|
02-09-2008, 03:44 PM
|
Guest
|
|
Bà i gởi: n/a
Thá»i gian online: 0 giây
|
|
Một ngà y của Ivan Denisovich_ Aleksandr Solzenisyn
Aleksandr Solzenisyn
Dịch giả: Äà o Tuấn Ảnh
ChÆ°Æ¡ng 1
Và o năm giá» sáng, nhÆ° thÆ°á»ng lệ, hiệu lệnh báo thức vang lên - tiếng búa đánh và o thanh tà vẹt treo cạnh sở chỉ huy. Tiếng kẻng rè ngắt quãng, yếu á»›t vá»ng qua lá»›p kÃnh băng đóng dầy đến hai đốt ngón tay, chẳng bao lâu đã im bặt: trá»i rét nên viên giám thị cÅ©ng chẳng buồn vung tay lâu là m gì.
Tiếng kẻng đã tắt, nhÆ°ng ngoà i cá»a sổ trá»i vẫn tối Ä‘en, y nhÆ° lúc ná»a đêm khi Sukhov dáºy Ä‘i vệ sinh. Chỉ có ánh sáng của ba ngá»n đèn và ng hắt và o cá»a sổ: hai chiếc ở vùng ngoại biên, má»™t chiếc soi khu vá»±c bên trong trại giam.
Không hiểu tại sao chÆ°a có ai tá»›i mở cá»a trại xá [1], và cÅ©ng không nghe thấy tiếng đám trá»±c nháºt kéo thùng vệ sinh để luồn đòn và o khiêng Ä‘i.
Sukhov không bao giá» ngủ quá lệnh báo thức, lúc nà o anh cÅ©ng dáºy đúng và o thá»i gian nà y, và nhÆ° váºy, trÆ°á»›c lúc Ä‘iểm danh, anh có hẳn má»™t tiếng rưỡi cho bản thân. Äây không phải là thá»i gian của công, mà là thá»i gian cá nhân. Những ngÆ°á»i từng trải cuá»™c sống trại giam, bao giá» cÅ©ng kiếm được chút gì đó và o quãng giá» nà y: có thể khâu thuê cho ai đó đôi găng tay từ miếng vải lót áo cÅ©; có thể mang đôi ủng dạ đã được sấy khô tá»›i thẳng giÆ°á»ng cho tay Ä‘á»™i trưởng già u có để hắn khá»i phải Ä‘i chân trần lục lá»i trong đống ủng tìm đôi của mình; hay chạy tá»›i các phòng kho xem có ai cần quét dá»n, hoặc khuân vác gì không; hay tá»›i nhà ăn thu dá»n bát Ä‘Ä©a trên các bà n, khuân từng chồng tá»›i chá»— rá»a - là m việc nà y tuy cÅ©ng có thêm được đôi ba miếng ăn, nhÆ°ng ở đó có vô thiên lủng kẻ tá»›i kiếm chác. Tuy nhiên, Ä‘iá»u tệ hại nhất là nhìn thấy chút cÆ¡m thừa canh cặn trong bát, không đừng được, lại thè lưỡi ra mà liếm. Sukhov nhá»› rất kỹ lá»i của tay Ä‘á»™i trưởng đầu tiên tên là Kuzmin - má»™t sói già trong trại giam mà ngay từ hồi bốn ba thâm niên tù đã có tá»›i 13 năm. Trên má»™t chá»— đất trống trong rừng, cạnh đống lá»a, hắn nói vá»›i đám ngÆ°á»i vừa bị Ä‘Æ°a thẳng từ mặt tráºn tá»›i :
- Các cáºu, ở đây là luáºt rừng. NhÆ°ng kể cả ở đây ngÆ°á»i ta vẫn sống được. Äi tong trÆ°á»›c tiên là những thằng liếm bát, tin và o trạm xá hay là m ăng ten cho bá»n cai ngục.
