Năm nay bà nội tôi lên 120 tuổi.
Bà răng Ä‘en, vấn tóc, quanh năm áo trắng quần Ä‘en. Bà là nhà thầu Ä‘á»™c quyá»n cung cấp bữa cÆ¡m, quần áo và những váºt dụng trong và ngoà i vòng tưởng tượng cho toà n thể gia đình.
Nắp ấm nÆ°á»›c, yên xe đạp, áo trấn thủ, áo gối chăn mà n, mà n cá»a, áo cánh, và cả áo… đầm! Bà đo Ä‘o cắt cắt, tháo ra tháo và o đến bao giá» vừa ý má»›i thôi. Khá»i phải nói, tôi là ngÆ°á»i phụ việc đắc lá»±c nhất, xâu kim, xá» chỉ, ngâm vải… và tháo ra khi bà may há»ng. Bà dạy luôn, lược, Ä‘á»™t, vá, mạng, Ä‘an giá», Ä‘an võng… Chỉ có hai món bà không thể trổ tà i khéo tay là m lấy cho thiên hạ thất kinh. Sau khi chị tôi khóc mếu vì áo dà i bà may bó chặt thân hình con gái xinh xắn, khiến chị giống nhÆ°... cuốn chả giò, bà má»›i cho phép “Mẹ con nhà mà y đến tiệm Thu HÆ°Æ¡ng Ngã Bảy mà mayâ€. Còn món thêu, bà gá»i tôi đến lá»›p bà Cát TÆ°á»ng, má»™t ngÆ°á»i Hà Ná»™i sang trá»ng, ná» nếp, tinh tế... vá»›i Æ°á»›c mong vô vá»ng là tôi sẽ thêu áo gối, khăn bà n, khăn mùi soa cho cả nhà .
Bà tôi không thuá»™c loại bà thông bà phán hay “em là gái bên song cá»aâ€. Bà nhìn quanh quất, song cá»a há»› hênh, bà rút ngay ra “chèn cái hà ng rà oâ€. Kéo là bè, xi măng là bạn. Äinh là há», búa là hà ng. Kìm là con, cÆ°a là cháu. Muốn củi phÆ¡i mau khô, mua ngay 4 xe ba bánh gạch Ä‘á» lát sân. Chum hứng nÆ°á»›c vại muối dÆ°a sứt miệng, trá»™n xi măng vá. Muốn ăn riêu cua hóa phép nặn ngay má»™t cối xi măng, cua giai cua gái be bét ngay láºp tức không kịp là m thÆ¡ than thở pháºn cua cáy nghèo hèn. Bà đóng bà n, ghế đẩu, ghế con, sá»a trạn bát, là m già n thoa thiên lý, leo lên mái thay và i miếng ngói… "Không là m chó nó là m cho mình". Các ông thợ má»™c, thợ ná» trong vòng hai ki lô mét lé xệch cả mắt. Các chị tôi rất sợ hãi, chỉ e nhằm đầu thu hay cuối má»™t mùa đông, bà trét xi măng và o bất cứ món đồ nà o để bừa bãi là m bà ngứa mắt, bất kể là táºp thÆ¡ hay khăn mùi soa thêu tặng ngÆ°á»i tình cưỡi xe đạp Peugeot lạng qua lạng lại lúc trăng tà n trên hè phố.
Chợ ở bên kia Ä‘Æ°á»ng. Bà luôn chạy ầm ầm băng ngang, không bao giá» thèm nhìn xe qua lại. Lịch trình Ä‘i chợ của bà , chỉ đại thi sÄ© má»›i là m nổi bà i vè:
Sáu giỠrau tươi
Tám giỠcá thịt
MÆ°á»i giá» cam quÃt
Không tươi cũng rẻ
Chẳng sợ mua lầm
Äứa nà o lầm bầm
Bà cho ăn cám
Bà chỉ huy hà nh quân suốt từ sáng đến tối. Tôi lúc nà o cÅ©ng ở sát bên bà , vo gạo chẻ rau muống nhổ lông lợn chẻ củi cuốc đất trồng rau răm húng quế tÃa tô... Bà là ngÆ°á»i lạc quan, có thể anh dÅ©ng tái bản má»™t món ăn trong vòng má»™t tháng, nếu có lá»i khen ngợi, thÆ°á»ng là lỡ lá»i! Bà dáºy tôi lấy hoa nhà i Æ°á»›p trà , nấu súp Ä‘uôi bò, nấu canh hoa thiên lý, là m ô mai, gói bánh chÆ°ng, quáºy bánh bèo, viên bánh trôi bánh chay... Vừa là m vừa nếm vừa phụ vừa la vang dá»™i cả sÆ¡n hà , chó mèo thằn lằn rất kinh hãi...
