Tôi là má»™t há»a sÄ©. Tôi không phải là má»™t ngÆ°á»i viết văn. Tôi phải tá»± giá»›i thiệu nhÆ° váºy ngay từ đầu, không há» có ý muốn mong chá» hay cầu khẩn nÆ¡i các bạn Ä‘á»c má»™t thái Ä‘á»™ rá»™ng lượng. Ngay từ đầu, tôi phải nói váºy để tá»± dặn mình, tá»± ra lệnh cho mình, tôi viết chuyện nà y ra đây là viết cho tôi, cho má»™t bức tranh tôi vừa vẽ xong. Thứ nữa, tôi viết cho má»™t ngÆ°á»i thứ hai. Viết cho tôi hoặc cho má»™t ngÆ°á»i thứ hai, má»™t ngÆ°á»i thợ cắt tóc, thì những Ä‘iá»u tôi sắp viết ra đây cÅ©ng chỉ là những lá»i tá»± thú.
Không biết đã bao nhiêu tháng nay, từ cái hôm vô tình tôi đến cắt tóc ở cái hiệu đó và phát hiện ra anh thợ cắt tóc đó, tháng nà o tôi cÅ©ng tá»± bắt buá»™c mình đạp xe hai ba cây số đến cắt tóc ở đó. CÅ©ng đã không biết bao nhiêu tháng nay, tôi cặm cụi để hết tâm sức vẽ má»™t bức tranh sÆ¡n dầu. SÆ¡n dầu vốn là má»™t chất liệu không phải thuá»™c sở trÆ°á»ng của tôi, nhÆ°ng vá»›i cái ná»™i dung đó, tôi không muốn dùng thuốc nÆ°á»›c hay sÆ¡n mà i. Thuốc nÆ°á»›c, cái nghệ thuáºt chấm phá của thần bút cÅ©ng nhÆ° không khà lấp lánh hÆ° ảo của sÆ¡n mà i không thá»a mãn tôi, - tâm trạng má»™t há»a sÄ© muốn dùng ngá»n bút vẽ để tá»± tìm hiểu mình, tá»± phán xét mình. Sáng nay tôi đã vẽ xong, và lúc nà y, tôi Ä‘ang ngồi trÆ°á»›c bức tranh tá»± há»a của mình, tá»± đối diện vá»›i mình. Các bạn hãy thá» tưởng tượng khuôn mặt của má»™t ngÆ°á»i khách Ä‘ang ngồi nhÆ° bị đóng Ä‘inh và o chiếc ghế má»™c của má»™t cá»a hiệu cắt tóc, vá»›i má»™t tấm khăn choà ng trắng buá»™c trùm kÃn ngá»±c. Má»™t cái mặt ngÆ°á»i rất lá»›n chiếm gần trá»n bức tranh. Những luồng ánh sáng hà ng nghìn nến từ phÃa trÆ°á»›c và trên đầu chiếu thẳng xuống má»™t ná»a cái đầu tóc tốt rợp nhÆ° khu rừng Ä‘en bà ẩn, và má»™t ná»a mái tóc đã cắt thoạt trông nhÆ° má»™t phần bá»™ óc mầu xám vừa bị mổ phanh ra. Khuôn mặt của ngÆ°á»i khách: má»™t cặp mắt mở to nhìn trừng trừng và o luồng ánh sáng, má»™t cái nhìn khắc khoải, bồn chồn, kinh ngạc và đầy nghiêm khắc. Phần bên dÆ°á»›i của khuôn mặt nhÆ° vẫn Ä‘ang được giấu kÃn dÆ°á»›i má»™t cái mặt nạ: cái cằm hai bên mép bị phủ kÃn bởi bá»t xà phòng. Không thấy rõ cái miệng, chỉ trông thấy má»™t vệt lá» má» mầu Ä‘en nổi bồng bá»nh trên đám bá»t xà phòng phồng to.
Cái khuôn mặt đó thoạt nhìn tháºt xấu xà và lạ lùng, nhÆ°ng cà ng nhìn lâu cà ng giống tôi. Äó là khuôn mặt của mình, khuôn mặt bên trong của chÃnh mình, tôi tá»± nhủ thầm. Äó là khuôn mặt của tôi lúc ngồi trên chiếc ghế má»™c, đầu kê trên thà nh chiếc ghế được lót bằng má»™t khúc gá»— lõm có lót da và đang ngÆ°á»›c nhìn lên, đối mặt vá»›i ngÆ°á»i thợ cắt tóc.
Äể các bạn dá»… theo dõi, tôi phải kể ngay rằng cách đây khoảng tám năm, tôi Ä‘ang công tác ở má»™t chiến trÆ°á»ng cá»±c kỳ xa xôi giáp biên giá»›i miá»n Tây Nam Bá»™.
Khi nháºn được lệnh trở ra miá»n bắc để cùng các há»a sÄ© ngoà i Hà Ná»™i chuẩn bị má»™t cái triển lãm ở nÆ°á»›c ngoà i, thì tất cả tranh và ký há»a của tôi vẽ trong mấy năm đã chất lên đầy má»™t cái sạp lán giữa rừng căn cứ. Tôi lá»c lấy chỉ Ä‘á»™ má»™t phần ba, váºy mà trên Ä‘Æ°á»ng tôi Ä‘i ra, các đồng chà phụ trách các trạm giao liên trên từng chặng từng chặng má»™t, phải thay phiên nhau cá» má»™t chiến sÄ© của trạm Ä‘i theo "thồ" tranh cho tôi.
Hôm đó, Ä‘oà n chúng tôi Ä‘i qua má»™t vùng trên đất bạn nổi tiếng nhiá»u biệt kÃch, lại rất đói, cÅ©ng là cái "rốn" của bệnh sốt rét. Chúng tôi được nghỉ lại má»™t ngà y để dưỡng sức, lán của nhóm khách Ä‘i Ä‘Æ°á»ng chúng tôi dá»±ng ngay trên đầu má»™t cái lán khác của anh em chiến sÄ© trong trạm. Buổi trÆ°a, tôi Ä‘ang ngồi vẩn vÆ¡ ghi mấy cái dáng hòn đá, thân cây trÆ°á»›c lán nghỉ của mình, thì trông thấy má»™t ngÆ°á»i chiến sÄ© nÆ°á»›c da xam xám và cặp môi thâm sì Ä‘ang leo mấy báºc dốc từ lán dÆ°á»›i Ä‘i lên. NgÆ°á»i chiến sÄ© Ä‘i thẳng đến trÆ°á»›c mặt tôi ngồi xuống xem tôi vẽ. Rồi sau mấy câu chuyện là m quen, ngÆ°á»i chiến sÄ© tha thiết thỉnh cầu tôi vẽ cho anh má»™t bức chân dung.
