Há»a châu - VÅ© Hồi Nguyên
Há»a châ
u
Ôi đêm dà i há»a châu đốt sáng
Cho dòng máu trong con phai mà u
Trịnh Công SÆ¡n – Äêm Bây Giá» Äêm Mai
Sà igòn, 1967
Chúng nó ba đứa, thằng Tráng, thằng Tuân, thằng Thà nh, nhÆ°ng giống truyện Ba Chà ng Ngá»± Lâm Pháo Thủ [1], phải kể là bốn vá»›i cái Ä‘uôi là con nhá» Thi, em thằng Thà nh, “thứ con gái má»›i lá»›n, Ä‘iệu rÆ¡i Ä‘iệu rụng, thế mà cứ đòi bám theo các anhâ€, đấy là ý kiến của ông anh quý. Ba cáºu năm ấy tuổi 18-19, coi trá»i bằng vung, chỉ còn má»™t năm trung há»c là bÆ°á»›c và o cuá»™c Ä‘á»i thá»±c sá»±, đầy đủ mồ hôi và nÆ°á»›c mắt. Con Thi phải chá» thêm 2 năm má»›i có thể rá»i ổ chim của nó, trÆ°á»ng Couvent Des Oiseaux [2] vá»›i mấy cái má» xà xố tiếng Tây suốt ngà y. Ba thằng thì há»c trÆ°á»ng Jean-Jacques Rousseau [3], nÆ¡i tụ táºp con cái nhà già u, kiểu bố là giám đốc công ty dược phẩm lá»›n nhÆ° thằng Tuân, tuy vẫn lá»t và i đứa con công chức nhÆ° thằng Thà nh, hay gia đình nghèo nhÆ°ng Công giáo di cÆ° nhÆ° thằng Tráng. Chúng nó há»c cùng lá»›p trong nhiá»u năm, đến năm cuối Thà nh theo ban toán, Tuân ban khoa há»c thá»±c nghiệm, và Tráng ban triết.
Ba đứa dÃnh và o nhau nhÆ° mấy ngón cùng má»™t bà n tay, khắng khÃt chẳng khác có liên hệ ruá»™t thịt. Chúng nó có thói gân cổ cãi nhau hết chuyện nà y qua chuyện ná». NhÆ°ng không Ä‘á» tà i nà o mà không mang ra mổ xẻ chung. Không chuyện tình ở đứa nà o, tháºt hay tưởng tượng, mà không phÆ¡i ra cho cả bá»n. Mấy thằng gặp nhau hà ng ngà y. Căn phòng ổ chuá»™t của Tráng nhiá»u lần chứng kiến bá»™ ba nằm lăn ra ngủ dÆ°á»›i đất, khi đêm đã và o giá» giá»›i nghiêm lúc nà o không hay. Là m bố mẹ lại tá»™i nghiệp con trai mình phải thức khuya há»c thi. Äứa nà o buồn bá»±c Ä‘iá»u gì thì hai đứa kia bị lây ngay, mất ăn mất ngủ là m nhÆ° chuyện của mình. Thằng Tuân tÆ° bản sẵn sà ng tiếp tế má»i vất chất, từ rượu whisky mua ở PX [4] tá»›i quần áo cà vạt Ä‘i nhảy đầm. Thằng Tráng ở má»™t mình, phòng mở cá»a bất cứ giá» nà o cho những cÆ¡n khắc khoải bất ngá» của bạn. Và chỉ những hẹn hò của bá»™ ba má»›i là m thằng Thà nh hy sinh má»™t cái boum [5] nhiá»u gái hay má»™t buổi há»c Anh văn ở Há»™i Việt-Mỹ. Vô duyên là con Thi, chẳng can dá»± gì, cÅ©ng có lúc bị trăn trở bởi những ý tưởng sôi sục của anh Tuân, hay má»™t bà i thÆ¡ đầy ẩn dụ anh Tráng tặng nó.
Năm 1967 chiến tranh đã cao Ä‘á»™, lÃnh Mỹ đã nhiá»u, nhÆ°ng các thà nh thị miá»n Nam chÆ°a biết những cuá»™c tổng tấn công của phe địch. Sà igòn cố che giấu má»i bạo Ä‘á»™ng và lo sợ dÆ°á»›i má»™t lá»›p phồn thịnh giả tạo và bằng lối hưởng thụ bừa bãi. Khác gì khuôn mặt chát son chát phấn và nụ cÆ°á»i nhà u nát của má»™t cô gái bán bar. NgÆ°á»i ta ai cÅ©ng biết có những chiếc cam nhông chỠđêm tối để trở xác chết từ mặt tráºn vá». NgÆ°á»i ta Ä‘oán còn nhiá»u vụ bom plastic nổ nhÆ° ở phòng trà Tá»± Do [6]. NhÆ°ng đã qua rồi những ngà y biểu tình chống Ä‘á»™c tà i gia đình trị hay các cuá»™c đảo chÃnh giữa tÆ°á»›ng lãnh, và chÆ°a đến giai Ä‘oạn có các vụ đốt xe lÃnh Mỹ. NghÄ© cho cùng, má»™t chà ng công tá» trÆ°á»ng Tây nhÆ° Tuân, nếu không quen Tráng và các mối quan hệ đáng sợ của nó, không chừng cáºu ấm chỉ Ä‘i lại những khu sang trá»ng của thà nh phố, và la cà ở Cercle Sportif Saigonnais [7]. Có ra ngoà i cùng lắm là đi tắm biển ở VÅ©ng Tà u hay nghỉ hè ở Äà Lạt. Äất nÆ°á»›c chỉ biết váºy, và hà ng ngà y tá»›i trÆ°á»ng lại há»c má»™t thế giá»›i văn minh ở rất xa, chẳng ăn nhằm gì tá»›i thá»±c tế của quê hÆ°Æ¡ng mình.
