiết láºp chế độ nghỉ hưu đối vá»›i lãnh đạo Äảng và Nhà nước. Tuy nhiên, con đưá»ng thá»±c hiện tháºt không đơn giản.
Canh cánh lo cho tương lai
Tháng 2/1975, dưới sá»± á»§ng há»™ cá»§a Mao Trạch Äông, Äặng Tiểu Bình bắt đầu chá»§ trì các công việc thưá»ng ngà y cá»§a Trung ương (TW) trên thá»±c tế. Năm đó, Äặng Tiểu Bình 71 tuổi.
Từ đó, vấn đỠngưá»i kế cáºn lúc nà o cÅ©ng in Ä‘áºm trong tâm trà cá»§a Äặng Tiểu Bình.
Cách mạng văn hóa kết thúc, cùng vá»›i việc khép lại những Ä‘au thương cá»§a má»™t thá»i biến loạn và triển khai công tác sá»a sai, những cán bá»™ từng bị bức hại giá» bước lên cương vị lãnh đạo các cấp. Tuy nhiên, những cán bá»™ đấy trước đây là thanh niên nay đã bước và o tuổi trung niên, còn những ngưá»i trước đây ở độ tuổi trung niên thì nay đã già .
Äứng trước nhiệm vụ nặng ná» cá»§a sá»± nghiệp xây dá»±ng 4 hiện đại hóa cải cách mở cá»a, má»™t mặt đội ngÅ© cán bá»™ bị già hóa nghiêm trá»ng, lá»±c bất tòng tâm, mặt khác do không có vị trÃ, nên con đưá»ng thăng tiến cá»§a cán bá»™ trẻ cÅ©ng không thông. Nếu để số cán bá»™ cao tuổi vừa được khôi phục công tác vá» hưu ngay, há» sẽ khó chấp nháºn, hÆ¡n nữa sẽ dẫn tá»›i sá»± hẫng hụt vá» cán bá»™ - cán bá»™ già là cốt cán cá»§a chÃnh quyá»n nhà nước, nhất thá»i không thể thiếu, xá» lý nóng vá»™i sẽ không thể chu toà n được. Do đó, cần phải có má»™t biện pháp quá độ để giải quyết mâu thuẫn ngà y cà ng nổi cá»™m nà y.
Äặng Tiểu Bình sá»›m nháºn thấy phải đảm bảo tÃnh liên tục cá»§a chÃnh sách cải cách mở cá»a và các giải pháp chiến lược quan trá»ng trị an quốc gia lâu dà i. Mấu chốt cá»§a việc chuyển giao cán bá»™ là phải giải quyết vấn đỠcái ghế cá»§a cán bá»™ cao tuổi Ä‘ang ngồi. Do ảnh hưởng cá»§a táºp quán truyá»n thống, trong đội ngÅ© cán bá»™ TQ từ lâu đã tồn tại má»™t khuynh hướng phổ biến là đã lên thì không thể xuống, đã và o thì không thể ra, đã thăng thì không thể giáng, đã ở lại thì không thể Ä‘i, đã là m thì không thể rút.
Nhằm giải quyết vấn đỠchuyển giao giữa lá»›p cán bá»™ già và lá»›p cán bá»™ trẻ, Äặng Tiểu Bình đã sáng tạo ra hình thức mang tÃnh quá độ là xây dá»±ng chế độ cố vấn.
Ngà y 14/7/1975, tại Há»™i nghị Quân á»§y TW mở rá»™ng, khi nói vá» vấn đỠxây dá»±ng chế độ cố vấn trong quân đội, Äặng Tiểu Bình cho rằng chế độ cố vấn là má»™t sản phẩm má»›i, là biện pháp hay trong tình hình hiện nay cá»§a quân đội. Xây dá»±ng chế độ cố vấn, Ä‘iá»u quan trá»ng đầu tiên là ai là m cố vấn, tiếp đó là là m cố vấn thì là m như thế nà o?
