A.- MỞ ÄỀ
Một câu nan giải nhất của nhân loại: "Vũ trụ từ đâu mà có"?
Từ xÆ°a đến nay câu há»i nà y đã là m cho bao nhiêu đầu óc phải vô cùng bối rối, thắc mắc, và có khi đến cuồng loạn. Bao nhiêu má»±c đã chảy, bao nhiêu giấy đã chất chồng, bao nhiêu bá»t mép đã khô cạn để thuyết minh vá» vấn Ä‘á» trên. NhÆ°ng cuối cùng nhân loại vẫn chÆ°a thấy được thá»a mãn.
Vá» phÃa các triết gia, ngÆ°á»i thì cho vÅ© trụ do nÆ°á»›c tạo thà nh, ngÆ°á»i thì cho do không khÃ, ngÆ°á»i cho do hÆ¡i nóng, ngÆ°á»i cho do tứ đại ...tạo thà nh.
Vá» phÃa các tôn giáo, thì hầu hết Ä‘á»u tin vÅ© trụ do má»™t Tạo váºt chủ dá»±ng nên. Tạo váºt chủ ấy tùy theo các tôn giáo mà có tên khác nhau: hoặc Brahma, hoặc Ngá»c Hoà ng thượng đế, hoặc Chúa trá»i, hoặc Jéhovah ...váºy vấn Ä‘á» nà y, do Pháºt trả lá»i nhÆ° thế nà o?
B.-CHÃNH ÄỀ
I.- ÄẶT VẤN ÄỀ TIÊN QUYẾT
Pháºt giáo, khác vá»›i các tôn giáo khác, không tin có Tạo váºt chủ. Äối vá»›i Pháºt giáo, thì vÅ© trụ vạn hữu sanh ra, không nhá» má»™t đấng nà o, hay má»™t phép nà o ở ngoà i nó cả, mà chỉ do tá»± ká»· nhân quả tiếp nối mà thà nh. Cái quả bây giá» là do cá nhân ở trÆ°á»›c, các cái nhân ở trÆ°á»›c là do cái quả ở trÆ°á»›c nữa; cứ nhÆ° thế Ä‘i ngược trở lên mãi, nhân nà y quả ná», không bao giá» cùng. NhÆ° thế, đối vá»›i Pháºt giáo; vÅ© trụ là vô thỉ (không có cái ban đầu). Mà đã vô thỉ thì là m sao có cái duyên nhân đầu tiên?
Sở dÄ© ngÆ°á»i Ä‘á»i tin phải có má»™t sá»± bắt đầu, là vì vá»›i sá»± nháºn xét có giá»›i hạn của mình, thấy váºt gì cÅ©ng có cái bắt đầu cả. Thà dụ: cái bà n, trÆ°á»›c khi chÆ°a có thợ má»™c đóng thì nó không có; hay con gà , sanh ra là do mẹ nó...tÆ°Æ¡ng đối mà nói, thì cái bà n hay con gà có má»™t sá»± sanh thà nh; nhÆ°ng nếu chúng ta đừng cắt xén thá»i gian và không gian ra từng khoảng má»™t nhÆ° thế, thì chúng ta thấy rằng trÆ°á»›c cái bà n không phải là không có gì hết mà phải có gá»—, trÆ°á»›c gá»— là cây, trÆ°á»›c cây là hạt...Con gà cÅ©ng nhÆ° thế, trÆ°á»›c con gà , có con gà mẹ; trÆ°á»›c con gà mẹ là mẹ, thì nó là con, do má»™t con gà mẹ khác sinh ra...
Nguyên nhân thứ hai là m cho ngÆ°á»i Ä‘á»i tin có má»™t sá»± bắt đầu của vÅ© trụ vạn hữu là ý niệm sai lầm vá» quan niệm "có và không ".vá»›i con mắt trần nông cạn và hẹp hòi, khi chúng ta thấy má»™t khoảng trồng thì gá»i là không; khi thấy má»™t váºt có mà u sắc; hình dáng, trá»ng lượng...thì gá»i là có. Và cÅ©ng do sá»± quan sát hẹp hòi, nông cạn, chúng ta thÆ°á»ng có quan niệm rằng: "cái không" có trÆ°á»›c "cái có". Thà dụ: má»™t khoảng đất kia, thÆ°á»ng ngà y chúng ta Ä‘i ngang qua nó, nháºn thấy trên ấy không có nhà cá»a gì cả, ta gá»i là đất trống. Bặt Ä‘i má»™t dạo Ä‘á» 6 tháng, ta không Ä‘i ngang qua dó nữa. Bbây giá» có việc Ä‘i qua đó lại, ta thấy má»™t tòa nhà đồ sá»™ cất lên, ta tá»± bảo khoảng đất ấy hết trống rồi. TrÆ°á»›c là không có bây giá» là có. Ta phóng đại ý nghÄ© ấy ra và cho rằng: "cái không" có trÆ°á»›c "cái có", hay "cái có" bao giá» cÅ©ng đến sau "cái không". Và chúng ta dẫn ra suy luáºn ấy Ä‘i xa hÆ¡n để kết luáºn rằng "cái không": mà thà nh cái có được, tất nhiên phải có má»™t cái khác tạo ra.
NhÆ°ng chúng ta đã suy luáºn sai, và cái sai lầm ấy bắt đầu từ quan niệm sai lầm ấy vá» "có" và "không".
Trước tiên, chúng ta quên rằng: khoảng đất kia không phải là trống không, hoà n toà n không có gì cả, mà trống ở đây có nghĩa là không có nhà . Và cái "có" sau nà y là có nhà , chứ không phải là hoà n toà n có, vì một ngà y kia nó cũng sẽ tan rã, và trở thà nh không.
