Pie Đệ Nhất - Aleksey Nicolaievich Tolstoy

[ngudoc]

Chương 105

Gà gáy trong ánh rạng đông nhợt nhạt. Buổi sớm mai tháng hai nầy hình như còn tiếc giấc khi thức dậy.

Những người gác đêm vướng víu trong vạt áo lông cừu, dọn những hàng rào di động tối qua họ đã đặt ngang các phố. Gió tạt xuống mặt đất làn khói của các ống lò: mùi bánh mì nóng toả ra các đường ngõ quanh co. Đoàn cảnh vệ kỵ mã đi qua, hỏi những người gác đêm: "Ban đêm có cướp phá gì không?" Họ trả lời: "Còn gì nữa, tụi ô lại lúc nhúc quanh đây"

Moskva thức giấc một cách miễn cưỡng. Những người kéo chuông vừa lao xao trèo lên gác chuông vừa ca cẩm. Họ đợi cái chuông to ở gác chuông nhà thờ Ivan Veliki ngân lên tiếng đầu tiên đã. Những hồi chuông của tuần chay lững lờ, nặng nề vang đi trên các đường phố chìm đắm trong bóng tối. Cửa các nhà thờ mở cánh kêu ken két. Một thầy già nhấm nước bọt vào ngón tay, đi gạt tàn bấc những ngọn đèn thờ ngày đêm thắp sáng. Những người ăn xin, kẻ tàn tật, những kẻ hình thù quái dị, đi tới các nhà thờ, ngồi xuống thềm. Bụng trống rỗng, họ nhỏ tiếng chửi nhau. Hướng về phía khung cửa để ngỏ trông vào khoảng tối âm u lốm đốm chấm sáng ấm áp của các ngọn nến, họ làm dấu thánh, cúi rạp người xuống làm lễ.

Một gã dở cười, chân không, lon ton chạy: người nó sặc mùi hôi thối, lưng để trần, đầu đầy mụn chốc từ mùa hạ. Trên thềm nhà thờ ai nấy đều kinh hoảng: con người của Chúa nắm trong tay một tảng thịt sống… Vậy là nó lại sắp nói lên những điều khủng khiếp đây: tin đồn xôn xao khắp Moskva. Nó ngồi chính diện trước cửa, cái mũi rỗ kẹp giữa hai đầu gối: nó đợi có đông người đã.

Bây giờ phố xá đã sáng rõ. Cửa các nhà mở ra đóng vào chan chát. Những con buôn xuất hiện, thắt lưng nịt chặt quanh người. Họ mở cửa hiệu nhưng thiếu sự phấn chấn vui vẻ của thuở trước. Từng đàn quạ sài cánh bay dưới những đám mây đang bị gió xua dồn.

Trong mùa đông, Sa hoàng đã cho đàn chim ăn no thịt sống. Quạ không biết từ đâu bay đến mù trời, phân của chúng làm ô uế tất cả các mái tròn. Trên thềm nhà thờ, bọn ăn mầy dè dặt nói với nhau: "Sẽ có chiến tranh và đói kém. Số đã định rằng triều đại giả mạo sẽ kéo dài ba năm rưỡi".

Xưa kia, vào giờ nầy, khu buôn bán Kitai-gorod ầm ĩ tiếng kêu la huyên náo, người đông như nêm cối. Từ khu Zamoxkvoretsie, xe tải lúa mì đến từng đoàn; trên đường đi Yaroslav là gà vịt, củi đun; trên đường đi Mozaisk, những con buôn ngồi xe tam mã tới. Còn bây giờ thì người ta chỉ dỡ hàng của một, hai chiếc xe ngựa và người ta bán thịt ôi. Một nửa số cửa hàng khoá chặt cửa. Trong các xloboda và phía bên kia sông Moskva là cảnh điêu tàn. Ngay đến nhà của lính xtreletz cũng bị rỡ mái.

Người ta bắt đầu xa lánh các đền thờ. Nhiều người xa rời tôn giáo; họ nói các cha cố đạo chính thống bị miếng ăn ngon cám dỗ, về hùa với những kẻ đã chém giết và treo người trong mùa đông nầy ở Moskva. Ở một nhà thờ nọ, cha cố đợi để bắt đầu làm lễ; rêu vểnh lên, ông ta gọi người kéo chuông: "Kéo chuông to lên, đồ ngu, kéo mạnh nữa lên!". Nhưng tha hồ cho đánh chuông, mọi người vẫn đi thẳng, không chịu làm dấu với ba ngón tay. Bọn razkonic nói: "Làm dấu với ba ngón tay có nghĩa là báng bổ. Chẽ ngón tay trỏ và ngón tay giữa rồi luồn ngón tay cái vào giữa". Thật là tục tĩu. Người ta đã biết kẻ nào đã dạy cách làm dấu báng bổ như vậy?

Tuy nhiên các phố đã đông người: bọn tôi tớ các nhà quý tộc đại thần, bọn vô lại, bọn du thủ du thực ban đêm, bọn lảng vàng rình mò. Trước quán ăn có một đám đông đứng chờ mở cửa; người ta hít không khí: có mùi tỏi, mùi chả nạc. Từ phía bên kia sông Neglinnaia đi sang, những đoàn xe diễu qua chở đầy thuốc súng, đạn gang, đay và sắt. Trượt trên những vết bánh xe, đoàn xe xuôi dòng sông Moskva theo con đường đi Voronez. Bọn long kỵ binh, mặc áo lông cừu ngắn mới nguyên, đội mũ ngoại quốc - để ria mép, như thể họ không phải là người Nga vậy, - hò hét khản cổ văng ra những lời chửi rủa tục tĩu và giơ roi doạ nạt những người đánh xe. Dân chúng nói với nhau: "Bọn Đức lại đẩy Sa hoàng chúng ta vào chiến tranh. Nhà vua đã chè chén phè phỡn, ăn chơi ở Voronez với bọn đàn ông đàn bà Đức thật chẳng còn gì là liêm sỉ".

Quán hàng mở. Chủ quán mà mọi người đều quen bước ra thềm. Đám đông sững sờ, không một ai cười: họ hiểu đây là một tai hoạ, mặt người chủ quán nhẵn nhụi, theo lệnh Sa hoàng người ta đã cạo mặt bác ta ngày hôm qua tại trụ sở hội đồng xã. Bác ta mím môi, như cố cầm nước mắt; quay mặt về phía năm nóc nhà thờ tròn và thấp gần đấy, bác làm dấu thánh giá và nói, nét mặt sa sầm: "Xin mời vào!".

Bên kia đường phố, trên thềm nhà thờ, gã dở người bắt đầu nhảy chân chó, lắc lư miếng thịt ngoạm ở mồm. Mọi người ùa lại xem… Thật may mắn cho nhà thờ nào được thằng dở người chọn. Nhưng thời buổi nầy, cái đó cũng nguy hiểm lắm. Ở nhà thờ Xtaro-Pimen, người ta đã nuôi một thằng dở người như vậy; một hôm nó vào tẩm thất, bước lên giảng đàn lấy ngón tay làm sừng trên đầu rồi quát đám đông tập họp ở đó: "Các người hãy sùng bái ta, hay là các người không nhận ra ta chăng?". Binh lính tóm cổ thằng dở người cùng với cha cố và thầy già và dẫn cả ba đến Bộ Preobrazenskoe, tới dinh vương hầu chấp chính Fedor Yurievich Romodanovski.

Bỗng mọi người kêu to: "Dẹp ra, dẹp ra!". Vượt cao trên đầu đám đông, những chiếc mũ cắm lông đỏ, những bộ tóc giả, những cái mồm cạo nhẵn rung rinh, lắc lư: bọn đánh xe. Đám đông dạt về phía hàng rào, trên những đống tuyết. Một chiếc xe trượt tuyết thếp vàng, có mui kín, cửa kính, phóng nước đại chạy qua.

Một cô gái má đỏ chót ngồi trong xe, người cứng đờ như con búp bê gỗ; trên mái tóc chải hất lên, cô đội một chiếc mũ nỉ nhỏ có dải, dát đầy kim cương; hai cánh tay ủ kín đến tận khuỷu trong một cái túi bằng lông hắc điểu thử. Mọi người đều nhận ra con ** nầy: ả Anna Monx, nữ hoàng ở Kukui. Chiếc xe trượt tuyết chạy về phía dãy các quầy hàng. Ở đó, bọn con buôn đã xôn xao, cuống quít; chúng chạy đến trước xe trượt tuyết, trong tay ôm đầy nhung, lụa.

Còn bà hoàng hậu chính thức, Evdokia Fedorovna, thì mùa thu năm nay ngay khi tuyết bắt đầu rơi, người ta đã đưa bà đến nhà tu kín Xuzdan trong một chiếc xe trượt tuyết bình thường để bà khóc hết những ngày tàn còn lại.

[ngudoc]

Chương 106

- Anh em ơi, hỡi những người tốt bụng, hãy cho tôi một cốc… Tôi xin thề với anh em là tôi không thể chịu được nữa… Hôm qua, tôi đã bán cây thánh giá ngày rửa tội của tôi để uống.

- Vậy mầy là ai?

- Tôi là người vẽ chân dung các thánh ở Palekh. Ở vùng chúng tôi, người ta làm nghề vẽ tranh từ thuở xưa Nhưng ngày nay thì lụn bại rồi!

- Tên mầy là gì?

- Ondriuska.

Người đó, mặt choắc, mắt sáng rực, hầu như không có mũ, có áo, mũ áo chỉ toàn là những lỗ hổng. Nhưng với một dáng điệu lễ phép, anh ta đĩnh đạc đến gần bàn mọi người dang uống vodka. Khó lòng mà có thể từ chối được một con người khốn khổ.

- Thôi được, ngồi xuống đây!

Người ta rót cho anh một cốc. Và chuyện trò lại tiếp tục. Một nông dân mắt ti hí, cổ ngẳng, có vẻ quỷ quyệt nói:

- Người ta đã xử tử bọn xtreletz… Đó là việc của Sa hoàng! - Hắn giơ một ngón tay vẹo lên - Việc nầy không dính dáng gì đến chúng ta… Nhưng…

Một người dân ngoại ô, mặc áo đẹp của lính xtreletz (bây giờ có nhiều người mặc áo và đội mũ của quân xtreletz; đám vợ goá vừa nức nở khóc vừa bán rẻ quân trang của chồng), dùng móng tay gõ gõ vào chiếc cốc bằng chì của y:

- Nhà ngươi nói đúng! Nhưng… Chính là còn có cái chữ "nhưng" ấy!

Gã nông dân quỷ quyệt giơ ngón tay đe hắn:

- Chúng tôi thì chúng tôi ngồi yên chẳng làm gì. Chính ở Moskva các anh mới động một tí là đã kéo chuông báo động… Như vậy là người ta có lý do để treo cổ bọn xtreletz lên tường và doạ nhân dân… nhưng không phải vấn đề ấy đâu, ông bạn dân ngoại ô ạ. Những người ngay thật như các anh, các anh ngạc nhiên thấy không có hàng họ tới Moskva nữa. Đừng có chờ mà vô ích. Sẽ còn gay go hơn nhiều… Đây nầy, như hôm nay chẳng hạn, thật buồn cười nếu không phải là đáng buồn… Tôi đem đến một thùng cá muối. Tôi muối cá để ăn nhưng cá bị ươn… Tôi đến chợ. Tôi tự nhủ: họ sẽ đánh vỡ mặt mình vì món hàng thối nầy. Ấy thế mà chưa đầy hai tiếng đồng hồ họ đã tranh cướp nhau mua hết… Không, ngày nay Moskva quả là một nơi nguy vong.

Anh chàng vẽ chân dung các thánh nấc lên:

- Chà đúng quá!

Gã nông dân nhìn anh ta và nói, giọng nghiêm trang:

- Có một sắc lệnh đã ban ra: sẽ hạ xác bọn xtreletz trên tường xuống, đem ra khỏi thành phố vào ngày lẻ giữa mùa chay. Vậy mà có đến khoảng tám nghìn xác. Được rồi. Lấy đâu ra xe? Vậy ra vẫn người nông dân phải nai lưng đóng góp chăng? Thế còn các vùng ngoại ô? Phải thiết lập một chế độ trưng dụng ngựa ở các đại xã ngoại ô.

Đôi má nhẽo của người dân ngoại ô run run. Hắn nhìn người nông dân với một vẻ trách móc và lắc đầu:

- Nầy, anh dân cày… Đáng lẽ mùa đông nhà ngươi nên đến đứng dưới chân tường thành. Gió đung đưa những kẻ bị treo cổ, chúng lắc lư… Cái nỗi sợ đó cùng đã đủ cho bọn ta lắm rồi

- Đành rằng chôn xác họ ngay thì dễ dàng hơn, - gã nông dân nói. - Ngày chủ nhật trước tuần chay, người ta đã đánh tới đây mười tám xe trượt tuyết chở hàng hoá. Chưa kịp dỡ hàng thì bọn lính đã xộc đến: "Dỡ hết hàng xuống!" - "Thế nào? sao vậy?" - "Không được bàn cãi gì hết?" - Họ rút gươm ra doạ chúng tôi, lật ngược xe của chúng tôi. Tôi có đem đến một thúng nấm hương muối. Bọn quỷ thọt ấy đã lật đổ cả thúng. Chúng thét: "Đi ngay ra cửa ô Vacvarskie". Mà ở cửa ô Vacvarskie thì có chừng ba trăm xác xtreletz vứt thành đống… "Chất lên xe của mầy, mau, đồ chó chết?". Chúng tôi đã chở những xác chết ấy đến tận đêm. Chẳng được ăn, được uống lấy một miếng, không kịp cho ngựa ăn… Trở về quê, nhìn người đồng hương mà xấu hổ.

Một người lạ mặt bước tới gần. Hắn đặt mạnh một chai vodka xuống bàn.

- Bọn ngu ngốc thì người ta dùng làm phu gánh nước, - hắn nói và ngang nhiên ngồi xuống, rồi rót rượu cho tất cả mọi người. Hắn trân tráo nháy mắt - Chúc các bạn sức khoẻ! - Không chùi ria, hắn nhấm một nhánh tỏi. Mặt hắn sạm nắng gió, hăng hái, râu hắn xoăn, hoa râm.

Gã nông dân có đôi mắt ti hí thận trọng cầm lấy cái cốc người kia đưa cho gã.

- Anh cho nông dân là đồ ngốc phải không? Nầy, không phải đâu, người nông dân rất hiểu sự đời. (Gã cân nhắc chiếc cốc trong tay rồi uống cạn và hậm hự vì khoan khoái) Không phải đâu, các bạn ạ… (Gã với tay lấy một nhánh tỏi). Sáng nay các bạn có trông thấy đoàn xe đi về Voronez không? Người ta lột da người nông dân không thương xót. Nông dân phải trả thuế, trả tô, nộp thực phẩm cho lãnh chúa, trả tiền chăm nom sửa sang cầu cống. Đi chợ cũng phải trả tiền

Người có chòm râu hoa râm há to miệng có hàm răng đẹp và cười ầm lên. Gã nông dân chưng hứng, khụt khịt:

- Được. Nhưng bây giờ người ta đòi chúng tôi nộp ngựa cho các đoàn xe vận tải của Sa hoàng. Và người ta bắt chúng tôi đem bánh mì khô đến… Không, các bạn ạ. Các bạn thử đếm những nhà trong làng còn có người ở xem có bao nhiêu. Những người khác đi đâu cả? Hãy tìm xem… Hiện giờ, tất cả hoặc hầu hết mọi người ở thôn quê, đều sẵn sàng đi trốn. Người nông dân là một thằng ngốc khi họ no nê. Nhưng cứ cái đà nầy, nếu cứ vơ vét hết sạch của họ… (Gã nắm lấy chòm râu lơ thơ của gã và giả bộ chào). Người nông dân sẽ xỏ đôi giầy gai mới vào và ra đi, muốn đi đâu thì đi!

- Về phía bắc… Về phía các hồ… Vào sa mạc? - Người vẽ tranh thánh lại gần gã nông dân và nhìn gã trừng trừng với đôi mắt tối sầm, nóng hổi.

Gã nông dân đẩy anh ta ra: "Im đi!…" Người dân ngoại ô nhìn quanh rồi gần như nằm bò lên bàn, thì thào:

- Nghe đây, các chú, quả thật có nhiều người sợ và bỏ đi tới mé bên kia hồ Belo, về phía các hồ Von, Matka, Vich… Phía đó bình yên… (Đôi má phính của hắn rung động). Chỉ có kẻ đi trốn mới sống sót được thôi!

Tròng mắt đen láy của người vẽ tranh thánh mở rộng, choán cả lòng mắt. Anh ta nhìn những người đang nót chuyện, hết nhìn người nầy lại nhìn người kia.

Bác ấy nói đúng đấy… Bọn chúng tôi ở Palekh, chúng tôi đã vẽ sáu trăm bức tranh thánh cho tuần chay… Thật là ít ỏi so với những năm khác… Hôm nay không bán lấy được một cái ở Moskva. Dân Palekh rất buồn. Tại sao vậy? Các bức hoạ của chúng tôi sáng sủa; theo tục lệ, chúng tôi có viết tên Chúa Jesus. Tay chúa ban phước lành với ba ngón. Và chúng tôi vẽ thánh giá có bốn cánh. Chúng tôi làm tất cả theo đúng quy cách của nhà thờ chính thống. Các anh hiểu rõ chứ? Những người mua các bức thánh hoạ của chúng tôi, nhưng người lái buôn Korzinkin, Diatskov, Vikulin bảo chúng tôi: "Các anh đừng vẽ như thế nầy nữa. Phải tiêu huỷ các mộc bản ấy đi, chúng đã bị nguyền rủa rồi: đã có dấu ấn trên đó!"

- Dấu ấn gì?

Người vẽ các bức thánh hoạ nấc lên một tiếng. Người dân ngoại ô nằm rạp lên mặt bàn, răng đánh lập cập.

- Người ta nói có vết tích dấu ấn của nó, họ bảo thế. Các anh đã thấy vết chân chim trên mặt đất chưa - bốn nét có phải không? Trên các bức thánh hoạ của các anh cũng thấy có vết tích ấy đấy!" - "Đâu?" - "Thế cái thánh giá bốn cánh kia? Các anh hiểu chưa? Đừng đem món hàng nầy đến Moskva nữa. Bây giờ tất cả dân Moskva đã hiểu rõ do đâu mà có mùi hôi thối rồi".

Gã nông dân chớp chớp mắt. Gã có tin lời người hoạ sĩ không" Khó mà nói được… Người có chòm râu hoa râm cười nhạt, miệng nhấm nhánh tỏi. Người dân đại xã gật gù và bỗng nhiên, sau khi liếc nhìn nhanh chung quanh, y chề môi và thì thầm:

- Còn thuốc lá? Sách nào nói rằng con người ta phải nuốt khói? Ai khạc khói ra bằng mồm? Hả? Tất cả các thành phố và miền Siberi đã bị đem đấu thầu cho người Anh. Karmartenov lấy số tiền bốn vạn tám nghìn rúp cho phép nó bán thuốc lá. Và có chiếu chỉ ra lệnh mọi người phải hút cái thứ cỏ có chất nicotin địa ngục ấy. Ai làm nên chuyện nầy? Rồi chè, rồi cà phê? Rồi khoai tây? Khiếp! Thật đáng nguyền rủa. Khoai tây, đó là vật dục của Quỷ vương.

Tất cả các thứ độc địa ấy từ ngoại dương đưa vào, chính bọn theo Tân giáo và Cơ đốc giáo buôn bán các thứ ấy ở nước chúng ta. Những kẻ uống chè sinh ra buồn nản, những kẻ uống cà-phê thì linh hồn bị trói chặt(1) - Y lại nhổ - Khiếp. Tôi thà chết còn hơn là chứa những của dơ dáy ấy trong cửa hiệu

- Ông buôn bán gì? - Người có bộ râu hoa râm hỏi.

- Thời buổi nầy nói gì đến buôn bán… Chỉ có người Đức buôn bán chứ bọn chúng ta thì chỉ có gào lên vì đói. Ông không biết Opsey, hoặc em hắn là Konxtantin. Cả hai đều là xtreletz trong trung đoàn Hundermac. Cửa hiệu của tôi ở đấy, nhà tắm công cộng của họ ở ngay cạnh… Những người như họ, ngày nay không còn nữa. Cả hai đã bị tử hình… Opsey thường nói: "Chúng ta đau khổ vì hồi đó, năm 82, ở điện Kreml, chúng ta đã không nghe lời các cụ thánh lão. Bọn xtreletz chúng ta, đáng lẽ chúng ta đoàn kết nhau lại để bảo vệ tín ngưỡng cũ, thì không một tên ngoại quốc nào có thể ở lại Moskva được. Đức tin sẽ toả sáng, dân sẽ được no nê và hả lòng… Còn ngày nay, thậm chí chúng ta cũng không biết cứu rồi linh hồn chúng ta bằng cách nào đây…". Đó là những con người công bằng, xác họ đã đung đưa trên tường thành suốt mùa đông. Ngày nay không còn quân xtreletz nữa, người ta có thể tay không cũng tóm cổ được chúng ta… Họ sẽ cạo nhẵn mõm tất cả chúng ta và sẽ bắt chúng ta uống cà-phê, rồi các anh xem.

- Sau khi đã ăn hết lúa mì, đến mùa xuân mọi người sẽ đi hết, - gã nông dân nói với một giọng quả quyết.

- Anh em ơi! - người vẽ các tranh thánh lo âu, đăm đăm nhìn khung cửa kính nhỏ sũng nước. - Anh em ạ, ở phương bắc có những sa mạc lộng lẫy, một nơi ẩn cư yên tĩnh, một cuộc sống đạo đức, tĩnh mịch.

Sự huyên náo và nhiệt độ tăng lên trong quán, cánh cửa lót chiếu gai đập mạnh, tiếng không vang.

Một bọn say rượu cãi lộn, một người mình trần đến thắt lưng, cổ không đeo thánh giá rửa tội, loạng choạng trước quầy và nằn nì xin mua chịu một cốc. Một số khách hàng túm tóc lôi một người ra hành lang rồi họ gân cổ quát tháo, đánh đập người kia tơi bời và chắc hẳn có lý do.

Một người ăn mầy, người gần gập làm đôi, chống hai nạng dừng lại trước bàn. Nó tủm tỉm cười, khuôn mặt đầy nếp nhăn nhân hậu. Người có bộ râu hoa râm liếc nhìn nó và cau mầy. Người còng nói:

- Nầy, con chim ưng của ta, ngươi từ miền nào đến đây?

- Từ đây không thể nhìn thấy được. Đi đi. Mầy còn đợi gì nữa?

- Ngươi từ đâu tới? - người còng sẽ hỏi rất nhanh - Đi đi anh làm cho người ta để ý đấy

Không hỏi thêm gì nữa, người còng vểnh chòm râu lơ thơ, khua vang đôi nạng, đi về phía cuối phòng. Người dân ngoại ô, lo sợ, hỏi:

- Ai đấy?

- Một lữ khách trên đường đi của những trẻ mồ côi - người có râu nghiêm nghị trả lời.

- Hắn nói với ông tiếng gì vậy?

- Tiếng nói của loài chim.

- Hình như hắn đã nhận ra ông đấy, ông bạn ạ

- Hỏi ít chứ, nhà ngươi sẽ đỡ ngu ngốc đi… - Y rũ những vụn bánh mì lốm đốm trên bộ râu và đặt hai bàn tay to tướng lên bàn - Bây giờ hãy nghe đây… Chúng ta từ miền sông Đông đến đây có việc mua bán.

Người dân ngoại ô vội nhích lại gần và chớp chớp mắt:

- Ông mua gì?

- Thuốc súng đại bác; ta cần một chục thùng. Chì - năm mươi pud (2). Dạ loại tốt để may quân phục mùa đông, sắt móng ngựa, đinh. Ta có tiền.

- Dạ tốt, sắt, những thứ nầy tìm được… Chì và thuốc súng thì khó: không thông qua các sở thì không thể kiếm ra được.

- Đó chính là việc phải làm, cố gắng làm sao không phải qua các sở.

- Tôi có một người bạn làm thơ lại, nhưng cần có quà cáp - Dĩ nhiên…

Người dân ngoại ô cài vội áo lông cừu lại, nói hắn sẽ cố thử xem sao - hắn sẽ dẫn viên thơ lại lại ngay.

Hắn chạy vội ra ngoài. Gã nông dân cũng muốn buôn bán. Gã cau trán và đằng hắng:

- Nầy ông bạn, ông có cần lông cừu, hoặc da không? Năm mươi pud chì… Phải chăng các bạn Cô-dắc muốn đánh nhau?

- Để bắn chim cun cút đấy.

Người có râu ngoảnh đi. Người đi nạng đã trở lại.

Tay cầm chiếc mũ đựng những của bố thí đã nhận được, nó ngồi xuống cạnh người có râu và không nhìn anh ta:

- Chào Ivan!

- Chào Opdokim, - người có râu trả lời không nhìn lại - Đã lâu không gặp nhau, ataman.

- Anh đi ăn xin à?

- Tôi ốm… Mùa hè nầy tôi nghỉ ngơi trong rừng.

Nhưng cái đó không hợp với tuổi tôi nữa rồi. Chán lắm rồi, đến lúc chết thôi!

- Hãy kiên nhẫn một chút!

- Sao, có tin vui chăng?

Ivan cười khẩy. Qua làn khói hắn nhìn những người khách say rượu. Đôi mắt hắn trở nên lạnh lùng. Hắn nhếch mép, nói rất khẽ:

- Chúng ta đang phát động cả miền sông Đông đứng dậy.

Opdokim cúi xuống chiếc mũ của mình, như để đếm chỗ tiền lẻ:

- Tôi không biết, - nó nói rạch rồi từng chữ, - nghe nói người Cô-dắc miền sông Đông đã xẹp xuống. Họ sống ở các trang trại và sắm sanh, trở nên giàu có.

- Có nhiều bọn mới đến, bọn khố rách áo ôm. Chúng sẽ khởi sự, người Cô-dắc sẽ tiếp viện… Nếu không thì cũng đành: hoặc phải vượt sang Thổ Nhĩ Kỳ, hoặc phải làm nông nô suốt đời ở Moskva… Thuở đó, chúng ta đã giúp Sa hoàng trước thành Azop. Bây giờ Sa hoàng đã chiếm cả miền Đông. Nhà vua ra lệnh phải đem nộp bọn mới đến. Từ Moskva, người ta đã đưa tới lũ cha cố đế nhổ bật đức tin cũ. Hết thời sông Đông êm đềm rồi

- Đối với một công việc như thế phải có một người có đủ sức làm, - Opdokim nói, - để sự việc không xoay ngang như với Xtepan (tức là Xtepan Razin)

- Chúng ta đã có một người, ông ta không phải như Xtepan đã mất đầu vì ngu ngốc, mà là một lãnh tụ thực sự… Tất cả những người razkonic sẽ theo ông ta.

- Ivan, anh làm tôi suy nghĩ đấy, anh đã cám dỗ tôi Ivan ạ, trong khi tôi đang muốn nghỉ ngơi

- Hãy đến nhập bọn với chúng tôi vào mùa xuân. Chúng tôi cần có những ataman lão thành. Chúng ta sẽ tha hồ tung hoành, hơn cả thời Xtepan nữa kia!

- Tôi ngờ, tôi ngờ lắm… Dòng dõi đó, còn lại được bao nhiêu? Anh và tôi, có thế thôi, thực tình…

Người dân ngoại ô trở lại, thở hổn hển, má rung rinh. Theo sau hắn là một viên thơ lại đầu hói, dáng điệu quan trọng, mặc áo nẹp kiểu Đức màu nâu đính khuy đồng, chân đi ủng dạ vẹt gót. Trên ngực hắn có một chiếc lông ngỗng cài vào khuyết áp. Vẻ khinh khỉnh, hắn ngồi vào bàn không chào hỏi ai. Nét mặt gian tham, đôi mắt đục như mắt Quỷ vương, lỗ mũi rộng. Người dân ngoại ô, đứng sau lưng hắn, nói thầm vào tai hắn:

- Kuzma Egortys, đây là người…

Không để ý đến những lời nói đó, viên thơ lại nói với một giọng uể oải:

- Bánh tráng! Bánh tráng với cá nướng!

[ngudoc]

Chương 107

Vương hầu Roman, con trai Boris Buinoxov, hoặc gọi cho gọn hơn, Roman Borisovich, mặc quần áo lót, đang ngồi ở cạnh giường. Ông ta húng hắng ho, gãi ngực và nách. Do một thói quen cũ. Ông muốn vò rối bộ râu nhưng bỗng hạ tay xuống: cằm ông đã bị cạo, sờ vào gai cá tay, thật tởm… Ông ngáp - u-ha-ha a- ha-ha - mặt nhìn khuôn cửa sổ nhỏ. Trời sáng dần, u ám và ảm đạm.

Xưa kia, vào giờ nầy, Roman Borisovich đã xỏ xong tay áo lông chồn, ấn chiếc mũ lông hải ly xụp xuống tận lông mày, và chống chiếc gậy dài, ung dung đi qua các hành lang kêo kẹt bước ra ngoài thềm. Ông có gần năm mươi đày tớ: đứa thì giữ ngựa xe trượt tuyết có mui kín, đứa thì chạy ra mở cổng. Tất cả đều vui vẻ trật mũ, cúi rạp người chào ông, và đứa đứng gần hơn thì hôn chân ông. Chúng nâng tay ông, đờ ông lên xe

Bất cứ thời tiết nào, sáng sáng Roman Borisovich đi đến hoàng cung để đón chờ giờ phút đức vua (và sau nầy là lệnh bà công chúa - tức là công chúa Sofia) quay nhìn về phía ông, và ông đã có được cái diễm phúc ấy nhiều lần.

Mọi thứ đã mất hết? Khi ông thức dậy, ôi, lạy chúa! Sao lại có thể như thế được? Thậm chí cứ nghĩ rằng xưa kia ông sống yên ổn trong danh dự cũng đã thấy lạ lùng… Như ở trên bức vách bằng ván gỗ đáng lẽ để không thì lại treo bức tranh một ả Hà Lan, một con **, váy tốc lên, vẽ ra để đầu độc, cám dỗ. Sa hoàng đã ra lệnh cho ông phải treo bức tranh đó trong phòng ngủ có thể là để chế giễu ông, và cũng có thể là để trừng phạt ông. Phải kiên nhẫn mà chịu đựng nỗi đau khổ của mình

Vương hầu Roman Borisovich, mắt tối sầm, nhìn đống quần áo ông đã vứt tối qua lên ghế: bí tất len ké xọc ngang như bí tất đàn bà, một chiếc quần chẽn ngắn bó chặt cả đăng trước lẫn đằng sau, một cái áo nẹp màu lục có gắn lon trông ngỡ làm bằng sắt tây. Một bộ tóc giả cánh quạ treo ở đinh: dùng gậy đập cũng không rũ hết bụi. Những cái nầy có ích gì?

Viên đại thần giận dữ thét lên:

- Miska!

Một gã thanh niên lanh lẹn, mặc áo sơ-mi dài theo kiểu chính thống, nhảy vào qua khuôn cửa thấp có lót dạ đỏ; hắn cúi gập người xuống rồi đứng thẳng lên và hất mạnh cả mớ tóc ra đằng sau.

- Miska, đưa cho tao những thứ để rửa mặt đây.

Gã trẻ tuổi lấy cái chậu đồng và đổ nước vào.

- Bưng cái chậu cho ngay ngắn vào… Đổ nước vào tay tao!

Roman Borisovich thổi mạnh vào hai bàn tay nhiều hơn là rửa mặt, ông kinh tởm không muốn rửa cằm mình đã cạo nhẵn và ram ráp… Ông ngồi trên giường mặc quần, miệng càu nhàu. Miska đưa cho ông một cái đĩa đựng phấn và một miếng giẻ sạch.

- Còn cái gì đó nữa? - Roman Borisovich quát.

- Để đánh răng ạ.

- Tao không đánh

- Xin tuỳ ý đức ông… Nhưng từ ngày đức Sa hoàng nói phải đánh răng, lệnh bà đã ra lệnh cho con sáng nào cũng phải đệ lên đức ông những thứ cần thiết

- Đợi đó, tao sẽ ném cái đĩa vào mồm mầy… mầy trở thành một thằng lắm lời lắm rồi đấy.

- Xin tuỳ ý đức ông!

Mặc xong quần áo. Roman Borisovich cử động thử - cứng quá, bó quá. Ông cảm thấy chật chội… Tốt cái nỗi gì? Nhưng lệnh ra rất nghiêm: tất cả các nhà quý tộc phải mặc áo quần kiểu Đức và đội tóc giả dài để đi làm việc. Đành chịu đau khổ vậy… Ông tháo bộ tóc giả trên đinh xuống (bộ tóc không biết làm bằng tóc của người phụ nữ nào) và đội vào một cách chán ngán.

Miska muốn sửa sang lại những món tóc rất quăn, nhưng bị vương hầu đánh vào tay, Roman Borisovich ra ngoài, ở đó có một lò than hồng đang nổ lép bép. Dưới nhà, từ nhà bếp, - đi xuống bằng một cầu thang dốc, - bốc lên một mùi đăng đắng, khen khét.

- Miska, mùi hôi thối ở đâu ra thế? Lại pha cà- phê hả?

- Đức Sa hoàng đã ra lệnh cho lệnh bà và các tiểu thư sáng nào cũng phải uống cà-phê. Cho nên…

- Biết rồi… Không việc gì mà phải nhăn răng ra cười!

- Xin tuỳ ý đức ông

Miska mở cánh cửa nhỏ lót dạ thông sang phòng khách. Roman Borisovich nghiêm trang làm dấu thánh, đến gần bàn để sách kinh. Trên tấm thảm nhung, một quyển kinh mở rộng, lốm đốm những giọt sáp. Ông hớt tàn bấc cây nến nhỏ, đeo cặp kính tròn gọng sắt vào.

Ông nhấm ngón tay, giở trang và đứng trầm ngâm, mắt nhìn đăm đăm vào góc có ánh lên mờ mờ những đồ trang sức của các bức tranh thánh chỉ có một ngọn lửa xanh lè leo lét cháy trước chân dung thánh Nikola Thần thông

Kể cũng đáng phải suy nghĩ thật… Bởi vì nếu tình hình cứ tiếp diễn như thế nầy thì tất cả các gia đình vương tôn quý tộc sẽ lụn bại, ấy là chưa kể đến nỗi ô nhục và những lời chửi rủa. "Thế đấy, họ đang phá hoại giới quý tộc! Cứ thứ làm xem. Dưới thời Ivan Hung đế người ta cũng đã định phá hoại các gia đình vương tôn… Kết quả thế nào? Điên rồ, loạn lạc… Bây giờ cũng sẽ vậy thôi. Bọn chúng ta chính là rường cột của quốc gia… Phá bỏ bọn chúng ta đi thì sẽ không còn quốc gia nữa, không còn lý do để sống nữa… Hay là Sa hoàng muốn cai trị bọn nông nô chăng? Thật ngu dại! Nhà vua còn trẻ không biết lẽ phải và có chút lý trí thì chắc hẳn đã mất hết vì rượu chè ở Kukui?"

Roman Borisovich sửa lại kính, và bắt đầu ê a đọc đúng kiểu. Nhưng ý nghĩ của ông lang thang vơ vẩn ra ngoài dòng chữ:

"Năm mươi tên đày tớ của ta đã phải ra lính… Ta đã phải đóng năm trăm rúp cho hạm đội Voronez. Tại dinh cơ của ta ở Voronez, người ta đã hầu như lấy không lúa mì của ta, người ta đã vét sạch tất cả các vựa thóc của ta. Ta đã nhập kho tích trữ lúa ba năm liền, ta đang chờ được giá cao (nỗi bực tức của ông mãnh liệt đến nỗi ông cảm thấy đắng cả miệng). Bây giờ người ta lại định tịch thu tất cả, tài sản của các tu viện cùng tất cả hoa lợi để bỏ vào Ngân khố. Đã có lệnh truyền chuẩn bị mười thùng thịt muối… Lạy Chúa, tại sao họ lại cần đến thịt muối?".

Ông tiếp tục đọc. Bên ngoài khung cửa sổ nhỏ bằng chì lắp mi-ca, buổi sớm mai đang ngả màu xanh. Miska đứng gần ngưỡng cửa, xì xụp quỳ lạy.

"Trong ngày lễ giữa tuần chay, họ đã làm nhục những gia đình đại quý tộc. Ba mươi lăm tên ăn mặc hoá trang đến vào lúc nửa đêm, thậm chí còn muộn hơn. Thật kinh khủng! Mặt chúng bôi bồ hóng nhem nhuốc. Cả bọn đều say. Không thể đoán được ai là Sa hoàng. Chúng ăn như hùm beo, uống say mèm, nôn mửa, giật váy bọn nữ tì… Chúng be be như dê, gáy như gà trống, kêu như chim vậy".

Roman Borisovich dẫm chân tại chỗ. Ông nhớ lại ngày cuối cùng, họ đã đổ rượu cho ông say mê man như thế nào, đã lột quần ông rồi đặt ông ngồi vào một cái chậu đầy trứng để làm cho trứng vỡ… Chẳng có gì đáng buồn cười cả… Vợ ông đã nhìn thấy, cả Miska nữa.

"Ôi lạy Chúa! Tất cả những cái đó có ích lợi gì? Ích lợi gì?".

Roman Borisovich nặng nề suy nghĩ: tai hoạ nầy duyên cớ vì đâu? Có lẽ đó là một sự trừng phạt của trời chăng? Ở Moskva, người ta thì thào rằng tên Vua mẹ mìn đã giáng thế. Bọn Cơ Đốc Giáo, bọn Tân Giáo là tay sai của nó; những hàng hoá ngoại lai đều mang dấu ấn của Quỷ vương. Người ta đồn rằng ngày tận thế đã đến. Ông nhìn ngọn nến, khuôn mặt đỏ nhăn nhó.

Roman Borisovich có những mối hoài nghi: "Không thể tin được… Chúa sẽ không để cho dòng dõi quý tộc Nga bị tiêu diệt… Cần phải đợi chờ và kiên nhẫn. Ê - hê hê!".

Sau khi đã thành tâm cầu kinh, ông ngồi xuống dưới vòm nhà, gần cửa sổ, trước một chiếc bàn độc có trải thảm. Ông mở một quyển sổ tay lớn, trong có ghi những món tiền cho vay, những món tiền đã thu hồi, những món ông nhận được của các làng bằng tiền, hoặc bằng lúa mì, hoặc bằng những thứ hàng hoá khác. Ông thong thả lật các trang giấy, đôi môi cạo nhẵn mấp máy.

Xenka, gã thơ lại thứ nhất của ông bước vào phòng. Trước kia là một nông nô, y đã được đề bạt lên chức vụ nầy vì trí thông minh và tính tàn ác của y đối với gia nhân. Thật đúng là một con chó giữ nhà: y biết cách bắt người ta phải trả nợ cho lão chúa đất không sót một xu. Tất nhiên y ăn cắp nhưng có ý thức, biết giữ chừng mực và có băm nhỏ y ra, y cũng không thú nhận. Biết bao lần, Roman Borisovich đã túm bộ râu rậm rạp che kín cả đôi má phính của y và kéo lê y trong phòng, đập đầu y vào tường: "Mầy đã ăn cắp, thú nhận đi; mầy đã ăn cắp!". Xenka, đôi mắt màu hung không hề chớp, nhìn lão lãnh chúa như nhìn đức Chúa trời. Khi lão ta thôi không đánh nữa, y kéo vạt áo bằng dạ thô màu xám, xỉ cái mũi mềm nhũn rồi khóc:

- Thưa đức ông Roman Borisovich, đức ông đánh tôi tớ của đức ông là sai. Cầu chúa tha thứ cho đức ông, con quả là vô tội.

Xenka nghiêng người đi qua cánh cửa hé mở, làm dấu thánh trước tranh Nikola Thần thông, cúi chào lãnh chúa rồi quỳ xuống.

- Sao, Xenka, ngươi báo tin lành gì đó?

- Thưa đức ông Roman Borisovich, nhờ ơn Chúa mọi sự đều tốt lành cả.

Xenka quỳ dưới đất, mắt người nhìn lên trần, bắt đầu trình bày bán báo cáo thuộc lòng: số tiền y đã nhận được ngày hôm qua, ai trả và trả bao nhiêu, số sản phẩm người ta đã nộp và từ đâu gửi đến, ai còn nợ. Y đã giải hai con nợ chầy bửa, hai nông dân Fetka và Kotxka từ làng Ivankovo về và từ tối hôm qua, người ta đang tra tấn chúng con trong sân để bắt chúng phải trả nợ…

Roman Borisovich há hốc miệng vì ngạc nhiên: có thực chúng không muốn trả không? Ông giở sổ ra tra: năm trước đây, Fetka đã vay của ông sáu mươi rúp, nói là để cất một ngôi nhà gỗ mới, sắm một bộ yên cương, một lưỡi cày mới và lúa giống. Kotxka đã vay ba mươi bảy rúp và năm mươi kopeik; hình như nó cũng trí trá nói rằng để dùng vào việc nhà.

- Chà! quân chó má, chà, đồ vô lại. Ngươi đã ra lệnh dùng gậy đánh chúng rồi đấy chứ?

- Dạ, đã đánh chúng từ tối hôm qua rồi đấy ạ, - Xenka nói - Mỗi đứa có hai người đánh. Và đã ra lệnh là phải đánh không tiếc tay. Nhưng thưa đức ông Roman Borisovich, đức ông chẳng phải phiền lòng: nếu thằng Fetka và thằng Kotxka không trả nợ, ta đã có biên lai của chúng, ta sẽ bắt chúng làm nông nô mười năm. Ta đang cần nông nô.

Roman Borisovich ném bút lông ngỗng xuống bàn:

- Tao cần tiền chứ không cần nông nô. Bọn nông nô, tao phải nuôi chúng để rồi Sa hoàng lại bắt chúng đi lính?

- Nếu đức ông cần tiền, xin đức ông hãy làm như Ivan Artemist Brovkin: ông ta đã xây một xưởng dệt vải trong khu Zamoxkvoretoe, bán vải buồm cho nhà nước. Ông ta giàu nứt đố đổ vách.

- Tao có nghe nói thế… Nhưng tao cuộc rằng ngươi nói láo.

Đã từ lâu xưởng dệt của Brovkin làm cho Roman Borisovich mất ăn mất ngủ. Hàng ngày hoặc hầu như hàng ngày Xenka nói với ông về chuyện nầy: hiển nhiên là bản thân y cũng muốn vớ bẫm trong việc đó.

Lev Kirilovich Nareskin (người chú của Sa hoàng) hành động chắc chắn hơn: ông giao tiền cho người Hà Lan Van De Vích ở xloboda Đức và người Hà Lan nầy gửi tiền sang Sở hối đoái Amsterdam để sinh lợi. Cứ một vạn rúp, Nareskin kiếm được mỗi năm sáu trăm rúp lãi. "Sáu trăm rúp!".

- Cha ông chúng ta sống không phải lo âu, - Roman Borisovich dằn giọng nói. - Và quốc gia vững vàng hơn nhiều (ông mặc chiếc áo bông lót lông cừu do Xenka giơ lên cho ông xỏ tay). Chúng ta cùng ngồi họp với Sa hoàng, trầm ngâm suy nghĩ và đó là tất cả sự lo lắng của chúng ta… Còn ngày nay thì chúng ta thấy tiếc rẻ khi thức giấc.

Roman Borisovich đi vào cầu thang: ông đi xuống rồi đi lên qua những hành lang lạnh lẽo. Trên đường đi ông mở một cánh cửa ẩm sũng; từ trong đó bốc ra một mùi chua chua, một nơi nước nóng; ở cuối phòng, qua ánh sáng leo lét của một thanh đóm đang cháy, người ta trông thấy thấp thoáng bốn người nông dân - đi chân không, mặc áo sơ-mi - đang lấy chân vò lông cừu: "Nầy, nầy, hãy làm việc đi, hãy làm việc đi, đừng có quên Chúa", Roman Borisovich nói. Những người nông dân không trả lời. Roman Borisovich tiếp tục đi, mở cửa phòng thêu. Một đám con gái và thiếu nữ - có đến hai chục người - bỏ bàn và khung thêu đứng dậy rồi cúi rạp chào ông. Vương hầu khịt mũi: "Nầy, bọn con gái, phòng chúng mầy hôi lắm. Làm việc đi, làm việc đi đừng có quên Chúa".

Roman Borisovich ghé mắt nhìn qua xưởng thợ may và xưởng thuộc da, có những tấm da ngâm trong những vạc lớn. Những người nông dân, nét mặt lầm lì, đang vò da bằng tay… Xenka đã thắp ngọn nến mỡ bò của một cái đèn tròn có đục lỗ, đang mở khoá những buồng chứa đồ và các chạn cất thực phẩm. Tất cả đều ngăn nắp. Roman Bônxovich đi xuống cái sân rộng. Đã sáng rõ rồi. Trời nhiều mây. Người ta cho cừu uống nước ở giếng. Những xe chất cỏ khô xếp thành dãy từ cổng đến kho chứa cỏ. Đám nông dân ngả mũ. "Nầy, bọn nông dân, xe của chúng mầy chất nhẹ quá đấy!", Roman Borisovich thét mắng.

Từ tất cả những ngôi nhà gỗ nát và những túp lều lụp xụp có lò nhưng không có ống khói, toả ra những làn khói bị gió tạt xuống và lan ra khắp sân. Đâu đâu cũng thấy những đống tro và phân. Những mớ quần áo rách rưới khô cứng vì lạnh bay phần phật trước gió trên những sợi dây căng. Trước chuồng ngựa, hai nông dân, mặt quay vào tường, đầu trần, đang dậm chân tại chỗ, vẻ mặt rầu rĩ. Trông thấy lão vương hầu bước ra thềm, hai tên đày tớ lực lưỡng vội vã từ trong chuồng ngựa chạy ra vớ lấy những chiếc gậy vứt vung vãi trên mặt đất và để tỏ ra mẫn cán, phang vào đít, vào đùi hai người nông dân.

- Ôi, ối, lạy Chúa, sao vậy? - Fetka và Kotxka rên rỉ.

Từ trên thềm cao, Roman Borisovich khuyến khích bọn đày tớ:

- Tốt, tốt, đánh nữa đi, cho đáng kiếp chúng nó?

Fetka, một nông dân cao ngắng, mặt rỗ và đỏ, quay lại:

- Thưa đức ông Roman Borisovich, vị ân nhân của chúng con, xin đức ông hãy rủ lòng thương, chúng con không còn gì hết. Con xin thề với đức ông là chúng con đã ăn hết bánh mì từ trước ngày lễ Noen rồi. Nếu đức ông ưng, xin đức ông hãy bắt gia súc của con. Không thể nào chịu nổi một sự hành hạ như thế nầy

Xenka nói với Roman Borisovich:

- Gia súc của nó nhỏ, gầy, nó nói dối đấy! Nhưng có thể bắt con gái nó để bù vào nửa món nợ. Phần còn lại nó sẽ làm trừ.

Roman Borisovich nhăn mặt quay đi:

- Để ta suy nghĩ đã. Tối nay sẽ bàn lại.

Vượt lên trên những làn khói, vượt lên trên hàng cây trụi lá, một tiếng chuông vang lên, khô khan. Một đàn quạ bay trên những mái nhà tròn hoen gỉ. "Ôi, nghiêm trọng thay tội lỗi của chúng ta", Roman Borisovich lẩm bẩm. Lần cuối cùng, ông đưa mắt nhìn bao quát cơ nghiệp của mình và đi vào phòng ăn để uống cà phê.

Bà vương hầu Avdochia và ba con gái ngồi ở cuối bàn, trên những chiếc ghế xếp kiểu Hà Lan. Ở phía đó, chiếc khăn gấm đã được gấp lại để khỏi bị bẩn. Bà vương hầu, mặc áo dài rộng kiểu Nga bằng nhung sẫm nhưng lại đội một chiếc mũ ngoại quốc. Các cô con gái mặc áo dài kiểu Đức có đuôi quét đất. Natalia - mặc áo màu hoa đào, Olga - áo màu xanh lục ké xọc, và cô con gái đầu lòng, Antonida - áo màu "chiều tà không thể nào quên được". Cả ba cô đều búi tóc người, rắc bột, kẻ lông mày, thoa má một vết son tròn, tay đỏ.

Dĩ nhiên, xưa kia, cả Avdochia lẫn con gái đều không có quyền vào phòng ăn: họ ở phòng riêng, ngồi trước cửa sổ nhỏ, bận công việc kim chỉ. Mùa hạ, họ chơi đu trong vườn cấm. Một ngày nọ, Sa hoàng đã tới cùng với bọn tùy tùng say rượu. Đứng ở ngưỡng cửa, nhà vua đưa cặp mắt đáng ghê sợ soi mói nhìn vào phòng ăn: "Các cô con gái của nhà ngươi đâu? Hãy cho các cô ấy ngồi vào bàn?"

Người ta chạy đi tìm các cô.

Các cô lo sợ kinh hoảng, khóc nức nở. Người ta dẫn ba cô ngốc đang sợ chết khiếp tới. Sa hoàng vuốt cằm từng cô một. "Có biết khiêu vũ không?". Khiêu vũ, chao ôi! Ngay đến trả lời, các cô cũng không trả lời nổi: nước mắt giàn giữa vì hổ thẹn. "Phải học… Vào ngày lễ giữa tuần chay các cô phải biết nhảy các điệu nhịp ba, polka, đối vũ…". Sa hoàng nắm lấy áo vương hầu Roman lắc mạnh: "Ta muốn gia đình nhà ngươi phải tập lấy những cung cách lịch sự, nghe chưa?". Người ta đặt các cô con gái vào bàn, chuốc rượu các cô. Và điều lạ lùng là bọn con gái vô liêm sỉ ấy lại uống. Và chỉ một lát sau, các cô đã vui cười, như không có việc gì xảy ra cả.

- Thế là phải đưa những cung cách lịch sự vào trong nhà. Bà vương hầu vì ngu ngốc nên lúc nào cũng ngạc nhiên. Nhưng các cô con gái thì chẳng bao lâu trở nên táo tợn, hỗn xược, nhõng nhẽo. Phải cho các cô cái nầy rồi cái kia. Các cô không muốn thêu thùa nữa. Từ sáng sớm, các cô đã ăn bận chỉnh tề, vui thú uống trà, cà phê.

Roman Borisovich bước vào phòng ăn. Ông liếc nhìn các cô con gái. Các cô chỉ khẽ nghiêng đầu chào. Bà Avdochia đứng dậy chào chồng: "Chào ông…" Antonida rít lên qua kẽ răng: "Ngồi xuống, Mutler"(1)… Roman Borisovich mới đi từ ngoài trời lạnh vào, muốn uống một cốc vodka và ăn một nhánh tỏi… Vodka thì còn có thể được nhưng tỏi thì chắc chắn là họ sẽ không để cho ông ăn.

- Thực tình tôi không muốn uống cà phê hôm nay. Có lẽ tôi bị lạnh ở ngoài thềm… Bà nó cho tôi một thứ gì mạnh.

- Fater (2), - Antonida nói, - sáng nào bố cũng nhắc: vodka. Biết bao giờ bố mới học được

- Câm mồm đi, đồ ngựa cái, - Roman Borisovich quát nếu không tao lấy roi…

Các tiểu thư ngoảnh mặt đi một cách ghê tởm. Bà Avdochia đưa cho chồng một ly rượu mạnh và cúi chào theo kiểu cổ. Bà khẽ nói: "Ăn đi ông, chẳng việc gì mà nhịn…".

Ông cạn cốc và thở mạnh. Ông nhấm một quả dưa chuột muối, nước muối rớt cả xuống áo. Trên bàn ăn không có món bắp cải muối với quả nham lê đỏ, cũng không có món nấm muối băm nhỏ với hành. Vừa nhai một miếng bánh chả nhỏ, chẳng biết là nhồi cái quái gì, ông vừa hỏi:

- Miska đâu?

- Nó đang học số học, ông ạ. Thực tình tôi không biết rồi đầu óc nó sẽ ra thế nào?

Olga, mặt rỗ hoa, vốn cay cú cái món "lịch sự nhất" mím môi, dằn giọng:

- Miska đi chơi suốt ngày với bọn nông dân. Hôm qua nó lại chơi đánh đàn balalaika với chúng ở chuồng ngựa, chúng nó đánh bài, đét mũi nhau.

- Nó hãy còn bé, - bà Avdochia rền rĩ.

Mọi người im lặng một lát, Natalia, cô út, nhí nhảnh và hiếu động, nghiêng đầu về phía cửa sổ nhỏ (gần đây người ta đã thay thế mi-ca bằng những ô kính nhỏ).

- Nầy nầy, các cô, có khách đến?

Các cô gái xôn xao, giơ cao cánh tay lắc lắc để cho bàn tay xuống máu, trắng ra. Đám nữ tì chạy ra, cất dọn bát đĩa bẩn trên bàn và lật khăn trải bàn xuống.

Lão quản gia, một đày tớ già ngoan đạo, mặt mầy cạo nhẵn nhụi và ăn mặc như để đi dự hội hoá trang ngày lễ Noen, gõ gậy xuống sàn và cất cao giọng giới thiệu bà lãnh chúa Vonkova. Roman Borisovich miễn cưỡng rời khỏi bàn ăn để sắm vai con người lịch sự trước bà khách mới đến: vẫy vẫy mũ, khuỵu chân lia tròn.

Vương hầu Buinoxov phải làm những trò khỉ nầy trước mặt ai vậy? Cách đây bảy năm, nữ lãnh chúa Vonkova nầy tên là Xanka, xỉ mũi bằng vạt váy rách của mình. Bà ta xuất thân từ một gia đình nông dân nghèo rớt. Bố bà ta, Ivaska Brovkin, là một tên nông nô cùng khổ. Đáng lẽ bà ta còn phải làm lụng vất vả cho đến lúc chết trước một cái lò không có ống khói. Ấy thế mà thấy chưa, viên quản gia phải xướng danh bà ta đấy. Bà ta đi xe thếp vàng đến đây! Chồng bà ta được Sa hoàng sủng ái… (Chồng bà ta là cháu con chú con bác của vương hầu Roman). Ma vương đã giúp bố bà ta: lão ấy đi buôn, theo người ta đồn, hiện nay lão được nhận tất cả công việc tiếp tế cho quân đội.

Lão quản gia mở cửa (thấp và hẹp theo kiểu cổ), một chiếc áo màu hồng vàng sột soạt. Bà lãnh chúa Vonkova, uốn éo đôi vai để trần, bước vào, bộ mặt xinh xắn điềm nhiên vác lên, với làn mi hạ thấp. Nàng dừng lại giữa phòng. Những chiếc nhẫn lóng lánh trên tay, nàng cầm lấy tấm váy rộng thêu đầy đăng ten và hoa hồng, đưa về phía trước bàn chân nhỏ nhắn đi giầy sa-tanh, gót cao hai versok(3) và cúi chào không gập đầu gối chân trước, theo đúng quy tắc của phép lịch sự kiểu Pháp. Nàng cúi cái đầu rắc đầy bột, có cắm lông đà điểu chào bên phải, bên trái, khi đã xong xuôi, nàng người cặp mắt xanh, mỉm cười, hé mở hai hàm răng:

- Chào phu nhân và các tiểu thư!

Các cô Buinoxov đến lượt mình cũng ngả người về phía sau và hau háu nhìn bà khách. Roman Borisovich, hai tay và hai chân giang ra, cầm mũ vẫy vẫy. Người ta mời bà lãnh chúa xơi một tách cà phê. Người ta hỏi thăm sức khỏe của gia đình và quý quyến. Các tiểu thư ngắm nghía cái áo của bà khách và thán phục kiểu tóc của bà.

- À à chắc hẳn là tóc được dựng trên gọng.

- Còn chúng mình thì người ta đặt đũa và độn giẻ vào dưới tóc.

Xanka trả lời các cô:

- Tìm được một người thợ uốn tóc, thật là cả một sự vất vả. Cả Moskva chỉ có một người thôi. Ngày lễ giữa tuần chay, các phu nhân phải chờ đợi suốt một tuần mới đến lượt, và những bà đến trước đã được sửa tóc thì ngồi ngủ trên ghế. Tôi đã nói với cha tôi mướn một người thợ uốn tóc ở Amsterdam đưa về đây.

- Nhờ bà chuyển lời chào thân ái của tôi đến ngài Ivan Artemist tôn kính - vương hầu nói. - Xưởng dệt vải của ngài hoạt động ra sao? Tôi luôn luôn muốn tới thăm xưởng. Đó là một xí nghiệp mới lạ.

- Cha tôi hiện nay ở Voronez. Cả Vaxia lúc nầy cũng ở Voronez, cạnh đức vua.

- Thưa bà Alekxandra Ivanovna, chúng tôi biết, chúng tôi biết.

- Hôm qua, tôi nhận được một bức thư của Vaxia. - Xanka luồn hai ngón tay vào áo trong để hở rất thấp (Roman Borisovich chớp chớp mắt: chỉ một tí nữa thôi là mụ nầy sẽ trần truồng đến nơi) và rút ra một mảnh giấy nhỏ màu lam. - Có thể nhà tôi sẽ được cử đi Paris.

Vương hầu đằng hắng và hỏi:

- Ông nhà nói gì? Có nói gì về đức vua không?

Xanka rất thong thả mở bức thư, trán cau lại. Má và cổ nàng ửng hồng. Nàng nói rất nhỏ:

- Tôi tập đọc chưa được bao lâu. Xin thứ lỗi cho…

Lấy ngón tay dò theo những hàng chữ nét đậm, vấy mực lung tung, đầy chữ viết tắt và viết ngoáy, Xanka bắt đầu đọc rành rẽ, chậm rãi từng chữ:

"Chào Xasenka, nguồn ánh sáng của anh muôn năm… Hiện tình ở Voronez như sau… Sẽ không ở đây nữa… Anh không muốn làm em phải lo lắng, nhưng anh được nghe nói đức vua định cử anh cùng với Andrey Artamonovich Matveev đến La Hay, rồi đến Paris. Anh không biết nên nghĩ thế nào: đi xa quá và anh sợ Nhờ ơn Chúa, tất cả mọi người đều mạnh khỏe.

Herr (4) Pite gửi lời chào em, mới đây đức vua có nhắc đến em, trong một bữa ăn tối. Ngày nào hoàng thượng cũng làm việc. Hoàng thượng làm việc ở các công xưởng như một người thợ bình thường, tự tay rèn đinh và móc sắt tự tay trét thuyền. Mọi người không có thì giờ cạo râu, hoàng thượng thúc ép mọi người rất dữ, ai nấy mệt nhoài. Nhưng hạm đội đã hoàn thành…"

Roman Borisovich gõ móng tay xuống bàn:

- Hừm… Dĩ nhiên, hạm đội, hừm… Tự tay rèn lấy, tự tay trét lấy… Như vậy là đức vua không biết dùng sức lực của mình vào đâu

Đọc xong, Xanka nhẹ nhàng lau môi. Nàng gấp thư lại, bỏ vào trong áo.

Đức vua sẽ trở về vào tuần lễ thánh. Tôi sẽ quỳ xuống chân người… Tôi muốn đi Paris.

Antonida, Olga và Natalia vỗ tay: "Chà! chà, chà!"

Nữ vương hầu Avdochia làm dấu thánh giá: "Lệnh bà làm chúng tôi sợ. Khiếp quá: đi Paris… Ở đấy mọi thứ hắn là đều bẩn thỉu, nhơ nhớp!".

Đôi mắt lam của Xanka tối sầm lại: nàng ép mạnh nhẫn vào ngực:

- Ở Moskva, tôi buồn quá! Nếu tôi được bay ra nước ngoài thì thích biết bao… Có một người Pháp hiện đang ở nhà công chúa Praxkovia Fedorovna. Ông ta dạy các kiểu cách lịch sự. Ông ấy cũng dạy cả tôi nữa. Giá mà các vị được nghe tất cả những chuyện ông ấy kể (nàng thở dài nhẹ). Đêm nào tôi cũng nằm mơ thấy mình khiêu vũ điệu nhịp ba, mặc áo màu quả dâu. Tôi khiêu vũ khéo hơn tất cả các bà khác, đầu óc tôi quay cuồng, phái đàn ông đang khiêu vũ bỗng tránh ra một bên, vua Louis tiến về phía tôi và đưa cho tôi một bông hồng… Ở Moskva, bây giờ buồn quá đi thôi Nhờ ơn Chúa, người ta đã hạ thây bọn xtreletz xuống, làm thế là tốt vì tôi sợ người chết một cách khủng khiếp!

Bà lãnh chúa Vonkova đã ra về. Roman Borisovich ngồi lại ở bàn một lúc; rồi ông ra lệnh cho đóng xe trượt tuyết mui kín để đến Bộ Đại Điện làm việc. Bây giờ ai ai cũng phải phục vụ. Cứ làm như ở Moskva thiếu công chức ấy! Người ta bắt buộc các nhà quý tộc phải cầm bút cạo giấy. Còn Sa hoàng thì người lem luốc hắc ín, nồng nặng mùi thuốc lá, đi múa rìu và uống rượu mạnh cùng với bọn nông dân:

"Ôi tình hình xấu lắm, ôi chẳng có gì đáng vui cả!" vương hầu Roman-Borisovich rền rĩ bước lên xe trượt tuyết.

Chú thích:

(1) Tiếng Đức: mẹ.

(2) Tiếng Đức: bố.

(3) Một versok bằng 4,4 cm.

(4) Tiếng Đức: ông, ngài.

[ngudoc]

Chương 108

Gần cổng Xpaskie, trong một cái hào sâu, đây đó có những chiếc cọc đã mục nhô lên khỏi mặt tuyết, Roman Borisovich trông thấy khoảng hai mươi chiếc xe có chiếu bằng vỏ gai phủ kín. Những con ngựa gầy gò nhỏ bé, buồn bã rũ đầu xuống. Bên bờ hào, một nông dân cầm cuốc chim uể oải đào xác chết đã cứng đơ của một tên xtreletz ra khỏi băng. Trời xám xịt. Tuyết cũng xám xịt. Ở Hồng trường, những người ăn mặc nghèo nàn, đầu cúi gằm, đang bước đi trong những vết xe đầy phân ngựa. Đồng hồ trên đỉnh tháp kêu rè rè, rền rĩ (xưa kia, tiếng chuông trong trẻo, giòn giã) Roman Borisovich cảm thấy rất buồn.

Chiếc xe trượt tuyết vượt qua một cái cầu cũ và đi vào cổng Xpaskie. Bên trong điện. Krenlin, mọi người đi lại, đội mũ không vành, như ở chợ. Có những chiếc xe trượt tuyết xoàng xĩnh đỗ ở trước bức tường buộc ngựa bị ngựa gậm nham nhở… Lòng Roman Borisovich sẽ lại. Nơi đây đã trở nên trống trải, không còn thấy những cặp mắt trong sáng long lanh ở phía xa, sau cánh cửa sổ nhỏ của Sa hoàng, như những chiếc đèn dong đêm thắp lên để ca ngợi vinh quang của thành La Mã thứ ba! Buồn não thay?

Roman Borisovich dừng lại trước thềm của Bộ. Chẳng có ai đỡ ông ra khỏi xe. Ông tự xuống xe một mình. Ông vừa thở vừa leo lên cầu thang phía ngoài, có mái che. Bậc cầu thang bê bết những tuyết bị dẫm be bét những bãi đờm. Từ phía trên có những người mặc áo bông ngắn xuống cầu thang vừa đi vừa chạy, gần như xô đẩy cả vị vương hầu. Tên cuối cùng có bộ râu hoa râm, con mắt táo tợn soi mói nhìn ông một cách hỗn xược… Roman Borisovich dừng lại ở lưng chừng cầu thang và phẫn nộ, gõ gậy xuống bậc thang:

- Bỏ mũ, bỏ mũ ra, thằng kia!

Thật hoài hơi! Trật tự đã được thiết lập trong điện Kreml là như thế đó.

Trong những căn buồng thấp lè tè của Bộ, sặc sụa mùi thối, mùi khói lò, sàn nhà không được quét dọn.

Ngồi sát cánh nhau ở những chiếc bàn dài, đám thơ lại nghí ngoáy bút trên giấy. Một gã trong bọn ngồi thẳng dậy, gãi cái đầu bù xù, một gà khác gãi nách.

Ngồi ở những bàn nhỏ, bọn ký lục - thầy cò khôn ngoan, người nồng nặc mùi chả nạc, cách xa hàng dặm vẫn ngửi thấy, đang lần giở những cuốn vở: ngón tay họ lần trên những lá đơn. Một ánh sáng nhợt nhạt, khó khăn lắm mới lọt qua được những cửa sổ nhỏ bẩn thỉu. Một tên ký lục chủ sự mũi rỗ, deo kính, đi lại trước các bàn.

Roman Borisovich đĩnh đạc đi qua các phòng, từ bàn giấy nầy đến bàn giấy khác. Ở Bộ Đại Điện không thiếu việc làm và công việc rất rối rắm: đây là nơi quản lý Ngân khố của Sa hoàng, các cửa hiệu, bát đĩa bằng vàng, bạc; đây là nơi thu thuế thương chính và thuế đánh vào bọn Cô-dắc và bọn xtreletz, tiền thu nhập của các trạm xe, và các khoản thuế đánh vào các làng và các đô thị thuộc hoàng gia. Chỉ có tên ký lục và bọn thơ lại già của Bộ mới lần ra nổi. Đám đại thần mới được chỉ định ngồi hàng ngày ròng trong một cãn phòng nhỏ, nóng sực, vướng víu trong bộ quần áo kiểu Đức quá chật; qua những cửa kính mở đục họ nhìn hoàng cung ngày nay vắng vẻ, nơi xưa kia chỉ mặc áo lông hắc điêu thử, đi đi lại lại trên thềm phòng ngủ, trên đầu cầu thang dành cho các đại thần, tay phe phẩy mùi-soa lụa và bàn bạc những công việc quan trọng.

Những sự kiện ghê gớm đã xảy ra nơi đây. Như chỗ thềm cũ kia, ngày nay không cho ai vào nữa, theo truyền thuyết thì Sa hoàng Ivan Hung đế đã từ đó ra đi với bọn Opritsnic(1), rời điện Kreml đến xloboda Alekxandrokaia để trút lôi đình và bạo tàn vào những gia đình đại quý tộc đại thần. Nhà vua đã chặt đầu, thiêu sống các đại thần trên các lưới sắt và đóng cọc vào người họ. Nhà vua đã tịch thu cơ nghiệp của họ.

Nhưng Chúa đã không cho phép tiêu diệt hoàn toàn những người quý tộc. Các gia đình đại quý tộc đã phục hưng.

Tên Griska Otrepiev đáng nguyền rủa, một tên khác phá hoại dòng quý tộc Nga vinh quang, đã trốn khỏi toà cung đình nhỏ bằng gỗ ở phía kia có nóc hình củ hành, bên trên cắm những hình gà trống bằng đồng. Đất Moskva đã trở thành một bãi sa mạc đầy rãy đổ nát, đường sá ngập xương người. Nhưng Chúa đã không cho phép. Các gia đình đại quý tộc đã phục hưng.

Ngày nay một cơn giông bão mới đã đổ xuống để trừng phạt chúng ta vì tội lỗi của chúng ta… "Hừ, hừ, hừ", các đại thần ngồi trước những cửa sổ nhỏ trong căn phòng nóng sực, rền rĩ một cách ảo não. Như vậy là người ta muốn trị họ bằng cách nầy hay cách khác. Người ta đã cạo râu tất cả mọi người, ra lệnh cho mọi người phải làm việc cho nhà vua; con cái họ đã phải tòng quân hoặc bị phái đi những nơi xa lá. "Ê, ê, ê, lần nầy chúng cũng không cho phép hoành hành đâu!".

Bước vào phòng, Roman Borisovich nhận thấy ngay rằng trên kia lại gửi một "món quà" nữa xuống. Lão vương hầu già Maxtyn Lykov rung rung đôi má phị.

Nhà quý tộc Ivan Endogurov, đại biểu Viện Duma(2) và viên dapife Lavrenti Xvinin đang ngập ngừng đọc một tờ giấy. Thỉnh thoảng họ lại ngẩng đầu lên và chỉ nói: "à, à!".

- Vương hầu Roman, mời vương hầu ngồi xuống mà nghe, - vương hầu Maxtyn nói, giọng gần như khóc.

- Sắp xảy ra cơ sự gì đây? Bây giờ ai cũng có thể chửi bới và nhục mạ chúng ta được. Chúng ta chỉ có một cách để trị bọn vô lại nhưng người ta đã tước mất của chúng ta rồi.

Endogurov và Xvinin tiếp tục dò đọc từng vần một chiếu chỉ của Sa hoàng. Trong chiếu chỉ nói như sau: các vương hầu và các đại thần, các nhà quý tộc đại biểu Viện Duma và các nhà quý tộc Moskva đã quấy rầy đức Sa hoàng và Đại công tước, v.v… với đơn từ của họ khiếu nại là họ đã bị nhục mạ. Ngày ấy ngày nọ, người ta đã đệ trình lên Đức Sa hoàng một lá đơn của vương hầu Maxtyn Grigorievich Lykov trình bày rằng ông ta đã bị trung uý Alioska Brokin thuộc trung đoàn Preobrazenski chửi bới và nhục mạ trên thềm trước buồng ngủ của Sa hoàng… Khi bước lên bậc thềm, hắn đã hét vào mặt vương hầu Maxtyn: "Vì cớ gì mà nhà ngươi lại nhìn ta với bộ mặt hung tợn như vậy, ngày nay ta không còn là nông nô của nhà ngươi nữa, xưa kia nhà ngươi là một ông hoàng, ngày nay nhà ngươi chỉ còn là một hư ảnh".

- Thằng mất dạy, thằng con nhà dân đen, thằng khố rách áo ôm ấy - vương hầu Maxtyn lắc lư đôi má - lúc đó tôi công phẫn quá nên không nhớ hết, nhưng nó đã hét vào mặt tôi những câu còn tệ hơn thế.

- Sao, lúc đó nó còn hét vào mặt vương hầu những gì nữa? - Roman Borisovich hỏi.

- Gì nữa nhỉ, còn gì nữa nhỉ… Nhiều người đã nghe thấy, nó hét vào mặt tôi: "Maxtyn, con khỉ già, trụi lông, ghẻ lở…".

- Ái chà, ái chà, ái chà, ức thật, - Roman Borisovich lắc đầu nói. - Nhưng nầy, thằng Alioska đó có phải là con lão Ivan Artemist không?

- Có ma quỷ biết nó là con cái nhà ai?

Endogurov và Xvinin tiếp tục đọc:

"Để người ta thôi khỏi quấy rầy hoàng thượng trong thời kỳ quốc gia có nhiều khó khăn nầy, Đức Sa hoàng và Đại công tước v.v… đã ra lệnh cho vương hầu Maxtyn, người đã viết đơn thỉnh cầu phải nộp số tiền là mười rúp, sẽ dùng để phân phát cho người nghèo, và từ nay cấm hắn không được đệ đơn khiếu nại về chuyện nhục mạ nhau".

Họ thở khụt khịt sau khi đọc xong. Vương hầu Maxtyn lại nổi cơn bực tức:

- Một hư ảnh? Hãy sờ vào tôi xem, các ngươi sẽ thấy tôi có phải là một hư ảnh không? Dòng dõi nhà tôi nguồn gốc bắt đầu từ vương hầu Lysko! Thế kỷ thứ XIII vương hầu Lysko với ba nghìn tay giáo đã ra khỏi cõi Hungary. Và từ Lysko đã sinh ra dòng họ Lykov, các vương hầu Briukhaty, Taratakhin, Xuponev và từ người con út đã sinh ra dòng họ Buinoxov

- Ông nói bậy! Nầy vương hầu Maxty, lần nầy, thực quả là ông đã vẽ cho chúng tôi một hư ảnh, - Roman Borisovich quay phắt lại, lông mày cau có, cặp mắt quắt lên (chà? trông vương hầu Roman thật đáng sợ nếu như đôi má ông không nhẵn nhụi trơ trẽn, cái mồm không méo xệch và cũng không nhẵn nhụi trơ trẽn), - Từ xưa đến nay bao giờ dòng họ Buinoxov cũng đứng trên dòng họ Lykov. Dòng dõi nhà tôi bắt nguồn từ các vương hầu Secnigov. Còn dòng họ Lykov nhà ông, chính các ông đã tự ghi tên mình vào danh sách quý tộc dưới thời Ivan Hung đế… Chỉ có ma quỷ mới nhìn thấy vương hầu Lysko ra khỏi cõi Hungary

Vương hầu Maxtyn trợn tròn mắt, quẩng mắt xệ thành túi rung rung, bộ mặt có môi trên dày rung động như muốn khóc:

- Dòng họ Buinoxov! Chẳng phải tên kẻ cướp đã phân phát tài sản cho các người ở trại Tusino đó sao?

Hai vị vương hầu cùng đứng bật dây và trừng trừng nhìn nhau một cách khinh bỉ từ đầu đến chân. Nếu không có Endogurov và Xvinin can thì có lẽ đã xảy ra chuyện ầm ĩ to tiếng. Họ giải thích làm cho hai vương hầu phải hổ thẹn và nguôi giận. Hai đấu thủ lau mồ hôi trên trán, trên cổ và ngồi xuống hai ghế khác nhau.

Để cho mọi người tạm quên không khí buồn tẻ, nhà quý tộc đại biểu Viện Duma Endogurov kể lại đầu đề các câu chuyện của các vị đại thần ở Viện Duma quốc gia. Bọn người đáng thương nầy dang hai tay phàn nàn: Đức Hoàng đế cùng với các cố vấn của Người ở Voronez chỉ biết có một việc: hạch tiền và tiền. Người đã khéo chọn bọn cố vấn, rồi cả bọn người xuất thân bần tiện, rồi bọn thợ mộc thợ rèn, thuỷ thủ, tất cả toàn bộ tụi ăn cắp nhãi ranh mà kẻ đao phủ chưa kịp xẻo mũi. Sa hoàng nghe lời bọn kẻ cướp đó. Viện Duma thực sự của Sa Hoàng là ở Voronez kia. Đơn khiếu nại của bọn thợ thủ công và bọn con buôn từ các thành phố tuôn về tới tấp; bọn chúng đã tìm thấy một người chủ hợp sở thích… Thế mà người ta lại đòi đánh thắng vua Thổ Nhĩ Kỳ với cái lũ người ô hợp đó. Một nhân viên trong phái đoàn của sứ thần Porkovi Voznixyn đã biên thư từ Kaclovitx về Moskva: người Thổ coi khinh hạm đội Voronez; theo họ, hạm đội nầy sẽ không vượt khỏi được cửa sông Đông, mà sẽ mắc cạn vào các bãi cát.

- Lạy Chúa? Chúng ta không thể ngồi yên được sao? Gây sự với người Thổ Nhĩ Kỳ để làm gì? - Lavrenti Xvinin vốn tính ôn hoà nói. Ba người con của ông ta đã bị xung vào các trung đoàn, và người con thứ tư làm thuỷ thủ, ông lão rất buồn phiền.

- Ngồi yên à? Sao lại thế? - Roman Borisovich nói giận dữ nhìn lão Xvinin trừng trừng. - Trước hết, Lavrenti, nhà ngươi xuất thân từ một gia đình tầm thường, đáng lẽ nhà ngươi không nên nói leo. Thế là một! - Roman Borisovich vỗ đánh đét một cái vào đùi - Vậy theo nhà ngươi, chúng ta nên ngồi yên trước mặt bọn Thổ Nhĩ Kỳ, trước mặt bọn Tarta sao? Nếu vậy thì tại sao chúng ta đã hai lần cử vương hầu Vaxili Golixyn đến Krym?

Vương hầu Maxtyn, mắt nhìn về phía lò sưởi, nói xen vào:

- Không phải ai cũng có dinh cơ ở phía nam Voronez và Ryazan.

Roman Borisovich nhìn về phía Maxtyn khụt khịt mũi, nhưng làm ngơ không thèm đáp lại câu nói chống dối ấy.

- Ở Amsterdam, người ta trả tiền mỗi cân lúa mì Ba Lan một florin(3) và ở nước Pháp còn cao hơn nữa. Ở Ba Lan, bọn quý tộc giàu sụ. Nhà ngươi hãy nói chuyện với Ivan Artemist Brovkin, ông ta sẽ cho biết tiền bạc hiện nay ở đâu… Còn ta đây, năm ngoái ta đã phải khó khăn lắm mới bán nổi lúa mì của ta cho các hãng cất rượu mạnh, mỗi pud được có ba kopeik rưỡi. Như thế chẳng bực bình lắm sao? Đây là sông Vorona, kia là sông Đông. Và ta có khả năng xuất cảng lúa mì của ta bằng đường biển… Nếu Chúa đoái thương giúp chúng thắng vua Thổ thì thật là một việc lớn… Thế mà nhà ngươi lại khuyên chúng ta nên ngồi yên! Chúng ta cần phải có hải cảng dù chỉ một hải cảng thôi, chẳng hạn như Kesk… Vả lại chúng ta đây, chúng ta hiện nay là La Mã thứ ba, chúng ta có nhiệm vụ bảo vệ Mộ Thánh. Hay là chúng ta đã mất hết lương tâm rồi chăng?

- Chúng ta không thể thắng nổi vua Thổ, không. Chúng ta diễu võ dương oai là sai lầm, - vương hầu Maxtyn nói, như trút được gánh nặng. - Và nếu chúng ta có được đầy đủ lúa mì thì nên cảm tạ Chúa. Chúng ta sẽ không chết đói. Nhưng muốn vậy thì không nên móc thêm những cái đuôi dài lê thê vào gấu áo con gái chúng ta, và nhập vào nhà những cung cách đàng điếm.

Roman Borisovich ngồi im lặng một lát, mắt đăm đăm nhìn qua khe hở giữa hai đầu gối xuống một mắt gỗ trên mảnh ván lát sàn nhà. Rồi ông hỏi:

- Đồng ý. Vậy ai là người móc những cái đuôi dài lê thê vào gấu áo con gái mình?

Dĩ nhiên những kẻ ngu dại vác tiền đi mua cà-phê tại xloboda Đức, với giá một livre(4) là năm mươi và bảy mươi lăm kopeik, những kẻ đó, người nông dân sẽ không nuôi họ đâu, - vương hầu Maxtyn, liếc mắt về phía lò sưởi, lắc lư cái cằm nhẽo, rõ ràng. là đang tìm cách gây ra một cuộc cãi lộn nữa

Có người đẩy mạnh cửa. Từ bên ngoài giá rét, một sĩ quan, mặt tròn, má đỏ, mũi hếch, nhảy vào không khí ngột ngạt trong phòng. Bộ tóc giả của y rối bù và chiếc mũ ba cạnh nhỏ của y xụp xuống tận tai. Đôi ủng nặng và chiếc áo nẹp màu lục, viền đỏ ở cổ tay, vấy đầy tuyết. Hiển nhiên là y đã cho ngựa phóng nước đại trong thành phố Moskva.

Trông thấy viên sĩ quan, vương hầu Maxtyn từ từ há hốc mồm: chính đây là kẻ đã làm nhục ông. Aleksey Brovkin, trung uý trong trung đoàn Preobrazenski, một trong số những sủng thần của Sa hoàng

- Nầy các vị đại thần, hãy đình công việc lại. - Alioska trong lúc vội vã, để cửa mở toang. - Franx Yakolevich đang hấp hối.

Y lắc bộ tóc giả, đôi mắt long lanh một cách hỗn xược, như mắt của tất cả những kẻ nguồn gốc hèn kém được Sa hoàng Piotr che chở, rồi lại xồng xộc bỏ đi, gót giầy và đinh thúc ngựa nện mạnh trên những mảnh ván mục lát sàn nhà. Bọn thơ lại đầu hói lườm mắt nhìn theo: "Nầy, anh chàng táo tợn, không thể khẽ khàng hơn được sao? Đây có phải là chuồng ngựa đâu".

Một tuần trước đây, Franx Yakovlevich Lơfo dang yến tiệc linh đình trong lâu đài của hắn cùng với các sứ thần Đan mạch và Brandeburg. Mùa tuyết tan đã đến, tuyết tan nhỏ giọt từ mái nhà xuống. Phòng tiếp khách rất ấm áp. Franx Yakovlevich ngồi quay lưng vào lò sưởi có những khúc củi tạ đang rừng rực cháy, và hào hứng trình bày những dự kiến cốc làm bằng sọ dừa và uống mừng khối đồng minh huynh đệ giữa Sa hoàng Piotr với vua Đan Mạch và Tuyển hầu Brandeburg. Khi người quản gia đứng trước cửa sổ dùng khăn mùi-soa ra hiệu thì mười hai khẩu đại bác đặt trên những giá màu xanh tươi nổ một loạt đạn vang động như sấm. Những đám khói trắng che mờ bầu trời nắng chói.

Lơfo ngả lưng vào chỗ dựa của chiếc ghế nhỏ thếp vàng, mở mắt rất to, những món tóc giả của hắn bết vào đôi má xanh xao:

- Những cánh rừng già xào xạc trên đất nước chúng tôi dọc những con sông lớn… Riêng cá của chúng tôi cũng đủ nuôi sống tất cả các nước theo đạo thiên chúa.

Chúng tôi có thể trồng đay, trồng gai trên hàng nghìn dặm. Lại còn những cánh đồng hoang, những đồng cỏ miền Nam, cỏ cao đến nỗi một người ky mã có thể ẩn nấp bên trong được! Khi nào chúng tôi tống cổ được bọn Tarta ra khỏi những nơi đó, chúng tôi sẽ có những đàn gia súc hằng hà sa số như sao trên trời. Chúng tôi cần sắt ư? Quặng có sẵn có ngay dưới chân chúng tôi. Ở miền Uran có những quả núi toàn là sắt. Các nước châu Âu có thể lấy gì mà làm chúng tôi ngạc nhiên được? Các ông có nhà máy… thì chúng tôi sẽ gọi người Anh, người Hà Lan đến. Chúng tôi sẽ bắt dân chúng tôi làm việc. Các ông chưa kịp thở phào một tiếng thì chúng tôi đã có đủ tất cả các thứ nhà máy. Chúng tôi sẽ dạy khoa học và mỹ nghệ cho thợ thủ công của chúng tôi ở các đại xã. Chúng tôi sẽ nâng các nhà công thương lên một địa vị mà chính họ cũng không hề dám mơ tưởng.

Lơfo chếnh choáng hơi men đã nói như vậy với các viên sứ thần cũng say mèm. Rượu và diễn văn của gia chủ đã làm họ mụ cả người. Người ta hầu như ngạt thở trong phòng khách. Lơfo ra lệnh cho người quản gia mở cửa sổ, hắn khoái chí hít thở không khí lạnh đượm mùi tuyết tan. Cho đến tận lúc chập tối, hắn uống cạn hết cốc nầy đến cốc khác để chúc tụng những dự kiến vĩ đại. Buổi tối, hắn đến nhà sứ thần Ba Lan và khiêu vũ uống rượu ở đó cho đến sáng.

Hôm sau, trái với thường lệ, Franx Yakovlevich cảm thấy mệt. Hắn mặc một chiếc áo ngắn bằng lông thò, bịt đầu bằng một chiếc khăn quàng và ra lệnh không cho một ai vào buồng. Hắn bắt đầu viết một bức thư cho vua Piotr nhưng không viết xong. Ngồi trước lò sưởi hắn rùng mình ớn lạnh, kéo áo chùm kín người.

Người ta cho mờì Policolo, một thầy thuốc người Ý đến.

Policolo ngửi nước tiểu và đờm, rồi gãi gãi mũi và tặc lưỡi. Người ta cho đô đốc uống một liều thuốc tẩy và trích máu cho hắn. Nhưng vô hiệu. Đến đêm, Franx Yakovlevich lên cơn sất hầm hập rồi hôn mê bất tỉnh.

Đầu đội thánh thể, mục sư Xtrum (có người phụ tá lắc chuông đi trước), phải chật vật mới lách được một lối đi qua phòng khách lớn. Lâu đài của Lơfo vang động tiếng nói, tất cả Moskva đều tập họp tại dây. Các cánh cửa luôn luôn mở ra, đóng sầm, lại, gây ra những luồng gió hút. Đám gia nhân cuống quýt, nháo nhác; một số đã say rượu. Vợ Lơfo, Elizavet Franxevna, nét mặt tàn tạ lấm chấm đỏ, sụt sịt, bơ phờ, đứng đón vị mục sư ở cửa buồng ngủ của chồng. Chiếc áo màu quả dâu của bà thắt dải lỏng lẻo, những mớ tóc lưa thưa xoã sợi thò ra bên dưới bộ tóc giả. Bà đô đốc sợ đến chết khiếp trước đám đông những nhân vật tai to mặt lớn nầy. Bà hầu như không biết nói một câu tiếng Nga nào vì suốt đời sống trong các hậu phòng.

Hai bàn tay chắp lại để lên ngực ông mục sư, bà ấp úng nói bằng tiếng Đức:

- Tôi phải làm gì đây? Nhiều khách quá… Mục sư Xtrum ạ, ông hãy bảo dùm tôi: có lẽ nên dọn một bữa ăn nhẹ chăng? Bọn gia nhân đều như điên như dại, chẳng đứa nào nghe tôi. Các chìa khoá tủ đựng thức ăn đều ở dưới gối ông Franx tội nghiệp nhà tôi. - Đôi mắt màu vàng nhạt của bà đô đốc trào lệ; bà thọc tay vào trong áo lót rút ra một chiếc khăn mùi soa ướt và vùi kín mặt vào khăn - Mục sư Xtrum, tôi sợ không dám vào phòng khách, tôi cứ luống cuống chẳng biết làm gì nữa… Điều gì sẽ xảy ra, điều gì sẽ xảy ra đây, mục sư Xtrum?

Ông mục sư với giọng nói trầm trầm thích hợp với hoàn cảnh, nói mấy lời an ủi bà đô đốc. Ông lấy tay vuốt bộ mặt màu xanh lơ cạo nhẵn nhụi của mình, phủi sạch mọi sắc thái phù phiếm của trần tục rồi bước vào phòng ngủ.

Lơfo nằm trên chiếc giường rộng, chăn đệm nhàu nát, mình tựa vào một xếp gối. Trên đôi má hóp và trên khuôn mặt dài của hắn, râu tóc mọc lởm chởm.

Hắn thở gấp, hơi thở rít lên, cố căng bộ xương vai vàng khè tựa hồ hắn kéo một vòng cổ ngựa đang gắng sức để trở về với cuộc sống. Đôi môi hé mở đã khô lại vì sốt. Chỉ có cặp mắt là còn giữ được sinh khí đen láy và bất động.

Viên thầy thuốc Policolo kéo mục sư Xtrum ra một chỗ, nheo mắt, nheo má lại một cách có ngụ ý:

- Trường hợp đô đốc, - y nói, - thì các mạch thở, theo khoa học của chúng tôi, nối liến linh hồn với thân thể, đã đầy đờm đặc đến nỗi linh hồn chạy về thân thể qua những ống quản mỗi phút một co hẹp thêm và rất có thể các ống quản ấy sẽ tắc hoàn toàn.

Mục sư Xtrum nhẹ nhàng ngồi xuống đầu giường người sắp chết. Lơfo vừa tỉnh cơn mê sảng, có vẻ lo sợ.

Khi nghe thấy gọi tên mình, hắn cố gắng đưa mắt nhìn ông mục sư một lát rồi lại quay nhìn về phía lò sưởi có một khúc củi ướt đang bốc khói. Bên trên những guột trôn ốc tô điểm mặt lò sưởi, có tượng Hải vương Neptun nằm dài, tay cầm chiếc đinh ba, dưới khuỷu tay là một cái lọ thếp vàng có nước thếp vàng chảy ra cuồn cuồn. Ở giữa, trong cái lỗ đen ngòm, khúc củi đang toả khói.

Xtrum cố gắng để vị đô đốc chú ý nhìn cây thánh giá của y và nói về niềm hy vọng vào một sự siêu thoát vĩnh cửu mà người trần nào cũng được hưởng… Lơfo ấp úng cái gì đó không nghe rõ. Xtrum cúi xuống gần đôi môi tím ngắt của người sắp chết. Giữa hai hơi thở hổn hển, Lơfo thốt ra được một câu:

- Đừng nói nhiều!

Tuy nhiên, ông mục sư vẫn làm nhiệm vụ của mình: rửa tội và làm thánh lễ cho người sắp chết. Khi y đã đi ra, Lơfo chống khuỷu tay nhỏm dậy. Người ta hiểu ý hắn muốn gọi người quản gia, bèn chạy đi tìm. Họ tìm thấy ông lão đang ngồi khóc nức nở ở dưới bếp.

Mắt sưng húp vì khóc, đầu đội chiếc mũ cắm lông đà điểu tay chống gậy, người quản gia dừng lại ở chân giường. Franx Yakovlevich nói với lão:

- Hãy đi gọi nhạc công. Các bạn ta… Lấy cốc.

Bọn nhạc công không kịp thay đổi y phục: họ để nguyên quần áo đang mặc rón rén bước vào. Người ta bưng vào những cốc rót đầy rượu. Đám nhạc công vây quanh giường, đưa lên miệng sáu mươi chiếc kèn bằng bạc, bằng đồng, bằng gỗ và chơi một điệu vũ nhịp ba, điệu vũ của lớp người sang trọng.

Mặt Lơfo tái nhợt, đầy tử khí, đôi vai hắn vùi vào dưới gối, thái dương lõm xuống như thái dương ngựa. Đôi mắt hắn rực sáng, thèm khát vô biên. Người ta đưa cho hắn một chiếc cốc, nhưng hắn không nâng nổi tay lên và rượu đổ tràn trên ngực. Nghe tiếng nhạc, hắn lại ngất. Mắt hắn không nhìn thấy gì nữa.

Lơfo đã chết. Dân Moskva vui mừng khôn xiết. Giờ đây thế là quyền hành của người ngoại quốc đã đi đứt xloboda Kukui đã hết thời. Tên cố vấn đáng nguyền rủa đã toi mạng rồi. Mọi người đều biết, mọi người đều thấy rõ là nó đã cho Sa hoàng uống bùa mê nước lú. Nhưng không ai dám nói. Những nỗi đau khổ của quân xtreletz đã được trả thù. Từ nay cảnh tang thương khổ não sẽ ngự trị trong lâu đài của Lơfo, cái hang của Quỷ vương.

Người ta kể lại rằng trong khi hấp hối, Lơfo đã ra lệnh cho đội nhạc công của hắn cử nhạc, cho những thằng hề của hắn nhảy múa, cho vũ nữ khiêu vũ, và chính bản thân hắn xanh lè như tàu lá, như một xác chết, đã chồm ra khỏi giường và cũng nhảy múa. Còn Quỷ vương thì huýt còi và gào thét trên các buồng sát mái lâu đài.

Ròng rã bảy ngày, các quan đại thần và đủ các loại công chức đến viếng quan tài viên đô đốc. Họ giấu kín niềm vui và nỗi sợ, tiến vào gian phòng cao rộng. Giữa phòng, chiếc quan tài, phủ một tấm màn lụa đen che kín một nữa, sừng sững trên một cái bục. Bốn sĩ quan, gươm tuốt trần, đứng gác quanh quan tài, bốn sĩ quan khác đứng ở chân bục. Người quả phụ, mặc áo tang, ngồi ở phía dưới, trước bục, trên một cái ghế xếp.

Các viên đại thần bước lên bục và để tránh dơ bẩn, quay mồm, mũi đi phía khác, chạm má vào bàn tay tím ngắt của viên đô đốc ma quỷ. Rồi tiến lại gần người quả phụ, họ cúi rạp xuống chào, ngón tay chạm sàn nhà rồi rút lui.

Ngày thứ tám, vua Piotr từ Voronez tới, sau khi đã làm mệt lử nhiều ngựa trạm. Chiếc xe trượt tuyết nhỏ của nhà vua, có mui bằng da, đóng sáu ngựa, lao qua thành phố Moskva, tới thẳng sân lâu đài của Lơfo. Bầy ngựa màu lông khác nhau, bụng đầm đìa mồ hôi, thở hồng hộc một cách khó khăn. Một bàn tay thò ra bên dưới tấm rèm da, lần tìm dây để tháo khoá.

Vừa lúc ấy, Alekxandra Ivanovna Vonkova từ trong lâu đài đi ra. Tình cờ, nàng đứng một mình trên thềm.

Cứ trông bầy ngựa mà xét đoán, Xanka cho rằng đó là một khách thành phần hạ lưu đến viếng. Thấy xe mình bị chắn mất lối, nàng nổi nóng, bảo người đánh xe của Sa hoàng:

- Cút đi thằng kia với đàn ngựa khốn nạn của mi! Nầy, sao mi cứ đứng sừng sững ra đấy chắn lối đi của ta?

Không tìm thấy khoá, bàn tay giật đứt cái dây buộc tấm rèm da; từ trong chiếc xe che kín mít, một người bước ra, đầu đội mũ cát két bằng nhung có tai, mình khoác chiếc áo lông cừu phủ dạ xám, chân đi ủng dạ. Khi người ấy đứng thẳng lên, Xanka nhận thấy người đó rất cao lớn. Nàng ngẩng đầu lên… Một khuôn mặt tròn, vẻ mệt nhọc, mi mắt sưng húp, bộ ria màu sẫm dựng người. Ôi! Lạy chúa, đúng là Sa hoàng!

Vua Piotr co duỗi chân cho giãn gân cốt. Đôi lông mày nhíu lại. Nhà vua đã nhận ra người con gái nuôi của mình và khẽ nhếch miệng mỉm cười. Nhà vua nói, tiếng không rõ:

- Thật là tai hoạ! Tai hoạ!

Rồi nhà vua đi vào trong lâu đài, vung vẩy tay áo lông cừu. Xanka đi theo.

Nhác thấy Sa hoàng, người quả phụ sững sờ ngồi ngay đơ trên ghế. Rồi bà đứng phắt dậy và định quỳ xuống chân nhà vua. Vua Piotr ôm lấy bà, xiết chặt vào lòng vâ nhìn chiếc quan tài qua đầu người quả phụ. Những người hầu chạy đến, cởi áo lông cừu cho nhà vua. Vua Piotr, chân đi ủng dạ, bước đi như con gấu, tiến lên vĩnh biệt người quá cố. Nhà vua đứng rất lâu, tay đặt lên thanh quan tài. Nhà vua cúi xuống, hôn dải băng liệm, trán và hai bàn tay người bạn chí thiết của mình. Đôi vai nhà vua rung động, dưới chiếc áo nẹp màu xanh, cổ vươn thẳng.

Xanka nhìn lưng nhà vua, mắt tràn lệ. Má tì vào bàn tay như kiểu phụ nữ nông thôn, nàng khẽ rên rỉ, giọng nho nhỏ, yếu ớt. Nàng xót thương, xót thương lắm, nhưng tại sao, nàng khó mấ nói lên được. Từ trên bục, vua Piotr bước xuống, miệng thở phì phò như một đứa trẻ. Nhà vua dừng lại trước mặt Xanka. Xanka lắc đầu vẻ mặt sầu não.

Nhà vua đưa tay lên mắt, hất mớ tóc quăn màu sẫm đã ẹp lại trong khi đi đường:

- Ta sẽ không còn ai là bạn như Lơfo nữa. Lơfo với ta đã cùng nhau chia sẻ vui buồn. Hai chúng ta đều có những ý nghĩ như nhau… - Bỗng nhà vua rụt tay lại và quay đi, mắt ráo hoảnh, và trông nhà vua giống như một con mèo. Chừng một chục viên đại thần bước vào phòng khách, hấp tấp làm dấu thánh.

Theo cấp bậc, người cao chức đi đầu, họ cung kính tiến đến gần Piotr Alekseevich rồi quỳ xuống, bàn tay áp xuống sàn nhà, dập mạnh trán vào các mảnh ván ghép bằng gỗ sồi.

Vua Piotr không nâng ai dậy, không ôm hôn ai và cũng không chào hỏi ai, ngay đến gật đầu cũng không.

Nhà vua đứng đó, kiêu kỳ, xa lạ, hai cánh mũi phập phồng.

- Các ngươi thoả lòng lắm, các ngươi thoả lòng lắm, ta biết! - nhà vua chỉ nói thế. Rồi liền đó, nhà vua rời khỏi lâu đài, lên xe trượt tuyết.


Chú thích:

(1) Lính chiến của đạo quân do Ivan đệ tứ lập ra.

(2) Duma: Hội đồng. Có hội đồng thành phố, Hội đồng quốc gia, Hội đồng đại thần… Đây là Hội đồng nhà quý tộc.

(3) Tiền Hà Lan.

(4) tức pound = 0,453 kg.

[ngudoc]

Chương 109

Mùa thu đó, ở xloboda Đức, cạnh nhà thờ Tân giáo, người ta đã xây dựng một toà nhà bằng gạch kiểu Hà Lan có tám cửa sổ trông ra phố. Bộ Hoàng cung đã hấp tấp xây xong toà nhà đó trong hai tháng. Anna Ivanovna Monx dọn đến ở toà nhà nầy cùng với mẹ và em trai là Vilim.

Sa hoàng đến đó một cách công khai và thường ngủ lại đêm. Ở Kukui (và ở Moskva cũng vậy), người ta gọi nhà nầy là cung của nữ hoàng. Anna Ivanovna sắp đặt một nếp sống rất sang trọng: một quản gia và những người hầu mặc áo dấu, ở chuồng ngựa có hai cỗ ngựa, mỗi cỗ sáu con ngựa Ba Lan rất đắt tiền và đủ loại xe dùng trong mọi trường hợp.

Ngày nay, người ta không còn có thể vào nhà họ Monx như xưa kia ở quán rượu để uống một cốc bia: "Hê, hê, - người Đức nói với nhau, - cách đây nào có bao lâu, cô nàng Ansen mắt xanh, đeo tạp dề sạch sẽ, còn đi bưng rượu bia bày lên mặt bàn và đỏ mặt lên như hoa hồng bạch khi một khách hàng vui tính vỗ vào cái mông nhỏ bé của cô mà nói: "Nầy, con cá nhỏ của tôi ơi hãy uống chỗ bọt rượu bia đi, xin nhường cô phần hương hoa, tôi xin nhận phần bia…"

Giờ đây, trong đám dân ở xloboda Kukui, chỉ những kẻ tai mắt, những công thương gia mới lui tới nhà họ Monx mà cũng chỉ vào dịp những ngày lễ, hoặc khi được mời đến dự tiệc. Dĩ nhiên là người ta có đùa cợt nhưng không quá trớn. Mục sư Xtrum bao giờ cũng ngồi bên phải Ansen. Lão thích kể những đoạn vùi hoặc có tính chất khuyến thiện trong lịch sử La Mã. Khách khứa, người phì nộn, nét mặt mơ màng, dùng cốc bia để biểu thị ý kiến và thở dài một cách khoan khoái, mồm than thở về nhân sự vô thường. Anna Ivanovna rất quan tâm đến việc cho ngôn ngữ cử chỉ trong phòng khách của mình được trang nhã.

Những năm ấy, sắc đẹp của nàng rạng rỡ như hoa nở: dáng đi của nàng đường bệ, mắt nàng phản ánh sự bình tĩnh, lòng thành tín và tâm tư ưu buồn. Mặc dù người ta nói gì đi nữa, mặc dù người ta cúi chào sát đất cỗ xe lồng kính của nàng - thực ra Sa hoàng tìm đến chỉ là để ăn nằm với nàng. Rồi đây sẽ ra sao? Bộ Quản lý bất động sản đã trao tặng Anna Ivanovna nhiều làng.

Những buổi vũ hội, nàng có đủ châu ngọc để trang sức như người khác; nàng đeo ở ngực bức chân dung của vua Piotr to bằng một chiếc đĩa con, nạm kim cương. Quả thực đối với nàng, người ta không từ chối một cái gì cả: "Nhưng rồi sau đây sẽ ra sao? Rồi đây, tình hình vẫn cứ thế thôi".

Ngày tháng trôi qua. Phần lớn thời gian, vua Piotr sống ở Voronez hoặc dùng ngựa trạm phóng từ Nam hải đến Bắc hải. Anna Ivanovna gửi thư cho nhà vua và mỗi lần lại kèm theo hàng nửa tá chanh hoặc cam (đem từ Riga về), xúc xích nhồi thịt ướp thảo quả, rượu mạnh ngâm thanh thảo. Nhưng ai giữ mãi được người yêu bằng thư từ và quà cáp? Và giả sử có một phụ nữ khác bám lấy nhà vua và len lỏi được vào trái tim nhà vua thì sao? Anna Ivanovna đã trằn trọc nhiều đêm trắng trên đệm lông, không sao ngủ được. Mọi thứ đều mong manh, mập mờ, không minh bạch. Đâu đâu cũng toàn là những kẻ thù đang rình lúc cô nàng họ Monx thất thế.

Ngay cả đến Lơfo, người bạn thân thiết nhất của nàng, mỗi khi nàng hướng câu chuyện vào vấn đề ấy cũng nói quanh co, - chẳng hiểu Piotr sẽ tiếp tục cuộc sống lộn xộn vô trật tự của chàng thanh niên không vợ như thế nầy cho đến bao giờ? - và cười một cách khó hiểu; hắn trìu mến véo má Ansen và bảo: "Điều hứa hẹn thường phải đợi lâu…". Ôi, chẳng ai hiểu nàng cả: Anna Ivanovna chẳng hề mơ tưởng gì đến ngai vàng, đến quyền uy - quyền uy là một điều đáng sợ, phù vân… Không, nàng chỉ mong muốn sự ổn định, trật tự, đoan chính chỉ còn một cách cuối cùng - bùa mê, yêu thuật.

Theo lời khuyên của mẹ, một hôm trong lúc vua Piotr đang ngủ say, Anna Ivanovna đã lẻn ra khỏi giường và khâu vào gấu áo nhà vua một mảnh vải nhỏ thấm máu của nàng… Khi lên đường đi Voronez, nhà vua đã để áo lại Preobrazenskoe và từ ngày ấy không bao giờ mặc chiếc áo đó nữa. Mẹ Anne mời nhiều bà thầy bói đến phòng ở phía sau. Nhưng cả mẹ lẫn con đều không dám nói ra mình muốn hỏi về người nào. Vương hầu - chấp chính Romodanovski bắt tội điếu hình những kẻ làm nghề tà thuật.

Ví thử bây giờ có một người bình thường (nhưng giàu có) say mê Anna Ivanovna, nàng sẵn sàng từ bỏ tất cả để sống một cuộc đời yên ổn. Một căn nhà nhỏ sạch sẽ, không có quản gia cũng được; ánh nắng trải trên sàn nhà đánh xi; trên bậu cửa sổ, những chậu hoa nhài toả hương thơm ngát; từ trong bếp bốc ra mùi cà phê rang; chuông nhà thờ binh boong dịu lòng người, và những nhà thân hào đi ngang qua cửa kính cẩn chào Anna Ivanovna đang ngồi thêu thùa sau cửa sổ

Sau khi Lơfo chết, hình như lúc nào cũng có một đám mây đen lơ lửng trên đầu Anna Ivanovna. Trong tuần lễ ấy (trước khi vua Piotr đến), nàng đã khóc nhiều đến nỗi mẹ nàng phải mời thầy thuốc Policolo đến. Thầy thuốc đã cho thụt và uống thuốc nhuận tràng để tẩy những chất nhớt thừa xuất hiện trong máu vì sầu não.

Chính Anna Ivanovna cũng không hiểu tại sao nàng kinh hoàng chờ đợi vua Piotr tới. Nàng nhớ đến gương mặt sạm màu đất và cái má sưng vù vì đau răng, khi Piotr tới nhà Lơfo sau cuộc hành hình bọn xtreletz tàn khốc nhất. Giận dữ đọng lại trong cặp mắt mở to của nhà vua. Hai bàn tay, đỏ ửng vì lạnh, đặt trước một chiếc đĩa không. Nhà vua không ăn, không nghe những câu nói bông đùa của mọi người ngồi ở bàn. (Khách vừa nói đùa vừa đánh răng lập cập). Nhà vua chẳng nhìn ai, nói những điều không ai hiểu: "Bọn chúng không phải chỉ là bốn trung đoàn, chúng rất đông… Khi đặt đầu vào thớt trảm, chúng đều làm dấu thánh với hai ngón tay… Để bảo vệ thời cổ, để bảo vệ sự nghèo khổ… Để sống trần trụi và ngu dốt. Dân các đại xã? Không phải bắt đầu từ Azop mà phải khởi sự từ Moskva!"

Cho đến nay Anna Ivanovna vẫn còn rùng mình khi nhớ lại nét mặt Pite lúc ấy. Nàng cảm thấy con người đó, kẻ đao phủ đó, đã dứt nàng ra khỏi khung cửa sổ yên tĩnh của nàng và đẩy nàng tới những mối lo âu ác nghiệt… Tại sao? Có đúng thật Pite là Quỷ vương như người Nga vẫn thì thào với nhau không? Tối đến, nằm trên giường, dưới ánh sáng dịu dàng của một ngọn nến nhỏ, Anna Ivanovna vặn cánh tay, nức nở, tuyệt vọng:

- Mẹ ơi, mẹ, làm thế nào? Con không yêu Pite, Pite sẽ đến, nóng nảy… Còn con, con cứ như là chết rồi ấy… Đối với con, có lẽ chui vào áo quan như Franx đáng thương kia còn hơn.

Một buổi sáng, vẫn để nguyên quần áo ngủ, mắt sưng húp, nàng nhìn qua cửa sổ thấy chiếc xe trượt tuyết có mui của Sa hoàng đỗ ở bên kia hàng giậu trên đường phố lồi lõm. Lần nầy nàng không hối hả vội vã như mọi lần: mặc kệ, cứ để nhà vua thấy nàng ăn mặc như thế nầy, đầu đội mũ ngủ, vai phủ chiếc khăn quàng len. Khi đi qua khu vườn nhỏ, vua Piotr cũng trông thấy nàng ở cửa sổ. Nhà vua gật đầu chào, không mỉm cười.

Tới cửa, vua Piotr chùi chân vào chiếc nệm rơm. Trông nhà vua tỉnh táo và bình tĩnh.

- Chào Annuska, - nhà vua dịu dàng nói, hôn nàng vào trán. - Thế là chúng ta mồ côi rồi đấy. - Nhà vua ngồi xuống, lưng tựa vào tường, bên chiếc đồng hồ treo, quả lắc đồng như một bộ mặt tươi cười đang chậm rãi đung đưa. Vua Piotr nói khẽ, như ngạc nhiên thấy thần chết thật không biết điều. - Franx - Franx… Một đô đốc tồi nhưng đáng giá cả một hạm đội. Thật là một tai hoạ, một tai hoạ lớn, Annuska ạ… Nàng còn nhớ ngày Franx dẫn ta lần đầu tiên đến nhà nàng chứ. Nàng còn là một cô bé, sợ ta đánh vỡ mất hộp nhạc. Lẽ ra thần chết không nên lấy mất Franx đi… Franx không còn nữa! Thực không tưởng tượng được!

Anna Ivanovna lắng nghe, chiếc khăn len angora chùm kín đầu đến tận mắt. Nàng không chuẩn bị trước nên chẳng biết đáp sao. Nước mắt nàng ròng ròng dưới khăn. Sau cánh cửa, người ta thận trọng nhẹ nhàng sắp xếp bát đĩa. Anna Ivanovna khịt khịt mũi đầm đìa nước mắt, và ấp úng rằng chắc giờ đây, Franx đã ở bên Chúa. Vua Piotr nhìn nàng một cách kỳ quặc.

- Pite, bệ hạ từ xa tới chưa ăn uống gì. Xin bệ hạ nghỉ lại đây. Mời bệ hạ ăn uống đôi chút. Cũng vừa may hôm nay có xúc xích nướng mà bệ hạ vẫn thích

Nàng buồn rầu hiểu rằng ngay đến xúc xích nhà vua cũng không biết. Nàng ngồi xuống cạnh nhà vua, cầm lấy bàn tay có mùi da cừu và đưa lên miệng hôn. Còn tay kia, nhà vua vuốt ve tóc nàng dưới mũ:

- Tối nay, ta sẽ tạt qua đây một lát… Thôi đủ rồi, đủ rồi, tay ta ướt hết cả… Cho ta một miếng xúc xích, một cốc vodka… Đi lấy đi, đi lấy đi… Hôm nay ta bận nhiều việc lắm.