Trưởng ban cố vấn không tham gia Äảng á»§y, nhưng có thể dá»± thÃnh há»p Äảng á»§y, cùng trao đổi ý kiến vá»›i Äảng á»§y. Các đãi ngá»™ cá»§a cố vấn vẫn giữ nguyên, nhưng cần thay đổi má»™t chút vá» chế độ xe, thư ký. Cố vấn cÅ©ng có quyá»n nhưng chỉ là quyá»n kiến nghị. Cố vấn phải giá»i, không được câu nệ. Nếu không, gặp việc gì cÅ©ng tham dá»± và o thì khó đảng á»§y nà o chịu được.
Khi đó chế độ cố vấn do Äặng Tiểu Bình đưa ra vẫn chưa hoà n toà n được thá»±c hiện mặc dù vá» mặt lý lẽ ai cÅ©ng đã rõ nhưng vấn đỠlà không ai muốn là m cố vấn. Sau nà y, do Äặng Tiểu Bình má»™t lần nữa bị “nghỉ việcâ€, nên chế độ cố vấn tạm thá»i bị gác lại.
Gian nan quá trình thuyết phục
Năm 1977, lần thứ ba Äặng Tiểu Bình trở lại là m việc. Ông láºp tức bắt tay giải quyết vấn đỠđưá»ng lối tổ chức. Äặng Tiểu Bình cảm thấy Äảng Cá»™ng sản (ÄCS) TQ Ä‘ang phải đối mặt vá»›i má»™t vấn đỠnghiêm trá»ng, không phải là đưá»ng lối, phương châm 4 hiện đại hóa đúng hay sai mà là sá»± thiếu hụt số lượng lá»›n cán bá»™ trẻ khá»e, có tri thức chuyên môn để thá»±c hiện đưá»ng lối, phương châm đó. Xác định thá»±c hiện mục tiêu 4 hiện đại hóa chưa đủ mà còn phải có ngưá»i là m. Nhưng ai là m? Dá»±a và o những ngưá»i cán bá»™ già không thể được, không có hy vá»ng.
Äặng Tiểu Bình đã tỉnh táo nháºn thấy chế độ cố vấn chỉ là lối thoát, Ä‘iá»u quan trá»ng là phải xây dá»±ng chế độ nghỉ hưu.
Không lâu sau khi Há»™i nghị TW 6 khóa XI bế mạc, trong cuá»™c tá»a đà m vá»›i bà thư các tỉnh, thà nh phố, khu tá»± trị, Äặng Tiểu Bình đỠcáºp tá»›i ý tưởng đưa má»™t số đồng chà cao tuổi và o Ủy ban cố vấn (UBCV) và cho rằng là m việc nà y là lo cho tương lai.
Ngà y 13/1/1982, trong cuá»™c há»p Bá»™ ChÃnh trị (BCT), khi đỠcáºp tá»›i việc các đồng chà cao tuổi nhưá»ng đưá»ng để cán bá»™ trung tuổi và trẻ tuổi lên thay thế, Äặng Tiểu Bình đã và đây là má»™t cuá»™c cách mạng và lên tiếng kêu gá»i nếu cuá»™c cách mạng nà y không là m, để những ngưá»i cao tuổi, bệnh táºt chặn đưá»ng cá»§a những ngưá»i tương đối trẻ, nhiệt huyết và có năng lá»±c không chỉ là m cho sá»± nghiệp 4 hiện đại hóa không có hy vá»ng, mà còn có thể dẫn đến há»a là m suy yếu Äảng, Nhà nước.
Äặng Tiểu Bình đưa ra hai biện pháp: má»™t là thuyết phục các đồng chà cao tuổi rút khá»i chức vụ nắm giữ, hai là thiết láºp UBCV TW. Sở dÄ©, Äặng Tiểu Bình đưa ra biện pháp chưa từng có trong lịch sá» Trung Quốc, nhằm mục Ä‘Ãch có được sá»± quá độ ổn định. Cố vấn không đảm nhiệm chức vụ hiện tại như váºy là có thể nhưá»ng ghế cho những ngưá»i trẻ có khả năng thá»±c hiện 4 hiện đại hóa.