Vá» bá»n chỉ Ä‘iểm, tất nhiên anh ta nói đúng. Äám ấy cÅ©ng biết giữ thân lắm, song lại giữ thân bằng tÃnh mạng ngÆ°á»i khác.
Sukhov bao giá» cÅ©ng dáºy theo kẻng báo thức, nhÆ°ng hôm nay anh vẫn nằm ì trên giÆ°á»ng. Từ chiá»u hôm trÆ°á»›c anh cảm thấy khó chịu trong ngÆ°á»i, chẳng ra sốt rét, chẳng ra nhức xÆ°Æ¡ng. Cả đêm ngÆ°á»i lúc nà o cÅ©ng lạnh cóng, không sao ấm lên được. Cháºp chá»n ná»a thức ná»a ngủ anh cảm thấy lúc thì ốm hẳn hoi, lúc lại thấy Ä‘Æ¡ đỡ, và thấy sợ trá»i sáng.
NhÆ°ng buổi sáng vẫn cứ tá»›i nhÆ° thÆ°á»ng lệ.
Vá»›i lại ấm thế quái nà o được khi lá»›p băng tuyết chất đống trên cá»a sổ nhÆ° thế kia, còn trên tÆ°á»ng của trại xá - má»™t cái trại xá khốn nạn, dăng khắp những chá»— tiếp nối vá»›i trần là những mà ng băng má»ng trông nhÆ° mạng nhện.
Sukhov không dáºy, anh nằm trên giÆ°á»ng tầng trên cùng, chăn và áo buslat [2] đắp trùm đầu, còn hai chân nhét và o má»™t ống tay của chiếc áo bông. Anh không nhìn, song qua tiếng Ä‘á»™ng cÅ©ng biết hết những gì Ä‘ang diá»…n ra trong trại xá và trong cái góc của Ä‘á»™i anh. Ngoà i hà nh lang là tiếng bá»n trá»±c Ä‘ang huỳnh huỵch khiêng má»™t trong tám thùng vệ sinh. NgÆ°á»i ta cho đây là công việc nhẹ nhà ng, dà nh cho bá»n ngÆ°á»i tà n táºt, nhÆ°ng cứ thá» nhấc lên xem, chẳng phải trò đùa! Ở Ä‘á»™i 75 ngÆ°á»i ta Ä‘ang vất xuống sà n má»™t xâu ủng dạ vừa lấy từ chá»— sấy vá». Còn đây là tiếng Ä‘á»™i mình (Ä‘á»™i mình hôm nay cÅ©ng đến phiên sấy ủng). Äá»™i trưởng và đội phó Ä‘á»™i anh Ä‘ang im lặng Ä‘i ủng, giÆ°á»ng của há» kêu cót két. Tay Ä‘á»™i phó chắc bây giá» phải tá»›i chá»— chia khẩu phần bánh mì, còn Ä‘á»™i trưởng phải lên phòng chỉ huy nháºn công việc cho Ä‘á»™i trong ngà y.
Anh ta cÅ©ng chẳng dá»… gì khi hà ng ngà y phải đối mặt vá»›i mấy ông chỉ huy trại. Sukhov chợt nhá»› ra: hôm nay số pháºn sẽ được định Ä‘oạt - ngÆ°á»i ta Ä‘ang muốn đẩy Ä‘á»™i 104 của anh ra khá»i chá»— xây dá»±ng xưởng thợ sang má»™t công trình má»›i mang tên “Sotsbytgorogok†- “Là ng xã há»™i chủ nghÄ©a kiểu mẫu†(LXHCNKM). Cái LXHCNKM nà y hiện Ä‘ang còn là má»™t chá»— đất hoang phủ đầy tuyết mà muốn là m được cái gì trên đó thì trÆ°á»›c tiên mình phải Ä‘Ã o hố, chôn cá»c, dăng hà ng rà o dây thép gai để tá»± rà o mình lại, để mình khá»i trốn. Sau đó má»›i xây dá»±ng.