Bà không biết chữ. Chỉ vá»›i và i cái tăm, bà tÃnh nhanh hÆ¡n máy. Bà nhá»› vanh vách ai hốt há»™i rồi, ai chÆ°a hốt. Tháng nà y nên bá» há»™i bao nhiêu… Bà còn nhá»› rà nh rà nh ngà y tháng nà o cho mẹ tôi mượn bao nhiêu lạng và ng mua nhà . Äứa cháu nà o nợ tiá»n mắt trÆ°á»›c mắt sau muốn quịt cÅ©ng không cãi Ä‘uợc. Thủ lãnh luáºt sÆ° Ä‘oà n chắc cÅ©ng chỉ giá»i đến thế, Ä‘a phần còn kém và i phân má»›i vẹn được tám chỉ.
Thú vui của bà , xem phim và nghe Ä‘á»c sách. Bà là khán giả trung thà nh của phim Ấn Äá»™, rạp Thanh Vân, Ä‘Æ°á»ng Lê Văn Duyệt, Chà Hòa. Äất rắn nở hoa tình, Sữa rừng thay sữa mẹ, Công chúa cá phò mã cùi, Hoà ng háºu Thủy cung… TrÆ°á»›c khi Ä‘i xem, bà sá»a soạn cÆ¡m nắm, rang thịt, là m ruốc… cứ nhÆ° tiá»…n Kinh Kha chết đói. Năm bẩy cái miệng phản đối, nhÆ°ng và o đến rạp ăn nhanh hÆ¡n cà o cà o châu chấu, còn há»i "có nữa không bà ". Má»—i tối, tôi Ä‘á»c cho bà nghe 5 trang được ná»a cái bánh giò, 10 trang được nguyên má»™t cái. Thỉnh thoảng bà gắt om lên, là m nhÆ° tôi là tác giả "tại sao lão LÆ°u Bị hÆ¡i má»™t tị là khóc mếu, lão Tà o Tháo thế mà hay, không gian thế thì là m sao lấy thiên hạ, thế ông Tôn Tẫn trốn đâu?" Chỉ có Ngá»n cá» gió đùa, Vì đâu nên ná»—i của ông Hồ Biểu Chánh là bà lặng im, thút tha thút thÃt. Bà hiếm khi khóc mếu. Chỉ hai lần bà hạt châu lã chã. Tháng mÆ°á»i năm 1955 khi thủ tÆ°á»›ng Ngô Äình Diệm đốt hình ná»™m hoà ng đế Bảo Äại, và tháng mÆ°á»i má»™t năm 1963 khi tổng thống Ngô Äình Diệm bị thảm sát. Dù không biết chữ, bà là ngÆ°á»i tá» tế nên vẫn mang trong đầu ý niệm tôn quân hoặc cảm thấy phút mở đầu cho má»™t thảm kịch mang tầm cỡ quốc gia.
Bà yêu mẹ tôi hÆ¡n ba tôi, đó là điá»u hiếm thấy nÆ¡i ngÆ°á»i Bắc. Ấy thế, những cháu và chắt Ä‘Ãch tôn má»›i chÃnh là thượng khách của hoà ng cung, bà yêu quà má»™t cách đặc biệt, luôn luôn dà nh bánh trái cho những nhân váºt bà cho là nối dõi tông Ä‘uá»ng, dù bà vốn Ãt lá»i, hiếm khi nhắc đến tông Ä‘Æ°á»ng ở đâu, ai còn ai mất.
Gia đình tôi không có nhiá»u cá»— bà n. Má»™t năm chỉ có hai ngà y, giá»— ông ná»™i và cúng Giao thừa. Ngà y giá»— ông ná»™i trùng vá»›i ngà y giá»— ông Khuất Nguyên, mồng năm tháng năm ta. Không chắc bà có biết ông Khuất Nguyên là ông nà o. Chỉ nghe ba tôi kể ông ấy mò mẫm ra bá» sông xem trăng, lăn tòm xuống, ba tôi đỡ không kịp, đến khổ. Bà là m rượu nếp từ mấy ngà y trÆ°á»›c. Vo gạo, rá»a lá chuối là tôi, nhÆ°ng lúc rắc men, bà đuổi cổ ra ngoà i. Và i lần rượu nếp kém ngon, bà chắc lưỡi tại tôi nặng vÃa. Bà mua bánh tro bánh máºt, buổi trÆ°a cúng chay ông Khuất Nguyên, sau cúng cái mồm, bà thá»±c tế bảo thế. Bà dáºy tôi vót Ä‘Å©a tre nhá» xÃu ăn rượu nếp. Vuốt chỉ hÆ¡i to, bà bắt vuốt Ä‘i vuốt lại bao giá» rõ xinh, rõ trÆ¡n. "Rượu nếp ai mà ăn vá»›i Ä‘Å©a to nhÆ° con đỉa? Khéo không ông Khuất Nguyên ông ấy giáºn, ông ấy là bạn của ông ná»™i nên má»›i mất cùng ngà y đấy."
Buổi chiá»u cúng ông ná»™i tôi, cúng mặn. Ông mất khi bà má»›i 37 tuổi. NhÆ° những bà góa cùng thá»i, bà không tÆ¡ hà o thêm ông lão nà o cho nặng bụng. Bà ở váºy, hết nuôi con rồi theo con dâu nuôi cháu. Ngà y giá»— cả nhà tất báºt nhÆ° má»™t bầy kiến. Ngâm măng miến, ngâm gạo Ä‘áºu xanh từ hôm trÆ°á»›c. Rá»a trái cây, là m gà , thái bắp cải su hà o, lau chùi bà n thá», dá»n dẹp nhà cá»a…
Những ngà y cuối năm báºn rá»™n gấp bá»™i, vì phải chợ búa cho năm ngà y. Các món khô mua từ má»™t tháng trÆ°á»›c cho rẻ, đèn hÆ°Æ¡ng măng miến má»™c nhÄ© kim chi táo tầu hạt sen nhãn nhục Ä‘Æ°á»ng phèn thạch trắng. Còn ná»a tháng, bà mua cam quÃt, vùi và o thùng cát giữ được lâu. Còn má»™t tuần, bà mua má»™t đôi gà , mang vá» nuôi thêm cho béo nung béo núc. Ngà y 29 Tết, hai bà cháu Ä‘i chợ, mua nhiá»u đến ná»—i phải Ä‘i xÃch lô vá». Bà ì ạch kéo kìn kìn lá chuối dây lạt bắp cải su hà o súp lÆ¡ củ cải cà rốt, rau thÆ¡m hà nh ngò gừng nghệ hà nh tá»i, khoai lang khoai tây cải xanh dÆ°a chuá»™t cà chua dÆ°a hấu, cá thu cá quả chân giò, bò bắp, nÆ°á»›c mắm Ä‘Æ°á»ng. Muối phải đầy hai lá» kẻo nhạt nhẽo cả năm.
Ngà y 28, bà gói bánh chÆ°ng. Nồi bánh chÆ°ng để ngoà i sân, suốt đêm canh củi buồn ngủ tÃt mắt. Năm nà o bà cÅ©ng gói cho tôi và i cái bánh bé tà tẹo. Chiá»u 30, Giao thừa, gia đình các anh chị và các cháu, cà ng ngà y cà ng gia tăng dân số, kéo nhau vỠđông đủ. Sáng mồng má»™t, bà xuất hà nh, mặc áo dà i mình khô hoa Æ°á»›t vấn khăn nhung Ä‘en quần sa tanh bóng chân dáºn hà i cong, Ä‘i má»™t vòng hà ng xóm rồi vá» xông nhà lấy. Suốt những ngà y Tết, bà n thá» hÆ°Æ¡ng thắp ngà o ngạt. Pháo hồng ròn rã, mừng tuổi rÃu rÃt, đánh tam cúc đến khuya, cắn hạt dÆ°a tà tách, ngÆ°á»i lá»›n hoà nhã, trẻ con không sợ cốc đầu tha hồ ăn uống chạy nhảy ồn à o không được chà choé không được gá»i nhau là con khỉ con tÆ°á»u.
Anh rể tôi Ä‘i đạo, những năm đầu là m rể môi cứ là mÃm chặt nhất định không ăn đồ cúng. Không ăn thì thôi, cà ng tốt. Mãi đến khi đẻ đứa con thứ năm, anh má»›i rón rén nháºp cuá»™c cá»— bà n, không thấy đấm ngá»±c bình bịch nữa, mà đã ăn thì không kém thuồng luồng ba ba. Anh rể tôi không há» biết là cùng khoảng thá»i gian ấy, từ 1962 đến 1965, đức Giáo Hoà ng Paul VI ban hà nh Vaticano II cho phép (!?) tÃn đồ Việt Nam cúng giá»— tổ tiên theo phong tục của mình. NhÆ°ng trá»i thì cao đất thì thấp, vua ở xa quan nha thì gần, cho nên dù Giáo Hoà ng không phải vua thÆ°á»ng, mà là le Roi des Rois, vua của các vì vua, phép vua Vatican vẫn thua lệ là ng xứ Việt. Bảo hoà ng hÆ¡n vua là thế. NgÆ°á»i mình lại còn thêm cái táºt rất thÃch vun xá»›i giấc mÆ¡ của ngÆ°á»i khác. Cha không rao giảng (hoặc không thà nh tháºt rao giảng), giáo dân đâu dám tá»± tiện. U Tam, ngÆ°á»i là m nhà tôi, không ăn là không ăn. Mấy ngà y Tết, thÆ°Æ¡ng u má»i má»i miệng, u chỉ thì thà o là m dấu thánh giá, má»™t tay xua nhÆ° xua ruồi, má»™t tay túm chặt "áo Äức Mẹ", may bằng vải bằng hai ngón tay lúc nà o u cÅ©ng Ä‘eo trong ngÆ°á»i không bao giá» giặt. Chị dâu tôi cÅ©ng Ä‘i đạo, trong gia đình chị hình nhÆ° còn có cả linh mục, chị ăn giá»— ăn chạp chà cha chà chát. Tôi yêu cái hồn nhiên của chị quá, Ä‘i trÆ°á»›c cả Vaticano II.
Nếu có dÆ° luáºn phà n nà n "ngÆ°á»i chết có biết ăn đâu mà cúng", thì quả là chỉ nghÄ© Ä‘i mà không nghÄ© lại, hoặc mượn cái gÆ°Æ¡ng của ngưòi khác mà soi mắt của mình. Dân tôi không giầu, nghèo là đằng khác, nhất là miá»n Bắc. Có ngÆ°á»i cả Ä‘á»i chÆ°a được ăn cÆ¡m trắng, lúc nà o cÅ©ng phải Ä‘á»™n ngô khoai. Quanh năm không phải lúc nà o cÅ©ng được ăn gà ăn miến, ăn quÃt ăn cam. Phải đợi đến ngà y giá»—, hóa kiếp má»™t con gà ngả ra đến năm bảy món. Không biết ngÆ°á»i lá»›n thế nà o, trẻ con nhÆ° tôi, Ä‘i qua Ä‘i lại, liếc lên liếc xuống mong hÆ°Æ¡ng mau tà n còn… hạ cá»—.
Cà ng ngà y, tôi cà ng nháºn ra, cúng giá»— không phải để ngÆ°á»i đã khuất hÆ°á»ng, nhÆ°ng là dịp con cháu sum vầy. Má»™t gia đình có phúc hay không, không phải giá»— to hay nhá», con vinh cháu hiển, nhÆ°ng là do con cháu yêu thÆ°Æ¡ng đùm bá»c nhau trong ý thức rằng ông bà mình chÃnh là cái cầu nối những thế hệ vá»›i nhau, những thế hệ chung những mất mát và những khổ Ä‘au, trăm năm nà y qua ngà n năm khác. Không tÆ° tưởng nà o thà nh bất tá» nếu không có ai là m nó sống lại. Linh hồn tổ tiên có cần gì cúng giá»—? NgÆ°á»i cần là những ngÆ°á»i còn sống. Thức ăn chỉ là phÆ°Æ¡ng tiện. Sì sụp trÆ°á»›c bà n thá» là thì thầm vá»›i ông bà , nhá»› lại thuở ánh đèn leo lắt hoang sÆ¡ nhÆ°ng cố chắp lại thà nh ngá»n hải đăng.
Cà ng lá»›n, tôi không mong hÆ°Æ¡ng tà n nhanh. Má»—i lần Ä‘i ngang bà n thá», tôi liếc lên ảnh ông ná»™i. Hôm ấy hình nhÆ° ông linh Ä‘á»™ng hÆ¡n. Nếu ông cất tiếng: "A, hôm nay chúng mà y nhá»› đến ông đấy à !", tôi cÅ©ng không ngạc nhiên. Má»—i lần thắp thêm nén hÆ°Æ¡ng, tôi lại nghÄ© đến ông bà tôi, cả hai bên ná»™i ngoại. Các cụ tên gì, bây giá» các cụ ở đâu, đã đầu thai kiếp khác chÆ°a? Linh hồn có vỠđây vá»›i con cháu? Sinh thá»i các cụ là m gì? Là m ruá»™ng hay chà i lÆ°á»›i, Ä‘Ã o giếng hay là m guốc. Cụ tôi cao nhÆ° cây tre, tròn nhÆ° há»™t mÃt? Các cụ có thÃch uống rượu, có biết chÆ¡i cá». Có cụ nà o được ná»a chữ, có lè nhè câu thÆ¡ Thi Xã con thuyá»n Nghệ An. Các cụ nằm xuống ra sao, ho lao hay bêu đầu chốn pháp trÆ°á»ng vì chống Pháp? Các cụ bà , hồi bé có bị đòn không? Ngà y tÆ° ngà y tết mặc áo tứ thân thắt lÆ°ng hoa Ä‘Ã o hay hoa thiên lý? Lấy chồng có biết mắt ngang tai dá»c hay rốn lồi quả quÃt? Có hẹn hò nhau ra bá» ao nghẹn ngà o thá» thốt chá» nhau kiếp nà y kiếp nữa?... CÅ©ng lạ, không bao giá» tôi há»i bà những Ä‘iá»u trên. Quả là tiếc, bà đã nằm xuống rồi.
Năm bà tôi 85 tuổi, thằng chắt ná»™i gần 2 tuổi bà rất yêu, bị bệnh mất. Mẹ cháu Ä‘i đạo, nên tiá»…n cháu có nhiá»u mà n linh Ä‘inh đầy kịch tÃnh. Cháu Ä‘uợc quà n trong nhà thá», bình an và ấm áp, hoa phủ đầy, đèn nến lung linh không tắt, cha mặc áo thêu đăng ten rẩy nÆ°á»›c phép tá lả, các bà mẹ công giáo Ä‘i theo ê a cầu nguyện cho cháu lên thiên Ä‘Ã ng. Cháu có muốn lạc xuống địa ngục cÅ©ng khó, vì Ä‘i chÆ°a vững. Tuy không bao giá» nghe bà ná»™i tôi là m ruá»™ng, nhÆ°ng bà vẫn có máu nông dân. Mà theo sách địa lý của ông bà Tăng Xuân An, lúc đó "90% dân Việt Nam là m nghá» nông". Máu nông dân xui khiến ngÆ°á»i ta giữ dịt những gì đã có, và cà o cấu cầu khẩn cho được những gì chÆ°a có. Oan cho nông-dân-bà -ná»™i, bà đâu Ä‘á»™c quyá»n cà o cấu chủ nghÄ©a? Bà chỉ là ngÆ°á»i cÆ¡ há»™i chủ nghÄ©a không kém cô nà ng Scarlett O’Hara trong Gone With the Wind của Margaret Mitchell. Vì thế dù bà đã qui y tam bảo, pháp danh Diệu Äế, bà tuyên bố muốn «đi đạo để có đất chôn» nhÆ° thằng bé cháu. Các bà trong há»™i Bà mẹ Công giáo nhÆ° cởi tấm lòng, đến thăm bà tôi má»—i ngà y dạy bà đá»c kinh. Trà nhá»› bà lúc ấy đã kém, lại thÃch bếp núc hÆ¡n nên dạy bà khó hÆ¡n lạc Ä‘Ã chui qua lá»— kim. Các bà mẹ Công giáo hết sức kiên nhẫn khi bà vừa há»c vừa quát nạt dÆ°á»›i bếp: "KÃnh mừng Maria đầy Æ¡n phúc Äức Chúa Trá»i, vặn nhá» lá»a khéo không khê cÆ¡m, ở cùng bà , bà có phúc lạ hÆ¡n má»i ngÆ°á»i nữ, Ä‘áºy lồng bà n lại không thôi con mèo ăn vụng cá con ranh con dạo nà y hÆ° quá, và Giê-su con lòng bà gồm phÆ°á»›c lạ a á á. Thánh Maria Äức Mẹ, khoai khét khèn khẹt sao không lấy ra, Amen, chúng mà y Ä‘i đâu cả..."
Má»™t hôm, các bà mẹ rụt rè tuyên bố bà ná»™i tôi đã thuá»™c lầu kinh đủ là m vui lòng Thượng đế trên trá»i lẫn loà i ngÆ°á»i dÆ°á»›i thế, các bà xin rút lui trong vòng tráºt tá»±, chỉ cần tôi Ä‘á»c thêm cho bà nghe vỠông thánh Gioan Tẩy Giả, ông thánh Phao Lồ, ông vua Ê Dzò Dzè [1] … là bà có thể chịu phép rá»a tá»™i.
Chúa gá»i bà rất nhanh vá» hưởng nhan thánh chúa. Bà cảm từ sáng đến chiá»u rồi Ä‘i, nhẹ nhà ng tÆ°Æ¡i tốt. Lúc ấy có má»™t mình tôi ở nhà . Bà nắm tay tôi há»i Ä‘i há»i lại: "Mẹ mà y đâu rồi, Ä‘i sao lâu thế, sắp vá» chÆ°a". Ná»a tiếng sau mẹ vá», hÆ¡i bà còn ấm. Linh mục nhà thá» TrÆ°Æ¡ng Minh Giảng đến táºn nhà ban đủ các phép Bà TÃch. May bà không biết, nếu không quyết há»i cho ra phép gì và o vá»›i phép gì rồi cất và o túi áo trong cà i hai ba kim băng cho khá»i rÆ¡i rá»›t. Äám ma bà tôi vui nhÆ° há»™i. Có đất, có hoa kết phủ kÃn bà , có con cháu chắt chÃt đông nhÆ° má»™t bá»™ lạc da Ä‘á».
Tôi vẫn thắc mắc không biết bà tôi nói tiếng gì vá»›i ông thánh Phêrô, ngÆ°á»i giữ chìa khóa cá»a thiên Ä‘Ã ng? Tiếng Việt hay tiếng La-tinh, tiếng Hebrew hay tiếng Tây Ban Nha? Nếu ông còn Ä‘i tìm thông dịch viên hữu thệ, liệu bà có đứng ngoà i cổng thiên Ä‘Ã ng rút ngay song cá»a múa vèo vèo, hay tìm búa đóng Ä‘inh tịt lại không cho ai và o hết. Nếu bà rình lúc thánh Phêrô say ngủ, (thánh cÅ©ng phải ngủ chứ) lá»t được và o, liệu bà có gặp ông ná»™i tôi ở đó? Không chắc. Bà ở thiên Ä‘Ã ng có rà o có dáºu, có cá»a có nẻo, có phép có tắc, còn ông tôi bay tứ tung khắp tám từng trá»i. Giải Ngân hà mênh mông, ông bà tôi nhÆ° hai vì sao ngược chiá»u nhau, có bao giá» gặp gỡ? Dẫu đã hết duyên, chẳng hay còn có nợ? Ôi mối tình già vẫn nặng, mà liệu thấy nhau có đặng?
Các bà mẹ Công giáo khuyên: "Ông bà và các cô các cáºu trở lại đạo để còn cầu nguyện cho cụ". Không gia đình nà o dân chủ và cởi mở nhÆ° gia đình tôi. Ai muốn Ä‘i đâu thì Ä‘i, không ai ép, không ai phản đối ai, mà cÅ©ng không thắc mắc mình có Ä‘i lạc hồi nà o khiến phải "trở lại". Gia đình tôi Ä‘i đạo, có lượng chứ kém vá» phẩm. Giả dụ có ai há»i tại sao tòa thánh từ Trung Äông chuyển sang La Mã, Amen có nghÄ©a gì, sẽ không có câu trả lá»i, không bị năm lÆ°á»m sáu nguýt là may. Xét ra chỉ có má»—i mẹ tôi là có ý thức, vì từ bé, mẹ tôi yêu hình ảnh các bà sÆ¡ nhân từ là m việc phÆ°á»›c thiện. Ba tôi chỉ thÃch nếm rượu nho bánh thánh và ăn bánh Noël "má»™t mình má»™t cái". Hôm là m lá»… rá»a tá»™i, ba tôi lượn lên lượn xuống rÆ°á»›c lá»… mấy lần, nếm rượu nho và bánh thánh đến ná»—i cha xứ thầm thì bảo: "Nà y, thôi Ä‘i chứ!". Ba tôi cÅ©ng thì thầm: "Rượu tạm được còn bánh xốp xồm xá»™p". Còn tôi vì yêu bà và thÃch hát thánh ca "Bà là ai bông huệ giữa chùm gai nhÆ° hồn thiêng mầu nhiệm nhÆ° Ä‘á»n vua vinh hiển nhÆ° thà nh thánh Salem. Bà là ai nhÆ° hà o quang Thiên chúa nhÆ° mùa xuân không úa nhÆ° vì sao mai rạng nhÆ° chÃnh cá»a thiên Ä‘Ã ng…"
Cho đến má»™t hôm, tôi ngá»™ ra rằng ai cÅ©ng có mẹ để yêu, không cần phải là m phiá»n mẹ Maria rồi cầu khấn lung tung khiến khuôn mặt dịu hiá»n của mẹ từ ngà n năm nay có bao giá» bá»›t thÆ°Æ¡ng khó sầu bi? Tôi cÅ©ng vẫn yêu nhạc nhà thá» dù biết rằng tháºt ra đó là lòng yêu tiếng Việt, vì nghe thánh ca bằng tiếng Ã, lòng tôi chẳng mảy may rung Ä‘á»™ng. Chị Ba tôi vì muốn lấy chồng phải theo đạo. Tóm lại, toà n cÆ¡ há»™i chủ nghÄ©a kiểu Scalett, rất kém "Æ¡n kêu gá»i". Còn các cháu nhá» thì không kể, vì sinh ra đã được rá»a tá»™i. Phe từ chối, có chị TÆ° không thÃch vì "Ä‘i đạo hết thì lấy ai là m giá»— ông bà ". Em trai út, thÃch Ä‘á»c sách triết lý, nên bảo Chúa ở khắp má»i nÆ¡i, Pháºt ở trong tâm, không cần qua trung gian ai cả.