Nhưng khi đó, có má»™t bá»™ pháºn cán bá»™ cao tuổi không chịu hiểu Ä‘iá»u đó. Há» cho rằng vừa má»›i khôi phục công tác đã phải nghỉ hưu, như váºy, TW đối vá»›i cán bá»™ cao tuổi không công bằng. Có má»™t số ngưá»i tháºm chà còn cho rằng những ngưá»i 30-40 tuổi Ä‘á»u đã trải qua giai Ä‘oạn cách mạng văn hóa, há»c hà nh chẳng ra sao, việc đỠbạt há» là chưa nên. Äặng Tiểu Bình lại phải Ä‘i sâu giải thÃch thuyết phục số cán bá»™ già .
Trước khi Äại há»™i ÄCSTQ lần thứ XIII khai mạc, má»™t số cán bá»™ cốt cán, trong đó có Äặng Tiểu Bình, Trần Vân, Lý Tiên Niệm cùng ước hẹn vá»›i nhau rằng sẽ đồng loạt xin nghỉ hưu và sẽ là nghỉ hưu má»™t cách triệt để - rút khá»i Ban Chấp hà nh (BCH) TW, không đảm nhiệm bất cứ chức vụ nà o.
Bà nh Trân, Äặng DÄ©nh Siêu, Từ Hướng Tiá»n, Nhiếp Vinh Trăn cÅ©ng đỠnghị được nghỉ hưu hoà n toà n. Tuy nhiên, rất nhiá»u ngưá»i trong BCH TW, đặc biệt là các đồng chà cao tuổi đã biểu thị không chấp nháºn Äặng Tiểu Bình, Trần Vân, Lý Tiên Niệm rút khá»i má»i chức vụ.
Qua nhiá»u lần thảo luáºn tại BCT và trưng cầu ý kiến nhiá»u phÃa, đã Ä‘i đến quyết định 3 ngưá»i Äặng Tiểu Bình, Trần Vân, Lý Tiên Niệm nghỉ "má»™t ná»a" nghÄ©a là rút khá»i BCH TW, nhưng vẫn đảm nháºn chức vụ nhất định như Äặng Tiểu Bình là m Chá»§ tịch Quân á»§y TW, Trần Vân là m Chá»§ nhiệm UBCV TW, Lý Tiên Niệm là m Chá»§ tịch ChÃnh hiệp toà n quốc. ÄÆ°á»£c sá»± khuyến khÃch cá»§a 3 vị “nghỉ má»™t ná»aâ€, 4 vị “nghỉ cả†đã có rất nhiá»u cán bá»™ cao tuổi cá»§a TW, ở các tỉnh, thà nh phố, khu tá»± trị rút khá»i cương vị lãnh đạo tuyến 1.
Trong hai ngà y 23 và 24/6/1989, Há»™i nghị TW4 khóa XIII được triệu táºp tại Bắc Kinh. Há»™i nghị đã bầu đồng chà Giang Trạch Dân là Tổng Bà thư BCH TW ÄCS TQ, bầu thêm thưá»ng vụ BCT, đánh dấu việc xây dá»±ng táºp thể lãnh đạo TW là thế hệ thứ 3 lấy Giang Trạch Dân là m hạt nhân.
Ngà y 4/9, Giang Trạch Dân và má»™t số đồng chà lãnh đạo TW tá»›i thăm Äặng Tiểu Bình. Sau khi bắt tay, Äặng Tiểu Bình và o đỠluôn: “Hôm nay, tôi chá»§ yếu là muốn bà n vá»›i các đồng chà vấn đỠthá»i gian và phương thức vá» hưu cá»§a tôiâ€.