Chiến tranh chÆ°a và o thủ đô, nhÆ°ng tin tức chiến trÆ°á»ng ngà y cà ng nhiá»u trên mặt báo. TrÆ°á»›c đây, trong suốt mấy năm trá»i, Thà nh có má»™t công việc hà ng ngà y, vừa là m việc hiếu vừa kiếm tiá»n túi. Äó là ngồi Ä‘á»c báo Ngôn Luáºn cho ông ngoại của nó mắt đã lòa. Khoảng cuối chiá»u, hai ông cháu mang hai chiếc ghế xếp lên sân thượng ở nhà , vừa hứng gió vừa chung nhau đôi mắt đảo má»™t vòng tình hình quốc tế và quốc ná»™i. Những lúc đó, Thà nh thÃch tìm tin chiến sá»±, những thà nh tÃch của phe “Thế giá»›i Tá»± do†[8]. “...Sau cuá»™c ác chiến, Việt gian cá»™ng sản để lại 16 xác chết, 9 tù binh, 2 khẩu đại liên, nhiá»u AK47 và vÅ© khà đủ loại, bên ta có 4 chiến sÄ© hy sinhâ€. Thà nh cà ng Ä‘á»c cà ng hăng, thÃch thú thấy những con số ngà y nà y qua ngà y khác cứ tăng dần, nhÆ° những ká»· lục bị hạ. Nó chẳng cần biết lúc nà o ông ngoại nó đã thấy đủ chiến thắng, chỉ chá» nghe Ä‘oạn truyện Thủy Há» [9] đăng trong ngà y.
Muốn lại gần chiến tranh hÆ¡n phải đến chá»— ở của Tráng. Và o sâu những con hẻm chằng chịt nằm ven sông Sà igòn. Cái xóm lao Ä‘á»™ng nà y đã mấy lần cháy lá»›n, nhÆ°ng vẫn chẳng ai giải tá»a được để chiếm lại đất. Ở đó, có biết bao nhiêu gia đình thiếu vắng ngÆ°á»i cha hay má»™t hai ngÆ°á»i con. Có biết bao nhiêu nông dân bá» ruá»™ng là ng chạy loạn lên tỉnh. Äầy rẫy những cuá»™c Ä‘á»i tan nát và những câu chuyện kinh hoà ng. Trong gia đình Tráng, ông anh lá»›n đã trốn Ä‘i Long Xuyên rồi mà cuối cùng vẫn phải tình nguyện và o dân vệ tại chá»—, khi tá» khai sinh giả bị lá»™. Xóm ngà y cà ng nhiá»u thÆ°Æ¡ng phế binh và kẻ ngủ Ä‘Æ°á»ng ngủ chợ. Tối đến, ai cÅ©ng nÆ¡m ná»›p lo các Ä‘á»™i quân cảnh đến bắt lÃnh. Bây giá» thanh niên biết chạy đâu, không còn có thể chui và o những chiếc chum lá»›n hứng nÆ°á»›c mÆ°a, hay lặn dÆ°á»›i các nhà cầu nhô ra sông. Váºy mà có hôm cô Thi không nhịn được tò mò, lấy cá»› kiếm ông anh để đạp solex [10] đến coi nÆ¡i trú của Tráng. Äúng là điếc không sợ súng. Ra mở cá»a, Tráng thấy Thi mặt xanh nhÆ° tà u lá. Con nhá» vừa thoát khá»i những cặp mắt soi mói của các thân xác nằm ngồi trên lối Ä‘i, và những lá»i phê bình thô tục của mấy đám côn đồ. Sẽ không bao giá» có lần khác, Tráng nghÄ© váºy. “Thi đừng sợ, anh quen hết tụi nó mà , tháºt ra tụi nó chỉ có bá» ngoà i là dữ tợn thôiâ€. Tráng đâu kể thêm rằng mình đã từng là m trung gian thuê mÆ°á»›n và i gã, mang mã tấu và dao phay lên trÆ°á»ng Jean-Jacques Rousseau đụng Ä‘á»™ vá»›i băng du đãng xóm Tôn Äản. Dù sao, hôm đó Thi hiện ra trÆ°á»›c mặt Tráng nhÆ° má»™t phép lạ, ai ngá» Chúa vẫn còn thÆ°Æ¡ng má»™t đứa con đã quên đạo từ lâu.
Thá»i đó là thá»i của má»i nghịch lý, và những chuyện gian xảo vô liêm sỉ trà n ngáºp xã há»™i. Vô số thanh niên thấy tuổi trẻ của mình bị tÆ°á»›c Ä‘oạt, đâm ra bất mãn và đầy ý tưởng nổi loạn. Trong ba đứa bạn, Tuân là kẻ có thái Ä‘á»™ phản kháng dữ dá»™i nhất, “Tao tá»± há»i, ngà y hôm nay còn được bao nhiêu sá»± già u có lÆ°Æ¡ng thiện, không lợi dụng chiến tranh, không già nh lấy quyá»n sống của ngÆ°á»i khácâ€. Nó tuyên bố dứt khoát ly khai cái “giai cấp tÆ° sản†của mình. Nó muốn đạt tá»›i má»™t ý thức chÃnh trị cách mạng, khởi Ä‘i từ sá»± chống đối triệt để má»i giá trị của môi trÆ°á»ng ngÆ°á»i ta dà nh cho nó. TrÆ°á»ng Tây là biểu tượng đầu tiên phải đạp đổ, “tà n dÆ° của chế Ä‘á»™ thá»±c dân đã Ä‘Ã nh, nhÆ°ng trÆ°á»›c hết trÆ°á»ng nà y là má»™t Æ°u đãi dà nh cho con ông cháu cha, nó Ä‘Ã o sâu thêm cách biệt giữa tầng lá»›p cầm quyá»n và các tầng lá»›p khácâ€. Cái năm cuá»™c biểu tình bà i Pháp [11] đến bao vây trÆ°á»ng, Tuân không ngại leo rà o ra nháºp đám đông hò hét đòi dẹp bá» các cÆ¡ sở giáo dục của Pháp. Phải lâu sau đó, khi đã ở nÆ°á»›c ngoà i, Tuân má»›i hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị, nhÆ°ng hồi ấy nó là thằng đặt nhiá»u câu há»i nhất vá» chiến tranh Việt Nam.
Từ chuyện đất nước Tuân bước qua tìm hiểu các tổ chức xã hội
và hệ tÆ° tưởng. Cái say mê chÃnh trị tăng dần vá»›i số lượng sách Ä‘á»c. Äá»c đủ loại và không thứ tá»±, sách tây lẫn sách ta, sách lý luáºn và văn chÆ°Æ¡ng, từ Raymond Aron qua Louis Althusser, từ Nguyá»…n Văn Trung qua Nhất Hạnh, từ Emile Zola, Maxime Gorki qua DÆ°Æ¡ng Nghiá»…m Máºu, VÅ© Hạnh, vân vân... Con Thi hoa cả mắt trÆ°á»›c kiến thức của hắn, ngồi nghe thằng đại trà thức nà y không biết chán, cố gắng theo tá»›i cùng các láºp luáºn vô cùng phức tạp. Có khi con nhá» xúc Ä‘á»™ng vì những phát biểu bất chợt cao thượng, “tuổi trẻ chỉ lá»›n lên được bằng sá»± dấn thân vì tình ngÆ°á»i, khi biết dà nh những tình cảm đẹp nhất cho những kẻ yếu kém, những con ngÆ°á»i vong thân trong má»™t xã há»™i áp bứcâ€, “Thi biết không, nhân váºt trong La Condition Humaine [12], khi được há»i tại sao Ä‘i đặt bom khủng bố, đã trả lá»i rằng kẻ khủng bố đầu tiên là cái chế Ä‘á»™ chà đạp lên nhân phẩm ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ngâ€. Con Thi hiểu lõm bõm, nhÆ°ng đủ thấy anh Tuân hÆ¡n hẳn mấy thằng nhãi cùng tuổi nó, còn sặc mùi sữa mà đã dám tá» tình vá»›i cô nà ng.
Ông anh của Thi không thiên vá» những lá»i lẽ to tát cao siêu, nhÆ°ng hắn bà n cãi chÃnh trị cÅ©ng hăng say chẳng kém gì khi nói vá» nhiá»u thứ khác, nhÆ° văn chÆ°Æ¡ng nghệ thuáºt, thể thao, thục bi da hay đánh phé. Chủ trÆ°Æ¡ng của Thà nh là cái gì cÅ©ng phải biết sÆ¡ sÆ¡ thì cuá»™c Ä‘á»i má»›i ra hồn. Là m sao sống cho hết mình, đón nháºn má»i kinh nghiệm, yêu ghét tá»›i cùng. Sách gối đầu của Thà nh là cuốn Les Nourritures Terrestres [13], má»™t bản tuyên ngôn kêu gá»i đốt sách, tá»± giải phóng mình khá»i rằng buá»™c của đạo đức xã há»™i, táºn hưởng tức thì từng giây phút của hiện tại. “Tụi mà y phải bung ra, lấy sá»± tìm kiếm cái má»›i là m lẽ sống, vứt Ä‘i giáo dục Khổng Lão đè nén cá nhân, thoát hẳn ra ngoà i tháp ngà trÆ°á»ng Tây, đừng tá»± trói mình bằng những thói quenâ€. Cho tá»›i chá»— nhảy đầm cÅ©ng phải từ chối mấy surprise-parties của bá»n Marie Curie [14] hiá»n nhÆ° bụt. Phải đến những chá»— có dân tứ xứ ăn chÆ¡i xả láng, nếu gặp đánh lá»™n thì chỉ việc chạy cho nhanh. NÆ¡i quen thuá»™c của Thà nh là cái bãi giữ xe của má»™t trÆ°á»ng tÆ° thục lá»›n, tối cuối tuần biến thà nh má»™t chợ nhảy cho cả trăm ngÆ°á»i. Cứ thế cho tá»›i ngà y ở đó có mấy anh biệt Ä‘á»™ng quân bất mãn, là m nổ tung lá»±u đạn cho đáng kiếp cái háºu phÆ°Æ¡ng quá vô tÆ°.
Thà nh lúc nà o cÅ©ng có má»™t mối tình để tâm sá»± vá»›i bạn bè. DÄ© nhiên nó chê loại con gái trÆ°á»ng Tây, kể cả mấy nà ng váy cá»±c ngắn và già y cổ cao kiểu Sylvie Vartan. Không, phải là má»™t ngÆ°á»i đẹp trÆ°á»ng Gia Long áo dà i trắng trong, hoặc má»™t thiếu nữ đứng bán hà ng ngoà i chợ tay thÆ¡m mùi trái cây. Äá»c xong Vòng Tay Há»c Trò [15] thì Thà nh si mê vô vá»ng má»™t chị ký giả hÆ¡n nó cả chục tuổi. NhÆ°ng lúc thất tình nặng hắn vẫn tâm sá»±, “Tao nghÄ© khổ vì tình yêu cÅ©ng là má»™t kinh nghiệm sống tháºt, đáng trải qua hÆ¡n những ngà y tháng vô vị của kẻ sợ thá» lá»a. Má»™t cuá»™c sống bình thản sẽ trở thà nh khô héo. Nói cho hai đứa mà y biết, tao nhất định không bắt chÆ°á»›c ông già tao. Ông luôn luôn Ä‘i tìm sá»± an toà n. Lo láºp gia đình sá»›m để đừng trá»… chuyện con cái, chá»n nghá» công chức để được yên thân, lúc nà o cÅ©ng là m giống thiên hạ cho chắc chắn không sai lầm. Còn lâu tao má»›i sống nhÆ° thếâ€.
Cà ng không thể hình dung má»™t cuá»™c sống chuẩn má»±c cho Tráng. Má»™t cá nhân chẳng bao giá» chân đụng đất, cứ tá»± vẽ lấy thá»±c tế cho riêng mình, tình cảm lúc nà o cÅ©ng quá Ä‘á»™. Tráng khác hai bạn mình ở chá»— không ghét trÆ°á»ng Tây. Giáo dục Pháp đã dẫn nó đến vá»›i những nhà văn lá»›n nhÆ° Victor Hugo, Aragon, Céline, Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Marguerite Duras. Tráng nó lá»›n lên trong các trang tiểu thuyết và các bà i thÆ¡. Nó thở bằng không khà của những vÆ°á»n văn. Nó lang thang ở những chân trá»i của tưởng tượng. Äối vá»›i nó, “thá»±c tế chỉ là hình ảnh nghèo nà n của những Æ°á»›c mÆ¡ biến thà nh thá»a hiệpâ€. Má»™t Ä‘iá»u kỳ lạ, có ai nhÆ° thằng Tráng nà y, nó nhìn hà ng ngà y những cảnh tượng Ä‘áºm nét của thá»±c tế thá»i đó, váºy mà đầu óc nó vẫn bay bổng táºn đâu.
Tráng là m kẻ hÆ°á»›ng dẫn cho hai thằng kia khám phá văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, trên con Ä‘Æ°á»ng tìm vá» nguồn của chúng nó. Bắt hai ông Tây con phải Ä‘á»c Võ Phiến, Phạm Công Thiện, Nhã Ca, Duyên Anh, Chu Tá». Thi cÅ©ng nháºp phong trà o, bá» thÆ¡ Prévert qua thÆ¡ Bùi Giáng. Năm 1967 là năm Tráng bắt đầu sáng tác. Má»™t hôm tá»± nhiên nó nghÄ© vá» cô em gái của bạn nhiá»u hÆ¡n thÆ°á»ng lệ, và mấy dòng thÆ¡ hiện ra từ từ nhÆ° má»™t Ä‘iệu khúc tình cá» nghe được. Rồi cÅ©ng cô Thi nà y trở thà nh má»™t nhân váºt tuyệt vá»i trong truyện ngắn đầu tiên của Tráng ta. Cái thằng chỉ há»c được và i giá» văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam ở trÆ°á»ng, lại là những giá» trÆ°a bạn bè thÆ°á»ng dà nh để ngủ và tiêu cÆ¡m, thế mà bây giá» nó đòi là m nhà văn má»›i chết ngÆ°á»i ta chứ! NhÆ°ng anh chà ng Tráng có má»™t uy tÃn ghê gá»›m vá»›i nà ng Thi. Con nhá» chắc chắn má»™t cái đầu nghệ sÄ© nhÆ° váºy là cả má»™t kho tà ng những cái đẹp trên Ä‘á»i nà y. Nó nà o ngá» chÃnh mình cÅ©ng hiện diện trong đó nhÆ° má»™t thần tượng hoà n hảo.
Và may hÆ¡n nữa, Thi không biết rằng ở cả ba thanh niên nà ng phục, các lý tưởng cao đẹp lẫn lá»™n vá»›i những nhu cầu suy đồi mang Ãt nhiá»u tÃnh bạo Ä‘á»™ng. Trong mắt há», nhiá»u giá trị Ä‘ang chảy nghÄ©a dần, bất kể sá»± ồn à o của những kẻ đạo đức giả cố duy trì má»™t tráºt tá»± xã há»™i đã rệu rã. Há» muốn vượt qua má»i cấm Ä‘oán để nhìn cho hết sá»± tháºt, xóa cho sạch những ảo tưởng còn lại ở mình. Không chừng có má»™t cái giá há» phải trả để trưởng thà nh và o những năm ấy.
Trò trụy lạc đầu tiên của Thà nh, Tuân và Tráng là uống rượu để say. Ruợu đối vá»›i chúng nó không là giải trà hay má»™t cách là m Ä‘Ã n ông. Rượu là phÆ°Æ¡ng tiện để trút bá» bá»±c bá»™i trong ngÆ°á»i. Rượu giúp lá»i nói bắn phá và o các Ä‘iá»u dÆ¡ bẩn thối tha nhìn thấy. Mục Ä‘Ãch là đi tá»›i táºn cùng cÆ¡n say, đến má»™t nÆ¡i giải thoát, ở đó không cần tháºn trá»ng từ tốn, tiếng cÆ°á»i tiếng khóc có thể báºt lên chân tháºt. Rượu loại nà o cÅ©ng được, thùng Bia 33 hay chai whisky, hết anh chà ng Johnny Äi Bá»™ thì qua nếp thang, hết nếp thang thì sợ gì mấy loại cồn pha trá»™n bán chui ở chợ trá»i. Ban ngà y ba đứa ngồi quán nháºu bình dân, chúng nó cần những quán tháºt rẻ để uống được nhiá»u, có khi đồ nhấm chỉ vá»n vẹn dÄ©a xÆ°Æ¡ng cá ghiá»n vụn. Ban đêm chui và o nhà thằng Tráng cho có chá»— kéo dà i đến sáng.