Tôi bá»—ng thấy tá»± ái. Tôi là má»™t há»a sÄ©, chứ đâu phải má»™t anh thợ vẽ truyá»n thần (!) Tôi từ chối khéo bằng cái mặt lạnh lùng. NgÆ°á»i chiến sÄ© tá» vẻ pháºt ý, anh nhìn và o cái mặt lạnh lùng của tôi má»™t thoáng rồi lẳng lặng quay lÆ°ng lại tôi, cháºm rãi Ä‘i xuống dÆ°á»›i những cái báºc dốc.
Sáng hôm sau, chúng tôi lại lên Ä‘Æ°á»ng. Tháºt má»™t Ä‘iá»u không ngá», chẳng biết ai xui khiến thế nà o mà chÃnh ngÆ°á»i chiến sÄ© trÆ°a hôm qua lại "thồ" tranh cho tôi, chÃnh lại là anh chứ không phải má»™t ngÆ°á»i nà o khác. Tháºt là phiá»n cho tôi quá!
Vừa ra khá»i trạm, ngÆ°á»i dẫn Ä‘Æ°á»ng đã báo cho khách biết trên dá»c Ä‘Æ°á»ng phải vượt tháºt nhanh khi leo má»™t con dốc, sau đó là má»™t con suối rất trống trải, đã có má»™t và i Ä‘oà n bị bá»n biệt kÃch bắn lén hoặc máy bay thám thÃnh phát hiện. Cái nghá» Ä‘i Ä‘Æ°á»ng rừng nó là nhÆ° váºy, nói má»™t chữ chung chung là đèo, dốc, suối... nhÆ°ng ở thá»±c địa mặt mÅ©i chúng chẳng chá»— nà o giống chá»— nà o cả. Äi đến quá trÆ°a, chúng tôi gáºp lÆ°ng lại, lá»™i qua má»™t quả núi đất không dốc lắm, má»c đầy cá» tranh Ä‘ang trổ bông rất đẹp và lác đác có những hòn đá tai mèo. Những vỉa đá tai mèo má»c lởm chởm giữa cá» tranh má»—i lúc má»™t dà y, và khi quả núi đổ sang sÆ°á»n dốc bên kia thì chỉ có rặt đá tai mèo Ä‘en kịt, chúng tôi vừa thở dốc ra cả bằng mÅ©i, bằng tai, năm ngón tay bịt chặt lấy chá»m đầu từng hòn đá má»™t mà lần xuống.
ác thay cái bãi đá tai mèo nằm giữa khúc suối dÆ°á»›i chân núi. Có lẽ nó rá»™ng đến năm trăm thÆ°á»›c. Con suối chảy đến đấy thì phình rá»™ng ra chảy lênh láng và réo lên ầm ầm trên má»™t cái ná»n đá lởm chởm. Tuy đã được nghỉ má»™t ngà y nhÆ°ng sau khi leo qua được quả núi thì tôi đã thấm mệt. Tôi dò dẫm Ä‘i giữa khúc suối má»™t cách vất vả quá, cứ dần dần bị tụt lại sau. Rồi chân tôi tá»± nhiên bị sỉa xuống má»™t hẻm đá ngầm dÆ°á»›i nÆ°á»›c. Tôi giÆ¡ hai tay lên trá»i chá»›i vá»›i...
NgÆ°á»i chiến sÄ© "thồ" tranh cho tôi Ä‘ang Ä‘i phÃa trÆ°á»›c, cách má»™t quãng khá xa, vá»™i vã quay lá»™n lại. Nếu anh không đến kịp có lẽ là tôi bị dòng suối cuốn Ä‘i. Anh cởi chiếc ba lô sau lÆ°ng cho tôi, khoác và o trÆ°á»›c ngá»±c mình. Anh đỡ lấy tôi, giúp tôi rút cái chân lên. Rồi dìu tôi Ä‘i. Tôi thở dốc. Mồ hôi vã ra nhÆ° tắm. Hai mắt đổ Ä‘om đóm. "Äồng chà cố gắng lên - NgÆ°á»i chiến sÄ© vừa Ä‘i vừa Ä‘á»™ng viên tôi - Tôi dìu đồng chà đi nhanh qua bên kia suối sẽ nghỉ. Nếu thằng L.19 đến, chúng mình cứ ngồi xuống. Nó chẳng thấy gì cả đâu!".
Tôi không đủ sức theo kịp Ä‘oà n được nữa. Qua bên kia suối, ngÆ°á»i chiến sÄ© lấy dầu con hổ bóp chân cho tôi, lúc ngồi nghỉ. Rồi bắt đầu từ đó, chỉ có hai ngÆ°á»i, anh và tôi, Ä‘i trong rừng. Tôi chỉ có thể Ä‘i ngÆ°á»i không. NgÆ°á»i chiến sÄ© vừa phải "thồ" đống tranh của tôi sau lÆ°ng (to và nặng gấp đôi má»™t cái ba lô bình thÆ°á»ng của khách Ä‘i Ä‘Æ°á»ng) lại vừa phải mang thêm chiếc ba lô riêng của tôi trÆ°á»›c ngá»±c. Có lẽ tất cả đến sáu bảy chục cân. Mà ngÆ°á»i chiến sÄ© có khá»e mạnh gì cho cam!
Tôi không nói thì chắc các bạn cÅ©ng biết, ngay từ lúc ngÆ°á»i chiến sÄ© đến gặp tôi để nháºn mang cái bó tranh, tôi đã khó xỠđến thế nà o? Thế mà bây giá», trên dá»c Ä‘Æ°á»ng, không những riêng cái đống tà i sản của tôi mà cả chÃnh tôi cÅ©ng đã trở thà nh má»™t gánh nặng cho anh. XÆ°a nay tôi vẫn cho mình là má»™t kẻ cÅ©ng biết tá»± trá»ng, và cÅ©ng biết suy nghÄ©. Giá ngÆ°á»i chiến sÄ© tá» thái Ä‘á»™ lạnh nhạt hoặc mặc xác tôi nằm lại má»™t mình, táºp tá»…nh Ä‘i má»™t mình giữa rừng, thì tôi cÅ©ng thấy là cái lẽ phải. XÆ°a nay tôi vẫn quan niệm rằng: sống ở Ä‘á»i, cho thế nà o thì nháºn thế ấy. Cái cách cÆ° xá» của ngÆ°á»i chiến sÄ© đối vá»›i tôi chỉ có thể giải thÃch bằng lòng Ä‘á»™ lượng. Äá»™ lượng? Thế nhÆ°ng tôi nhiá»u tuổi hÆ¡n? Tôi lại là má»™t há»a sÄ© có tên tuổi? XÆ°a nay tôi chỉ má»›i thấy lòng Ä‘á»™ lượng của kẻ trên đối vá»›i ngÆ°á»i dÆ°á»›i. Bây giỠđây thì chÃnh tôi, má»™t kẻ bá» trên, Ä‘ang được má»™t ngÆ°á»i dÆ°á»›i tá» ra Ä‘á»™ lượng vá»›i mình.