Các đồng chà lãnh đạo TW trong thâm tâm vẫn hy vá»ng Äặng Tiểu Bình không nghỉ hưu nên muốn nghe giải thÃch. Äặng Tiểu Bình hiểu tâm tư cá»§a má»™t số đồng chà thưá»ng vụ BCT. Lúc đó táºp thể lãnh đạo thế hệ thứ 3 cá»§a TQ do Giang Trạch Dân là m hạt nhân má»›i thà nh láºp được chưa đầy 3 tháng, má»i ngưá»i vẫn hy vá»ng Äặng Tiểu Bình tiếp tục chèo lái con thuyá»n đất nước.
Nhưng Äặng Tiểu Bình kiên trì giải thÃch: “Nếu không nghỉ hưu để xảy ra tình trạng từ trần khi vẫn còn trên cương vị công tác, thế giá»›i sẽ có phản ứng rất khó nói. Tôi đã dần luyện táºp là m quen vá»›i cuá»™c sống cá»§a ngưá»i nghỉ hưu. Việc thoát ly hoà n toà n khá»i công việc nói chung có má»™t quá trình. Äại há»™i Äảng lần sau không thá»±c hiện chế độ cố vấn nữa mà thá»±c hiện chế độ vá» hưu. Thá»i gian nghỉ hưu cá»§a tôi phải được xác định tại Há»™i nghị TW5. Do dá»± và i năm là đã lỡ rồi.
Ngưá»i cao tuổi có sở trưá»ng cá»§a ngưá»i cao tuổi, nhưng cÅ©ng có cái dở cá»§a ngưá»i cao tuổi. Con ngưá»i ta má»™t khi đã già không biết ngà y nà o não sẽ ngừng hoạt động. Sức khá»e cÅ©ng tá»›i má»™t mức độ nhất định sẽ suy thoái. Quy luáºt tá»± nhiên không thể thay đổi được. Sá»± đổi má»›i tầng lá»›p lãnh đạo là không ngừng. Khi nghỉ hưu thà nh má»™t chế độ, việc thay đổi, Ä‘iá»u động lãnh đạo cÅ©ng sẽ dá»… dà ng hÆ¡nâ€.
Nói những lá»i nà y, Äặng Tiểu Bình muốn nhấn mạnh: Ủy ban cố vấn chỉ là biện pháp mang tÃnh quá độ để xây dá»±ng chế độ nghỉ hưu, đại há»™i đảng lần sau sẽ không còn chế độ cố vấn nữa mà thay và o đó là việc thá»±c hiện chế độ nghỉ hưu.
Khi nói chuyện vá»›i những nhà lãnh đạo thế hệ má»›i cá»§a Äảng, Äặng Tiểu Bình chân thà nh chỉ ra rằng: “Sau khi BCT, Ủy ban thưá»ng vụ má»›i ra Ä‘á»i sẽ tuyên bố tôi đóng vai trò gì. Xem ra, bây giá» nhiệm vụ cá»§a tôi quá nặng, không có lợi cho Äảng và Nhà nước. Nhiá»u năm lại đây tôi đã ý thức được vấn đỠnà y. Váºn mệnh cá»§a má»™t quốc gia xây dá»±ng trên danh tiếng cá»§a 1, 2 cá nhân thì rất không là nh mạnh, rất nguy hiểm". Äặng Tiểu Bình cho rằng thá»i cÆ¡ thá»±c hiện chế độ nghỉ hưu đã chÃn muồi.
Äặng Tiểu Bình nói tiếp: “Tôi thỉnh cầu TW phê chuẩn cho tôi phương thức vá» hưu gá»n nhẹ và má»™c mạc. Phương thức vá» hưu cá»§a tôi phải đơn giản hóa. Khi tôi chết, việc tang lá»… cÅ©ng phải đơn giản hóa. Việc đó là nhỠở các đồng chÃâ€.