Căn phòng Tráng thiếu đủ thứ, phải trồng chất sách lên nhau để là m ghế ngồi. Buổi nháºu bắt đầu bằng những chiếc ly cụng và o nhau Ä‘Ã ng hoà ng, nhÆ°ng hãy dẹp Ä‘i mấy câu chúc tụng vô Ãch. Rồi bắt đầu những tranh cãi vỠđủ má»i Ä‘á» tà i. ChÃnh trị, gái, triết lý, má»™t tráºn đá banh, má»™t vấn Ä‘á» văn hóa, vân vân. Chuyện gì cÅ©ng biến thà nh phân tÃch, tổng hợp, lý luáºn, phản biện, khẳng định, suy rá»™ng. Thể nà o cÅ©ng có phần thằng Tuân ngáºp lá»™i trong mấy lý thuyết chÃnh trị, thằng Tráng mắt sáng ngá»i vì má»™t tuyệt tác văn chÆ°Æ¡ng, thằng Thà nh bênh vá»±c tá»›i hết nÆ°á»›c bá»t má»™t hiện tượng thá»i trang bị coi là vá»› vẩn. Nói nhiá»u khô cổ, lại phải uống, các ly sau đó cạn Ä‘i cà ng lúc cà ng nhanh. Những Ä‘iếu Mélia và ng, Bastos Ä‘á» rÃt không ngừng, chai sẽ tá»›i lúc tu thẳng không cần ly. Cho tá»›i khi rượu thấm sâu, là m rã rá»i má»i suy nghÄ©, khi ấy chẳng còn vấn Ä‘á» nà o quan trá»ng, nói gì cÅ©ng thừa thãi. Thằng Thà nh sẽ đòi cây Ä‘Ã n ghi ta, rồi để chá»c tức bạn, giá»ng thÆ° sinh của nó sẽ Ä‘i và i bản nhạc lÃnh tráng, “anh là lÃnh Ä‘a tình / tình non sông núi biển...â€, “má»™t trăm em Æ¡i / chiá»u nay má»™t trăm phần trăm...â€, “viết tên em trên ba lô nặng chÄ©u / bÆ°á»›c quân hà nh dừng chân đồi hoa tÃm...â€, “em háºu phÆ°Æ¡ng / còn anh nÆ¡i tiá»n tuyến...â€. Bà n tay run rẩy của thằng Tráng sẽ nguệch ngoạc trên giấy và i câu chữ Ä‘iên cuồng nó gá»i là “những vết hằn trên thân thể của tình thÆ°Æ¡ngâ€. Thằng Tuân sẽ lục tìm má»™t cuốn sách có ná»™i dung xứng đáng là m gối cho nó ngả mình. Từ đó bất mãn lại trở vá». Vì những chuyện tình không đẹp nhÆ° trong nhạc thÆ¡. Vì chẳng mấy ai bây giá» còn tá» tế vá»›i nhau. Vì cái loạn của xã há»™i đã lan trà n và o óc và o tim con ngÆ°á»i. Lá»i nói quay ra chá»i Ä‘á»i. Không gian chung quanh cứ má» dần, thằng nà o đó nói gì nghe không còn rõ, chẳng biết có hay không má»™t tiếng khóc, rồi mắt bắt đầu nhìn thấy những bức tÆ°á»ng chuyển Ä‘á»™ng, cuối cùng cÆ¡n nôn má»a áºp đến nhÆ° má»™t khoái lạc tá»™t cùng, chẳng kịp dìu nhau ra tá»›i sông đằng sau nhà .
Ba thằng hay kể cho nhau những câu chuyện lừa dối giữa Ä‘Ã n ông và đà n bà . Những quan hệ giả dạng tình yêu. Vì dứt khoát không thể có tình yêu khi chiến tranh là ná»—i ám ảnh thÆ°á»ng trá»±c, khi lối sống vá»™i chỉ có những trao đổi nhất thá»i, khi ngÆ°á»i ta già nh giá»±t nhau má»i thứ để tồn tại. Những câu chuyện đó là m ba đứa chúng nó chỉ còn biết yêu những hình bóng thiên thần mình tưởng tượng. Vá»›i con gái Ä‘á»i tháºt chẳng còn gì khác ngoà i thèm muốn thể xác. Năm 1967 là năm ba cáºu rủ nhau “xuống xómâ€. Má»™t Ä‘Æ°á»ng tắt để trưởng thà nh cho xong. CÅ©ng có cái thu hút của mục đồi bại tuyệt đối, không ná»a vá»i.
Äó là những buổi trÆ°a cuối tuần, ở ngoà i hẳn thà nh phố, chá»— bắt đầu những con Ä‘Æ°á»ng đất lồi lõm duá»—i dà i giữa những cánh đồng khô. Xóm là và i căn nhà mái tranh tụm lại Ä‘Æ¡n sÆ¡ giữa má»™t không gian thoáng tÄ©nh. Những khách tuổi Thà nh, Tráng và Tuân không gây ngạc nhiên, chá»— nà y đủ loại thế hệ, giống nhau ở túi tiá»n giá»›i hạn. Ba chà ng thanh niên đã quen hầu hết các bà chị, Ãt thay đổi hÆ¡n các cô gái. Chị Hai xÆ°ng hô vá»›i há» là má và con, chị Búp lần nà o cÅ©ng có má»™t chút kẹo gừng cho ba cáºu khi vá», chị Tố Huệ chỉ thÃch phết Ä‘Ãt thằng Tuân, “con trai gì mà trắng nhÆ° bá»™t gạoâ€. Ba đứa là m vẻ ung dung thoải mái. TrÆ°á»›c hết là ngồi xuống gá»i bia hÆ¡i và há»™t vịt lá»™n. Thỉnh thoảng được má»™t em đến phẩy quạt lá, có lẽ cần khô mồ hôi trÆ°á»›c cuá»™c cá» xát xác thịt. Chúng nó bắt chuyện những kẻ ngồi gần, má»™t anh lÃnh vừa thoát địa ngục, má»™t nhà tiểu thÆ°Æ¡ng tá»± thưởng mình nhân má»™t lần chúng mối, hay má»™t cô gái quả quyết chỉ là m việc ở đây má»™t thá»i gian ngắn. Thủng thẳng rồi Thà nh sẽ đòi má»™t em nhất định, thế má»›i đúng là khách quen thuá»™c, nà ng TÆ¡ hay cÆ°á»i toe toét hay nà ng Huệ Cúc mắt buồn vá»i vợi. Hai thằng kia sẽ ngắm nghÃa xem thân thể nà o đáng thá», đừng quá gân guốc, tuổi tác không quan trá»ng, bá»™ ngá»±c thì thÆ°á»ng không đến ná»—i nà o ở mấy cô nông dân. Sau đó thằng con trai theo cô gái và o má»™t không gian nhá», không thể gá»i là phòng vì sà n là đất, và chẳng có gì ngoà i tấm phản trải chiếu và cái cháºu nhôm sẵn nÆ°á»›c vá»›i chiếc khăn lau. Cô gái không son phấn, không đồ lót dÆ°á»›i bá»™ bà ba, cô sẽ không nói em yêu anh và không cho hôn môi. NhÆ°ng cáºu khách trẻ sẽ được trá»n vẹn má»™t thân thể Ä‘Ã n bà , nhẫn nại, thông cảm, đôi khi trìu mến. Äối vá»›i hắn, ngÆ°á»i phụ nữ ấy không có khuôn mặt, quá khứ và tÆ°Æ¡ng lai cÅ©ng không, nhÆ°ng nà ng chịu đón nháºn tất cả thèm muốn lẫn hằn há»c đến từ má»™t thanh niên thân máºt trong má»™t lúc ngắn. Chỉ cần hắn đừng khó chịu vì tiếng radio mở lá»›n gần đó, hay giá»ng ngâm cải lÆ°Æ¡ng của cô gái là m tình ở phòng bên cạnh. Má»—i lần nhÆ° váºy, dÆ°á»›i những mái tranh che mÆ°a che nắng, ba đứa bạn lại tìm được má»™t nÆ¡i đổi chác không vắng hẳn tình ngÆ°á»i, và bến bá» cho những tâm trạng lạc loà i.
Buổi tối nóng ná»±c mấy đứa thÆ°á»ng leo lên sân thượng nhà Thà nh. Ở chá»— nà y không được quyá»n say sÆ°a và tranh cãi lá»›n tiếng, nhÆ°ng Tuân và Tráng được sá»± có mặt của Thi. Con nhá» luôn luôn lấy cá»› nà y cá»› ná» xuất hiện, nói chỉ ngồi và i phút vì báºn há»c, sau đó nháºp cuá»™c luôn. Khu nhà Thà nh không còn cái yên tÄ©nh trÆ°á»›c đây của má»™t khu gia đình công chức. Và i chá»— hẹn cho lÃnh Mỹ đã len lá»i và o giữa chẳng biết từ lúc nà o. NhÆ°ng trên sân thượng không khà nháo nhác của Ä‘Æ°á»ng phố bá»›t hẳn. Những con hẻm cháºt chá»™i phÃa dÆ°á»›i nhÆ°á»ng chá»— cho cả má»™t bà u trá»i bao la. Ba thằng vỠđây cho tâm hồn lắng dịu, để kể cho nhau những cuá»™c phiêu lÆ°u lẻ, chia sẻ vá»›i nhau những tâm tÆ° chẳng giữ được cho riêng mình. Có khi chỉ cần ngồi bên nhau trong ánh sáng mong manh của má»™t chiếc đèn dầu, hưởng những ngá»n gió thoảng, hát nhá» má»™t bản tình ca cho riêng má»™t ngÆ°á»i. Cả những giây phút im lặng cÅ©ng quý. Những lúc đó, hÆ¡i thở của đêm nghe sát gần, ấm áp nhÆ° tình bạn đã Ä‘á»ng lại nÆ¡i nà y.
Váºy mà yên lặng chẳng mấy khi được hoà n toà n. Thỉnh thoảng, ở má»™t hai nhà cách đó, có những cá»a sổ để vá»ng ra ngoà i tiếng đùa nghịch, tiếng cÆ°á»i, tiếng rú của mấy chà ng lÃnh Mỹ và mấy cô gái tiếp đãi. Những lúc đó, thằng Tuân đứng vụt dáºy, nó chạy từ góc nà y qua góc kia, nhìn cho bằng được khối thịt đồ sá»™ của thằng Ä‘Ã n ông ngoại quốc, thịt trắng hay thịt Ä‘en, đè lên thân thể nhá» bé của cô gái Việt. Chỉ có Thi theo dõi Tuân, cứ chá»±c đứng lên cản hắn rồi lại thôi, tất cả xót xa lá»™ rõ trên mặt. Thà nh mặc kệ, nó báºn lắng tai nghe kỹ tiếng ì ầm của đại bác hay bom rÆ¡i ở xa, “còn xa lắm chúng mà y Æ¡i, để tao Ä‘oán bao nhiêu cây số nhé, xem thá» xa hay gần hÆ¡n hôm trÆ°á»›câ€. Sau đó, là m nhÆ° Thà nh thất vá»ng vì khoảng cách không giảm nhanh hÆ¡n, cái khoảng cách bắt nó chịu Ä‘á»±ng mãi những ngà y tháng không tháºt. Tráng thì mải nhìn vá» những phÃa có há»a châu lùng địch hay bảo vệ thà nh phố. Những đốm sáng lóe ra trong và i giây, rồi sót lại những Ä‘Æ°á»ng rạch trên da trá»i trở vá» dần bóng tối. Tráng đã có lần tức giáºn, “Tại sao phải nằm mÆ¡ má»›i thấy được má»™t đêm bình thÆ°á»ng, chỉ có ánh sáng của trăng sao và âm thanh của gió?†Năm ấy chẳng có câu trả lá»i. Trên sân thượng nhà Thà nh đêm nhÆ° váºy, Ä‘au tiếng đại bác, tiếng bom, tiếng cÆ°á»i khả ố, và loang lổ vết sáng của những trái há»a châu. Khiến ba chà ng thanh niên và cô gái hoang mang vá» số pháºn may mắn của mình. Tiếng Ä‘Ã n giá»ng hát những đêm đó nặng cả má»™t ná»—i niá»m u uất. TrÆ°á»›c đây há» thÃch những bản nhạc tiá»n chiến, nhÆ° muốn chối từ hiện tại. NhÆ°ng năm 1967 há» không còn hát Văn Cao và Äoà n Chuẩn-Từ Linh. Há» chuyển qua các Ca Khúc Da Và ng của Trịnh Công SÆ¡n, những bản nhạc đã Ä‘Æ°a sá»± tháºt chiến tranh và o ý thức của tuổi trẻ đứng ngoà i cuá»™c.
Cuối năm cả ba đứa bạn Ä‘á»u Ä‘áºu tú tà i. Äối vá»›i Tuân, Ä‘i du há»c sau đó là chuyện Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên, nhÆ° đối vá»›i Ä‘a số bá»n há»c cùng lá»›p. ChÃnh phủ cấm Ä‘i Pháp thì nó Ä‘i Thụy SÄ©, rồi sẽ tìm cách qua Paris, chá»n má»™t trÆ°á»ng khoa há»c xã há»™i tiến bá»™. Qua bên đó nó sẽ được Ä‘á»c Karl Marx. Thà nh Ä‘áºu cao vì trúng tủ nhiá»u môn, Anh văn nó lại có sẵn bằng, nên được há»c bổng Ä‘i Mỹ. Tráng ở lại, có lẽ sẽ ghi tên và o Äại há»c Vạn Hạnh. Chẳng phải thằng Công giáo di cÆ° muốn đổi qua đạo Pháºt, nhÆ°ng nó phục má»™t và i khuôn mặt trà thức trong môi trÆ°á»ng đại há»c nà y. Thế là ba thằng bạn thân sẽ má»—i đứa má»™t con Ä‘Æ°á»ng. Tráng nói “hợp tan là lẽ vô thÆ°á»ng của má»i chuyện trên Ä‘á»iâ€. Cáºu ta đã bắt đầu phát ngôn nhÆ° má»™t Pháºt tá» chÃnh hiệu.
Tráng đứng ra tổ chức ở nhà lần há»p mặt cuối cùng, hai ngà y trÆ°á»›c buổi Tuân lên máy bay. Thi nhanh nhẩu tình nguyện là m bánh kem kiểu Pháp Ä‘em lại (ai cÅ©ng biết là mẹ nó sẽ lo), nên vấn Ä‘á» cô ả có mặt hay không chẳng còn đặt ra. Chúng nó đã đồng ý vá»›i nhau từ đầu, nhất định sẽ không phải là má»™t buổi chia ly bi đát, mà là dịp chà o mừng cuá»™c đổi Ä‘á»i của má»—i đứa. Căn phòng Tráng hôm ấy chÃnh nó cÅ©ng không nháºn ra, sạch đến Ä‘á»™ giả dối, có tá»›i cả má»™t lá» hoa Thi cho mượn. Äồ ăn là các món thịt chó thÆ¡m phức, mua ở quán “Sống Trên Äá»i†trÆ°á»›c mặt Viện Hóa Äạo Pháºt giáo. Thà nh tuyên bố cô em gái hôm nay ăn chay để giữ eo. Thức uống đặc biệt cao cấp, Tuân xin được của bố mấy chai rượu Ä‘á» Bordeaux và má»™t chai Chivas 15 năm. Ngồi ăn dÆ°á»›i đất nhÆ°ng có bát dÄ©a sang trá»ng của nhà Tuân và khăn vải chùi miệng nhÆ° Tây.