Tối ngà y hôm đó, hai chúng tôi phải ngủ lại ná»a đêm giữa rừng. NgÆ°á»i chiến sÄ© mắc võng cho tôi nằm rồi ôm súng ngồi gác bên cạnh. NhÆ°ng là m sao mà ngủ được? Tôi đến ngồi bên anh, trên má»™t phiến đá. Rừng đêm tối mò và đầy hăm dá»a. "Tôi xin lá»—i đồng chà vá» cái việc hôm qua... - tôi nói khẽ bên tai anh - Äến mai, thế nà o tôi cÅ©ng phải vẽ đồng chÃ. Má»™t bức, tháºt đẹp!".
"Giá có má»™t chá»— nà o có thể chụp ảnh thì tôi không dám phiá»n đồng chà nhiá»u váºy đâu! - Anh nói cháºm rãi - ác má»™t cái, ở trong rừng, chẳng có hiệu ảnh".
Ngừng một hồi rất lâu, anh lại mới tiếp:
"Vừa rồi tôi gặp cáºu tân binh ở ngoà i má»›i bổ sung và o. Má»›i biết, không hiểu sao gia đình tôi ngoà i bắc lại nghe tin tôi hy sinh. ThÆ° từ ở đây gá»i vá» ngoà i ấy mất má»™t năm. Mấy năm nay tôi định gá»i vá» nhà má»™t cái ảnh theo cái Ä‘iá»u ao Æ°á»›c của mẹ tôi từ lâu, mà không chụp ở đâu được!".
Tôi ngắt lá»i anh:
"Váºy thì tôi sẽ vẽ đồng chà má»™t bức tháºt giống. Tôi sẽ trá»±c tiếp mang theo ra. Äồng chà hãy viết má»™t lá thÆ° nữa và ghi địa chỉ gia đình cho tôi. Tôi sẽ trá»±c tiếp mang thÆ° và "ảnh" đồng chà tá»›i táºn nhà ...".
Tôi sốt sắng bà n vá»›i anh kiếm củi nhen lá»a để tôi vẽ ngay, nhÆ°ng anh ngăn lại.
"Äừng đốt lá»a!" - Anh nói.
Sáng sớm hôm sau, anh đưa tôi đến trạm mới.
Tôi hoà n thà nh bức chân dung ngÆ°á»i chiến sÄ© "thồ" tranh chỉ trong khoảng ná»a tiếng đồng hồ. Tôi không thể có hoà n cảnh vẽ cháºm chạp, rá»nh rà ng được. Bởi vì, ngay sau đó tôi lại phải theo Ä‘oà n lên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i chặng tiếp theo, và ngÆ°á»i chiến sÄ© cÅ©ng Ä‘ang có nhiệm vụ mang đồ đạc cho má»™t đồng chà cán bá»™ cao cấp trong má»™t Ä‘oà n khách Ä‘i và o trạm của anh. Cả hai chúng tôi Ä‘á»u vá»™i, đến ná»—i anh cÅ©ng chẳng kịp viết thÆ° mà chỉ kịp ghi cho tôi cái địa chỉ. Rồi hai chúng tôi chia tay nhau.
Thà nh công của nghệ thuáºt có đôi lúc là má»™t cái gì rất cầu Æ¡, Ä‘iá»u nà y có lẽ chỉ có anh em chúng tôi trong nghá» vá»›i nhau má»›i thấu hiểu hết được. Chắc các bạn sẽ lấy là m lạ - cÅ©ng có thể chẳng lấy là m lạ - nếu được biết rằng cái "bức ảnh truyá»n thần" ngÆ°á»i chiến sÄ© mà tôi đã vẽ vá»™i vẽ và ng trong cái buổi má» sáng ở trong rừng đó, vá» sau, hoà n toà n ngoà i cả dá»± định của tôi, đã nghiá»…m nhiên trở thà nh má»™t tác phẩm há»™i há»a nổi tiếng của tôi, không những ở trong nÆ°á»›c, mà cả ở nÆ°á»›c ngoà i nữa. Tháºt thế, chÃnh bản thân tôi cÅ©ng không thể nà o lÆ°á»ng hết được quy luáºt Ä‘Ã o thải của thá»i gian. Má»™t Ä‘iá»u tháºt đáng buồn là tất cả số tranh và ký há»a mà tôi đã tốn biết bao công phu mang từ trong chiến trÆ°á»ng ra chuyến đó, chẳng có má»™t bức nà o còn lại được, mặc dầu má»™t số lá»›n đã được bà y triển lãm, đã được in rải rác trên báo. Trong khi đó, "bức ảnh truyá»n thần của ngÆ°á»i thợ vẽ" thì lại còn lại mãi mãi, nhÆ° má»™t cái "Ä‘inh" của sá»± nghiệp sáng tác của tôi, trong những năm chiến tranh.
Äáng lý ra tôi không bao giỠđến cắt tóc ở cái hiệu ấy. Nhà tôi cÅ©ng nhÆ° cÆ¡ quan tôi là m việc Ä‘á»u ở phÃa cuối thà nh phố. Váºy mà cái hiệu cắt tóc chẳng có gì đáng phải chú ý đó ở táºn đầu phÃa tây bắc thà nh phố, lại nằm trên má»™t phố nhá» khuất nẻo có lẽ là lần đầu tiên tôi đặt chân đến. Sáng hôm đó, má»™t buổi sáng mùa hè, tôi có công việc đến má»™t cÆ¡ quan, nhÆ°ng ngÆ°á»i tôi định tìm gặp chẳng may lại Ä‘i vắng. Tôi dắt xe ra, lượn vòng vèo quanh mấy khu phố cổ phÃa bắc để ngắm nhìn những mái ngói, những mảng tÆ°á»ng. Tôi lang thang vá»›i con mắt nghá» nghiệp khoảng và i tiếng đồng hồ. Buổi sáng đó, nếu trong túi tôi có má»™t mẩu bút chì và cuốn sổ ký há»a thì sau đó không bao giá» tôi nảy ra cái ý định Ä‘i cắt tóc. Tôi bÆ°á»›c và o má»™t cá»a hiệu có hai ghế nhÆ°ng cả hai Ä‘á»u đã có khách. Tôi liá»n quay ra, dắt xe men theo má»™t bức tÆ°á»ng rất dà i. Cuối bức tÆ°á»ng, có má»™t cái quán bán nÆ°á»›c mở ngay bên má»™t cái ngõ, má»™t đám đông thanh niên Ä‘ang ngồi nhẩn nha uống nÆ°á»›c chè chén và hút thuốc. Bên cạnh quán nÆ°á»›c lại thấy má»™t cái hiệu cắt tóc khác. Chẳng có gì đáng có thể được gá»i là "cá»a hiệu" cả: ká» sát bên mái là quán nÆ°á»›c, má»™t mảnh vải ni-lông tăng bá»™ Ä‘á»™i che lấy má»™t khoảng đất bằng bốn chiếc chiếu nằm hÆ¡i thụt sâu xuống vÆ°Æ¡ng vãi đầy những lá»n tóc. Má»™t chiếc ghế má»™c cÅ© kỹ, có lẽ do ngÆ°á»i thợ cắt tóc tá»± đóng lấy, trên thà nh ghế vắt má»™t chiếc khăn choà ng trắng khá sạch sẽ. Quán cắt tóc vắng thợ. Chỉ thấy má»™t bà cụ già đang cầm chổi quét những lá»n tóc vun và o má»™t góc. Tôi dá»±ng xe đạp và o bức tÆ°á»ng phÃa ngoà i vỉa hè, bÆ°á»›c và o. Cái quán cắt tóc thoạt trông vẻ ngoà i chẳng có gì hấp dẫn nhÆ°ng Ä‘iá»u khiến tôi có cảm tình ngay là trên bức tÆ°á»ng, phÃa trên tấm gÆ°Æ¡ng soi, có dán bức tranh nổi tiếng của tôi. Äó chÃnh là bức ký há»a chân dung ngÆ°á»i chiến sÄ© đã "thồ" tranh cho tôi tám năm vá» trÆ°á»›c.
Lúc bà cụ già ngẩng lên, tôi má»›i biết đó là má»™t ngÆ°á»i lòa. Nghe tiếng chân của tôi bÆ°á»›c và o, bà cụ cầm chiếc chổi ngẩng lên, từ từ hÆ°á»›ng cặp mắt trắng đục vá» phÃa tôi. Tôi nháºn thấy má»™t nét rạng rỡ, hoan hỉ Ä‘ang từ từ lan ra trên khuôn mặt bà :
"Má»i ông ngồi chÆ¡i má»™t lát. Cháu nó uống chén nÆ°á»›c xong là bắt tay là m cho ông ngay! ThÆ°a, ông chỉ đợi cho mấy phút thôi ạ!".
Tôi đáp "vâng" và đến ngồi và o chiếc ghế. Bà cụ lại tiếp tục quét, nhÆ°ng có lẽ vẫn còn áy náy sợ khách bá» Ä‘i mất nên lại ngẩng lên: "Có báo má»›i cháu nó để trên bà n. Ông coi Ä‘i!". Tôi giÆ¡ tay cầm tá» báo trên hà ng chai lá» và giở ngay trang tÆ° có đăng nhiá»u tin tức thế giá»›i.
Tá» báo hà ng ngà y có má»™t số tin má»›i. Tôi không phải loại ngÆ°á»i say mê môn bóng đá đến mức quá khÃch nhÆ° má»™t số ngÆ°á»i khác, nhÆ°ng cái bà i tÆ°á»ng thuáºt tráºn đấu bóng trên sân cỠở má»™t thủ đô bên châu Mỹ La-tinh khéo quá, đã hấp dẫn tôi đến mức ngÆ°á»i thợ cắt tóc trở vá» lúc nà o tôi không biết, tôi cứ để mặc cho ngÆ°á»i thợ cắt tóc quấn và o ngá»±c chiếc khăn choà ng, rồi dùng lược chải qua mái tóc, rồi bấm thá» tông-Ä‘Æ¡ tanh tách bên tai, rồi hình nhÆ° anh ta kêu tôi để tóc tốt quá lâu không chịu cắt. Cho đến lúc anh ta dùng hai bà n tay xoay cái mặt tôi cho thẳng và hất cái mặt tôi ngẩng cao lên hÆ¡n má»™t chút, thì tôi má»›i chịu buông tá» báo.
- Bác cắt như cũ chứ?
- Vâng.
TrÆ°á»›c mặt tôi, ká» ngay sát, lúc bấy giá» là má»™t anh thanh niên trạc ngoà i ba mÆ°Æ¡i. Anh ta có má»™t khuôn mặt mà hình nhÆ° tôi đã từng gặp, nÆ°á»›c da mai mái của ngÆ°á»i đã từng ở rừng. Má»™t chiếc sÆ¡ mi bằng vải phin trắng ngả mầu cháo lòng và chiếc quần bá»™ Ä‘á»™i cÅ© vá má»™t và i miếng Ä‘ang bốc lên má»™t thứ mùi sin sỉn, mùi quần áo của những ngÆ°á»i thợ cắt tóc.
Tôi có thói quen không sá»a được, thÃch trò chuyện:
- Anh là m ở táºn trong cái ngõ nà y chắc Ãt khách?
- CÅ©ng đủ lắm. Phần nhiá»u khách quen. NhÆ°ng hồi nà y cái nghá» chúng tôi là m ăn cÅ©ng khó khăn.
Tôi cãi:
- Khó khăn là những thứ nghá» khác, những công việc khác, và nhÆ° những ngÆ°á»i mua gian bán láºn, chứ nhÆ° cái nghá» của anh, thá»i nà o mà sợi tóc chẳng má»c dà i ra, ngÆ°á»i ta bao giá» mà chẳng phải cắt tóc?
- NhÆ°ng bác tÃnh, khi ngÆ°á»i ta là m ăn dÆ° dả, có đồng tiá»n, thì má»›i năng trang Ä‘iểm, tô vẽ cái răng, cái tóc chứ?
- Váºy thì tôi chịu anh. Anh là m nghá» nà y lâu chÆ°a?
- Äã gần mÆ°á»i lăm năm. Từ lúc tôi còn Ä‘i há»c và chÆ°a Ä‘i bá»™ Ä‘á»™i kia.
Tôi có tÃnh hay lãng quên những việc không đáng quên má»™t chút nà o, nhÆ°ng ông trá»i vốn dÄ© phú bẩm cho tôi má»™t trà nhá»› đôi lúc chá»›p lóe lên, có thể nhìn thấy rõ má»™t ngà y trong Ä‘á»i của tôi hồi sáu bảy buổi, nhÆ° nhìn và o má»™t bức ảnh cÅ©. Thế là tôi đã nháºn ra được ngÆ°á»i thanh niên là m nghá» cắt tóc đó. Äúng, chÃnh là ngÆ°á»i chiến sÄ© đã "thồ" tranh cho tôi, tám năm vá» trÆ°á»›c. Ôi chao, lúc ấy, tôi chỉ muốn có má»™t cái mặt nạ, hoặc bé xÃu lại nhÆ° má»™t hạt Ä‘áºu, trên cái ghế cắt tóc. Tôi biết nói thế nà o để các bạn có thể cảm thụ được cái cảm giác phạm tá»™i của tôi lúc ấy nhỉ? Có bao giá» bạn dá»n nhà không? Khi ngÆ°á»i ta phải thay đổi chá»— ở, có những thứ đồ đạc tưởng mất biến từ lâu, lục lá»i, tìm kiếm khắp vẫn không thấy, thì tá»± nhiên lòi mặt ra táºn trong góc tủ, dÆ°á»›i gầm giÆ°á»ng. Có những thứ đồ váºt vô nghÄ©a. Có những thứ nhắc tá»›i má»™t chút ká»· niệm đẹp đẽ. Có những thứ gợi lên má»™t câu chuyện chẳng hay ho gì, tưởng đã quên hẳn cái chuyện đó thì bây giá» cái đồ váºt lại từ xó xỉnh, bụi bặm, từ trong xó tối từ từ bò ra, cái váºt vô tri lại thủ thỉ nói chuyện vá»›i anh, khiển trách anh, lên án anh.
Tại sao ngà y ấy tôi đã không Ä‘Æ°a "tấm ảnh" đến cho gia đình anh? Tại sao tôi không giữ lá»i hứa? Mà tôi vẫn còn nhá»›, tôi đã hứa vá»›i anh và cả vá»›i tôi nữa, Ä‘inh ninh và hùng hồn lắm, và cÅ©ng thá»±c tâm lắm chứ? Trong cái đêm ấy, khi tôi ngồi bên anh trên phiến đá giữa khu rừng bên nÆ°á»›c bạn, giá có phải chạy qua là n đạn của địch, hay băng qua ngá»n lá»a, thì tôi cÅ©ng quyết định sẽ vượt qua, để Ä‘Æ°a tấm hình vá» trao táºn tay những ngÆ°á»i trong gia đình anh, để Ä‘á»n đáp chút Ãt tấm lòng Ä‘á»™ lượng quá lá»›n lao nhÆ°ng lặng lẽ mà anh đã đối xá» vá»›i tôi. Lúc ấy, mắt tôi đã rÆ°ng rÆ°ng khi nghe kể chuyện ở ngoà i nà y, bà mẹ anh Ä‘ang nhầm tưởng anh đã hy sinh. Và buổi sáng hôm sau, lúc chia tay nhau, tôi lại còn hứa Ä‘i hứa lại, để cho anh trở vá» tháºt yên tâm và tôi lại còn nhá»›, tôi đã nắm tay nhiá»u lần không nỡ rá»i, tôi ôm anh, rồi tháºt là giả dối chÆ°a, tôi lại còn hôn anh nữa, trÆ°á»›c khi lên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i chặng tiếp. Từ bữa đó, tôi Ä‘i bá»™ ròng rã gần ba tháng thì ra đến Hà Ná»™i. Ngà y đó, khi đặt chân vỠđến Hà Ná»™i, tôi vẫn còn mang ý định đến thăm nhà anh ngay, và mang theo bức vẽ đến. NhÆ°ng chỉ sau má»™t tuần lá»…, tôi đã thiết láºp được vá»›i cái xã há»™i háºu phÆ°Æ¡ng chung quanh những mối quan hệ má»›i, cái không khà chiến trÆ°á»ng tá»± nhiên nhạt nhòa Ä‘i, cái mối nhiệt tâm của lúc còn ở trong đó vÆ¡i bá»›t Ä‘i - không, đừng đổ lá»—i cho hoà n cảnh! Tôi phải nháºn rằng, chỉ sau má»™t tuần lá»…, được bè bạn sà nh sá»i nhất trong nghỠđánh giá bức ký há»a tháºt cao, tôi liá»n lá» quên cái ngÆ°á»i mẹ Ä‘ang ôm ấp mối Ä‘au khổ vì ngá»™ nháºn con trai đã hy sinh Ä‘ang ở ngay trong thà nh phố, tôi liá»n đóng gói bức ký há»a chung vá»›i những bức tranh Ä‘em Ä‘i dá»± triển lãm Việt Nam ở nÆ°á»›c ngoà i. á»· và o ngà y giá» Ä‘i quá cấp bách, tôi cÅ©ng không kịp nghÄ© đến việc tá»›i thăm bà mẹ anh nữa!
Có những lúc con ngÆ°á»i ta không còn chá»— trú nấp. Äó là cái lúc ngồi ngá»a mặt lên chiếc ghế, tôi nháºn ra anh má»™t cách chắc chắn, biết không thể nà o nhầm được nữa! Tôi chỉ còn mong anh không nháºn ra tôi. Không, nhất định anh phải nháºn ra chứ, khuôn mặt tôi gần mÆ°á»i năm nay chụp ảnh thấy Ãt thay đổi lắm. Mà cái mặt mình chỉ cách mặt anh có mấy tấc. Cặp mắt anh lại Ä‘ang nhìn xói và o cái mặt tôi Ä‘ang được bà n tay anh dằn ngá»a ra. Da mặt tôi cứ dà y lên. Tôi nhắm mắt, rồi mở mắt. Má»—i lúc mở mắt, tôi không thể nhìn Ä‘i đâu khác cặp mắt anh. Trá»i Æ¡i, có lẽ tôi ngồi trên ghế cắt tóc ở cái quán nà y đã má»™t ná»a thế ká»·? Chốc nữa, sắp tá»›i, anh sẽ là m gì tôi đây?
- Äồ dối trá, mà y hãy nhìn coi, bà mẹ tao khóc đã lòa cả hai mắt kia! Bây giá» thì tấm hình tao đã được trÆ°ng trên các tạp chà há»™i há»a của khắp các nÆ°á»›c. NgÆ°á»i ta đã trân trá»ng ghi tên mà y bên dÆ°á»›i, bên cạnh mấy chữ: "Chân dung chiến sÄ© giải phóng". Tháºt là danh tiếng quá!
- Tôi là má»™t nghệ sÄ© chứ có phải đâu là má»™t anh thợ vẽ truyá»n thần, công việc nghệ sÄ© là phục vụ cả má»™t số đông ngÆ°á»i, chứ không phải chỉ phục vụ má»™t ngÆ°á»i! Anh chỉ là má»™t cá nhân, vá»›i má»™t cái chuyện riêng của anh, anh hãy chịu để cho tôi quên Ä‘i, để phục vụ cho cái Ä‘Ãch lá»›n lao hÆ¡n. Anh đã thấy đấy, bức "chân dung chiến sÄ© giải phóng" đã đóng góp đôi chút và o công việc là m cho thế giá»›i hiểu cuá»™c kháng chiến của chúng ta thêm!
"A ha! Vì mục Ä‘Ãch phục vụ số đông của ngÆ°á»i nghệ sÄ© cho nên anh quên tôi Ä‘i hả... Có quyá»n lừa dối hả? Thôi, anh bÆ°á»›c khá»i mắt tôi Ä‘i. Anh cút Ä‘i!"
Giá lúc đó, sau khi cắt tóc xong, anh bảo tôi hãy ngồi lại để há»i cái món nợ tám năm vá» trÆ°á»›c, thì có thể sau đó tôi không trở lại cái quán cắt tóc ấy nữa, cÅ©ng nên. Thế nhÆ°ng anh vẫn là m nhÆ° không há» bao giá» quen biết tôi. Khi tôi ra vá», anh chà o tôi má»™t cách thân máºt, nhã nhặn sau khi nháºn tiá»n cắt tóc.
Äã gần má»™t tháng rưỡi, tóc tôi dà i quá, mà vẫn chÆ°a cắt. Ãt hôm tôi lại đạp xe trở lại ngôi quán đó, nhÆ°ng vừa chá»›m đến nÆ¡i thì tôi đã cắm cổ đạp tháºt nhanh, cố giấu mặt Ä‘i. Má»—i lần đạp vụt qua khá»i cái quán cắt tóc ấy, tôi phóng hẳn sang má»™t Ä‘oạn phố khác, cứ sợ đôi mắt ngÆ°á»i thợ cắt tóc nhìn theo, nhÆ°ng trong bụng lại cảm thấy thất vá»ng. Tôi lại mon men đạp trở lại, y nhÆ° má»™t kẻ đã trở nên lẩn thẩn, tôi đến ngồi ở má»™t cái quán nÆ°á»›c trÆ°á»›c cổng má»™t cái bệnh viện bên kia Ä‘Æ°á»ng, cách cái quán cắt tóc má»™t quãng. ở đấy, khách uống nÆ°á»›c bao giá» cÅ©ng đông. Tôi ngồi lẫn và o. Tôi gá»i má»™t chén nÆ°á»›c, vừa uống vừa nhìn sang. Lần nà o tôi cÅ©ng trông thấy anh, nhÆ°ng có lần thấy bà mẹ anh, có lần không.
Má»™t báºn, đến hai ngà y liá»n tôi không thấy anh thợ của tôi là m việc. Cái quán cắt tóc bá» vắng hai ngà y liá»n. Sáng ngà y thứ ba vẫn thế. Và lại thấy má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà ra dá»n dẹp, chứ không phải bà cụ già lòa nhÆ° má»i ngà y. Tôi chạy sang. Chiếc ghế cắt tóc không còn nữa. Chỉ còn chiếc gÆ°Æ¡ng và mấy cái chai lá». NgÆ°á»i Ä‘Ã n bà há»i tôi:
- Bác đến cắt tóc?
- Vâng.
- Nhà em mấy hôm nay Ä‘ang dá»n cái chá»— là m má»›i ở phố ngoà i kia. Ngà y mai xong. Xin má»i bác đến.
Vợ anh có vẻ trạc tuổi gần ba mÆ°Æ¡i. Má»™t khuôn mặt Ä‘Ã n bà hiá»n là nh. Chị vừa nói vừa bóc tấm tranh của tôi ra. Tôi gợi chuyện.
- Bức tranh đẹp đấy chứ, chị nhỉ?
NgÆ°á»i Ä‘Ã n bà hÆ¡i Ä‘á» mặt, cuốn tấm tranh lại má»™t cách cẩn tháºn. Lâu sau má»›i đáp:
- Anh nhà tôi bảo: Anh bá»™ Ä‘á»™i trong tá» tranh nà y chÃnh là ngÆ°á»i ta vẽ anh ấy. Hồi anh ấy còn ở bá»™ Ä‘á»™i trong B. Cho nên má»›i mua vá» treo.
- Anh ấy nói với chị thế?
- Vâng.
- Hôm trước tôi đến cắt tóc ở đây có thấy một bà cụ...
- Là mẹ anh nhà tôi. Thế ra bác là khách quen?
- Vâng. Bà cụ bị táºt lâu chÆ°a?
- ThÆ°a đã lâu. Äã chÃn năm nay.
- Vì sao?
- Bà cụ lòa Ä‘i cÅ©ng vì anh nhà tôi. Ngà y đó bá»—ng nhiên có tin ra nhà tôi hy sinh. Bà cụ đâm ốm. Anh ấy là con má»™t. Bà cụ nhá»› anh ấy, ná»a đêm cÅ©ng trở dáºy Ä‘i lang thang. Cứ khóc hoà i...
- Bà cụ lòa từ năm nà o, chị biết không?
- Từ 69.
- Từ tháng mấy?
- Tôi cÅ©ng không nhá»› tháºt rõ, có lẽ khoảng giữa năm.
Tôi ra đến Hà Ná»™i và o đầu tháng ba năm ấy. Nếu tôi là má»™t ngÆ°á»i tá» tế ra thì không khéo bà cụ không bị lòa, không những thế mà tôi còn có thể là m cho bà cụ khá»e ra! ChÃnh tôi đã là m cho bà mẹ anh trở thà nh mù lòa?
Mấy lần tôi đã bÆ°á»›c và o má»™t cá»a hiệu cắt tóc sang trá»ng ngay trong phố nhà tôi mà trÆ°á»›c đây tôi vẫn thÆ°á»ng cắt, nhÆ°ng lại lấy cá»› nà y cá»› ná», quay trở ra. Mấy lần tôi đã định "tẩu thoát". NhÆ°ng chÃnh tôi lại bắt giữ tôi lại. Tôi lại kiên nhẫn tá»± thuyết phục mình má»™t cách xá» trà êm nhất: đừng bao giỠđặt chân đến trÆ°á»›c mặt ngÆ°á»i thợ cắt tóc và bà mẹ anh ta nữa. NgÆ°á»i ta đã dá»i cái quán đến má»™t phố khác. Lần trÆ°á»›c, anh ta đã nháºn ra cái mặt của anh rồi. Thì lúc nà y là cÆ¡ há»™i "tẩu thoát" êm nhất. Cái ngÆ°á»i săn Ä‘uổi mình đã rẽ sang lối khác thì mình lại cÅ©ng rẽ và o đấy là m gì? NhÆ°ng anh có Ä‘uổi theo tôi đâu? Äấy là tôi muốn tá»± nguyện đến nạp mình, cho lÆ°Æ¡ng tâm.
Tôi lại tiếp tục dụ dá»—: sau hà ng chục năm ở bá»™ Ä‘á»™i, anh ấy lại trở vá» là m nghá» cÅ©. Chắc hoà n cảnh kinh tế của gia đình cÅ©ng khó khăn. Tôi nghÄ© đến việc hay là vay mượn gom góp má»™t số tiá»n lá»›n, cái số tiá»n mà tôi đã thu được nhá» bức ký há»a chân dung kia, bà máºt gá»i cho anh. Vẫn không được! Tôi vẫn không cho phép mình lấy đồng tiá»n để thay cái mặt mình.
Tôi lại đạp xe đến gần cái nÆ¡i anh má»›i dá»i đến. Chá»— đó là đầu má»™t cái ngõ ăn ra má»™t Ä‘Æ°á»ng phố nhỉnh hÆ¡n phố cÅ©. Chá»— là m má»›i cÅ©ng xoà ng xÄ©nh nhÆ° chá»— cÅ©, chỉ hÆ¡n trÆ°á»›c có má»™t bức mà nh che. Thỉnh thoảng tôi lại đạp xe qua, đá cái mặt vá» phÃa bức mà nh, nghe tiếng tông Ä‘Æ¡ rỉa tanh tách, và liếc nhìn cái dáng ngÆ°á»i thanh niên Ä‘ang đứng cắt tóc phÃa sau. Rồi lại phóng xe vút qua Ä‘i.
- Cái anh thợ cắt tóc ở đây dá»i chá»— là m rồi, phải không bà ? - Tôi vá» há»i bà chủ quán nÆ°á»›c ở cái ngõ cÅ© trong khi ngồi chen giữa má»™t đám đông khách uống nÆ°á»›c, hút thuốc và kháo chuyện vặt.
- Anh ấy dá»i phố ra ngoà i. Cách mấy ngõ thôi. Chắc ông là khách quen?
- Thưa vâng.
- Cái thằng T. Cắt tóc, số nó nhỠđược con vợ! - Má»™t ngÆ°á»i khách bình phẩm.
- Thì còn phải nói! - bà chủ quán cÅ©ng nói xen và o - ngà y xÆ°a khi anh ấy còn ở bá»™ Ä‘á»™i trong B, tuy chỉ là chá»— láng giá»ng thôi, nhÆ°ng cô ấy chăm sóc bà cụ lúc ốm Ä‘au chẳng khác con cái trong nhà . Vá» sau anh ấy trở vá» cÅ©ng vì cảm tấm lòng mà lấy.
- Ông trá»i sinh ra con ngÆ°á»i cÅ©ng lạ. Có ngÆ°á»i tốt váºy, có đứa đểu cáng láºt lá»ng hết chá»— nói.
Cái đầu tóc tôi đã tốt quá, ngứa không chịu được! Mà tại sao cứ muốn giở chứng, cứ tá»± Ä‘em mình ra mà hà nh váºy? Tại sao lại cứ muốn tá»± dẫn xác đến cái quán ấy cÆ¡ chứ? Ngay buổi sáng đó, tôi đạp xe trở vá» dÆ°á»›i phố nhà tôi, láºp tức đến cắt tóc ở cái hiệu quen đã mấy năm nay. Tháºt là thoải mái, dá»… chịu. Trá»i lại nắng nhạt, cÅ©ng tháºt dá»… chịu. Cái hiệu quen sạch sẽ, thÆ¡m phức. Bác thợ kêu ầm lên chắc hồi nà y nhà há»a sÄ© báºn lắm, báºn lắm, mấy lần đến rồi lại không có thì giá» cắt, để cho cái đầu trở thà nh má»™t khóm rừng! Bác thợ quen lại còn khuyên tôi nên là m việc có Ä‘iá»u Ä‘á»™. Tôi lại vui vẻ (đấu hót) vá»›i bác nhÆ° má»i lần trÆ°á»›c kia. Tháºt là vui. Phải nói đây là ngÆ°á»i thợ cắt tóc giá»i nhất thà nh phố, là m rất cẩn tháºn, lại rất quý tôi. Äược cắt tóc cho má»™t nhà ông há»a sÄ©! Bác cẩn tháºn, cân nhắc từng nhát dao, nhát kéo. Bác nâng niu cái đầu, cái mặt tôi. Những ngón tay sỠđụng và o cái đầu, cái mặt tôi nhÆ° Ä‘ang sỠđụng và o má»™t váºt rất quý.
Thế nhÆ°ng tôi cÅ©ng trở lại cắt ở đấy chỉ có má»™t lần đó. Tôi quyết định phải trở lại cái quán kia. Tôi quyết định phải chÆ°á»ng cái mặt mình ra, chứ không được lẩn tránh. Tôi không cho phép tôi chạy trốn. Tôi quyết định phải trở lại đấy và o buổi sáng, và đến tháºt sá»›m, lúc chỉ có tôi và anh. Äể cho anh có hoà n cảnh thuáºn tiện chỉ và o cái mặt tôi mà há»i: "Bác là cái nhà ông há»a sÄ© ngà y xÆ°a đấy Æ°? Bác đã là m cho bà mẹ tôi khóc hết nÆ°á»›c mắt để trở thà nh mù lòa nhÆ° thế kia? Äược rồi, váºy thì xin má»i ngồi và o đây!"
Bên trong bức mà nh vẫn chỉ thấy bà y chừng ấy thứ đồ đạc: chiếc ghế má»™c, chiếc khăn choà ng sạch sẽ vắt trên thà nh ghế, chiếc bà n con để bánh xà phòng thÆ¡m và mấy thứ chai lá», tấm gÆ°Æ¡ng soi mặt khách, phÃa trên tấm gÆ°Æ¡ng vẫn dán bức chân dung ngÆ°á»i thợ cắt tóc tám năm trÆ°á»›c. Anh thợ của tôi ngồi quay lÆ°ng ra, má»™t chân vắt lên thà nh ghế, Ä‘ang ăn má»™t vắt xôi gói trong cái lá bà ng. Bà mẹ anh cÅ©ng có mặt, ngồi xổm cầm chiếc vồ Ä‘áºp những hòn gạch vỡ nèn chặt xuống ná»n đất. Bà cụ lại ngÆ°á»›c mắt lên nhìn tôi nhÆ° lần trÆ°á»›c khuôn mặt đỠđẫn và hoan hỉ:
- Thưa ông đến cắt tóc?
- Vâng ạ!
Tôi có cảm giác hồi há»™p của má»™t anh bá»™ Ä‘á»™i giữa tráºn đánh đồn vừa vượt qua lá»›p lá»›p hà ng rà o để bám được và o cái Ä‘á»™t phá khẩu. Lúc ban nãy, khi đạp xe vừa chá»›m đến quãng Ä‘Æ°á»ng phố ngang vá»›i bức mà nh, chỉ chút xÃu nữa là tôi đã nhấn mạnh chân và o bà n đạp cho bánh xe lăn tháºt nhanh nhÆ° má»i lần, "ThÆ°a ông đến cắt tóc?", "Vâng ạ!" má»™t lần nữa, nếu tôi gieo thêm má»™t chút xÃu yếu Ä‘uối trên cái mặt cân tiểu ly vô hình, tôi sẽ không đáp "Vâng ạ!" mà có thể trả lá»i: "Không ạ" rồi phóng xe Ä‘i thẳng nhÆ° má»i lần.
Anh thợ cắt tóc nghe mẹ lên tiếng má»›i quay ngÆ°á»i lại. Tôi vừa kịp nháºn ra được từ nÆ¡i cặp mắt vẫn còn trẻ của anh chiếu thẳng vá» phÃa tôi má»™t cái nhìn ban đầu soi mói, ngạc nhiên, rồi hÆ¡i nghiêm mặt lại. NhÆ°ng những diá»…n biến phản ứng trên cái mặt ngÆ°á»i thợ chỉ diá»…n ra nhanh nhÆ° má»™t cái chá»›p mắt. Ngay sau đó anh lại trở lại cái vẻ mặt và cá» chỉ từ tốn, Ä‘iá»m đạm, ân cần của má»™t ngÆ°á»i thợ cắt tóc đứng đắn và yêu nghá».
Da mặt tôi tự nhiên dà y cộm lên.
- Má»i bác ngồi!
Tôi cố trấn tÄ©nh để khá»i run láºp cáºp, bÆ°á»›c tá»›i ngồi và o cái ghế gá»— nhÆ° má»™t cái ghế tra Ä‘iện.
- Bác vẫn cắt như cũ?
- Vâng.
Bà n tay ngÆ°á»i thợ ấn cái gáy tôi xuống. Tôi trông thấy hai ống quần quân phục đã cÅ© kỹ và đôi bà n chân xá» trong dép cao su. Bà mẹ anh vẫn ngồi bên cạnh cái ghế cắt tóc, bà n tay dăn deo vừa sá» soạng trên mặt đất, vừa cầm chiếc vồ nện lên những viên gạch chan chát, nhát trúng nhát tráºt.
Từng mảng tóc trên đầu tôi rá»›t xuống. Tôi có cảm giác tôi Ä‘ang ngồi cho ngÆ°á»i thợ giải phẫu não, mà không đánh thuốc mê.
Rồi ngÆ°á»i thợ cắt tóc, má»™t tay nâng ngá»a cái mặt tôi lên, má»™t tay cầm lấy con dao nhá» sáng loáng. Tôi khẽ liếc mắt thấy lưỡi dao sắc lẹm, váºy mà anh vẫn Ä‘em mà i Ä‘i mà i lại trên má»™t tấm da. Tôi khắc khoải nằm ngá»a mặt chá». Tôi khẽ thá» Ä‘á»™ng Ä‘áºy cái gáy, nó nhÆ° đã bị chốt và o miếng gá»— lõm có lót da. Ngay trÆ°á»›c mặt tôi vẫn là cái bá»™ mặt tháºt của tôi vừa được lá»™t khá»i ra cái mặt nạ hà ng ngà y, Ä‘ang phản chiếu trong tấm gÆ°Æ¡ng.
"Hà ng ngà y anh vẫn nói đùa một cách độc đáo với bạn rằng: tạo hóa nặn ra muôn loà i, mỗi loà i bằng một thứ bột nhão riêng khác nhau. Xong rồi mỗi thứ thừa một tý, đem gộp chung tất cả lại, để nặn ra anh?"
"Có lẽ tháºt thế, trong con ngÆ°á»i tôi Ä‘ang sống lẫn lá»™n ngÆ°á»i tốt kẻ xấu, rồng phượng lẫn rắn rết, thiên thần và ác quá»·?"
"Bây giá» trÆ°á»›c mặt tôi, anh nghÄ© thế nà o vá» cái luáºt công bằng ở Ä‘á»i của anh: cho thế nà o thì nháºn thế nấy?"
"Tôi xin nháºn đã gây nên Ä‘au khổ cho bà mẹ anh. Tôi đã lừa dối anh. Tôi đã thu thêm được tiá»n của và tiếng tăm trên sá»± Ä‘au Ä‘á»›n của anh. Bây giá» anh cứ trừng phạt tôi. Anh xá» tôi thế nà o cÅ©ng được!"
"Không bao giá»! Nếu tôi xá» phạt anh, nếu tôi thá»±c hiện cái quan niệm vá» luáºt công bằng ở Ä‘á»i của anh, thì cái hôm đó, tám năm trÆ°á»›c đây, khi quay lại đón anh giữa suối, tôi đã xốc ngược anh lên rồi vứt tõm và o khúc suối giữa bãi đá tai mèo rồi!"
"Lần nà y anh lại đối xỠvới tôi như lần trước đây?"
"Phải".
"Anh cũng không trách mắng, chỉ trán chỉ mặt tôi?"
"Không! Anh cứ yên tâm. TrÆ°á»›c sau tôi vẫn coi anh là má»™t nghệ sÄ© tà i năng đã có nhiá»u cống hiến cho xã há»™i".
"Tôi vẫn thÆ°á»ng gặp mặt anh ở ngoà i Ä‘Æ°á»ng luôn luôn đấy chứ! Má»™t lần tôi đứng xem anh ký há»a khu phố cổ. Má»™t lần tôi đến xem phòng trÆ°ng bà y tranh của anh. Má»™t lần khác, tôi Ä‘i theo mấy ngÆ°á»i bạn là m xưởng vô tuyến truyá»n hình đến quay chá»— xưởng là m việc và gian phòng riêng của anh. Anh không nháºn ra được tôi đấy mà thôi!
"Bây giá» anh nói vá»›i tôi má»™t Ä‘iá»u gì Ä‘i, khuyên tôi má»™t nhá»i Ä‘i!"
"Không".
"Tôi có phải cút khá»i đây không?"
"Không. Anh cứ đến đây. Tôi cắt cho anh kỹ lắm, anh biết đấy!"
Phải, giá thá» lần thứ nhất tôi đến, hoặc lần thứ hai trở lại, và các lần sau nữa, mà ngÆ°á»i thợ ấy nổi giáºn Ä‘uổi tôi ra khá»i ngôi quán, thì chắc chắn tôi không đủ thì giá» nhìn kỹ cái mặt mình đến nhÆ° thế. Gần ná»a năm, tôi đã để và o bức tranh sÆ¡n mà i tất cả công sức và sá»± suy nghÄ©, và trong suốt thá»i gian ấy, má»™t đôi lần tôi cÅ©ng gợi lại chuyện cÅ© nhÆ°ng ngÆ°á»i thợ vẫn má»™t má»±c cố tá» ra chÆ°a há» bao giá» quen biết tôi. Trở vá» là m má»™t anh thợ cắt tóc cÅ©ng nhÆ° lúc ở bá»™ Ä‘á»™i, anh vẫn lẳng lặng sống nhÆ° váºy để cho ngÆ°á»i chung quanh tá»± phán xét lấy những công việc đã là m. Lá»i Ä‘á» nghị rụt rè của anh: Xin má»i ngÆ°á»i hãy tạm ngừng má»™t phút cái nhịp sống báºn bịu, chen lấn, để tá»± suy nghÄ© vá» chÃnh mình.
Bây giá» thì cái tác phẩm má»›i của tôi đã hoà n thà nh. Tôi Ä‘ang đối mặt vá»›i chÃnh mình, để viết những dòng nà y, nhÆ° những lá»i chú giải cho má»™t tác phẩm há»™i há»a thể hiện má»™t cái mặt ngÆ°á»i rất lá»›n: những luồng ánh sáng hà ng nghìn nến từ phÃa trÆ°á»›c và trên đầu chiếu thẳng xuống má»™t ná»a mái đầu tóc tốt rợp nhÆ° má»™t khu rừng Ä‘en bà ẩn, và má»™t ná»a mái tóc đã cắt, thoạt trông nhÆ° má»™t phần bá»™ óc mầu xám vừa bị mổ phanh ra. Phần bên dÆ°á»›i khuôn mặt nhÆ° vẫn Ä‘ang được giấu kÃn dÆ°á»›i má»™t cái mặt nạ: dÆ°á»›i cằm và hai bên mép phủ kÃn bá»t xà phòng. Không trông rõ miệng, chỉ thấy má»™t vệt mầu Ä‘en lá» má» nổi bồng bá»nh trên những đám bá»t xà phòng. Và nổi báºt trên cái khuôn mặt là đôi mắt mở to, khắc khoải, bồn chồn, đầy nghiêm khắc, Ä‘ang nhìn và o ná»™i tâm.
Hết