Cái "có" và "không" ở đây là " có", "không" tÆ°Æ¡ng đối. "Có" là má»™t cái gì, "không" cÅ©ng là má»™t cái gì. Còn nói má»™t cách tuyệt đối, thì trong vÅ© trụ nà y chÆ°a bao giá» có má»™t cái không hoà n toà n không cả. CÅ©ng nhÆ° cái có mà ta thÆ°á»ng thấy chung quanh ta cÅ©ng không phải hoà n toà n, vÄ©nh viá»…n có. "Có, không" Ä‘á»u tÆ°Æ¡ng đối, nghÄ©a là dá»±a và o nhau mà thà nh. Hoặc trong má»™t chá»— nà y có thì chá»— khác không, hoặc đắp đổi nhau trong thá»i gian có trÆ°á»›c rồi không sau, hay không trÆ°á»›c rồi có sau. Khi ấy lấy riêng ra từng pháp mà xét, thì thấy tuần tá»± có thà nh, trụ, hoại, không, nhÆ°ng xét toà n thể thì phút giây nà y cÅ©ng đồng thởi có thà nh, có trụ, có hoại, có không cả.
NhÆ° thế, để kết luáºn: không phải cải không xuất hiện trÆ°á»›c là có."Không và có" Ä‘á»u có má»™t lần. Và vì thế, cho nên không thể có nguyên nhân đầu tiên của cái có.
Trong hiện tượng giá»›i ta thấy có sanh diệt, cóthể có, chúng ta cho là vô thÆ°á»ng. NhÆ°ng nếu xét toà n thể vÅ© trụ, đứng vá» tháºt tại giá»›i, thì chẳng có sanh diệt mà vạn hữu là thÆ°á»ng trụ.
NhÆ° trên đã nói, không có nguyên nhân đầu tiên. Và do đó, ta sẽ đặt sai vấn Ä‘á», nếu ta há»i: "nguyên nhân đầu tiên là gì"? và ta lại cà ng Ä‘i xa hÆ¡n nữa trong sá»± sai lầm, khi há»i: "Ai sáng tạo ra vÅ© trụ vạn hữu"?.
Phải đặt câu há»i nà y má»›i đúng: " Tháºt thể của cái có và cái không tÆ°Æ¡ng đối (tức là vÅ© trụ vạn hữu) là nhÆ° thế nà o? hay tháºt tại của vÅ© trụ nhÆ° thế nà o?".
Äó là câu há»i thứ nhất, nhắm mục Ä‘Ãch tìm hiểu tháºt thể, tháºt tánh, tháºt tÆ°á»›ng, hay nói theo danh từ triết há»c, nhắm mục Ä‘Ãch tìm hiểu tháºt tại của vÅ© trụ vạn hữu.
Câu há»i thứ hai là : "Phát nguyện từ tháºt tại, vÅ© trụ vạn hữu đã hình thà nh và biến chuyển bởi nguyên nhân gì, và nhÆ° thế nà o?".
Äây là hai câu há»i chÃnh, sau đó, chúng ta có thể thêm và o những câu há»i phụ nhÆ°: "VÅ© trụ rá»™ng hay hẹp, có cùng hay không cùng?"...
Trả lá»i câu há»i thứ nhất đạo Pháºt có Tháºt tÆ°á»›ng luáºn; trả lá»i câu há»i thứ hai; đạo Pháºt có Duyên khởi luáºn; trả lá»i câu há»i thứ ba: Pháºt dạy: VÅ© trụ hay thế giá»›i là vô lượng vô biên vô cùng vô táºn.
Dưới đây, chúng ta lần lượt trình bà y những vấn đỠtrên.
II.- THẬT TƯỚNG LUẬN
Tháºt tÆ°á»›ng luáºn là lý thuyết giải bà yvê tháºt thểcủa vÅ© trụ. Tháºt thể hay tháºt tÆ°á»›ng của vÅ© trụ, đạo Pháºt thÆ°á»ng gá»i là chÆ¡n nhÆ°. ChÆ¡n nhÆ° nghÄ©a là chÆ¡n tháºt, không giả dối. NhÆ° là luôn luôn nhÆ° thế, không biến đổi, không sanh diệt, không còn mất, vô thỉ vô chung. Váºy chÆ¡n nhÆ° là má»™t tháºt thể không biến đổi, không sanh diệt, không còn mất, vô thỉ vô chung, sáng suốt, có đủ tất cả những diệu dụng đức tánh.
Äể chỉ chÆ¡n nhÆ° nhiá»u khi Pháºt giáo, tùy theo má»—i trÆ°á»ng hợp, cÅ©ng gá»i bằng những danh từ nhÆ°: ChÆ¡n tâm, Viên giác, Thắng nghÄ©a, Pháºt tánh, Giác tánh, Pháp tánh, NhÆ° nhÆ°, Nhứt nhÆ°...
Tháºt ra thì khó mà kể cho hết những danh từ chỉ cho ChÆ¡n nhÆ°. NhÆ°ng dù có kể hết, thì cÅ©ng chỉ là kể danh từ, chứ không thể nháºn thấy được ChÆ¡n nhÆ°, chỉ có những vị giác ngá»™ má»›i trá»±c nháºn, má»›i thể nháºp, hay thể chứng mà thôi.
Ngôn ngữ, văn tá»± chỉ có thể diá»…n tả được hiện tượng giá»›i; còn khi muốn trình bà y vá» thá»±c tại, thì trở thà nh bất lá»±c. Và cà ng bám và o, cà ng y nhÆ° cái nhất thiết và o văn tá»±, ngôn ngữ lại cà ng Ä‘i xa tháºt thể, chân nhÆ°. Má»™t triết gia Pháp, ông Bergson đã nói rất đúng rằng: ngôn ngữ, danh tựđã cắt xén Sá»± Sống (tháºt tại) ra thà nh manh mún. Tháºt thế, má»—i tên gá»i, má»—i chữ Ä‘á»u có má»™t phạm vi, má»™t ná»™i dung nhất định của nó. Dòng má»™t cái có hạn lượng để Ä‘o lÆ°á»ng, dò xét má»™t cái không hạn lượng, vượt ra ngoà i không gian và thá»i gian, thì chắc chắn là phải sai lầm.
Cho nên thái Ä‘á»™ đúng đắn nhất, để trá»±c nháºn tháºt thể chân nhÆ° là im lặng, lìa xa văn tá»±, ngôn ngữ. Äó là thái Ä‘á»™ mà đức Pháºt đã áp dụng lần đầu tiên sau khi chứng đạo dÆ°á»›i cây Bồ Ä‘á».
NhÆ°ng nếu không nói gì cả thì là m sau cứu Ä‘á»™ được chúng sinh, là m sao Ä‘Æ°a nhân loại đến bá» giác. Cuối cùng đức Pháºt phải nói. NhÆ°ng khi nói đến cái khó nói nhất là "Tháºt tại" hay "ChÆ¡n nhÆ°", thì đức Pháºt không thể dùng má»™t lối nhÆ° thông thÆ°á»ng được. Do đó, mà chúng ta thấy trong kinh Ä‘iển Pháºt giáo, có những cách nói má»›i nghe thì rất vô lý, gà n dở nhÆ°: cÅ©ng có, cÅ©ng không, không phải không, không phải có, không phải đồng, không phải khác, cÅ©ng đồng cÅ©ng khác, không phải má»™t,không phải nhiá»u, không phải nhá»›p, không phải sạch, vân vân và vân vân...
NhÆ°ng, mặc dù đã nói nhÆ° thế rồi, đức Pháºt vẫn sợ ngÆ°á»i Ä‘á»i chấp và o những câu nói ấy mà cho là tháºt, nên Ngà i lại rà o đón thêm nữa: "Chân lý nhÆ° mặt trăng, giáo lý ta dạy nhÆ° ngón tay để chỉ mặt trăng cho các ngÆ°á»i thấy. Äừng nháºn lầm ngón tay ta là mặt trăng" . Hay: "Những Ä‘iá»u ta biết nhÆ° lá trong rừng, và cái ta nói nhÆ° nắm lá trong tay nà y". Hay: "Y theo kinh Ä‘iển giải nghÄ©a thì oan cho tam thế chÆ° Pháºt, nhÆ°ng lìa kinh ra má»™t chữ thì lại đồng vá»›i ma thuyết ". Hay: "Suốt Ä‘á»i, NhÆ° lai chÆ°a nói má»™t câu nà o".
Tóm lại, mục Ä‘Ãch của Tháºt tÆ°á»›ng luáºn là muốn cho chúng ta nháºn chân rằng: Tháºt tại, hay ChÆ¡n nhÆ° không thể dùng ngôn ngữ văn tá»± mà thấy được; trái lại, phảá»iiii bá» tất cả danh tÆ°á»›ng mà trá»±c nháºn. NhÆ°ng để có má»™t ý niệmthô thiển vá» Chân nhÆ°, hãy tá»± bảo rằng: "Chân nhÆ° là cái gì trái hẳn vá»›i hiện tượng giá»›i". Hay: "Hiện tượng giá»›i là mặt trái của ChÆ¡n nhÆ°".
NhÆ°ng, khi nói đến hai chữ "mặt trái" đừng liên tưởng rằng có má»™t "bá» mặt" nhÆ° bao nhiêu bá» mặt ta thÆ°á»ng thấy trong hiện tượng giá»›i.
III.- DUYÊN KHỚI LUẬN
Duyên khởi luáºn tức là những lý thuyết nói vá» nguyên nhân hay lý do sanh khởi của hiện tượng giá»›i.
Duyên khởi luáºn trong Pháºt giáoco nhiá»u thuyết; những thuyết nà y không trái ngược nhau, mà chỉ khác nhau vá» phÆ°Æ¡ng diện sâu cạn, rốt ráo hay chÆ°a mà thôi. Váºy chúng ta hãy tuần tá»± Ä‘i từ cạn đến sâu:
1.- Nghiệp cảm duyên khởi
Nghiệp cảm duyên khá»›i luáºn là chủ trÆ°Æ¡ng của Tiểu-thừa nguyên thỉ Pháºt giáo. Lý thuyết nà y rút ra từ trong "Tứ diệu đế" và "Tháºp nhị nhân duyên". NhÆ° chúng ta đã há»c vá» "Tứ diệu đế", Pháºt dạy nguyên nhân của Ä‘au khổ, của sanh tá» luân hồi là do "hoặc nghiệp". Hoặc tức là mê vá»ng; có hà nh Ä‘á»™ng sai lầm, vì hà nh Ä‘á»™ng sai lầm nên chịu quả Ä‘au khổ...và cái vòng nhân quả luân hồi cứ tiếp tục mãi, tạo ra có chánh báo là thân ta và y báo tức là sÆ¡n hà đại địa. SÆ¡n hà đại địa sở dÄ© có là có má»™t cách tÆ°Æ¡ng đối vá»›i thân ta mà thôi. Khi nghiệp nhân biến đổi thì nghiệp quả cÅ©ng biến đổi và do đó chánh báo và y báo cÅ©ng biến Ä‘á»—i theo. NgÆ°á»i khi tạo những nghiệp nhân là m ngÆ°á»i thì Ä‘á»i sau đầu thai lại, chánh báo vẫn là ngÆ°á»i và y báo vẫn là sÆ¡n hà , đại địa nhÆ° ngÆ°á»i đã nháºn thấy. NhÆ°ng nếu tạo những nghiệp nhân dữ, thì chánh báo ở Ä‘á»i sau sẽ là loà i súc sinh hay ngạ quá»·, và y báo, tức là cảnh giá»›i ở chung quanh cÅ©ng không còn giống nhÆ° cảnh giá»›i của ngÆ°á»i nữa, nghÄ©a là vÅ© trụ, vạn hữu sẽ biến đổi theo tầm mắt và sá»± hiểu biết của các loà i ấy. Do đó mà gá»i là "nghiệp cảm", nghÄ©a là do nghiệp nhÆ° thế nà o, thà cảm thá» cái thân và cảnh nhÆ° thế ấy. Nói má»™t cách tổng quát, do nghiệp lá»±c mà có thân (chánh báo) và thế giá»›i (y báo). Chánh báo và y báo có thể thế nà y hay thế khác, tốt hay xấu, là do nghiệp là nh hay dữ. NhÆ°ng dù sao, há»… còn nghiệp là còn có hiên tượng giá»›i. Dứt trừ được nghiệp là trở vá» vá»›i Chân nhÆ°, là nháºp Niết bà n.