Ở đó chắc chắn trong má»™t tháng sẽ chẳng có lấy má»™t chá»— để mà sưởi - chẳng có lấy má»™t cái lá»u rách nà o để mà chui và o. Không có củi - lấy gì mà đốt? Chỉ còn biết dá»±a và o chÃnh mình thôi, và đó cÅ©ng cách duy nhất để tá»± cứu mình.
Äá»™i trưởng lo lắng tìm phÆ°Æ¡ng kế đùn việc nà y cho má»™t Ä‘á»™i nà o đó khù khá» hÆ¡n. Tất nhiên, Ä‘i tay không thì đừng hòng mà được việc. CÅ©ng phải có ná»a cân mỡ muối lót tay cho trại trưởng, có khi phải cả cân cÅ©ng nên.
Hay hôm nay mình tá»›i trạm xá xin cái giấy phép nghỉ má»™t ngà y? NgÆ°á»i ngợm là m sao cứ bải hoải bà i hoà i. Thì cứ thá», cÅ©ng chẳng mất gì.
Còn nữa, hôm nay cha giám thị nà o trá»±c nhỉ? Anh nhá»› ra, hôm nay đến phiên Ná»a Ivan, má»™t tay trung sÄ© gầy nhom, dà i Ä‘uồn Ä‘uá»—n, mắt Ä‘en. Thoạt nhìn hắn ai cÅ©ng hãi, nhÆ°ng khi đã biết hắn rồi, thì đây là ngÆ°á»i dá»… dãi nhất trong đám giám thị trá»±c - anh ta chẳng bao giá» nhốt ai và o xà lim, hay lôi ai tá»›i thủ trưởng quản chế. Thế là mình có thể nằm cho tá»›i lúc Ä‘á»™i 9 tá»›i nhà ăn.
Chiếc giÆ°á»ng tầng bên cạnh rung lên và chao đảo vì cả hai ngÆ°á»i cùng dáºy má»™t lúc - tầng trên là láng giá»ng Sukhov - anh chà ng Aliosa theo đạo Báp-tÃt [3], còn tầng dÆ°á»›i là Buinovski, trÆ°á»›c là trung tá hải quân.
Những ngÆ°á»i tù già khiêng thùng vệ sinh Ä‘ang cãi lá»™n, đùn đẩy nhau Ä‘i lấy nÆ°á»›c sôi. Há» chá»i bá»›i ầm Ä© nhÆ° mấy mụ Ä‘Ã n bà . Tay thợ hà n Ä‘iện ở tổ 20 rống lên :
- Ê, mấy lão bấc thối, có im Ä‘i không! - và ném chiếc ủng vá» phÃa há».
Chiếc ủng bay đánh vèo, Ä‘áºp và o cá»™t. Những ngÆ°á»i khênh thùng im bặt.
Ở Ä‘á»™i bên, tay Ä‘á»™i phó lẩm bẩm than phiá»n :
- Nà y Vasil Fedorych, bá»n ở phòng cấp lÆ°Æ¡ng đểu quá, má»i khi mình vẫn được bốn chiếc bánh mì chÃn lạng, hôm nay chúng thiến mất má»™t, còn có ba. Ai là ngÆ°á»i chịu đói đây?
Anh ta nói thầm, nhÆ°ng tất nhiên cả Ä‘á»™i Ä‘á»u nghe thấy và ai cÅ©ng lo: kẻ nà o sẽ bị truất khẩu phần chiá»u nay đây?
Sukhov vẫn nằm dà i trên chiếc đệm nhồi cứng mạt cÆ°a. Cứ sốt rét mẹ nó cho xong, chứ đừng có nhức má»i ná»a chừng, ná»a Ä‘oạn nhÆ° thế nà y, chẳng còn biết ra là m sao nữa.
Trong lúc anh chà ng Báp-tÃt lẩm nhẩm cầu kinh, Buinovski chạy vá»t và o phòng, lá»›n tiếng tuyên bố không cho riêng ai, nhÆ°ng vui mừng má»™t cách Ä‘á»™c địa :
- Nà o, các chiến sÄ© hải quân Ä‘á», hãy giữ vững! Äúng ba mÆ°Æ¡i Ä‘á»™ dÆ°á»›i không!
Và thế là Sukhov quyết định: đi trạm xá.
Song cÅ©ng chÃnh lúc đó má»™t bà n tay đầy quyá»n lá»±c lá»™t phăng tấm chăn đắp trên ngÆ°á»i anh, Sukhov hất chiếc trấn thủ ra khá»i mặt, nhá»m dáºy. PhÃa dÆ°á»›i, đầu ngang thà nh giÆ°á»ng tầng trên, là gã giám thị ngÆ°á»i Tác Ta gầy ốm.
Thế tức là thằng cha nà y trực đột xuất và hắn đã lẻn và o trại xá tự lúc nà o.
- S-854! - Tên Tác Ta Ä‘á»c con số ở tấm mụn trắng khâu trên lÆ°ng chiếc trấn thủ mà u Ä‘en của Sekhov - ba ngà y nhà đá, là m việc bình thÆ°á»ng!
Cái giá»ng nghèn nghẹn đặc biệt của hắn má»›i chỉ vang lên, tức thì trong trại xá má» tối, nÆ¡i không phải ngá»n đèn nà o cÅ©ng sáng, nÆ¡i ngủ trên năm chục chiếc giÆ°á»ng đầy rệp là hai trăm con ngÆ°á»i, láºp tức tất cả những ai còn Ä‘ang nằm vá»™i vùng dáºy và vá»™i và ng mặc quần áo.
- Vì tá»™i gì ạ, thÆ°a thủ trưởng? - Sukhov há»i, cố là m cho giá»ng mình đáng thÆ°Æ¡ng hÆ¡n là muốn biết lý do.
Là m việc bình thÆ°á»ng, có nghÄ©a má»›i chỉ má»™t ná»a nhà đá thôi, tức là vẫn được ăn nóng và chả còn lúc nà o mà nghÄ© ngợi. Nhà đá hoà n toà n, đó là ở hẳn trong xà lim, không được ra ngoà i là m việc và không được ăn nóng.
- Tại sao giá» nà y vẫn chÆ°a dáºy? Lên phòng chỉ huy! - Tên Tác Ta uể oải giải thÃch, vì cả hắn, cả Sukhov, và tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u đã hiểu lý do bị phạt.
Cái mặt nhẵn nhụi, nhăn nhúm của tên Tác Ta không biểu hiện Ä‘iá»u gì. Hắn quay lại tìm bắt thêm ngÆ°á»i khác, song tất cả má»i ngÆ°á»i, kẻ ngồi trong bóng tối, ngÆ°á»i ngồi dÆ°á»›i bóng đèn, Ä‘á»u đã xá» chân và o hai ống quần bông có ghi số hiệu ở đầu gối trái, hoặc đã mặc xong quần áo, khép vạt áo bông, chạy vá»™i ra, đứng chá» hắn ở ngoà i sân.
Giá Sukhov bị phạt nhà đá vì tá»™i khác cÆ¡, tá»™i mà anh đáng bị phạt, thì đã chẳng bá»±c mình đến thế. Äằng nà y bao giá» anh cÅ©ng là má»™t trong những ngÆ°á»i dáºy sá»›m trÆ°á»›c tiên. Song anh hiểu, chẳng thể xin xá» gì ở tên Tác Ta nà y. Và tiếp tục há»i cho phải phép, Sukhov, trên ngÆ°á»i vẫn chiếc quần bông không cởi lúc Ä‘i ngủ (phÃa trên đầu gối trái cÅ©ng vá má»™t miếng vải trắng có hà ng chữ Ä‘en đã bạc mà u S-854), mặc áo bông (đằng trÆ°á»›c ngá»±c và sau lÆ°ng chiếc áo nà y cÅ©ng in số hiệu nà y), vá»› lấy đôi ủng của mình trong cái đống ở trên sà n, Ä‘á»™i mÅ© (gắn cùng số hiệu ở đằng trÆ°á»›c), rồi Ä‘i theo tên Tác Ta.
Toà n Ä‘á»™i 104 Ä‘á»u nhìn thấy Sukhov bị giải Ä‘i, song không ai nói má»™t lá»i nà o: nói để là m gì, và liệu nói gì đây? GÃa có Ä‘á»™i trưởng thì anh ta có thể can thiệp đôi chút, nhÆ°ng hiện anh ta không có mặt. Sukhov cÅ©ng không nói vá»›i ai má»™t lá»i, chá»c tức thằng Tác Ta nà y là m gì. Không cần phải dặn, anh em khắc giữ suất sáng cho anh.
Hai ngÆ°á»i bÆ°á»›c ra ngoà i.
Băng giá láºp tức choán lấy hÆ¡i thở. Hai ngá»n đèn pha lá»›n chiếu bắt chéo khắp vùng từ những cái chòi dá»±ng ở góc xa. Những ngá»n đèn ở ngoại vi và trong khu vá»±c trại giam sáng trÆ°ng. Äèn nhiá»u đến ná»—i chúng hoà n toà n là m má» những ngôi sao.
Tiếng ủng nghiến rau ráu trên tuyết, những ngÆ°á»i tù Ä‘ang vá»™i chạy là m việc của mình, ngÆ°á»i Ä‘i vệ sinh, ngÆ°á»i tá»›i kho giữ đồ tiếp tế, ngÆ°á»i mang kê tá»›i bếp cá nhân, - ai cÅ©ng đầu rụt và o vai, áo bông cà i chặt cúc. Tất cả há» Ä‘á»u thấy lạnh không phải vì băng giá, mà vì ý nghÄ© suốt cả ngà y hôm nay sẽ phải ở ngoà i trá»i. Tên Tác Ta mặc chiếc áo khoác cà tà ng có viá»n nẹp xanh vẫn bÆ°á»›c Ä‘á»u, có vẻ nhÆ° băng giá hoà n toà n không chạm tá»›i hắn.
Hai ngÆ°á»i Ä‘i qua dãy hà ng rà o gá»— cao bao quanh khu trừng giá»›i - nhà tù bằng đá trong khu trại giam, cạnh hà ng rà o dây thép gai ngăn lò bánh của trại vá»›i tù nhân; qua góc trại chỉ huy, nÆ¡i thanh tà vẹt cÅ© dùng là m kẻng treo trên má»™t cây cá»™t bằng sợi dây thép to tÆ°á»›ng; qua má»™t cây cá»™t khác, trên đó, ở chá»— khuất gió và không cao lắm, có treo má»™t cái hà n thá» biểu bị băng tuyết bá»c kÃn. Sukhov liếc mắt nhìn lên chiếc ống mà u sữa vá»›i hi vá»ng: nếu nó chỉ âm bốn mÆ°Æ¡i mốt Ä‘á»™ thì tù nhân không bị xua Ä‘i là m việc. Chỉ có Ä‘iá»u hôm nay nhiệt Ä‘á»™ không xuống tá»›i bốn mÆ°Æ¡i.
Vừa bÆ°á»›c và o phòng chỉ huy, hai ngÆ°á»i láºp tức tá»›i thẳng chá»— giám thị. Hóa ra, nhÆ° Sukhov đã nghi nghi trên Ä‘Æ°á»ng: chẳng có nhà đá nà o cả, chỉ là sà n trong phòng giám thị chÆ°a được cá» rá»a. Lúc nà y tên Tác Ta tuyên bố tha tá»™i cho Sukhov và ra lệnh cho anh lau sà n.
TrÆ°á»›c đây việc lau sà n trong hòng dà nh cho má»™t tù nhân chuyên là m việc nà y và anh ta không phải là m việc ngoà i trại - tức là nháºn trá»±c tiếp công việc cần vụ trong phòng chỉ huy. Song sống lâu trong phòng các xếp, thÆ°á»ng xuyên ra và o chá»— ông thiếu tá, trưởng trại, trưởng ban an ninh, phục vụ há», đôi khi nghe lá»m được chuyện ná» chuyện kia mà ngay đến các giám thị cÅ©ng không được biết, hắn lên mặt, cho rằng lau sà n cho mấy tên giám thị tầm thÆ°á»ng không xứng vá»›i mình. Bá»n kia gá»i hắn và i ba báºn, cuối cùng hiểu ra, bắt đầu triệu đám tù thÆ°á»ng tá»›i là m công việc nà y.
Trong phòng giám thị lò sưởi cháy phừng phừng. Hai tên giám thị Ä‘ang đánh cá», cởi hết sống áo, chỉ để lại má»—i áo lót bẩn thỉu, còn tên thứ ba để nguyên cả áo bông có thắt lÆ°ng và nguyên cả ủng, Ä‘ang nằm ngủ trên má»™t chiếc ghế băng hẹp. Ở góc phòng có má»™t chiếc xô vá»›i miếng giẻ.
Sukhov sung sướng cảm ơn tên Tác Ta đã tha cho anh :
- Cám Æ¡n thủ trưởng! Từ giá» trở Ä‘i tôi hứa sẽ không bao giá» dáºy trá»… nữa.
Luáºt lệ ở đây rất Ä‘Æ¡n giản: xong việc - cứ việc vá». Bây giá», khi được giao việc, Sukhov cảm thấy hết nhức má»i. Anh xách xô ra giếng, tay không Ä‘i găng (vì vá»™i nên anh đã bá» quên đôi găng dÆ°á»›i gối).
Mấy tay Ä‘á»™i trưởng Ä‘i nháºn việc ở Ban kế hoạch sản xuất (BKHSX) Ä‘ang tụ táºp dÆ°á»›i chân cá»™t treo hà n thá» biểu. Má»™t tay trẻ hÆ¡n cả, từng là Anh hùng Liên Xô, trèo lên cá»™t lau chiếc hà n thá» biểu.
PhÃa dÆ°á»›i má»i ngÆ°á»i gá»i vá»›i lên :
- Cáºu thở ra chá»— khác ấy, kẻo nhiệt Ä‘á»™ tăng lên đấy!
- Lên cái con tiá»u! Lên cái gì!... không ảnh hưởng.
Turin, đôi trưởng của Ä‘á»™i Sukhov không có trong đám ngÆ°á»i nà y. Äặt chiếc xô và giấu hai tay và o ống tay áo, Sukhov tò mò đứng xem. Anh chà ng ở trên cá»™t nói giá»ng khà n khà n :
- Hai mÆ°Æ¡i bảy Ä‘á»™ rưỡi - *** tháºt!
Ngó lại một lần nữa cho chắc ăn, anh ta nhảy xuống đất.
- Cái nhiệt Ä‘á»™ kế nà y bố láo, toà n chỉ sai. - Có ngÆ°á»i nà o đó nói - Liệu ngÆ°á»i ta có chịu treo cái tốt trong trại tù không đây?
Äám Ä‘á»™i trưởng giải tán. Sukhov chạy ra giếng. DÆ°á»›i hai vạt mÅ© đã buông xuống nhÆ°ng chÆ°a buá»™c chặt, tai anh bị băng giá là m cứng lại.
Giếng bị băng phủ dầy nên mãi mới cho được cái xô qua cái lỗ ở miệng giếng. Còn dây kéo thì cứng lại như một cái que.
Sukhov xách chiếc xô bốc hơi vỠphòng giám thị và nhúng đôi tay đã mất cảm giác và o nước giếng. Anh thấy ấm hơn.
