1. THUá»C PHIỆN VÀ NƯỚC TRUNG HOA
1/ Nước Trung Hoa đóng cá»a trước ngưá»i ngoại quốc.
Ngưá»i con trai thứ tư cá»§a Vua Ung ChÃnh nhà Thanh lên ngôi và o tuổi 25 là Vua Cà n Long (1736-1799). Và o lúc nà y, nước Trung Hoa tá»›i thá»i cá»±c thịnh vá»›i dân số 140 triệu ngưá»i, ngân sách thưá»ng có sẵn 500 triệu đồng và ng còn quân sÄ© lên tá»›i 250 ngà n ngưá»i trong đó có 50 ngà n ngưá»i Trung Hoa, số còn lại là ngưá»i Mãn Châu. Vua Cà n Long cÅ©ng như ông ná»™i cá»§a nhà vua là Vua Khang Hi (1662-1723) Ä‘á»u là những báºc thông thái, ham há»c, thà nh thạo cả vá» văn chương, toán pháp, thiên văn, vạn váºt. Nước Trung Hoa đã cá»±c thịnh dưới thá»i hai vua Khang Hi và Cà n Long nhưng sá»± phú cưá»ng đó không thể so sánh được vá»›i tình trạng kinh tế cá»§a các nước châu Âu như hai nước Anh và Pháp bởi vì và o thá»i kỳ nà y, Trung Hoa vẫn còn là má»™t xứ sở nông nghiệp, tổ chức xã há»™i vẫn như Ä‘á»i ÄÆ°á»ng, cổ lá»— giống như má»™t ngà n năm vá» trước và ná»n kỹ nghệ cá»§a Trung Hoa không có gì đáng kể.
Và o ngà y 1 tháng 9 năm 1793, trên con đưá»ng đất dẫn từ Bắc Kinh tá»›i Nhiệt Hà là cung Ä‘iện mùa hè cá»§a Vua Cà n Long, má»™t phái Ä‘oà n gồm 90 ngưá»i châu Âu mặc binh phục và triá»u phục ngồi trên xe hoặc trên lưng ngá»±a, đã di chuyển theo má»™t trăm vị quan chức ngưá»i Trung Hoa cưỡi ngá»±a chỉnh tá». Äi và o cuối Ä‘oà n là chiếc xe chở nhà ngoại giao ngưá»i Anh, Lord George Macartney. Äoà n đại biểu châu Âu nà y đã mang theo rất nhiá»u quà biếu vị Vua Trung Hoa. Äây là các món hà ng đặc biệt, những phát minh cá»§a ná»n kỹ nghệ tây phương mà ngưá»i Trung Hoa chưa từng thấy, chẳng hạn như các khẩu súng, đồng hồ đánh chuông, đồ sứ Derby, đèn pha lê và các dụng cụ thiên văn. Ngoà i ra còn có cả má»™t khinh khà cầu vá»›i nhân viên phi hà nh.
Vua Cà n Long lúc nà y đã ngoà i 80 tuổi và đã trị vì hÆ¡n 60 năm trên má»™t miá»n đất rá»™ng lá»›n nhất và cổ xưa nhất cá»§a thế giá»›i. Nhà Vua được coi là Thiên Tá», hay con cá»§a Trá»i, và nước Trung Hoa tá»± coi là quốc gia ở chÃnh giữa thế giá»›i, văn minh nhất, còn các ngưá»i ngoại quốc tây phương cÅ©ng như các dân tá»™c từ các nước chung quanh Trung Hoa chỉ là các kẻ man rợ, cho nên các quà biếu ngà y hôm đó cá»§a Lord Macartney chỉ là những đồ triá»u cống cá»§a những ngưá»i dân thần phục, chấp nháºn sá»± hèn kém.