Chắc vì váºy mà không khà lúc đầu không mấy tá»± nhiên. Chủ nhà hÆ¡i quá vui, trong khi cô khách duy nhất mặt nhÆ° Ä‘Æ°a đám. May thay, món rá»±a máºn là m má»i ngÆ°á»i thoải mái dần. Những câu chuyện tiếu lâm được mang ra, cà ng lúc cà ng báºy. Con Thi cÆ°á»i khanh khách, cứ đòi kể thêm. Ä‚n vừa xong thì đến mục bất ngá» Tráng dà nh cho bạn. Nó ra ngoà i má»™t lúc rồi trở và o vá»›i ba Ä‘Ã n ông đầu trâu mặt ngá»±a. Dẫn đầu là má»™t gã đầu trá»c, được giá»›i thiệu là Bảy Búa, chúa đảng của xóm nà y, má»›i ở tù ra được và i tháng. Anh Bảy cÆ°á»i hiá»n là nh và nói nhá» nhẹ, “Äược tin hai anh sắp Ä‘i ngoại quốc, tụi em vô chúc các anh qua đó há»c cao hiểu rá»™ng, cho bá»n Mỹ nó hết khi rẻ dân mìnhâ€. Phái Ä‘oà n vui lòng ngồi xuống uống má»™t ly, chỉ má»™t ly thôi, gá»i là ly tình nghÄ©a. Äủ để con Thi bị thôi miên bởi những vết sẹo và hình xâm trên da há». Khi còn lại bốn đứa, chúng nó ngồi im lặng má»™t hồi lâu. Im lặng lần nà y nhÆ° muốn giữ lại thá»i gian. NhÆ° thấy hạn chế của những bà y tá» tình cảm. Rồi chúng nó thá» tiên Ä‘oán tÆ°Æ¡ng lai của nhau. Chẳng đứa nà o sẽ chỉ lo là m già u hay già nh địa vị trong xã há»™i. Chẳng đứa nà o sẽ tìm cho bằng được cách khôn ngoan hÆ¡n thiên hạ. “Tuân, những lý tưởng ở mà y, dù nhiá»u lúc là m mà y thất vá»ng vá» con ngÆ°á»i, chúng sẽ cho Ä‘á»i mà y lúc nà o cÅ©ng đầy đủ ý nghÄ©aâ€, “thằng Thà nh lục lá»i sá»± sống ở khắp nÆ¡i, nhá» váºy mà nó sẽ già u lên vá»›i những thế giá»›i tiếp nháºn từ từng cá nhân nó gặpâ€, “Tráng nà y, hà nh trình của mà y chỉ có thể cô Ä‘Æ¡n, nhÆ°ng mà y sẽ tá»± do hÆ¡n nhiá»u kẻ khác, và cái tá»± do nà y quý chẳng kém bất cứ niá»m hạnh phúc nà o mà y thiếuâ€... Sau đó mối đứa tìm má»™t bản nhạc vui để hát. NhÆ°ng khó quá, bà i nà o chá»n cÅ©ng buồn là m sao, cứ Ä‘i ná»a chừng lại bá». Cho đến khi Thi hát :
Xin cho mây che đủ pháºn ngÆ°á»i
Xin cho tôi má»™t sáng trá»i vui
Xin cho tôi đến táºn nụ cÆ°á»i
Cho tôi quên một nấm mồ tươi
Xin cho tôi xin vạn lần rồi
Một góc nà y chỉ biết rong chơi
Xin cho tôi yên pháºn nà y thôi... [16]
Giá»ng ba thằng con trai hòa và o giá»ng đứa con gái khi mắt
nà ng bắt đầu Æ°á»›t và lá»i hát không còn rõ. Chỉ lúc đó chúng nó má»›i hiểu, tình bạn nà y sẽ không bao giá» gặp lại. Tình bạn nà y thuá»™c riêng vá» cái thá»i những trái há»a châu là m quên Ä‘i các vì sao trong đêm.
Tháng 10.2005
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Tựa dịch tiểu thuyết kiếm hiệp Les Trois Mousquetaires của nhà văn Pháp Alexandre Dumas (1802-1870), ra năm 1844.
[2] TrÆ°á»ng trung há»c nữ của Công giáo Pháp.
[3] Bây giá» là trÆ°á»ng trung há»c Lê Quý Äôn.
[4] Cá»a hà ng của quân Ä‘á»™i Mỹ.
[5] Buổi khiêu vũ trong giới trẻ.
[6] Phòng trà nổi tiếng nhất thá»i đó, nằm ở Ä‘Æ°á»ng Tá»± Do (tên cÅ© của Äồng Khởi).
[7] Sau nà y là Câu lạc bá»™ Công nhân Lao Ä‘á»™ng , Ä‘Æ°á»ng Nguyá»…n Thị Minh Khai.
[8] Phe “Thế giá»›i Tá»± do†ở miá»n Nam gồm có quân Ä‘á»™i Mỹ, Việt Nam Cá»™ng hòa, Nam Hà n, Úc, Tân Tây Lan.
[9] Truyện của Thi Nại Am và La Quán Trung, kinh Ä‘iển trong văn há»c Trung quốc, viết và o thá»i Nguyên hoặc thá»i Minh.
[10] Loại xe đạp có gắn Ä‘á»™ng cÆ¡ ở phÃa trÆ°á»›c.
[11] Năm 1966, tổng thống Pháp Charles De Gaulle, trong diá»…n văn Ä‘á»c ở Pnom Penh, lên án sá»± can thiệp của Mỹ ở Việt Nam.
[12] Tiểu thuyết của nhà văn Pháp André Malraux (1901-1976), ra năm 1933 ; nhân váºt chÃnh là má»™t thanh niên Trung quốc theo chủ nghÄ©a vô chÃnh phủ.
[13] Tiểu thuyết của nhà văn Pháp André Gide (1869-1951), ra năm 1897, viết lại năm 1935.
[14] TrÆ°á»ng trung há»c Pháp, năm 1967 còn dà nh riêng cho há»c trò nữ.
[15] Tiểu thuyết của Nguyá»…n Thị Hoà ng, kể vá» tình yêu giữa má»™t cô giáo và há»c trò của mình, đã từng là m chấn Ä‘á»™ng dÆ° luáºn.
[16] Bà i Xin Cho Tôi của Trịnh Công Sơn, sáng tác năm 1965.
Vũ Hồi Nguyên
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y:
Tà i sản của khungcodangcap
Chữ ký của khungcodangcap