Bà mất cách ông chỉ và i ngà y, nên mẹ và chị tôi vẫn cúng giỗ ông bà cùng một ngà y mồng năm tháng năm ta. Sau 75, giỗ chỉ sơ sà i. Khi cả nhà "đoà n tụ" ở Hoa Kỳ thì hoà n toà n không còn những ngà y đoà n tụ trong hương khói nữa. Chị Tư còn ở Việt Nam và có qua đây cũng thuộc thà nh phần... dân tộc thiểu số.
HÆ°Æ¡ng tà n khói nhạt và tình gia đình cÅ©ng nhạt phai. Thỉnh thoảng mẹ tôi soạn há»™p ảnh gia đình, tôi thoáng thấy hình ông ná»™i trong ấy. Có lẽ ảnh ông bà lạc háºu không hợp vá»›i nồi niêu soong chảo bóng loáng dÆ°á»›i bếp, nói chi đến phòng khách ngá»i sáng ánh đèn đồ đạc made in nÆ¡i nà y nÆ¡i ná». Cái bà n thá» made in Vietnam thoắt lạc lõng, để bên cạnh già n karaoke bóng loáng trông rất quê mùa, coi sao tiện. Ngà y năm tháng năm, mẹ tôi Ä‘i nhà thá» xin lá»… cho linh hồn Maria yên nghỉ trong tay Chúa. Ô, thế còn ông ná»™i yên nghỉ ở đâu?
Trong nhà chỉ có tôi nằm mÆ¡ thấy bà luôn. Bà chẻ củi, nhặt rau muống, giã cua đồng, leo lên mái nhà , giăng dây thép… in hệt nhÆ° khi còn sống. Lạ má»™t Ä‘iá»u, từ khi tôi định cÆ° ở Mỹ, tôi không gặp bà trong giấc mÆ¡ nữa. Ngăn sông cách biển hay bà đã đầu thai? Hay tại toà n thể gia đình đã "Ä‘i đạo", không còn hÆ°Æ¡ng khói cúng giá»— nhÆ° dạo còn ở bên nhà ? Các chắt gá»i bà bằng cụ ná»™i cụ ngoại không còn nhá»› tên bà , không bao giá» biết là chÃnh bà đã Ä‘i xÃch lô đến táºn nhà bảo sanh, áp má nhăn nheo và o khuôn mặt đẫm mùi sữa, trịnh trá»ng đón từng đứa vá» nhà . Ôi giá»i, chỉ má»™t bà cụ, nhá»› là m chi !
Thế nên những ngà y Tết, tôi lại bồi hồi, biêng biếc tiếc những ngà y gia đình Ä‘oà n tụ trong mầu hÆ°Æ¡ng khói. Nhá»› lắm thì lặng lẽ lấy cuốn Quê nhà của ông Phan Lạc Tiếp ra mà đá»c, mượn cái tình quê của ông mà ủ cái tình của mình.
Có lẽ ông bà tôi không cô Ä‘Æ¡n, vì thi sÄ© Viên Linh là m thÆ¡ thế nà y chắc cÅ©ng do thấm thÃa nguồn cÆ¡n:
"Các con ở tám phÆ°Æ¡ng trá»i.
Nhá»› cha nhÆ° nhá»› má»™t ngÆ°á»i ngoà i hiên"
Ôi, những ngÆ°á»i cô Ä‘Æ¡n, sao đông là m váºy!
Mỗi lần nghe ai lớn tiếng chuyện "vỠnguồn", tôi cứ ngơ ngác như con chim nhỠlạc đà n không thể nà o vượt được sông mê bến đục! VỠđâu? Nguồn nà o? Made in…?
Ba sinh đã không cần, mong chi hÆ°Æ¡ng lá»a?
Chú thÃch:
[1]Hérode hay Herod, vua xứ Judea. Theo Tân Æ°á»›c, ông là ngÆ°á»i ra lệnh giết hết trẻ em dÆ°á»›i 2 tuổi ở thà nh Bê-lem. Vì váºy ông bà Ju-se phải bồng chúa Giê-su trốn sang Ai Cáºp.
Kết Thúc (END)