Lord Macartney đã mang đồ biếu tá»›i Vua Cà n Long để hi vá»ng mở mang thương mại vá»›i ngưá»i Trung Hoa, nhưng nhà Vua đã không quan tâm. Ngoà i ra vị đại sứ ngưá»i Anh lại không chịu quỳ lạy, đầu chạm đất như các thần dân khác, má»™t dấu hiệu bà y tá» sá»± kÃnh trá»ng và thần phục. Chuyến Ä‘i ná»a vòng trái đất cá»§a Lord Macartney đã gặp thất bại và phái Ä‘oà n Anh đã trở ra biển, nhiệm vụ bất thà nh. Vá» sau, trong má»™t bức thư phúc đáp Vua George III cá»§a nước Anh, Hoà ng Äế Trung Hoa đã viết: “cách thức cá»§a chúng tôi không giống cá»§a quý vị. Và như vị đại sứ đã nhìn thấy, chúng tôi có đủ má»i thứ. Tôi không đánh giá cao các đồ váºt xa lạ hay tinh xảo cá»§a quý vị và không dùng chúng cho các ngà nh sản xuất cá»§a chúng tôi “.
Quả váºy, trong hà ng nghìn năm, nước Trung Hoa đã có má»™t ná»n văn minh tiến bá»™ nhất. Ngưá»i Trung Hoa đã biết dùng sắt, giấy, địa bà n, đồng hồ, chữ in rá»i, các dụng cụ thiên văn, và các phát minh cá»§a ngưá»i Trung Hoa đã được truyá»n qua châu Âu. Trong khi mà ở châu Âu, ngưá»i lÃnh chiến còn dùng gươm giáo thì ở Trung Hoa, quân đội đã biết dùng súng, há»a tiá»…n. Nước Trung Hoa đã sản xuất được nhiá»u mặt hà ng như tÆ¡ lụa, bông vải, đồ sứ, đồ sÆ¡n mà i... và đặc biệt là trà , và trà Trung Hoa đã được bán trên các thị trưá»ng cá»§a châu Âu. Ná»n văn hóa cá»§a Trung Hoa được phổ biến sang các quốc gia chung quanh và đó cÅ©ng là lý do tại sao ngưá»i Trung Hoa coi các dân tá»™c khác còn man rợ, thấp kém.
Nhưng và o đầu thế ká»· 19, thế giá»›i đã thay đổi. Cuá»™c Cách Mạng Kỹ Nghệ đã khiến cho các nước châu Âu trở nên cưá»ng thịnh và để tiêu thụ các sản phẩm kỹ nghệ, các nước phương tây tìm cách bà nh trướng máºu dịch. Và o năm 1557, ngưá»i Bồ Äà o Nha đã tìm cách thiết láºp các trung tâm máºu dịch vá»›i nước Trung Hoa tại cá»a sông Châu Giang, trên bán đảo Macao. Vua Cà n Long cá»§a nước Trung Hoa thá»i đó đã không cho phép ngưá»i ngoại quốc đặt các thương Ä‘iếm trên đất liá»n cá»§a Trung Hoa, và ngưá»i ngoại quốc cÅ©ng không được phép Ä‘i quá 40 dặm khá»i hải cảng Quảng Äông, nÆ¡i mà ngà y nay là thà nh phố Quảng Châu. Trong nhiá»u năm, ngưá»i châu Âu phải sống cách biệt, há» không được phép mang vợ con theo, không được bÆ¡i thuyá»n trên sông hay há»c tiếng Quảng Äông. Má»—i tháng, há» không được phép ra khá»i khu vá»±c chỉ định quá ba lần và khi Ä‘i, không được đông quá 10 ngưá»i và phải có má»™t thông ngôn ngưá»i Trung Hoa Ä‘i kèm và ngưá»i thông ngôn nà y chịu trách nhiệm vá» các hà nh vi hợp pháp cá»§a bá»n ngưá»i nước ngoà i.
Ngưá»i châu Âu như váºy bị giam hãm trong phần đất Macao ngoại trừ và o mùa mua trà , kéo dà i từ tháng 4 đến tháng 9. Và o mùa thương mại nà y, việc giao dịch phải do các dương hà nh (co-hong) cá»§a ngưá»i Trung Hoa láºp nên và đứng là m trung gian. Những giá»›i hạn áp đặt lên các nhân viên thương mại ngưá»i Anh tại Quảng Äông đã là má»™t phần quan tâm cá»§a công ty Äông Ấn thuá»™c Anh (the British East India Company). Trong nhiá»u năm, công ty nà y đã thiết láºp được các tuyến máºu dịch theo 3 đỉnh tam giác, là chuyên chở vải sợi cá»§a nước Anh tá»›i Ấn Äá»™, chở bông gòn cá»§a Ấn Äá»™ tá»›i Trung Hoa rồi mang trà , tÆ¡ lụa và đồ sứ từ Trung Hoa vá» nước Anh. Vấn đỠquan trá»ng không phải là các mặt hà ng mà là số tiá»n bạc to lá»›n mà công ty Anh đã phải trả cho Trung Hoa vì ngưá»i Trung Hoa dùng “bạc“ là m căn bản tiá»n tệ.