Giang Trạch Dân, Lý Bằng và má»™t số đồng chà trong thưá»ng vụ rất cảm động trước tinh thần cả Ä‘á»i vì đảng, vì nước, vì dân cá»§a Äặng Tiểu Bình. Rồi Äặng Tiểu Bình đỠcáºp tá»›i vấn đỠthứ 3 - giao chức vụ Chá»§ tịch Quân á»§y TW cho ai sau khi nghỉ hưu và nói rà nh rá»t từng chữ: “Tôi đỠnghị Giang Trạch Dân là m Chá»§ tịch Quân á»§yâ€.
CÅ©ng trong ngà y hôm đó, Äặng Tiểu Bình trịnh trá»ng gá»i tá»›i BCT đơn xin được nghỉ hưu hoà n toà n. Lá đơn chưa tá»›i 700 chữ, nhưng má»—i chữ Ä‘á»u thể hiện tấm lòng sắt son vá»›i Äảng, Nhà nước và nhân dân. Äặng Tiểu Bình cuối cùng cÅ©ng thuyết phục được Thưá»ng vụ TW 4. BCT quyết định đưa vấn đỠÄặng Tiểu Bình nghỉ hưu ra Há»™i nghị TW 6 khóa 13 thảo luáºn.
Ngà y 9/11/1989, bên ngoà i mưa tuyết trắng trá»i, nhưng bên trong Äại lá»… đưá»ng nhân dân Bắc Kinh, không khà rất nóng. Qua thảo luáºn và thuyết phục, các UVTW dần hiểu được ý nghÄ©a thá»±c tế cá»§a việc Äặng Tiểu Bình xin nghỉ hưu, đồng ý sẽ biểu quyết tại Há»™i nghị toà n thể.
HÆ¡n 9 giá» sáng, Chá»§ nhiệm văn phòng Äặng Tiểu Bình, Vương Thụy Lâm đến bên Äặng Tiểu Bình thuáºt lại tình hình Há»™i nghị TW 5 khóa 13, táºp trung báo cáo tình hình thảo luáºn vấn đỠnghỉ hưu cá»§a Äặng Tiểu Bình. Qua đó, Äặng Tiểu Bình được biết rất nhiá»u đồng chà đã hiểu được yêu cầu xin nghỉ hưu cá»§a mình. Äiá»u đó là m Äặng Tiểu Bình rất mừng, nói như trút được gánh nặng: “Cuối cùng việc nà y có thể hoà n thà nh rồi!â€.
Tối hôm đó, Äà i Truyá»n hình TW TQ đưa tin: Từ ngà y 6 đến ngà y 9/11, Há»™i nghị lần thứ 5 BCH TW khóa XIII đã được triệu táºp tại Bắc Kinh. Há»™i nghị đã thông qua “Quyết định cá»§a Há»™i nghị vá» việc đồng ý để đồng chà Äặng Tiểu Bình thôi giữ chức Chá»§ tịch Quân á»§y TW.
Há»™i nghị đã đánh giá cao công lao to lá»›n cá»§a đồng chà Äặng Tiểu Bình đối vá»›i việc xây dá»±ng Äảng và Nhà nước. Há»™i nghị cho rằng đồng chà Äặng Tiểu Bình đã xuất phát từ lợi Ãch căn bản cá»§a Äảng và Nhà nước xin từ chức khi vẫn còn khá»e, thá»±c hiện mong muốn to lá»›n nhiá»u năm nay cá»§a đồng chà là hoà n toà n nghỉ hưu từ cương vị lãnh đạo, thể hiện tấm lòng rá»™ng rãi cá»§a má»™t nhà cách mạng vÄ© đại cá»§a giai cấp vô sản TQ.
Tin nà y nhanh chóng truyá»n Ä‘i, từ sá»± ngạc nhiên, má»i ngưá»i chuyển sang bà y tá» sá»± kÃnh trá»ng đối vá»›i Äặng Tiểu Bình vì đã là m gương cho việc loại bá» chế độ lãnh đạo suốt Ä‘á»i. Cuối cùng, Äặng Tiểu Bình đã hoà n thà nh tâm nguyện lá»›n cá»§a Ä‘á»i mình
Nam Khánh (Theo THX)
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y: