Tự mổ bụng uy hiếp kẻ thù
TP- Những ngôi nhà có im ắng, mái ngói tÆ°á»ng vôi nằm trong thà nh phố hoa Äà Lạt gợi má»™t cảm giác êm Ä‘á»m. Ãt ai ngá» hÆ¡n 30 năm trÆ°á»›c, nÆ¡i nà y đã từng là nhà lao có lẽ là duy nhất ở Việt Nam và trên thế giá»›i dùng để cầm tù hÆ¡n 600 chiến sÄ© cách mạng nhá» tuổi.
Tại đây nhiá»u chuyện khó tin vá» những ngÆ°á»i tù thiếu niên đã diá»…n ra nhÆ°: Tá»± mổ bụng để uy hiếp kẻ thù, tiêu diệt ác ôn, nổi Ä‘áºy, vượt ngục khiến cho Mỹ và chÃnh quyá»n Sà i Gòn hoảng sợ phải tá»± giải tán nhà lao.
PV Tiá»n phong đã tìm gặp những ngÆ°á»i tù thiếu niên Äà Lạt ngà y ấy và nhiá»u bà máºt đã được hé lá»™...
Nhà lao tà n bạo ở thà nh phố mộng mơ
Sau khi bị dÆ° luáºn trong nÆ°á»›c và thế giá»›i lên án vì giam giữ tù nhân nhá» tuổi trong các địa ngục trần gian nhÆ° khám Chà Hòa, Côn Äảo… Mỹ ngụy đã nhân cÆ¡ há»™i nà y thá»±c hiện má»™t chủ trÆ°Æ¡ng cách ly các chiến sÄ© cách mạng nhá» tuổi khá»i sá»± dìu dắt của các chiến sÄ© cách mạng thuá»™c thế hệ cha anh.
ChÃnh vì thế nhà lao thiếu nhi Äà Lạt đã ra Ä‘á»i để táºp trung giam giữ đặc biệt các chiến sÄ© nhá» tuổi trong hệ thống nhà tù toà n miá»n Nam và trá»±c thuá»™c Nha cảnh sát đô thà nh Sà i Gòn.
Tháºt trá»› trêu, nhà tù hà khắc để giam giữ những thiếu niên nhá» tuổi lại được đặt không phải Côn Äảo giá lạnh xa xôi, không phải là má»™t Sà i Gòn cháºt chá»™i oi bức, cÅ©ng chẳng phải má»™t tỉnh miá»n Trung bá»ng rát nà o mà tại Äà Lạt má»™ng mÆ¡, ngay cạnh hồ Than Thở.
Äà Lạt khà háºu mát mẻ, hoa cá» khoe sắc bốn mùa, có vẻ phù hợp vá»›i tên gá»i “Trung tâm giáo huấn thiếu nhiâ€, để chứng minh vá»›i dÆ° luáºn rằng đây chỉ là nÆ¡i táºp trung há»c táºp. Thế nhÆ°ng ngay từ những ngà y đầu tiên, những ngÆ°á»i tù thiếu niên đã phải nếm mùi của cái gá»i là “trung tâm cải huấnâ€: Ä‚n đói, mặc rét, thÆ°á»ng xuyên bị đánh Ä‘áºp tra tấn, bắt chà o cá» ba que của chÃnh quyá»n Sà i Gòn.
Mái tóc để dà i gần tá»›i vai, gÆ°Æ¡ng mặt chữ Ä‘iá»n phảng phất những nét phong trần, anh Mai Bốn (Mai Thanh Minh) từng là má»™t trong những nhân váºt “nổi tiếng†ở nhà lao Äà Lạt và khiến các cai ngục phải e sợ nhất.
Mai Bốn dÆ°á»ng nhÆ° không quên bất cứ chi tiết nà o vá» những năm tháng ở nhà lao đặc biệt ấy: “Äịch muốn đè bẹp tinh thần phản kháng của anh em chúng tôi, nhÆ°ng chúng tôi không khuất phục.
Biết không dá»… gì bắt nạt chúng định Ä‘Æ°a má»™t số ngÆ°á»i “cứng đầu†nhất trở lại nhà lao Chà Hòa và chuẩn bị mở má»™t cuá»™c Ä‘Ã n áp. Sau khi còng tay sẽ xé lẻ, đánh Ä‘áºp và đưa và o các nhà lim. Biết trÆ°á»›c ý đồ đó, chúng tôi đã Ä‘Æ°a ra má»™t cách đấu tranh má»›i có vẻ rất rùng rợn: Tá»± mổ bụng để uy hiếp kẻ thùâ€.
Má»›i nghe qua tôi đã rùng mình nhÆ°ng nét mặt ông Mai Bốn hết sức bình thản: “ Chủ trÆ°Æ¡ng mổ bụng để uy hiếp kẻ thù đã có từ nhiá»u nhà tù khác. Tôi và các anh em khác đã từng trá»±c tiếp đăng kà tham gia và o việc mổ bụng khi còn nằm ở Chà Hòa, Côn Äảo… Ở nhà lao Äà Lạt, ngay trong đợt đầu phát Ä‘á»™ng rất nhiá»u ngÆ°á»i xung phong mổ bụng.
Danh sách tạm thá»i gút lại có 3 đồng chà được chấp nháºn thá»±c hiện trÆ°á»›c, đó là các anh Nguyá»…n Văn Thu, Thái Bá Tro và tôi. Äược hÆ°á»›ng dẫn từ Côn Äảo, Chà Hòa, chúng tôi Ä‘á»u thống nhất phải mổ nhanh vá» phÃa phải vì phÃa bên phải là ruá»™t già . Khi mổ, sẽ gây ra thÆ°Æ¡ng tÃch nhÆ°ng khó bị chết vì nếu chết là thất bạiâ€.
Anh Mai Bốn vạch áo để lộ vết sẹo do mổ bụng để uy hiếp kẻ thù
Khoảng 15 giá» chiá»u 21/11/1971, theo thông báo, địch sẽ chuyển anh em vá» lại Chà Hòa vá»›i là do đây là trại giáo huấn không dung thứ những đứa trẻ không chấp hà nh ná»™i quy và chống chà o cá».
Biết địch lên kế hoạch Ä‘Ã n áp, tất cả đã chuẩn bị sẵn sà ng. Những ngÆ°á»i mổ bụng mặc đồ trắng vì mà u trắng khi ra máu nhiá»u sẽ tạo nên hình ảnh ghê sợ, dá»… áp đảo kẻ thù.
TrÆ°á»›c khi mổ bụng, 3 ngÆ°á»i tù sẽ uống nhiá»u sữa bò để máu loãng ra. Những ngÆ°á»i được lá»±a chá»n phải tìm cách ghép và o nhau sao cho địch chỉ còng tay trái của mình trÆ°á»›c khi Ä‘Æ°a ra ngoà i. Tay phải còn lại chÃnh là tay để mổ bụng.
Xung phong … tự mổ bụng
NhÆ°ng má»™t vấn Ä‘á» nảy sinh: Chỉ 3 ngÆ°á»i “được†mổ bụng trong khi có rất nhiá»u ngÆ°á»i xung phong. Thế rồi anh em nghÄ© ra má»™t cách là : “bốc thămâ€. Hình thức “bốc thăm†mổ bụng để phản đối sá»± Ä‘Ã n áp tà n bạo của cai ngục ở các nhà lao thá»i Mỹ và chÃnh quyá»n Sà i Gòn đã có tiá»n lệ từ khám Chà Hòa.
Tại nhà lao thiếu niên Äà Lạt, “chỉ tiêu†đưa ra là 3 ngÆ°á»i mổ bụng, nhÆ°ng tùy tình hình mà con số ấy có thể là 6,9…Những ngÆ°á»i được... mổ bụng là Lê Văn Hiệp, Nguyá»…n Văn Thu, Lê Mai, Mai Bốn, Thái MÆ°á»i, Thái Bá Tro.
Khi các tù nhân được táºp hợp ra sân, lÃnh Bảo an và lá»±c lượng Giám thị đã chuẩn bị tấn công phủ đầu. Bá»n địch đẩy má»™t số anh em qua khu nữ. Mai Bốn cùng nhiá»u ngÆ°á»i hô to: “Phản đối nhà cầm quyá»n Sà i Gòn Ä‘Ã n áp tù nhân, nếu Ä‘Ã n áp, chúng tôi sẽ mổ bụngâ€.
Tiếng hô của Mai Bốn được nhiá»u anh chị em ủng há»™ lan thà nh đợt sóng. Äịch bắt đầu xông và o đánh. Không khà nóng bá»ng bởi tiếng la ó phản đối của anh em tù nhân, tiếng ủng há»™ của chị em trong nhà lao, tiếng roi vá»t của kẻ thù. Nguyá»…n Văn Thu mổ bụng đầu tiên. Lưỡi dao lam xắn ngá»t da thịt, máu tuôn Ä‘á» cả bá»™ đồ trắng. Má»i ngÆ°á»i nắm chặt tay, liên kết lại, không để cho kẻ thù xé lẻ và che chắn cho Mai Bốn và Thái Bá Tro hà nh Ä‘á»™ng.
Mai Bốn cÆ°á»i, kể tiếp: “Äến lượt tôi rạch bụng, do ấn mạnh, lưỡi lam bị gãy phải rạch nhiá»u lần. Tê dại. Máu vá»t ra. Nhìn sang thấy các anh mổ bụng lênh láng máu, ruá»™t đổ ra ngoà i. Máu, tiếng la hét, roi vá»t… kéo dà i đến xế chiá»u trong sá»± kiệt sức của đôi bên. Bá»n địch hoảng sợ giãn ra. Äêm đó, các tù nhân mổ bụng được Ä‘Æ°a Ä‘i bệnh viện, số còn lại bị còng chéo và o nhau và bị tra tấn dã man.
Nguyá»…n Văn Thu, Thái Bá Tro và Mai Bốn má»—i ngÆ°á»i má»™t nÆ¡i được Ä‘Æ°a Ä‘i băng bó và khâu lại vết thÆ°Æ¡ng. Sau đó, há» tiếp tục tuyệt thá»±c 3 ngà y 4 đêm.
Riêng Thái Bá Tro, do vết thÆ°Æ¡ng quá nặng, địch có ý định chuyển và o bệnh viện để Ä‘iá»u trị. Thái Bá Tro phản đối và yêu cầu địch: “Nếu các ông muốn Ä‘Æ°a tôi và o bệnh viện thì phải thá»±c hiện yêu cầu của tôi là để tôi gặp tỉnh trưởng tỉnh Tuyên Äức. Nếu yêu cầu nà y không được chấp nháºn thì tôi thà chếtâ€.
10 phút sau, tỉnh trưởng Tuyên Äức Nguyá»…n Hợp Äoà n đến, Thái Bá Tro được anh em giao cho nhiệm vụ Ä‘Æ°a ra 5 yêu sách: “1. Không được Ä‘Ã n áp tù nhân. 2. Không bắt buá»™c, cưỡng ép tù nhân chiêu hồi. 3. Không được dùng ngÆ°á»i tù cai trị ngÆ°á»i tù. 4. Äược tá»± do gặp gỡ, liên hệ vá»›i anh em bạn tù. 5. Phải trả tá»± do cho những ngÆ°á»i hết án và mãn hạn tùâ€.
Năm yêu sách trên tạm thá»i được chấp nháºn trong thế buá»™c phải khoan nhượng. NhÆ°ng để trả thù thất bại nà y, địch cà ng ngà y cà ng tăng cÆ°á»ng các biện pháp dã man, má»™t chặng Ä‘Æ°á»ng phức tạp vá»›i nhiá»u thá» thách má»›i bắt đầu…
Sau khi đẩy hÆ¡n 60 chiến sÄ© nhá» xuống xà lim, cai tù thu hết đồ đạc, áo quần gom lại không cho mặc, trên ngÆ°á»i chỉ má»™t bá»™ quần áo má»ng. Äà Lạt mùa đông, khà háºu lạnh nhÆ° kim châm, dao cắt vò da thịt.
Các bức tÆ°á»ng xi măng xỉn nÆ°á»›c và nhá»›p nháp. Không thể nà o nói hết được sá»± chịu Ä‘á»±ng của những ngÆ°á»i tù Ä‘ang ở Ä‘á»™ tuổi thiếu nhi trong hoà n cảnh bi đát nà y.
Má»—i ngà y hai vắt cÆ¡m nhá» và má»™t Ãt muối hạt. CÆ¡m và muối thì Ãt nhÆ°ng roi vá»t thì nhiá»u. Roi vá»t và máu. CÆ¡m lẫn trong trong máu và nÆ°á»›c tiểu, phòng giam cháºt chá»™i không Ä‘i lại được. Bốn ngÆ°á»i bị còng dÃnh và o nhau vòng tròn, không thể nằm sấp bình thÆ°á»ng được mà phải nằm chéo lên nhau. Hai ngÆ°á»i nằm sấp chéo, hai ngÆ°á»i nằm ngá»a chéo, rất khó ngủ. á»m Ä‘au, đói rét, chân tay bị liệt trong cái lạnh thấu xÆ°Æ¡ng và những đợt tra tấn liên tục.
Äịch đánh thà nh lệ tại tất cả các xà lim, má»—i ngà y 3 đợt và o buổi sáng, trÆ°a, tối. Riêng khoảng 9-10 giỠđêm, khi nhiệt Ä‘á»™ bắt đầu xuống thấp nhất trong ngà y, chúng dùng nÆ°á»›c lạnh dá»™i và o từng ngÆ°á»i. Má»—i lần đánh 5 roi, từng đòn má»™t, vết roi ngà y sau chồng lên vết roi ngà y trÆ°á»›c. Những thiếu niên nhá» tuổi trong nhà lao dá»±a và o nhau để sưởi ấm trong đêm lạnh, tay nắm lấy bà n tay.
Tôi đã Ä‘á»c nhiá»u và nghe nhiá»u chuyện kể vá» chế Ä‘á»™ nhà tù khắc nghiệt dã man trÆ°á»›c năm 1975. Äiá»u mà tôi không ngá» và chắc Ãt ngÆ°á»i biết là trong thế giá»›i địa ngục trần gian ấy lại có má»™t loại nhà lao dà nh cho thiếu nhi.
Äiá»u tôi không ngá» thứ hai, tháºt xúc Ä‘á»™ng và cÅ©ng tháºt tá»± hà o chÃnh là tinh thần đấu tranh bất khuất, táo bạo và khôn ngoan của táºp thể thiếu nhi anh hùng trong nhà lao thiếu nhi Äà Lạt để bảo vệ khà tiết cách mạng chống lại chế Ä‘á»™ hà khắc trong nhà tù và cuối cùng chÃnh quyá»n phải nhượng bá»™ hoà n toà nâ€.(Nhà nghiên cứu Trần Bạch Äằng)
Diệt ác ôn và nổi dáºy
TP- Những ngÆ°á»i tù thiếu niên nhá» tuổi đã buá»™c tên ác ôn hung hãn nhất nhà lao Äà Lạt phải Ä‘á»n tá»™i và kẻ thù phải nhượng bá»™. Kế hoạch diệt ác ôn của hỠđã khiến kẻ địch phải chùn tay...
Mai Bốn (Mai Thanh Minh) kể lại chuyện diệt ác trong nhà lao
Mai Bốn vẫn là nhân váºt chÃnh tham gia diệt ác ôn ở nhà lao Äà Lạt. Lúc ấy, vết mổ ở bụng Mai Bốn vẫn chÆ°a là nh sẹo nhÆ°ng những gì diá»…n ra trÆ°á»›c mắt khiến ngÆ°á»i tù nà y không thể khoanh tay đứng nhìn.
Mai Bốn kể: “Thất bại Ä‘au Ä‘á»›n sau sá»± kiện mổ bụng, địch gia tăng Ä‘Ã n áp. Äể tránh đối đầu trá»±c tiếp, bá»n cai tù đã dùng âm mÆ°u hết sức thâm Ä‘á»™c: Dùng tù nhân để tra tấn tù nhân. Chúng cho tù thÆ°á»ng phạm len lá»i và o nắm bắt các hoạt Ä‘á»™ng của những ngÆ°á»i tù thiếu niên, rồi đánh Ä‘áºp, Ä‘Ã n áp dã man.
Những tên cai tù đã thoái hóa biến chất, bị nhồi nhét tÆ° tưởng phản Ä‘á»™ng nhanh chóng bị biến thà nh “chó săn†dÆ°á»›i cái tên: “ban tráºt tá»± nhà laoâ€. Ban tráºt tá»± nà y được tăng cÆ°á»ng thêm những kẻ hung hãn nhÆ° Long đầu bò, Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng, Phạm Hà . Trong đó, tên Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng, trưởng ban tráºt tá»± là kẻ cầm đầu vá»›i bản chất tà n ác, táo tợn...
Nháºn thấy nếu không có kế hoạch chống Ä‘Ã n áp sẽ bị tiếp tục Ä‘Ã n áp, chúng tôi đã bà n bạc thống nhất phải diệt cho được má»™t và i tên tráºt tá»± phản Ä‘á»™ng nhất, ác ôn nhất...Tên “chó săn†bị Ä‘Æ°a và o tầm ngắm là Nguyá»…n CÆ°Æ¡ngâ€.
Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng từng là du kÃch Äiện Ngá»c, Äiện Bà n, Quảng Nam. Tham gia du kÃch nhÆ°ng không có lý tưởng, trÆ°á»›c hoà n cảnh khắc nghiệt của chiến tranh, tên nà y chiêu hồi, bá» sang hà ng ngÅ© của địch chống lại ta. Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng phải và o tù vì liên quan đến cái chết của má»™t thông dịch viên.
Ngay sau khi và o tù Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng đã bắt tay vá»›i địch để tố cáo anh chị em tù tại đây và tham gia Ä‘Ã n áp, tra tấn tù nhân. Việc Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng Ä‘Ã n áp anh em là chuyện thÆ°á»ng ngà y nhÆ°ng sá»± kiện CÆ°Æ¡ng cùng đồng bá»n tra tấn anh Võ Diệt được coi nhÆ° giá»t nÆ°á»›c trà n ly.
Mà i sắt, diệt ác
Nhân má»™t hôm ngÆ°á»i nhà chuyển cho anh Diệt má»™t Ãt tiá»n thăm nuôi, CÆ°Æ¡ng đòi chặn ăn. Anh Diệt phản đối vì số tiá»n nà y được dùng để mua bánh mì, cá há»™p, kem bót, khăn mặt cho cả phòng cùng dùng. Má»™t hôm anh Diệt tìm được và i loại vá» cây có thể nhuá»™m quần áo.
Anh mang vá» phòng nấu, khói bay ra nhiá»u. CÆ¡ há»™i trả thù đã đến, Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng cùng mấy tên tráºt tá»± mở cá»a phòng C và o đánh Ä‘áºp anh Diệt. Cùi chá», đầu gối, hai tráºt tá»± đánh má»™t ngÆ°á»i tù, máu mồm, máu mÅ©i anh Diệt trà o ra. Anh em trong phòng không thể chịu nổi cảnh tượng ấy, nhÆ°ng Ä‘Ã nh cắn răng cam chịu.
Ngay đêm hôm đó, toà n bá»™ anh em sục sôi bà n kế hoạch tiêu diệt Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng. Kế hoạch nà y phải chuẩn bị kỹ, cả tháng trá»i. TrÆ°á»›c mắt phải tìm được vÅ© khà tốt nhằm tiêu diệt Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng và má»™t và i tên khác để cảnh cáo bá»n tráºt tá»± và chúa ngục.
Trong kho chứa các công cụ lao Ä‘á»™ng có má»™t máng xối chạy dà i song song vá»›i phòng giam nhà C, hai và nh hai bên máng xối có 2 cá»c thép từ 4 đến 5 ly. Anh em rút cá»ng thép, chặt khúc, gấp đôi má»—i cá»ng khoảng 20cm. Các cá»ng thép ấy được mà i rất kỹ, má»—i ngà y má»™t Ãt cho đến lúc bén nhá»n, có thể buá»™c giẻ cầm tay. Lúc mà i phải mở nÆ°á»›c chảy to để át tiếng, cứ thế bá»n bỉ đêm ngà y, cá»ng thép đã bén nhá»n, sáng loáng.
Thá»i Ä‘iểm đó, Long đầu bò, tráºt tá»± viên khét tiếng vá» các ngón đòn tra tấn anh em tù đã được Ä‘iá»u vá» Chà Hòa, khoảng trống hắn để lại được Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng lấp và o. Äể theo dõi các tù nhân chặt chẽ hÆ¡n, địch bố trà tìm cá»› Ä‘Æ°a CÆ°Æ¡ng và o phòng C để nắm tình hình. Thá»i cÆ¡ diệt ác đã đến...
Äêm 23/1/1973 theo phân công, anh Cồ, ngÆ°á»i khá»e nhất sẽ siết cổ CÆ°Æ¡ng. Anh Huệ và anh Äược sẽ há»— trợ nhau, nắm chân tay CÆ°Æ¡ng để đè chặt ngÆ°á»i. Việc xá» CÆ°Æ¡ng sẽ do anh Mẹo và Mai Bốn thá»±c hiện. TrÆ°á»›c khi hà nh Ä‘á»™ng, Lê Doãn DÅ©ng được dặn dò khi nà o thanh toán xong CÆ°Æ¡ng thì hô to để báo cho giám thị biết.
Äêm đó, nhÆ° có linh tÃnh báo trÆ°á»›c, CÆ°Æ¡ng dè dặt và thức khuya hÆ¡n má»i ngà y. Hắn Ä‘em giấy ra viết thÆ°, bồn chồn Ä‘i lại trong phòng. Không chỠđợi lâu, khi CÆ°Æ¡ng Ä‘i đến cạnh lối cầu tiêu, anh Cồ xông và o theo đúng kế hoạch. Năm ngÆ°á»i, má»—i ngÆ°á»i má»™t vị trÃ, khống chế tên CÆ°Æ¡ng và đâm liên tiếp và o ngÆ°á»i.
Vốn to khá»e, CÆ°Æ¡ng chống trả quyết liệt. Nhà lao quá cháºt chá»™i nên má»i ngÆ°á»i hà nh Ä‘á»™ng trong tÆ° thế không thuáºn lợi. May mắn cho tên tráºt tá»± khét tiếng tà n ác nà y, anh Lê Doãn DÅ©ng, do nghÄ© rằng má»i việc đã kết thúc bèn la lá»›n lên: “Sếp Æ¡i sếp, phòng C có đánh nhauâ€.
Bá»n giám thị túa và o, Nguyá»…n CÆ°Æ¡ng được Ä‘Æ°a ra ngoà i. Mặt cổ và bụng của CÆ°Æ¡ng bị đâm nhiá»u nhát, 6 khúc ruá»™t bị thủng, phổi bị hai vết đâm. CÆ°Æ¡ng phải nằm viện 3 tháng trá»i vá»›i mức thÆ°Æ¡ng táºt trên 60%. Sau đó nhÆ° đã tiên liệu, má»™t tráºn đòn thù của địch đã giáng xuống năm ngÆ°á»i tù thiếu niên.
Äịch đánh rất tà n bạo. Năm anh em máu me khắp ngÆ°á»i. Liên tục sau đó là há»i cung. Năm ngÆ°á»i thống nhất lá»i khai, quyết không để liên luỵ đến má»™t ai trong Ä‘á»™i ngÅ© của mình. Suốt quá trình há»i cung, địch luôn hÆ°á»›ng lá»i khai của năm ngÆ°á»i tù thiếu niên nà y và o lý do duy nhất cho hà nh Ä‘á»™ng tiêu diệt CÆ°Æ¡ng vì tên ác ôn nà y già nh bá»›t phần ăn và lấy đồ tiếp tế của anh em.
Bản cung đã bị năm ngÆ°á»i tù không chấp nháºn ký cho đến khi địch phải nhượng bá»™ xác định đây là hà nh Ä‘á»™ng diệt ác, diệt kẻ phản bá»™i để cảnh cáo, răn Ä‘e những đối tượng khác, chống Ä‘Ã n áp, kêu gá»i thá»±c hiện dân sinh dân chủ.
Mai Bốn nhá»› lại: “Tên trung úy Trần Diên rất tà n ác, sau khi tra tấn anh em đã liên tục tra vấn nguyên nhân dẫn đến hà nh Ä‘á»™ng nà y. Tôi đại diện cho năm anh em bình tÄ©nh trả lá»i: “Nếu kẻ thù tìm cách giết ông thì ông chịu nhÆ°ng nếu đồng Ä‘á»™i phản bá»™i lại ông thì ông có là m nhÆ° chúng tôi không?â€.
“Thằng nà y hay†- Trần Diên nói và cho hai gói mì tôm kèm theo lá»i Ä‘e dá»a: “Ăn cho Ä‘Ã ng hoà ng rồi Ä‘i ra chốn tá» hìnhâ€. “Tụi tôi xác định rồi, chấp nháºn hết†- Mai Bốn nói.
Sáng hôm sau, Lê Văn Dẹt, quản đốc trại giam và o. Vá»›i cây gáºy hÆ°á»›ng đạo trong tay, hắn đánh Mai Bốn đến gãy gáºy. Sau đó, hắn cùng vá»›i tên Lặn tráºt tá»±, táºp trung đánh anh Trần Cồ. “Tôi căm há»n nói: Chúng mà y cứ đánh Ä‘i, trại giam nà y có hÆ¡n 600 ngÆ°á»i, không phải chúng tao thì cÅ©ng có ngÆ°á»i đâm bá»n mà y nhÆ° đâm thằng CÆ°Æ¡ng. Khi nà o thua thì tao chịu, bây giá» bá»n tao chÆ°a thua đâu!â€- Mai Bốn kể.
Rồi chúng cÅ©ng không đánh nữa. Chúng gá»i tôi lên ban an ninh. Không có áo quần đủ ấm, tôi lạnh run cả ngÆ°á»i. Chúng há»i: “Mà y mà cÅ©ng sợ à â€. Tôi đáp: “Không sợ, tao lạnhâ€. “Mà y hút thuốc Ä‘i, từ nay bá»n mà y sẽ có quần áo, có chiếu nằm†– Chúng nói.
Äịch từng bÆ°á»›c nhượng bá»™. Chủ trÆ°Æ¡ng diệt ác của anh em chúng tôi đã già nh thắng lợiâ€.
Tình yêu sau song sắt
TP- Äói rét, xiá»ng xÃch, đòn roi và những bức tÆ°á»ng cao phủ đầy dây thép gai của nhà lao Äà Lạt vẫn không ngăn được tình yêu giữa những ngÆ°á»i tù Ä‘ang Ä‘á»™ tuổi xuân thì.
Chuyện tình yêu, tình đồng chà phÃa sau song sắt đã từng là m cảm Ä‘á»™ng cả viên giám thị nhà lao…
Yêu nhau qua tiếng nói
Chị em hai phòng G và H nghe tiếng kẻng thông báo giỠăn là tráºt tá»± Ä‘i vá» phÃa nhà há»a thá»±c. Äoạn Ä‘Æ°á»ng tuy ngắn nhÆ°ng chị em luôn “chuẩn bị†chu đáo.
Chốn lao tù ngay cả gÆ°Æ¡ng lược cÅ©ng chẳng có, nói gì đến phấn son, nhÆ°ng chị em vẫn luôn dà nh thá»i gian để là m đẹp từ mái tóc, quần áo đến Ä‘i vì phải Ä‘i qua trÆ°á»›c hÆ¡n trăm cặp mắt đổ dồn của anh em ở bốn phòng A, B, C, D.
Con gái ở cái tuổi mÆ°á»i lăm, mÆ°á»i bảy hợp vá»›i khà trá»i Äà Lạt, dù có kham khổ đến mấy Ä‘i nữa nhiá»u chị em vẫn toát lên vẻ đẹp đầy sức sống của cái thì xuân sắc: da trắng hồng, mắt long lanh, mái tóc vẫn Ä‘en mượt, khó mà “hững há»â€â€¦
Nhà lao vá»›i hÆ¡n sáu trăm ngÆ°á»i tù cả trai lẫn gái Ä‘ang Ä‘á»™ tuổi lá»›n và tuổi yêu, chẳng biết bao nhiêu anh để ý tìm được bóng hồng riêng cho mình và cÅ©ng không biết có bao nhiêu chị bị “trúng tên†của thần tình ái?
Con số đó có trá»i má»›i biết chăng!? Chỉ biết khi ra tù, những tình yêu bà máºt sau song sắt má»›i chịu lá»™ diện. Anh Phong - chị Nhân, anh Hòa, chị Yến, anh Phấn chị Kim, anh MÆ°á»i chị Kim… đã có những mối tình đẹp trong khung cảnh tù ngục tối tăm.
Hồi ở phòng B, sau khi từ xà lim lên, cả hai chân anh Phong Ä‘á»u bại liệt, phải Ä‘i lại bằng hai tay. Váºy mà Phong là ngÆ°á»i có mặt sá»›m nhất trong “hà ng rà o danh dự†trÆ°á»›c cá»a phòng B khi “phái Ä‘oà n†chị em diá»…u qua báºc tam cấp.
Luôn có má»™t sá»± trùng hợp ngẫu nhiên, cứ khi nà o dÆ°á»›i nà y chị Nhân bị ốm phải ra trạm xá hoặc nháºp viện thì trên đó anh Phong cÅ©ng “trái gió trở trá»iâ€â€¦ Há» cùng đến má»™t Ä‘iểm hẹn khá lý tưởng: Trạm xá. Há» gặp nhau trò chuyện, chăm sóc đỡ đần. Nhân là đôi chân cho Phong và Phong trở thà nh chá»— dá»±a vá» tinh thần cho ngÆ°á»i yêu.
Má»™t phút gặp nhau ở nhà tù Äà Lạt tháºt hiếm hoi. Phong và Nhân cÅ©ng nhÆ° nhiá»u đôi khác, đã yêu nhau qua tiếng nói, rồi hình dung ra ngÆ°á»i. Cà ng nhÆ° thế, niá»m ao Æ°á»›c mong đợi cà ng lá»›n. Những tình yêu qua tiếng nói ấy đã diá»…n ra trong nhiá»u năm tháng, đã Ä‘i qua những nhà lao nhÆ° Há»™i An, Kho Äạn, Côn Äảo, Chà Hòa, rồi Tân Hiệp và cuối cùng là Äà Lạt.
Vá» Äà Lạt há» nhÆ° cá gặp nÆ°á»›c, ong gặp hoa, má»—i ngà y bốn báºn há» nhìn thấy nhau trong cảnh “anh ở trong song sắt; em ở ngoà i song sắtâ€â€¦Bóng hình qua rồi Ä‘á»ng lại, rồi nhá»›, rồi thÆ°Æ¡ng
ÄÆ°á»ng Ä‘i của những bức thÆ° tình
NhÆ°ng tình yêu dù ở nhà lao vẫn luôn tìm được Ä‘Æ°á»ng để đến vá»›i nhau. Những bức thÆ° tình được vo viên nhét kÄ© dÆ°á»›i đáy lon Guigo cÆ¡m cháy, được ngụy trang khéo léo trong con chỉ thêu, cuá»™n len nhá», được cá»™t và o mảnh gạch đôi qua lá»— thông hÆ¡i từ nhà vệ sinh ra phÃa sau khu trạm xá…
Những con Ä‘Æ°á»ng giao lÆ°u “huyết mạch†ấy dù bá»n giám thị, tráºt tá»± có tinh quái mấy cÅ©ng Ä‘Ã nh bó tay. Ai mà lÆ°á»ng hết được. Sức mạnh tình yêu là m cho các đôi trai gái đã “sáng tạo†ra nhiá»u hình thức Ä‘Æ°a thÆ°, cá»™ng vá»›i kinh nghiệm trong hoạt Ä‘á»™ng ná»™i thà nh nhiá»u năm nên những mảnh giấy trà n ngáºp yêu thÆ°Æ¡ng ấy Ä‘i vá» an toà n, bảo máºt. Chỉ và i lần do sÆ¡ sẩy, những “bức thÆ° tình†được nuốt vá»™i, tang chứng không còn, cùng lắm gắng chịu má»™t tráºn đòn để bảo vệ ngÆ°á»i mình yêu…
Có những lần tiếng khóc gần nhÆ° đồng thanh vang lên trong phòng của chị em khi há» chứng kiến cảnh ngÆ°á»i yêu mình bị tra tấn tà n nhẫn ở chân cá»™t cá», trÆ°á»›c cá»a phòng G&H. Những lá» dầu Nhị thiên Ä‘Æ°á»ng, những hạt muối sống được ném ra từ song sắt, khi các vết tÃm bầm sÆ°ng tấy trên thân thể ngÆ°á»i yêu hiện rõ dÆ°á»›i là n roi của bá»n giám thị…
Bên cạnh những nồng cháy, thăng hoa của tình yêu thì tình bạn trong tù ở nhà lao Äà Lạt giống nhÆ° ngá»n lá»a nồng đượm ở chốn xà lim giá lạnh…
Những “bữa tiệc†trong “trÆ°á»ng ca đóiâ€
Ông Mai Bốn bồi hồi tâm sá»±: “Trong cuá»™c sống, ai cÅ©ng có nhiá»u loại bạn: bạn há»c, bạn đồng hÆ°Æ¡ng, bạn đồng nghiệp, bạn chiến đấu, nhÆ°ng vá»›i tôi còn có “bạn tùâ€. Nếu ai đã từng bị tù Ä‘Ã y, dù chỉ “nhất nháºt tại tùâ€, đã cùng chung song sắt cùm gông thì má»›i thấu hiểu hết cái tình của những ngÆ°á»i bạn tù.
Tôi không thể quên được hình ảnh anh Thái Bá Tro mặt mà y đầy máu vẫn cố choà ng ngÆ°á»i lên đỡ đòn cho ba anh Thắng, Toà n, Phong khi há» bị giám thị, tráºt tá»± đánh dã manâ€.
“Má»™t đêm giá lạnh – Ông Mai Bốn kể - anh Huỳnh Ngá»c Huệ và tôi bị giam ở cùng xà lim không phải cùng buồng mà chỉ chung vách. Sợ không chịu nổi cái lạnh buốt đến táºn xÆ°Æ¡ng tủy, anh Huệ “chia sẻ†vá»›i tôi bằng cách đánh moóc và o tÆ°á»ng: “Huệ lạnh quá, Bốn Æ¡i!†Tôi đánh lại bằng moóc Ä‘á»™ng viên bạn: “Hãy quay lÆ°ng sát và o tÆ°á»ng đáâ€.
Hồi lâu nghe tiếng moóc lại vá»ng sang: “Äã hết lạnh chÆ°a?â€. “Äỡ rồi, có đồng Ä‘á»™i bên cạnh thấy hết cả lạnhâ€. Sau lá»i anh Huệ, tôi cảm thấy ấm lên rất nhiá»u.
Ở nhà lao Äà Lạt, không tồn tại khái niệm già u- nghèo, dÆ° dả - thiếu thốn bởi tất cả các khoản sinh hoạt phà đá»u dùng chung, bất kỳ anh em nà o nháºn được tiá»n quà của ngÆ°á»i nhà thăm nuôi, việc đầu tiên là tổ chức má»™t bữa liên hoan bánh mì – cá há»™p†sau đó mua khăn mặt, áo lót, bà n chải đánh răng để cả phòng cùng dùng.
Anh nà o có hai bá»™ đồ kha khá thì chia cho bạn má»™t bá»™, anh Huệ nhÆ°á»ng cho anh Hiệp, anh Toà n chia cho anh MÆ°á»i, còn anh Lâu được anh Tro san sẻ.
Bữa cÆ¡m trong tù Ãt đến mức có thể… đếm được từng hạt nhÆ°ng Cồ và Ãnh đã chấp nháºn cÆ¡n đói rát cả ruá»™t để nhÆ°á»ng phần cÆ¡m cho Äặng Bảo Xi Ä‘ang nằm ở xà lim thêm sức chiến đấu.
Cái đói ở nhà lao Äà Lạt lúc bấy giá» nhÆ° má»™t bản “trÆ°á»ng ca†ngân dà i. NhÆ°ng những ngÆ°á»i tù Ä‘ang Ä‘á»™ tuổi thiếu niên ấy vẫn tìm thấy niá»m vui và hÆ¡i ấm tình ngÆ°á»i trong cái đói, để cho bản “trÆ°á»ng ca†bá»›t phần tủi cá»±c…
Tại phòng B, má»™t buổi chiá»u tháng 4/1973, khoảng hÆ¡n 4 giá», ba anh em Ä‘ang ngồi co ro, bụng đói cồn cà o, bá»—ng nghe giá»ng nói vui vui của anh Khanh – má»™t bạn tù vừa Ä‘i hà nh dịch vá»: “Tôi sẽ chiêu đãi các bạn má»™t món rất đặc biệtâ€.
Vừa nói, anh vừa Ä‘Æ°a tay và o túi áo lấy ra má»™t há»™p diêm cây còn tay kia xòe ra, khoe bốn con mối cánh… Anh bảo: Nói khẽ thôi, chỉ đủ má»—i ngÆ°á»i má»™t conâ€. Que diêm cháy sáng, con mối được hÆ¡ lên ngá»n lá»a, mùi thÆ¡m lan tá»a tháºt nhanh…
ÄÆ°a con mối lên miệng, cắn má»™t ná»a, trá»i Æ¡i, sao mà thÆ¡m, mà béo, mà ngá»t đến mê cả ngÆ°á»i. Cảm giác ấy cả Ä‘á»i không quên. Cho đến bây giá», anh Khanh - ngÆ°á»i tạo ra buổi “tiệc mối†ấy vẫn có thói quen lẩn thẩn: cứ và o những ngà y đầu mùa mÆ°a anh vẫn nhặt và i con mối cánh hÆ¡ lên que diêm để thưởng thức mùi thÆ¡m Ä‘á»™c đáo và tưởng tượng lại cái cảm giác tuyệt vá»i lúc ở phòng B trong nhà lao thiếu nhi Äà Lạt ngà y ấy.
Phong trà o “dạy và há»c†ở nhà lao Äà Lạt sôi nổi, Ä‘á»u khắp và hiệu quả nhất. Há»c sinh có trình Ä‘á»™ Ä‘a dạng: từ chÆ°a biết chữ, rồi lá»›p Má»™t, lá»›p Hai, lá»›p Năm, lá»›p Sáu… Dụng cụ dà nh cho “thầy†và “trò†cÅ©ng Ä‘Æ¡n giản: than bếp, vôi tÆ°á»ng trá»™n vá»›i cháo loãng thay phấn viết.
TÆ°á»ng nhà sà n xi măng thay cho giấy vở. Và lúc ra tù, cÅ©ng đồng nghÄ©a vá»›i “ra trÆ°á»ng†hầu nhÆ° ai cÅ©ng biết Ä‘á»c biết viết, biết là m toán, thuá»™c dăm ba bà i thơ… Äặng Ngá»c Chúng là má»™t “há»c trò†tiêu biểu. Và o tù, anh chÆ°a há» biết chữ. Váºy mà sau mấy năm ở tù ra, giải phóng vá» anh thi và o lá»›p 6! Chị Huỳnh Yên Trầm My, Võ Thị Huyá»n Nga Ä‘ang há»c lá»›p 6 thì bị địch bắt, năm 1973 ra tù, và o lá»›p 9 mà vẫn theo kịp chÆ°Æ¡ng trình.
Cuá»™c vượt ngục lúc ná»a đêm và những khoảnh khắc “thót timâ€
TP - Kế hoạch vượt ngục được giấu trong ổ bánh mì, nhÆ°ng má»i chuyện diá»…n ra ngoà i dá»± kiến... Trải qua những tình huống gay cấn, cuối cùng những ngÆ°á»i tù thiếu niên đã tìm được tá»± do.
Chủ tịch nÆ°á»›c Nguyá»…n Minh Triết chụp ảnh ká»· niệm vá»›i Ä‘oà n cá»±u tù thiếu nhi Äà Lạt ở Phủ Chủ tịch
Sau đó, nhà cầm quyá»n đã buá»™c phải giải tán nhà lao thiếu niên Äà Lạt. Má»™t ngà y thu Hà Ná»™i, những ngÆ°á»i tù thiếu niên ngà y ấy đã được gặp Chủ tịch nÆ°á»›c Nguyá»…n Minh Triết ở Phủ Chủ tịch.
Vượt ngục, vượt ngục và vượt ngục… Hai từ đó luôn thÆ°á»ng trá»±c trong đầu những ngÆ°á»i tù thiếu niên.Kế hoạch vượt ngục cà ng được há» cấp bách chuẩn bị. Äã có năm đợt vượt ngục riêng lẻ diá»…n ra, có đợt thà nh công, có đợt bị bắt lại, những tất cả Ä‘á»u để lại nhiá»u kinh nghiệm xÆ°Æ¡ng máu.
Riêng cuá»™c vượt ngục của Nguyá»…n Ảnh (tức Nguyá»…n Äình Chỉ) thì có ý nghÄ©a cá»±c kỳ quan trá»ng đối vá»›i cuá»™c Ä‘Ã o thoát khá»i nhà lao Äà Lạt mang tÃnh lịch sá» tối ngà y 7/5/1973.
Sau khi thoát khá»i nhà giam, Nguyá»…n Ảnh ra ngoà i liên lạc được vá»›i cô Äặng Thị Dung – Bà thÆ° chi bá»™ Thái Phiên, và qua cô Dung báo cáo vá»›i đồng chà Huỳnh Äôn (tức Sáu Äen) lúc ấy là thÆ°á»ng vụ thị ủy Äà Lạt vỠý định vượt ngục của anh em trong nhà lao thiếu nhi Äà Lạt.
Má»™t kế hoạch quy mô được chuẩn bị. Câu chuyện nà y liên quan đến má»™t ngÆ°á»i phụ nữ tên Äặng Thị ChÃnh. Chị ChÃnh tham gia hoạt Ä‘á»™ng cách mạng ở địa bà n Äa Cô, ÄÆ¡n DÆ°Æ¡ng, sau bị lá»™, được tổ chức Ä‘Æ°a lên Äà Lạt… Tại đây chị được phân công liên lạc vá»›i anh em tù qua phÆ°Æ¡ng thức giả là m ngÆ°á»i thăm nuôi…
Thư được viết trên giấy xi măng và giấu trong ổ ruột bánh mì. Kế hoạch vượt ngục được triển khai chi tiết như trong bản chỉ dẫn.
Äó là đêm mùng 6/5/1973. Bên ngoà i cÆ¡ sở đã ém sẵn chỠđợi. NhÆ°ng bên trong vì địch canh gác quá nghiêm ngặt, dù đã chuẩn bị trÆ°á»›c nhÆ°ng má»i kế hoạch Ä‘á»u phải nán lại. Äêm 7/5 không thể đợi lâu hÆ¡n nữa, 13 anh em trong phòng C quyết tâm phải vượt ngục bằng được.
Cuộc vượt ngục táo bạo
12 giỠđêm. Im lặng nhÆ° tá». Nguyá»…n Chay bắt đầu đục trần nhà ngục...
Anh TrÆ°Æ¡ng Công Nhân, má»™t trong 13 ngÆ°á»i tham gia cuá»™c vượt ngục, kể cho tôi nghe vá» cái đêm không thể nà o quên ấy: “Äục trần xong, 13 ngÆ°á»i lần lượt leo lên. Bên trên có thêm má»™t lá»›p kẽm gai bảo vệ dà y đặc, kẽm gai lại nối vá»›i Ä‘Æ°á»ng Ä‘iện cao thế. Äể đối phó, chúng tôi đã xé quần áo trên ngÆ°á»i, dùng giẻ buá»™c và o chân tay để cách Ä‘iện, tiếp tục dỡ ngói để leo lên trên nóc.
Tại đó, áo quần ngoà i lại được cởi ra kết thà nh dây để từng ngÆ°á»i má»™t thay nhau leo xuống. Việc di chuyển xuống đất diá»…n ra suôn sẻ giữa hai bót gác của địch ở hai đầu dãy nhà .
Theo tÃnh toán, khi má»i ngÆ°á»i vừa xuống, dây sẽ được kéo lên. Äợi cho lÃnh Ä‘i tuần qua má»™t lượt thì tá»›i phiên ngÆ°á»i sau, phải hà nh Ä‘á»™ng chÃnh xác tá»›i từng chi tiết. 13 đợt di chuyển kết thúc là lúc trá»i bắt đầu sáng.
Chúng tôi đến điểm hẹn thứ nhất theo quy ước là hà ng rà o cuối cùng của trại giam, nhưng không thấy ai ra đón. Thì ra, do đêm trước vỡ kế hoạch, đêm nay lại quá trễ so với giỠhẹn, nên lực lượng bộ đội ém chỠtại đó đã rút đi.
Chúng tôi bò qua Ä‘Æ°á»ng bê tông, nghe ngóng tình hình, tiếp tục băng qua hồ Than Thở để chuyển dần sang ấp Sà o Nam, nÆ¡i có cÆ¡ sở của ta. Trong lúc di chuyển, vì tối trá»i và phụ thuá»™c và o sá»± cÆ¡ Ä‘á»™ng của từng cá nhân nên 2 anh Ngô Bê và Trần Công Khanh bị lạc Ä‘Æ°á»ng, sau đó bị địch bắt lại. 11 anh em còn lại bám nhau trở lại hồ Than Thở để vượt lên con Ä‘Æ°á»ng đất nhá» nÆ¡i giáp vá»›i Ä‘Æ°á»ng xe lá»a…
Dá»c Ä‘Æ°á»ng xe lá»a là điểm hẹn thứ 2, nÆ¡i quy Æ°á»›c có mấy nhánh thông nhá» nằm giữa Ä‘Æ°á»ng ray. Äến đấy, nhÆ° đã bà n trong thÆ° khi gá»i và o nhà lao, anh em ném và o chòi chứa phân bón 3 viên đá nhá», chỠđợi mãi không thấy ai ra đón. Thì ra ngÆ°á»i cÆ¡ sở đã chỠđến quá giá» quy định, nên nghÄ© cuá»™c vượt ngục bất thà nhâ€.
Nhá»› vá» cái buổi sáng tá»± do đầu tiên ấy, giá»ng ông TrÆ°Æ¡ng Công Nhân trở nên thảng thốt: “Äói và rét. Chúng tôi chỉ Ä‘á»™c má»—i cái quần đùi rách rÆ°á»›i trên ngÆ°á»i, chia từng nhóm nhá» xuống suối ngâm mình trong mÆ°a, trong cái lạnh dÆ°á»›i 10 Ä‘á»™ C.
Má»™t ngà y trôi qua, chÆ°a bao giá» thá»i gian trôi cháºm nhÆ° váºy, kể cả khi ở trong tù. Ngoà i cái lạnh thấu xÆ°Æ¡ng, lại thêm ná»—i sợ luôn túc trá»±c: nằm dÆ°á»›i suối nhìn lên Ä‘Æ°á»ng ray xe lá»a thấy bá»n lÃnh tá»›i lui, lùng sục kiếm tìm. Vị trà của chúng tôi trốn lại không xa trÆ°á»ng SÄ© quan võ bị Äà Lạt, Trung tâm cảnh sát dã chiến là mấy, lại còn cả đồn lÃnh Trại Mát, Sà o Nam.
Äêm buông xuống, chúng tôi dìu nhau ra vÆ°á»n rau, nhai ngấu nghiến mấy củ cà rốt, su hà o… cho qua cÆ¡n đói, tiếp tục lợi dụng bóng đêm Ä‘i tìm cÆ¡ sở cách mạngâ€.
9 giá» tối, đêm mồng 8/5, những tù nhân vượt ngục tìm được cÆ¡ sở. NgÆ°á»i phụ nữ chủ căn nhà đầu tiên mà anh em tiếp cáºn được là má Phan Thị Tịch, quê Ãi NghÄ©a (Äại Lá»™c, Quảng Nam). Má lo chuẩn bị cÆ¡m nÆ°á»›c cho má»i ngÆ°á»i ăn và đi thông báo cho các cÆ¡ sở khác biết để tổ chức che giấu bảo vệ há».
Äó là những ngà y thá»±c sá»± hạnh phúc khi há» cảm nháºn được sá»± cÆ°u mang của đồng bà o, những khoảnh khắc không thể nà o quên trong những năm tháng tuổi thÆ¡ đầy biến Ä‘á»™ng.
Bức tranh thêu trong tù tặng Chủ tịch nước
Má»™t ngà y thu Hà Ná»™i. Sáu mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i cá»±u tù của nhà lao thiếu nhi Äà Lạt ngà y ấy đã vá» thăm Thủ đô và được gặp Chủ tịch nÆ°á»›c. Má»›i năm nà o còn Ä‘á»™ tuổi thiếu niên mà giỠđây đã và o Ä‘á»™ lục tuần, nhiá»u mái đầu đã bạc nhÆ°ng những ká»· niệm vá» nhà tù vẫn còn tÆ°Æ¡i rói nhÆ° má»›i vừa diá»…n ra...
Sau năm 1975, miá»n Nam hoà n toà n giải phóng, những ngÆ°á»i tù thiếu niên trở vá» Ä‘á»i thÆ°á»ng và há» Ä‘á»u thể hiện được chất “thép†đã tôi luyện trong cái “lò†nhà lao Äà Lạt. Có lẽ nhá» chất thép ấy mà há» Ä‘á»u đã vượt qua được những thiệt thòi mất mát để vÆ°Æ¡n lên...
Nhiá»u ngÆ°á»i đã thà nh đạt nhÆ° ông Huỳnh Äức Hoà , Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Äồng, ông Ngô Tùng Chinh (Ngô Văn Kỳ) - Vụ trưởng phụ trách phÃa Nam của Ban thi Ä‘ua và khen thưởng T.Ư; ông TrÆ°Æ¡ng Công Nhân, giám đốc doanh nghiệp lá»›n kinh doanh vá» lÄ©nh vá»±c khoáng sản và du lịch ở Äà Lạt...
Cô bé Huỳnh Yên Trầm My, nữ tù thiếu niên nhá» nhất ở nhà lao Äà Lạt ngà y ấy (12 tuổi), sau khi ra tù đã trải qua rất nhiá»u gian nan nhÆ°ng đã tốt nghiệp khoa Văn trÆ°á»ng Äại há»c Tổng hợp Huế và giỠđây Ä‘ang là Trưởng Ban Biên táºp của NXB Äà Nẵng.
Ông Mai Bốn (Mai Thanh Minh) ngÆ°á»i đã tham gia diệt ác và tá»± mổ bụng mình ở nhà lao hiện công tác ở Sở TÆ° pháp tỉnh Lâm Äồng. Tôi đã gai ngÆ°á»i khi ông kéo áo để lá»™ má»™t vết sẹo ở bụng. Vết sẹo ấy nhÆ° má»™t tấm huấn chÆ°Æ¡ng cho lòng dÅ©ng cảm chẳng ai có thể tÆ°á»›c Ä‘i được.
Phủ Chủ tịch, má»™t chiá»u thu. Trong không khà thân tình, Chủ tịch nÆ°á»›c Nguyá»…n Minh Triết xúc Ä‘á»™ng lắng nghe các cá»±u tù thiếu nhi kể vá» những năm tháng tù Ä‘Ã y. Chuyện mổ bụng, chuyện diệt ác, chuyện há»c táºp và tình đồng chà ở chốn lao tù...
Chủ tịch nÆ°á»›c Nguyá»…n Minh Triết đã bà y tá» sá»± khâm phục đối vá»›i những ngÆ°á»i tù nhá» tuổi và khẳng định đó là những tấm gÆ°Æ¡ng sáng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau. Chủ tịch nÆ°á»›c cho rằng: nhà tù thiếu nhi Äà Lạt cần được sá»›m công nháºn là Di tÃch lịch sá» Quốc gia.
Ông Ngô Tùng Chinh trân trá»ng tặng Chủ tịch nÆ°á»›c má»™t ká»· váºt quý nhất của Ä‘á»i mình: bức tranh thêu cảnh con chim bị tù ngục Ä‘ang hÆ°á»›ng vỠánh trăng thanh, diá»…n tả khát vá»ng tá»± do của những ngÆ°á»i tù thiếu niên ngà y ấy. Ngô Tùng Chinh âm thầm thêu bức tranh ấy trong những đêm dà i ở nhà lao. Chủ tịch nÆ°á»›c Nguyá»…n Minh Triết nói: “Tôi sẽ treo bức tranh nà y và o má»™t vị trà trang trá»ng trong phòng là m việcâ€.
Ông Ngô Tùng Chinh, Trưởng ban liên lạc cá»±u tù thiếu nhi Äà Lạt cho biết: Không thể nà o phải hiện được âm mÆ°u đã Ä‘á» ra, nhà cầm quyá»n đã phải chuyển các chiến sÄ© cách mạng nhá» tuổi còn lại vá» các nhà lao địa phÆ°Æ¡ng, nháºp và o Ä‘á»™i ngÅ© các chiến sÄ© cách mạng lá»›n tuổi để tiếp tục thá»±c hiện cam kết trao trả tù nhân theo tinh thần của hiệp định Paris.
Tháng 6/1973, nhà lao thiếu nhi Äà Lạt bị xóa sổ thay vì kết thúc cùng thá»i Ä‘iểm vá»›i các nhà lao khác nhÆ° Côn Äảo, Chà Hòa, Tân Hiệp… và o ngà y 30/4/1975.
Lần đầu tiên và duy nhất má»™t nhà tù chÃnh trị do các chiến sÄ© cách mạng nhá» tuổi đấu tranh và thắng lợi, buá»™c nhà cầm quyá»n phải giải tán nhà lao.
* Loạt bà i “Chuyện chÆ°a kể vá» nhà lao thiếu nhi có má»™t không hai†báo có sá» dụng tÆ° liệu trong cuốn sách “Tuổi trẻ bất khuất†của NXB Äà Nẵng và Tà i liệu trong cuá»™c Há»™i thảo “Nhà lao thiếu nhi Äà Lạtâ€.
Phùng Nguyên