Trung Hoa đã bán cho các công ty ngưá»i Âu trà , tÆ¡ lụa, đồ sứ, các đồ váºt trang trÃ, rất nhiá»u so vá»›i những thứ mà há» nháºp cảng như đồng hồ, lông thú, đồ len và bông gòn hay các kim loại như chì, kẽm.. Vì váºy, số lượng bạc đổ và o nước Trung Hoa rất lá»›n, khiến cho đây cÅ©ng là má»™t lý do mang lại sá»± thịnh vượng cho triá»u đại Vua Cà n Long. Chẳng hạn trong tháºp niên 1760, hÆ¡n 3 triệu tiá»n bạc (taels) đã được trả cho Trung Hoa, rồi tá»›i tháºp niên 1770, số tiá»n lên tá»›i 7.5 triệu tiá»n bạc và sang tháºp niên sau, 1780, 16 triệu tiá»n bạc. Äến cuối thế ká»· 18, ngưá»i Anh thuá»™c công ty Äông Ấn phải tìm ra má»™t món hà ng trao đổi vá»›i các sản phẩm Trung Hoa, món hà ng đó là thuốc phiện.
2/ Trung Hoa ngăn cấm thuốc phiện.
Táºp quán hút thuốc phiện được bắt đầu tại miá»n Äông Ấn, rồi được các thương nhân ngưá»i Hòa Lan đưa và o nước Trung Hoa và o thế ká»· 17. Nhu cầu vá» thuốc phiện nà y tăng dần khiến cho và o tháºp niên 1820, tại Trung Hoa đã có 1 triệu dân ghiá»n. Thuốc phiện được chứa trong các thùng nặng từ 130 tá»›i 160 pounds (khoảng 75 kilô), tùy theo nÆ¡i sản xuất. Khởi đầu và o năm 1729, số lượng thuốc phiện nháºp và o Trung Hoa là 200 thùng, đã tăng dần lên 4.570 thùng và o năm 1800 và 10.000 thùng và o năm 1825 vá»›i trá»ng lượng trung bình cá»§a 2.000 thùng là 140 tấn. Phần lá»›n thứ thuốc phiện cá»§a ngưá»i Anh được trồng tại Bengal, là nÆ¡i công ty Äông Ấn được độc quyá»n trồng trá»t loại cây đó.
Từ năm 1729, đã có lệnh cá»§a triá»u đình Trung Hoa nghiêm cấm việc hút thuốc phiện và lệnh cấm nà y được lặp lại trong các năm 1796 và sau 1800, vì sá»± nghiện ngáºp là m hạ giá nhân phẩm cá»§a con ngưá»i, là m gia tăng độ tham nhÅ©ng trong chÃnh quyá»n và tÃnh nổi loạn trong dân chúng. Nhưng thuốc phiện đã kiếm ra con đưá»ng Ä‘i riêng cá»§a nó bởi vì những kẻ phân phối thuốc phiện Ä‘á»u liên hệ vá»›i các há»™i kÃn và các quan lại từ chối nháºn hối lá»™ và chống thuốc phiện thưá»ng bị Ä‘e dá»a. Năm 1796, ngưá»i kế nghiệp Vua Cà n Long là Vua Gia Khánh (1796-1820) đã ra lệnh cấm hoà n toà n má»i việc buôn bán và dùng thuốc phiện nhưng nhà vua nà y là má»™t nhà cai trị yếu kém. Tại bá» biển miá»n nam Trung Hoa, nạn trá»™m cướp hoà nh hà nh, có khi tầu thuyá»n cá»§a má»™t băng đảng lên tá»›i 500 chiếc và và o năm 1813, má»™t cuá»™c nổi loạn đã khiến cho 20 ngà n ngưá»i thiệt mạng. Các quan lại địa phương trở nên bất lá»±c, nháºn hối lá»™ và là m ngÆ¡ trước công cuá»™c buôn bán bất hợp pháp.