2.- A lại da duyên khởi
Thuyết nà y thuá»™c vá» Äại Thừa Thỉ giáo, Ä‘i sâu hÆ¡n thuyết trên má»™t tầng. Trong thuyết nghiệp cảm duyên khởi, chỉ nói có sáu thức là nhãn, nhỉ, tỹ, thiệt, thân, ý. Sau khi chết, ngÅ© uẩn tan rã, nghiệp lá»±c dẫn dắt Ä‘i đầu thai. NhÆ°ng dẫn dắt cái gì? Lục thức hay ý thức sanh diệt vô thÆ°á»ng, biến chuyển luôn luôn, thì nghiệp dù còn, mà lấy gì giữ gìn cái nghiệp quả, khiến cho nó triển chuyển không dứt?
Äại Thừa thỉ giáo, bổ khuyết cho thuyết trên, tìm thấy trên hai thức nừala Äệ thất thức hay Mạt na thức, và Äệ bát thức hay A lại da thức.
Mạt na nghÄ©a là cầm bắt lấy chá»— thấy biết, nghÄ©a là tá»± nháºn có má»™t cái ngã, và gìn giữ cái ngã ấy. NhÆ°ng là m sau giữ được cái giả ngã ấy, trong lúc ngÅ© uẩn, lục thức Ä‘á»u sanh diệt vô thÆ°á»ng hợp ly mãi mãi? Máºy thì dÆ°á»›i Mạt na thức, tất phải có má»™t thức khác thÆ°á»ng tại, trùm chứa tất cả chủng tá» của các pháp má»›i được.
Äó chÃnh là thức thứ Tám, hay A lại da thức, hay tạng thức (thức trùm chứa). Thức nà y không phải vô thÆ°á»ng nhÆ° ngÅ© uẩn, mà là hằng khởi, thÆ°á»ng tại. Nó có hai công năng: má»™t là thâu nhiếp tất cả các pháp, hai là sinh khá»›i tất cả các pháp. Khi chúng ta gây thiện nghiệp hay ác nghiệp, thì những chủng tỠđược dồn chứa và o Tạng thức, đến khi đủ nhân duyên thì những chủng tỠấy phát ra hiện hà nh.
Bởi A-lại-da thức bao gồm hết thảy chủng tá» của chÆ° pháp, nên nó phát hiện được hết năng lá»±c vô hạn của vạn tÆ°á»ng. Khi căn thân của ta vừa phát sanhlà nó bao gồm hà m khách quan giá»›i (tức là vạn váºt). Khách quan giá»›i thiên sai vạn biệt là do trong chủ quan giá»›i có ý thức tác Ä‘á»™ng mà a.
Tóm lại, A lại da thức là cái căn bản của hiện tượng giá»›i. Từ vô thỉ, A lại da thức đã bao gồm chủng tá». Hiện tượng giá»›i do chủng tá» nà y mà phát hiện. Hiện tượng đã phát hiện thì kÃch thÃch phát sinh duyên má»›i, dẫn đến chá»— tác dụng. NhÆ° thế, chủng tá»cùng hiện tượng, nhân quả nhau mãi, mà là m cho hiển hiện vạn hữu, và là m ná»n móng qua bao kiếp nhân quả luân hồi.
NhÆ°ng, nếu A lại da thức là ná»n móng của nhân quả luân hồi, thì A lại da thức cÅ©ng là căn nguyên của giải thoát, vì trong A lại da thức có đủ cả chủng tá» hữu láºu và chủng tá» vô láºu. Chủng tá» hữu láºu là những hạt giống phát sanh ra thiên sai vạn biệt, tức là hiện tượng giá»›i; còn chủng tá» vô láºu, đối vá»›i ngoại giá»›i biết có hÆ° vá»ng, cho nên không đủ cho tâm vá»ng Ä‘á»ng, do đó có thể Ä‘Æ°a đến sá»± giải thoát.
3.- Chân như duyên khởi
Thuyết nà y là của Äại Thừa Chung giáo. Theo Äại Thừa Chung giáo thì chân nhÆ° tùy duyên sanh ra muôn pháp; hay nhất thiết duy tâm tạo. Tâm bao gồm tất cả và có hai phÆ°Æ¡ng diện: vá» phÆ°Æ¡ng diện Ä‘á»™ng, thì tâm là cái cá»acủa Chân nhÆ°.
NhÆ°ng vì sao, cÅ©ng má»™t tâm mà có hai phÆ°Æ¡ng diện tÆ°Æ¡ng phản nhÆ° thế? Aá¹ bởi vô minh. Chân nhÆ° vốn là thÆ°á»ng trụ, bất Ä‘á»™ng, nhÆ°ng bởi vô minh là m duyên, khiến cho nó vá»ng Ä‘á»™ng, là m ra thiên sai vạn biệt. Vô minh không phải là váºt có tháºt, nó dá»±a và o tâm thể mà có. Nó là má»™t vá»ng niệm, cho nen trong kinh thÆ°á»ng nói: "hốt nhiên niệm khởi, gá»i là vô minh". Do cái vá»ng niệm ấy mà thấy có chủ quan, có khách quan, có tá»± ngã, có phi ngã, có vÅ© trụ, vạn hữu.
NhÆ°ng vạn hữu không phải ngoà i tâm mà tồn tại được. Chân nhÆ° tuy bị vô minh kÃch thÃch mà diêu Ä‘á»™ng, nhÆ°ng trong Ä‘á»™ng có tịnh, trong tịnh có Ä‘á»™ng, cÅ©ng nhÆ° nÆ°á»›c và sóng ở trong biển: Äứng vá» phÆ°Æ¡ng diện nÆ°á»›c mà nhìn , thì tất cả sóng Ä‘á»u là nÆ°á»›c: đứng vá» phÆ°Æ¡ng diện sóng mà nhìn,thì tất cả nÆ°á»›c Ä‘á»u là sóng. Tâm dụ cho biển, Chân nhÆ° dụ cho nÆ°á»›c, và vạn tượng giá»›i dụ cho sóng. Chúng sanh, vì vô minh che lấp nên chỉ thấy có vạn tượng giá»›i; Bồ tát và Pháºt vì đã trừ vô minh nên thấy vạn tượng là chân nhÆ°: Tịnh là chân nhÆ°, Äá»™ng là vạn tượng. Äá»™ng, Tịnh không rá»i nhau, không cùng là má»™t, nhÆ°ng cÅ©ng không phải là khác nhau. Äó là hai phÆ°Æ¡ng diên jcủa Tâm. Äể chỉ hai phÆ°Æ¡ng diện nà y, trong kinh thÆ°á»ng có câu: "Tùy duyên bất biến, bất biến tùy duyên". Tùy duyên tịnh, sanh ra tứ thánh, tùy duyên nhiá»…m sanh ra lục phà m. Từ tịnh trở thà nh Ä‘á»™ng là đi và o cá»a của sanh diệt, và đó cÅ©ng là nguyên nhân phát triển của vÅ© trụ vạn hữu. Từ Ä‘á»™ng trở vá» tịnh là đi ra cá»a chân nhÆ°, và đó cÅ©ng là nguyên nhân của giải thoát.
4.- Lục đại duyên khởi
Lục đại duyên khởi là chủ trÆ°Æ¡ng của Máºt tôn hay ChÆ¡n ngôn tôn. Lục đại là : địa, thủy, hoả, phong, không (tức là không gian) và thức. Năm đại trÆ°á»›c thuá»™c vá» sắc pháp (tức là váºt), dại thứ sáu thuá»™c vá» tâm pháp (tức là tâm). Sáu đại nà y má»—i má»—i Ä‘á»u dung thông ngăn ngại nhau, và tùy duyên sanh khá»›i ra vÅ© trụ vạn hữu.
Chia ra váºt và tâm là trà thức của ta phân biệt ra nhÆ° thế, chứ bản thể của tháºt tại vẫn là má»™t, vẫn không thể phân chia được. Váºt là hình tÆ°á»›ng, tâm là lá»±c hoạt Ä‘á»™ng. Lá»±c không lìa được hình. Lìa hình thì lá»±c chẳng tồn tại được. Còn hình nếu không nhá» lá»±c thì không phát hiện được. Váºt và tâm là hai phÆ°Æ¡ng diện ủa bản thể nhứt nhÆ°.
Ta có dây là do Lục đại kết hợp mà ra. Lục đại ly tán thì ta không còn. Còn mất chẳng qua là má»™t cuá»™c đổi thay của Lục đại mà thôi. Lục đại kết hợp và ly tà n là m thà nh vÅ© trụ hoạt Ä‘á»™ng. Äứng vá» phÆ°Æ¡ng diện tổng quát mà nhìn, thì vÅ© trụ là má»™t sá»± hoạt Ä‘á»™ng không ngừng của Lục đại.
Chân nhÆ° là thá»±c thể của lục đại, mà lý tánh của ta trừu tượng được. Lìa hiện tượng không có tháºt thể được, lìa váºt không có lý được.
Thánh, phà m khác nhau, thiện, ác khác nhau ở chỗ biết hay không biết phân biệt chân như với hiện tượng.
5.- Pháp-giới duyên khởi
Pháp giá»›i duyên khởi là chủ trÆ°Æ¡ng của Äại -thừa viên-giáo (Hoa-nghiêm tôn). Thuyết nà y có rằng pháp-giá»›i (tức là vÅ© trụ vạn-hữu) là má»™t duyên khởi rất lá»›n nghÄ©a là các pháp là m nhân, là m duyên cho nhau, nÆ°Æ¡ng tá»±a, tÆ°Æ¡ng phản, dung thông nhau mà thà nh láºp.
Cái năng lá»±c chủ Ä‘á»™ng của pháp-giá»›i duyên khởi không phải thuá»™c vá» "nghiệp lá»±c" của chúng sanh, không phải ‘’tạng thức’’ sai biệt sanh diệt của A-lại-da, cÅ©ng không phải cái "lý tánh bình đẳng " bất sanh bất diệt của chân nhÆ°, mà chÃnh là do vạn pháp, pháp nà y dung thông vá»›i pháp kia, pháp kia dung thông vá»›i pháp nà y, cùng nhau là m duyên khởi, má»—i lá»›p má»—i lá»›p không cùng tá»™t, cho nên gá»i là "vô táºn duyên khởi" hay "trùng trùng duyên khởi".
NhÆ° thế, vÅ© trụ vạn hữu là má»™t cuá»™c đại hoạt Ä‘á»™ng của hiện tượng, từ vô thỉ đến vô chung, nối tiếp và lan trà n vô cùng táºn, nhÆ° những đợt sóng. Vì có hoạt Ä‘á»™ng nên má»›i có sanh diệt chuyển biến, tức là không có vạn tượng, không có vÅ© trụ.
Sở dÄ© các pháp là m nhân, là m duyên hòa hợp, dung thông nhau được là do mÆ°á»i đặc tánh kỳ diệu mà Äại -thừa viên giáo gá»i là "mÆ°á»i món hiá»n môn ". lại do mÆ°á»i môn "huyá»n môn " nà y, mà trong pháp-giá»›i, Sá»±, (chỉ cho sá»± tÆ°á»›ng sai biệt), Lý (chỉ cho lý tánh bình đẳng) Lý-sá»± và Sá»±-Sá»± được dung thông vô ngại (xem lại bốn "pháp-giá»›i " và mÆ°á»i "huyá»n môn" trong bà i nói vá» Hoa Nghiên tôn).
Trong duyên khởi luáºn của Pháºt giáo, chúng ta thấy có năm thuyết. Äó là : Nghiệp-cảm duyên khởi, A-lại-da duyên khởi, chân nhÆ° duyên khởi, Lục-đại duyên khởi và pháp giá»›i duyên khởi. Có ngÆ°á»i ngạc nhiên tá»± há»i: tại sao cÅ©ng là Pháºt dạy cả, mà lại bất nhất nhÆ° thế? Khi thì Pháºt dạy chúng sanh và thế giá»›i do Nghiệp-cảm mà phát sanh, khi thì dạy do A-lại-da thức, khi thì do chÆ¡n-nhÆ°, khi thì do Lục-đại, khi thì Trùng Trùng duyên khởi, váºy thì viết theo lý thuyết nà o đúng?
-Sự sai khác đó là vì căn cơ của chúng sanh không đồng, phải dắt dẫn dần dần từ thấp đến cao, chúng sanh mới hiểu được.
Äối vá»›i hà ng Tiểu-thừa thì Pháºt nói: "nghiệp", vì hà ng Tiểu-thừa chÆ°a nháºn được tạng thức, chúng tá»....lần lên đến Äại -thừa Thỉ-giáo, các báºc nà y vì má»›i hÆ°á»›ng vá» Äại -thừa, chÆ°a rõ chÆ¡n nhÆ° tùy duyên sanh ra các pháp, nên Pháºt chỉ nói vá» "A-lại-da thức". Äến Äại -thừa Äốn giáo vì hạnh nà y chÆ°a nháºn được lý "Trùng Trùng duyên khởi", nên Pháºt nói "ChÆ¡n nhÆ° tùy duyên sanh ra các pháp ". Äến Äại -thừa Viên giáo, thì các báºc Bồ Tát căn cÆ¡ đã thuần thục, nên Pháºt má»›i nói đến "Lục đại " và "Trùng Trùng duyên khởi".
Sá»± sai khác ở đây, chỉ là sai khác vá» tầng báºc, chứ không phải sai khác vá» ná»™i dung; sai khác vá» khÃa cạnh đứng nhìn và tầm mắt rá»™ng hẹp, chứ không phải sai khác vá» bản chất.
Nhìn một cách nông cạn và nhỠhẹp thì chỉ thấy có nghiệp lực; nhưng nhìn sâu hơn và rộng hơn tà nữa thì thấy: dưới cái nghiệp lực, là A-lại-da thức. Nhìn sâu và rộng hơn nữa thì thấy dưới A-lại-da thức là Chân-như.
Vì Chân-nhÆ° tùy duyên mà sanh ra hiện tượng. TrÆ°á»›c thì bảo rằng có A-lại-da thức má»›i phát khởi ra hiện tượng. Äây thì tá»± ChÆ¡n-nhÆ° tùy duyên mà hiện tượng phát khởi.
Khi đã khám phá ra Chân-nhÆ° rồi, nếu nghiên cứu kỹ lưỡng tÆ°á»ng táºn hÆ¡n nữa, thì nháºn thấy Chân nhÆ° không phải là má»™t cái gì xa lạ, mà chÃnh là chân-nhÆ° nằm ngay nÆ¡i vạn tượng. Chân-nhu là khÃa cạnh Tịnh, mà vạn tượng là khÃa cạnh Äá»™ng của má»™t cái gá»i là "Nhát nhÆ°" hay "Tâm". NhÆ°ng nếu Ä‘i sâu hÆ¡n nữa, thì Tịnh và Äá»™ng không phải là hai khÃa cạnh riêng rẽ, mà chÃnh ngay trong Äá»™ng có Tịnh, trong Tịnh có Äá»™ng. Äá»™ng là "sá»±" (vạn tượng), Tịnh là "lý" mà ta trá»±c nháºn được qua "Sá»±" qua cái "Trùng Trùng duyên khởi" của vạn hữu.
Äến "Chân nhÆ° duyên khởi" luáºn là tâ đã tìm đến cái căn nguyên của vÅ© trụ vạn hữu. NhÆ°ng nếu còn phải nói đến "Lục đại duyên khởi" và "Pháp-giá»›i duyên khởi" là muốn tìm hiểu cái hà nh tÆ°á»›ng, cái then máy của vạn tượng để trá»±c nháºn chÆ¡n nhÆ°. "Lục đại duyên khởi’’ luáºn là dá»±a trên kinh nghiệm mà suy diá»…n chân nhÆ° . hai luáºn nà y không khác nhau vá» ná»™i dung hay từnh bá»±c, mà chỉ khác nhau vá» luáºn pháp mà thôi. Má»™t bên Ä‘i từ Sá»± đến Lý, má»™t bên Ä‘i từ lý đến sá»±.
Nếu có thể dùng má»™t và dụ để chứng minh má»™t cách cụ thể những lý lẽ vừa nói đến trên đây, chúng tôi xin mạn phép dùng má»™t thà dụ thô sÆ¡ sau đây, nhÆ°ng xin thÆ°a trÆ°á»›c rằng thà dụ không phải là lý lẽ, mà chỉ nói lên má»™t khÃa cạnh nà o của lý lẽ mà thôi.
Chúng ta Ä‘i và o xem má»™t rạo hát kỳ lạ, khi đèn đã tắt và không biết trên sân khấu ngÆ°á»i ta đã bắt đầu trình diá»…n từ lúc nà o. Rạp hát tối mò, trên sân khấu cÅ©ng không sáng mấy, mà chúng ta đứng ở Ä‘Ã ng sau xa. TrÆ°á»›c sân khấu, nhiá»u lá»›p mà n má»ng buông xuống (dụ cho vô minh). Khi chúng ta và o thì má»™t tấm mà n từ từ kéo lên. Chúng ta thấy lá» má» những cánh tay, những cái chân và cái miệng của má»™t con ná»™m nhân Ä‘ang múa máy, ca hát trên sân khấu. Chúng ta Ä‘oán chắc ở phái trong, ở Ä‘Ã ng sau con ná»™m nhân ấy có má»™t Ä‘á»™ng lá»±c (dụ cho nghiệp cảm duyên khởi) là m cho can ná»™m nhân kia múa máy, ca hát.
Má»™t cái mà n nữa vén lên và ta tiến tá»›i thêm má»™t mức nữa để nhìn. Chúng ta thấy bóng dáng má»™t ngÆ°á»i Ä‘ang đứng sau con ná»™m nhân kia (dụ cho A-lại-da duyên khởi).
Má»™t cái mà n nữa vén lên và ta tiến tá»›i gần sân khấu hÆ¡n nữa. Ta thấy rõ rà ng hÆ¡n. Thì ra con ngÆ°á»i và ná»™m nhân là má»™t: con ngÆ°á»i mang lá»›p ná»™m nhân và đã múa máy ca hát (dụ cho ChÆ¡n nhÆ° duyên khởi).
Má»™t bức mà n nữa được kéo lên, và ta Ä‘i sát đến sân khấu, ta nhìn thấu suốt đến háºu trÆ°á»ng. Ta thấy rõ má»—i váºt, má»—i ngÆ°á»i, từng chi tiết má»™t trên sân khấu, sá»± liên lạc giữa váºt nà y vá»›i váºt kia, giữa ngÆ°á»i là m trò, ngÆ°á»i kéo mà n, ngÆ°á»i đạo diá»…n v.v....(dụ cho Lục đại duyên khởi).
Sau khi đã quan sát kỹ lưỡng sân khấu, ta xây mặt lại nhìn khán giả, và ta đã khám phá má»™t bà máºt vô cùng quan trá»ng: sá»± liên lạc máºt thiết giữa ngÆ°á»i đóng trò và khán giả. NgÆ°á»i đóng trò vui thì khán giả vui, ngÆ°á»i đóng trò than thở thì khán giả buồn. Ngược lại, khán giả cÅ©ng ảnh hưởng rất nhiá»u đến ngÆ°á»i đóng trò: ngÆ°á»i đóng trò tuân theo ý muốn của khán giả, khi đóng hay thì khán giả vổ tay hoan hô và bắt buá»™c diá»…n viên phải đóng lại; khi diá»…n dở, thì khán giả la ó, phản đối ...Diá»…n viên và khán giả, háºu trÆ°á»ng và tiá»n trÆ°á»ng, tất cả má»™t rạp hát Ä‘á»u liên lạc máºt thiết vá»›i nhau, là m nhân duyên cho nhau, ảnh hưởng máºt thiết lẫn nhau (dụ cho Pháp-giá»›i duyên khởi).
Äể kết luáºn vá» chÆ°Æ¡ng Duyên Khởi luáºn nà y, chúng ta có thể tom tắt nhÆ° sau:
-Nghiệp cảm Duyên Khởi, muốn nói nghiệp lực và nguyên nhân của hiện tượng giới. Nghiệp bỡi mê hoặc mà có.
-A-lại-da Duyên Khởi, muốn nói: căn nguyên của hiện tượng giá»›i là a-lại-da thức. A-lại-da bao trùm tất cả chúng tá» hữu láºu mà phát sanh vÅ© trụ vạn hữu. Muốn giải thoát khá»i hiện tượng giá»›i thì phải hoanh táºp và là m phát hiện chủng tá» vô láºu.
-Chân như Duyên Khởi, là muốn nói: chân như vì duyên với vô minh mà diêu động và là m phát sanh ra vũ trụ vạn hữu.
- Lục đại Duyên Khởi và Pháp-giá»›i Duyên Khởi là hai thuyết mÆ°á»ng tượng giống nhau, Ä‘á»u thuyết minh hai phÆ°Æ¡ng diện hiện tượng và tháºt thể của nhất-nhÆ°. Bất tri㦣432;u bất giác là cái nguyên nhân của hiện tượng. Tri giác được thì giải thoát được.
Những thuyết trên nà y Ä‘á»u có những Ä‘iá»…m giống nhau: má»—i thuyết Ä‘á»u cong nháºn có chÆ¡n nhÆ° là bản thể của vÅ© trụ vạn hữu. Cái nguyên nhân là m sanh khởi vÅ© trụ vạn hữu là mê vá»ng hay vô minh. Muốn giải thoát thì phải trừ cho được mê vá»ng.
IV.- KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN CỦA PHÃP GIỚI
Chúng ta đã nói vá» nguyên nhân sanh khởi của vÅ© trụ, vạn hữu. Äến đây chúng ta hãy nghe Pháºt dạy vá» sá»± rá»™ng lá»›n vô biên và sá»± tồn tại vô cùng của vÅ© trụ, hay pháp giá»›i.