Äầu tiên, nÆ¡i trao đổi thuốc phiện sầm uất nhất là Hoà ng Phố (Whampoa), rồi từ năm 1821, địa Ä‘iểm táºp trung buôn bán thuốc phiện là hòn đảo Linding, nằm tại phÃa đông bắc Macao. Tại Calcutta, Ấn Äá»™, việc buôn bán thuốc phiện phần lá»›n do các nhà buôn gốc Tô Cách Lan và Hoa Kỳ đảm nhiệm. Năm 1831, công ty Tô Cách Lan Jardine và Matheson đã bán cho Trung Hoa 6.000 thùng thuốc phiện, hÆ¡n số lượng nháºp cảng trong 10 năm vá» trước, và lợi tức hà ng năm cá»§a công ty nà y lên tá»›i 100.000 bảng Anh. Tá»›i năm 1833, chÃnh quyá»n Anh bãi bỠđộc quyá»n buôn thuốc phiện cá»§a Công ty Äông Ấn, khiến cho số nhà buôn độc chất nà y tại Quảng Äông tăng lên gấp ba. Nguồn thuốc phiện đổ à o ạt và o Trung Hoa đã gây ra xung đột trá»±c tiếp giữa Trung Hoa và nước Anh.
Năm 1834, viên tổng quản trị máºu dịch ngưá»i Anh là Lord William Napier tá»›i Quảng Äông, đã khiến gia tăng sá»± hiểu lầm giữa Trung Hoa và các nhà buôn ngoại quốc. Lord Napier muốn chấm dứt việc máºu dịch qua trung gian cá»§a các dương hà ng và muốn đỠcao danh dá»± cá»§a nước Anh nên đã dùng tá»›i các chÃnh sách bị coi là ngu xuẩn. Sá»± hiểu lầm cÅ©ng gia tăng do vẻ ngoà i cá»§a ông Napier nà y. Là má»™t con ngưá»i cao, gầy, tóc Ä‘á», đối vá»›i ngưá»i Trung Hoa, Lord Napier đúng là hình ảnh cá»§a má»™t kẻ ngoại quốc man rợ. Ngoà i ra ông ta lại còn thiếu tế nhị, coi thưá»ng các luáºt lệ đặt ra cho ngưá»i ngoại quốc. Trong các bức thư gá»i cho vị phó vương, Lord Napier đã không dùng tá»›i những lá»i văn kÃnh cẩn khiến cho giá»›i chức Trung Hoa đã ra lệnh cho ông phải ra Ä‘i. Lord Napier từ chối. Tình hình trở nên căng thẳng.
Lord Napier đã biên thư vá» Anh Quốc, yêu cầu gá»i hạm đội tá»›i đánh chiếm Quảng Äông, phục hồi ná»n máºu dịch và xác nháºn vị trà cá»§a nước Anh tại Trung Hoa. Sá»± việc nà y đã khiến cho London và các nhà buôn ngưá»i Anh tại Trung Hoa phải lo ngại. Trong khi chỠđợi, Lord Napier đã tá»± ý hà nh động. Ngà y 7 tháng 9 năm 1835, 2 con tầu chiến Anh đã từ Macao tiến và o Quảng Äông và bắn phá các cÆ¡ sở phòng thá»§ cá»§a ngưá»i Trung Hoa ở hai bên bá». Chiến tranh toà n diện có thể bùng nổ thì chÃnh và o lúc nà y, Lord Napier đã mắc bệnh sốt và phải đồng ý rút tầu chiến vá» Macao. Cuối cùng, Lord Napier đã qua Ä‘á»i và o ngà y 11 tháng 10 năm đó. Äây là má»™t lối thoát, gỡ thể diện cho nước Trung Hoa.
Tá»›i đầu năm 1836, việc buôn bán thuốc phiện tại Quảng Äông vẫn gia tăng. Hà ng năm, có 30.000 thùng thuốc phiện đổ và o nước Trung Hoa và số dân nghiện ngáºp đã lên tá»›i 12 triệu ngưá»i, kể cả các đội quân phòng vệ hoà ng gia. Các ổ hút thuốc phiện lan trà n, từ loại bình dân tá»›i hạng sang trá»ng. Thuốc phiện cà ng đổ và o trong nước Trung Hoa, cà ng là m cho tiá»n bạc đội nón ra Ä‘i rất nhanh chóng. Trong 8 năm, 38 triệu đồng tiá»n bạc đã ra khá»i công quỹ hoà ng gia. Trước tình trạng báo động vá» ná»n kinh tế quốc gia và sức khá»e cá»§a ngưá»i dân, Vua Äạo Quang (1821-1850) đã ra lệnh đánh 100 roi tre và đeo gông và o cổ các kẻ nghiện hút nhưng các biện pháp ngăn chặn đã tá» ra không hữu hiệu. Năm 1836, có các cố vấn cá»§a nhà vua khuyên nên hợp thức hóa việc nháºp cảng thuốc phiện, đánh thuế và o loại hà ng nà y và giao việc bán thuốc cho các cá»a hà ng đặc biệt phụ trách. Ngưá»i phản đối mãnh liệt nhất giải pháp kể trên là Lâm Tắc Từ (Lin Zexu).
Lâm Tắc Từ là vị quan 54 tuổi, đỗ Tiến SÄ© và o năm 1811, đã ở trong Hà m Lâm Há»c Viện và đã từng là m quan tại các tỉnh Vân Nam, Giang Tô, Thiểm Tây và SÆ¡n Äông. Khi là m tổng đốc Hồ Bắc và Hồ Nam, Lâm Tắc Từ đã phát động phong trà o chống thuốc phiện nên tâu vá»›i vua rằng: “...không cấm tuyệt nha phiến thì nước cà ng ngà y cà ng nghèo, dân cà ng ngà y cà ng yếu, sau và i mươi năm nữa, không những không đủ tiá»n chi cấp binh nhu mà lại không có dân có thể là m lÃnh được...â€. Vua Äạo Quang bèn cá» Lâm Tắc Từ là m Khâm Sai Äại Thần kiêm Tiết Chế Quảng Äông Thá»§y Sư để thi hà nh chÃnh sách ngăn cấm thuốc phiện.
Lâm Tắc Từ tá»›i Quảng Châu ngà y 10-3-1839, liá»n ra lệnh thứ nhất cho các ngưá»i ngoại quốc, các kho hà ng tại Quảng Äông, các tầu thuyá»n có chứa thuốc phiện, phải giao nạp ngay loại hà ng cấm đó để tiêu há»§y. Lệnh cấm thứ hai là ngưá»i ngoại quốc phải thá» hứa không mang thuốc phiện tá»›i Trung Hoa và ai vi phạm sẽ bị chặt đầu. Tổng đốc Lâm Tắc Từ cÅ©ng viết thư cho Nữ Hoà ng Victoria cá»§a nước Anh, yêu cầu giúp tay và o việc bà i trừ thuốc phiện: “Những gì nghiêm cấm ở đây, các thần dân cá»§a nhà vua phải bị cấm sản xuất ra và những gì đã được là m rồi, nhà vua phải lục soát và ném xuống biển, và không bao giỠđể chất độc đó tồn tạiâ€.
Trước lệnh nghiêm cấm, cá»™ng đồng các nhà buôn ngưá»i Âu đã không tuân theo. Sau hai tuần lá»… chỠđợi, Tổng Äốc Lâm Tắc Từ cho quân đội bao vây nÆ¡i trú ngụ cá»§a các ngưá»i ngoại quốc và hạ lệnh cho các ngưá»i Trung Hoa là m công phải rá»i khá»i cá»™ng đồng đó. Các ngưá»i châu Âu như váºy đã sống trong cảnh bị giam hãm, há» có vẻ không quan tâm trước cảnh bị cô láºp. Nhưng có má»™t ngưá»i lo ngại vá» cách đối phó cá»§a ngưá»i Trung Hoa, đó là Äại Tá Charles Elliot, vị tổng quản trị máºu dịch.
Elliot trước kia là sÄ© quan Hải Quân Anh, nay ở tuổi 38, là má»™t con ngưá»i tham vá»ng và thá»±c tế, đã khuyên các nhà buôn Anh nên giao nạp số thuốc phiện cất giấu, nhá» váºy trong ba tháng, Lâm Tắc Từ đã tiêu há»§y 20,000 thùng thuốc phiện, đổ xuống sông Châu Giang. Trước việc ngăn cấm tại Quảng Äông, nguồn cung cấp thuốc phiện đã tìm các địa Ä‘iểm má»›i ở quá lên mạn bắc, và 9 tháng sau kỳ giao nạp thuốc phiện cá»§a Äại Tá Elliot, vẫn có 8,000 thùng thuốc phiện được đưa láºu và o nước Trung Hoa.
Trong má»™t bức thư gá»i vá» cho Bá»™ Trưởng Ngoại Giao Anh là Lord Palmerston, đại tá Elliot đã coi cuá»™c phong tá»a cá»§a ngưá»i Trung Hoa là “má»™t hà nh động bạo lá»±c nhục nhã nhất đối vá»›i má»™t quốc gia khác†và yêu cầu nước Anh phải can thiệp mạnh đối vá»›i Tổng Äốc Lâm Tắc Từ. Rồi tháng 7 năm đó, sá»± việc má»™t thá»§y thá»§ ngưá»i Anh say rượu, giết chết má»™t nông dân Cá»u Long, cà ng là m cho tình hình thêm căng thẳng. Äại Tá Elliot đã từ chối giao nạp thá»§y thá»§ Anh đó cho ngưá»i Trung Hoa xét xá» và Tổng Äốc Lâm Tắc Từ bèn ra lệnh cắt hết lương thá»±c cung cấp cho cá»™ng đồng ngưá»i Anh. Tá»›i ngà y 4 tháng 9, hai con tầu Anh Volage và Hyacinth đã xung đột rồi bắn phá 29 chiến thuyá»n Trung Hoa tại cá»a sông Châu Giang. 4 chiến thuyá»n Trung Hoa bị đánh chìm, nhiá»u chiếc khác bị thiệt hại nặng ná». Biến cố nà y được gá»i là “cuá»™c Chiến Tranh Nha Phiến thứ nhất “ (the First Opium War).
3/ Hiệp Ước Nam Kinh 1842.
Tại nước Anh, bức thư cá»§a Tổng Äốc Quảng Äông Lâm Tắc Từ đã gây ra phẫn ná»™ cho giá»›i chức Anh. ChÃnh quyá»n Anh hạ tối háºu thư cho Trung Hoa, gồm 3 Ä‘iểm: thứ nhất, bồi thưá»ng cho 20,000 thùng thuốc phiện đã bị phá há»§y, thứ hai, Ä‘á»n bù cho các nhà buôn ngưá»i Anh bị giam hãm tại Quảng Äông và thứ ba, bảo đảm sá»± an toà n cá»§a ná»n máºu dịch tương lai cá»§a nước Anh tại Trung Hoa. Äể yểm trợ cho tối háºu thư, chÃnh phá»§ Anh đã phái Ä‘i má»™t lá»±c lượng viá»…n chinh gồm 4,000 binh lÃnh chở trên 15 tầu chiến và cá»™ng vá»›i 5 tầu thuyá»n có võ trang, đã ở cá»a sông Châu Giang từ ngà y 21-6-1840. Ngưá»i Trung Hoa và o lúc nà y vẫn tin tưởng và o sá»± vượt trá»™i và sức mạnh quân sá»± cá»§a mình, mặc dù các chiến thuyá»n Trung Hoa còn dùng buồm và binh lÃnh vẫn còn được trang bị bằng các khẩu súng há»a mai cổ lá»— cùng vá»›i cung tên.
Hạm đội Anh sau khi tá»›i cá»a sông Châu Giang, đã bá» neo và i ngà y rồi Ä‘i lên mạn bắc, tấn công Äinh Hải, má»™t hòn đảo cá»§a Châu SÆ¡n nằm tại 75 dáºm vá» phÃa đông cá»§a thà nh phố Thượng Hải. Hạm đội nà y tá»›i mục tiêu và o ngà y 4-7-1840, và sau lá»i kêu gá»i ngưá»i Trung Hoa đầu hà ng không xong, các con tầu Anh đã bắn phá thà nh phố trong 9 phút rồi do không gặp kháng cá»±, binh lÃnh Anh đã trà n lên bá», cướp bóc. Sau khi rá»i Châu SÆ¡n, hạm đội Anh tiến lên mạn bắc, và o cá»a sông Hải Hà và o ngà y 15-8 và khi binh lÃnh Anh chỉ còn và i ngà y thì tá»›i được Bắc Kinh, Vua Tuyên Tông Äạo Quang quá lo sợ, bèn cách chức Lâm Tắc Từ và thay thế bằng Tổng Äốc Trá»±c Lệ là Kỳ Thiện.
Không giống như vị tiá»n nhiệm là Lâm Tắc Từ, Kỳ Thiện hiểu rõ hiệu quả quân sá»± cá»§a lá»±c lượng Anh. Chiến thuyá»n Anh có thể di chuyển mà không cần gió, chạy xuôi dòng cÅ©ng như ngược dòng dá»… dà ng, và binh lÃnh Anh được chỉ huy bởi những tướng tá được huấn luyện kỹ vá» nghệ thuáºt chiến tranh. Trong khi đó, quân lá»±c Trung Hoa còn do các nhà nho chỉ huy, các vị nà y giá»i vá» viết chữ đẹp nhưng lại không biết gì vá» kỹ thuáºt tác chiến.
Trước tình thế khẩn trương nà y, Kỳ Thiện cho rằng ưu tiên thứ nhất là phải là m giảm áp lá»±c quân sá»± đặt và o thà nh phố Bắc Kinh, tức là hạm đội Anh phải rút vá» phÃa nam. Trái ngược vá»›i Lâm Tắc Từ, Kỳ Thiện là má»™t vị quan vừa lịch duyệt, vừa biết cách dà n hòa, đã khuyên ngưá»i Anh nên thương thuyết tại Quảng Äông, nÆ¡i mà căn nguyên cá»§a vấn đỠcó thể được “điá»u tra từng chi tiết và các kẻ phạm lá»—i sẽ bị trừng phạt nghiêm ngặt“. Chiến thuyá»n Anh vì thế đã rút Ä‘i, nhưng sau ba tháng thảo luáºn không kết quả, ngưá»i Anh bèn quyết định tăng cưá»ng áp lá»±c. Ngà y 7-1-1841, các tầu chiến Anh đánh phá các pháo đà i tại Hạ Môn, Äinh Hải giết chết khoảng 500 lÃnh Trung Hoa mà chỉ chịu má»™t thiệt hại nhá». Sá»± việc nà y đã khiến cho và i ngà y sau, Kỳ Thiện phải ký má»™t thá»a ước vá»›i Äại Tá Elliot, chấp nháºn bồi thưá»ng 6 triệu đô la, nhượng cho nước Anh má»™t hòn đảo đánh cá nhá» nằm trong cá»a sông Châu Giang: đảo Hương Cảng. Nhưng thá»a ước nà y đã không là m vừa lòng cả Vua Äạo Quang lẫn Äại Tá Elliot, bên Trung Hoa cho rằng việc bồi thưá»ng đã Ä‘i quá xa còn phe ngưá»i Anh lại bất mãn vì số lượng bồi thưá»ng chưa đủ. Kỳ Thiện bị lá»™t chức tước, tịch thu tà i sản và xÃch cổ, đưa vá» Bắc Kinh, còn vị Bá»™ Trưởng Ngoại Giao Anh lại trách mắng Äại Tá Elliot là đã không coi trá»ng các chỉ thị cá»§a chÃnh phá»§ Anh.
Trong các tháng kế tiếp, đã xẩy ra nhiá»u tráºn xung đột trong vùng Quảng Äông giữa lá»±c lượng Anh và binh lÃnh Trung Hoa, đặc biệt là và o ngà y 24-5, quân đội Anh đã xông và o thà nh phố Quảng Äông. Ngà y hôm sau, Dịch SÆ¡n là vị quan anh em hỠđược Vua Trung Hoa cá» Ä‘i, đã đồng ý trả bồi thưá»ng 6 triệu đô la.
Tá»›i tháng 8-1841, lá»±c lượng tăng cưá»ng Anh từ Ấn Äá»™ đã tá»›i Trung Hoa, hợp vá»›i số binh lÃnh cÅ© và tấn công má»™t loạt các tỉnh nằm ven biển thuá»™c mạn bắc. Binh lÃnh Trung Hoa dù cho vÅ© khà còn thô sÆ¡, nhưng đã chiến đấu rất gan dạ rồi và o ngà y 10-3-1842, đã mở má»™t cuá»™c tấn công lá»›n và o hải cảng Ninh Ba, nÆ¡i ngưá»i Anh đóng quân. Trong tráºn chiến nà y, số tá» vong cá»§a binh lÃnh Trung Hoa rất cao.
Tháng 5 năm 1842, lá»±c lượng Anh tiến đánh phÃa nam cá»§a thà nh phố Thượng Hải và nÆ¡i nà y thất thá»§ và o tháng 6. Từ đây, lá»±c lượng Anh Ä‘i ngược dòng sông Dương Tá», chiếm thà nh phố Chiết Giang má»™t tháng sau. Ngà y 8 tháng 8 -1842, khi các tầu chiến Anh sẵn sà ng tiến đánh thà nh phố Nam Kinh thì má»™t nhóm các vị quan cao cấp Trung Hoa lên tầu chỉ huy Anh Cornwallis để thương thuyết.
Ngà y 29 tháng 8 năm 1842, Hiệp Ước Nam Kinh được ký kết, chấm dứt cuá»™c chiến tranh Nha Phiến thứ nhất và con tầu chỉ huy Anh đã bắn 21 phát súng thần công báo tin. Theo Hiệp Ước Nam Kinh, Trung Hoa phải chấp nháºn hòn đảo Hương Cảng là má»™t thuá»™c địa không thá»i hạn cá»§a nước Anh, chịu trả 21 triệu đô la bồi thưá»ng, mở cho ngưá»i Anh máºu dịch và cư trú tại 5 hải cảng là Quảng Châu, Hạ Môn, Phúc Châu, Ninh Ba và Thượng Hải. Năm sau, má»™t hòa ước phụ cá»§a Trung Hoa đã công nháºn nước Anh là má»™t “tối huệ quốc†(a most favored nation), tức là từ đây, được hưởng má»i quyá»n lợi mà các quốc gia khác có được tại Trung Hoa.
Sá»± yếu hèn cá»§a nước Trung Hoa và o lúc nà y đã bị các nước tây phương lợi dụng, khai thác và chỉ và i năm sau Hiệp Ước Nam Kinh, Trung Hoa đã phải ký kết các thá»a ước nhục nhã, tương tá»± vá»›i các quốc gia Hoa Kỳ, Pháp, Bỉ và Thụy Äiển.
Thuốc phiện là chất độc, được đổ à o ạt và o đất nước Trung Hoa nhưng trong các cuá»™c thương thảo và mặc dù các đại biểu Trung Hoa có đỠcáºp tá»›i việc nháºp thuốc phiện bất hợp pháp, Tướng Sir Henry Pottinger là tư lệnh binh lá»±c Anh tại Trung Hoa, đã cho rằng vấn đỠngăn chặn thuốc phiện là công việc mà chÃnh ngưá»i Trung Hoa phải tá»± giải quyết. Äại biểu Trung Hoa cÅ©ng yêu cầu ngưá»i Anh cấm trồng cây thuốc phiện tại xứ Ấn Äá»™, thì Tướng Pottinger bèn bác bá» và nói rằng là m như váºy tức là chuyển thị trưá»ng đó sang tay kẻ khác.
Sau khi nước Trung Hoa thua tráºn và phải ký Hiệp Ước Nam Kinh, việc máºu dịch thuốc phiện tại Trung Hoa không những vẫn tiếp tục, mà còn gia tăng vá»›i tốc độ nhanh hÆ¡n trước.