1.- Không gian
Theo lá»i dạy của các kinh, thì vÅ© trụ hay nói theo danh từ của Pháºt giáo: pháp-giá»›i rá»™ng lá»›n vô cùng vô táºn. Thế-giá»›i mà chúng ta ở đây không phải là má»™t, mà nhiá»u nhÆ° cát sông Hằng. Cứ má»™t ngà n thế giá»›i nhá» hiệp thà nh má»™t Tiểu-thiên thế giá»›i; hiệp má»™t ngà n Tiểu-thiên thế giá»›i thà nh má»™t Trung thiên thế giá»›i; hiệp má»™t ngà n Trung thiên thế giá»›i thà nh má»™t Äại -thiên thế giá»›i, hay "tam thiên đại thiên thế giá»›i". Má»—i tam thiên đại thiên thế giá»›i gồm có má»™t ngà n triệu thế giá»›i của chúng nhá» nhÆ° thế giá»›i ta. HÆ¡n nữa, vÅ© trụ không phải chỉ có má»™t Äại -thiên tam thiên đại thiên thế giá»›i, mà gồm có vô số Äại -thiên tam thiên đại thiên thế giá»›i.
2.- Thế gian
Pháºt đã dạy: "các pháp hữu vi, bất cứ má»™t pháp nà o cÅ©ng Ä‘á»u bị bốn thá»i kỳ chi phối, tức là thà nh, trụ, hoại, không". Thế giá»›i cÅ©ng váºy, không thể thoát ra ngoà i cái luáºt: thà nh, trụ, hoại, không ấy được. NhÆ°ng biết vì trong pháp giá»›i có không biết bao nhiêu thế giá»›i, nên sá»± thà nh, trụ của má»™t thế giá»›i nà y là sá»± hoại. Không của má»™t thế giá»›i khác, cứ nhÆ° thế mà xoay vòng không dứt.
Nếu lấy riêng ra má»™t thế giá»›i để Ä‘o lÆ°á»ng thá»i gian, thì chúng ta sẽ có má»™t con số nhÆ° sau: Má»—i má»™t thế giá»›i Ä‘á»u có bốn thá»i kỳ hay bốn trung kiếp; má»—i trung kiếp có hai mÆ°Æ¡i tiểu-kiếp, má»—i tiểu kiếp có mÆ°á»i sáu triệu (16.000.000) năm. NhÆ° thế má»™t thế giá»›i từ khi thà nh láºp, đến khi tiêu diệt, phải trải qua: 4x20x16.000.000 = 1.280.000.000. NhÆ°ng chúng ta đã biết thế giá»›i nhiá»u nhÆ° cát sông Hằng, thì sá»± tồn tại của Pháp-giá»›i lâu dà i không thể suy tÃnh, nghÄ© bà n được.
Æ ë ¦#273;ây, chúng ta không có ý nêu lên má»™t con số nhÆ° trên Ä‘á»… Ä‘o lÆ°á»ng Ä‘Ãch xác sá»± rá»™ng lá»›n và sá»± dà i lâu của Pháp-giá»›i là bao nhiêu. Chúng ta chỉ có mục Ä‘Ãch là nêu lên những con số để có ý niệm vá» "sá»± vô cùng cô táºn, vô thỉ, vô chung" của Pháp-giá»›i mà thôi. Yé®iệm ấy, ngà y nay cÅ©ng được khoa há»c tán đồng.
C.- KẾT LUẬN
Pháp-giá»›i tuy rá»™ng lá»›n vô cùng vô táºn, nhÆ°ng nhÆ° chúng ta đã thấy trong Ä‘oạn nói vá» "Duyên khởi luáºn", pháp-giá»›i và nhân sanh ảnh hưởng trá»±c tiếp lãnh nhau. HÆ¡n nữa, nhÆ° trong nghiệp cảm duyên khởi đã nói: vÅ© trụ do nghiệp lá»±c của chúng sanh chiêu cảm kết thà nh; nghiệp là nh chiêu cảm thì thân căn được viên mãn, mà vÅ© trụ cÅ©ng tốt đẹp; còn nghiệp dữ chiêu cảm thì thân căn xấu xa mà vÅ© trụ ô uế, lắm tai há»a.
Còn theo nhÆ° A-lại-da duyên khởi đã nói: do chúng tá» trong A-lại-da thức huân táºp và hiện hà nh mà chúng ta có căn thân vá» thế giá»›i nhÆ° thế nà y hay thé khác. Nếu chúng ta huân táºp chủng tá» hữu láºu thì chúng ta quay cuồng mãi trong cảnh giá»›i Ä‘au khổ, ô trược; nếu chúng ta huân táºp chủng tá» vô láºu, thì chúng ta sẽ thoát ra khá»i cảnh giá»›i khổ Ä‘au nà y.
Theo trình Ä‘á»™, căn cÆ¡ của chúng ta hiện tại thì hai thuyết trên nà y thÃch hợp vá»›i chúng ta hÆ¡n; còn ba thuyết dÆ°á»›i thì vì cao quá, khó mà thá»±c hà nh cho được.
Váºy chúng ta hãy nghe lá»i của Pháºt dạy trong hai thuyết "Nghiệp cảm duyên khởi" và "A-lại-da duyên khởi" mà cải tạo vÅ© trụ và nhân sinh.
Trong hai pháp nà y, vá» nghiệp thì chúng ta nên dứt trừ "sá»± hoặc" và "lý hoặc" cải tạo các nghiệp dỠđổi lại các việc là nh, tức là ta chiêu cảm lấy quả báo Ä‘á»i sau được thân thể và vÅ© trụ rất trang nghiêm tốt đẹp, không còn bị khổ quả nhÆ° hiện nay nữa.
Vá» chủng tá», thì hằng ngà y chúng ta nên cẩn tháºn trong sá»± huân táºp. Bởi vì công việc hằng ngà y Ä‘á»u ghi và o tạng thức chúng ta, không khi nà o mất được. Ta phải huân táºp những Ä‘iá»u chân lẽ chÃnh của thánh hiá»n. Còn vá» phần tu táºp, chúng ta phải quán tất cả các pháp Ä‘á»u do Duy thức tạo, và phải phá trừ ngã chấp và pháp chấp.
Là m được như thế, chắc chắn chúng ta sẽ cải tạo thân thể và vũ trụ xấu xa nà y trở thà nh trang nghiêm tôt đẹp.
Hết: VÅ© trụ quan Pháºt giáo