Tên Tác Ta không còn ở đó, trong phòng có thêm má»™t giám thị nữa, hỠđã thôi chÆ¡i cá» và thôi ngủ, Ä‘ang cãi nhau xem tháng Giêng nà y sẽ được lÄ©nh bao nhiêu kê (trong khu dân cÆ° tình hình thá»±c phẩm tháºt tồi tệ, và mặc dù tem phiếu đã hết từ lâu, song đám giám thị vẫn được Æ°u tiên so vá»›i dân trong khu, mua má»™t và i thứ giảm giá ).
- Äóng cá»a lại thằng ngu! Gió lùa! - Má»™t trong mấy tên giám thị quát lên.
Không nên là m Æ°á»›t ủng ngay từ buổi sáng. Dù có chạy được vá» trại cÅ©ng chẳng có đôi khác mà thay. Suốt tám năm tù Sukhov đã nắm vững tình trạng giầy dép. Có lúc qua cả mùa đông chẳng có lấy má»™t đôi ủng dạ, có lúc ngay giầy thÆ°á»ng cÅ©ng chẳng thấy, phải Ä‘i loại dép là m từ vá» cây phong hay dép mác STZ (tức loại dép được sáng chế từ vá» lốp ô tô cÅ© của xưởng máy cà y Cherlabinsk, lúc Ä‘i để lại vết lốp xe). Bây giá» tình hình giầy dép có phần khả quan hÆ¡n: dạo tháng MÆ°á»i (nhân được xuống kho vá»›i trại trưởng) Sukhov nháºn được má»™t đôi giầy chắc chắn, mÅ©i khoẻ, và đủ rá»™ng để có thể quấn tá»›i hai lá»›p vải bá»c chân. Suốt cả tuần Sukhov nhÆ° ngÆ°á»i được hưởng lá»… thánh, lúc nà o cÅ©ng khoái trá Ä‘áºp hai gót giầy má»›i và o nhau. Thế rồi và o tháng Chạp lại được phát ủng nữa chứ, Ä‘á»i tÆ°Æ¡i nhÆ° hoa, tháºt chẳng muốn chết tà nà o. NhÆ°ng có má»™t thằng chó má nà o đó ở phòng kế toán rỉ tai thủ trưởng rằng ủng thì vẫn phát, nhÆ°ng giầy thì phải thu vá», rằng không có cái lệ tù được lãnh hai đôi má»™t lúc. Và thế là Sukhov phải lá»±a chá»n: hoặc Ä‘i giầy cả mùa đông, hoặc Ä‘i ủng cho ấm, nhÆ°ng phải trả lại đôi giầy. Anh đã nâng niu đôi giầy, đánh cho da má»m ra, giầy má»›i là m sao chứ, ôi trá»i! Suốt tám năm ở tù anh không tiếc gì bằng tiếc đôi giầy ấy. Chúng sẽ bị đổ và o má»™t đống, đến mùa xuân chúng sẽ chẳng phải là của anh nữa. Hệt nhÆ° những con ngá»±a nhà đem ná»™p và o nông trang váºy.
Sukhov bá»—ng nảy ra má»™t sáng kiến. Anh nhanh nhẹn tụt vá»™i đôi ủng, dá»±ng chúng và o góc nhà , ném má»› vải bá»c chân lên trên (chiếc thìa rÆ¡i xuống sà n; dù có vá»™i và o nhà đá đến mấy, anh vẫn không quên dắt thìa và o ủng) và chân trần, anh nhúng giẻ đẫm nÆ°á»›c, lùa đại và o đống ủng của mấy tên giám thị.
- Thằng nà y, đồ khốn, nhẹ tay chứ! - Một giám thị co chân lên ghế, la lối.
- Sao lại gạo? Gạo chia theo định mức khác, không lấy gạo ra mà so được!
- Mà y nhúng ngần ấy nÆ°á»›c là m gì hở đồ ngu? Lau nhà kiểu gì váºy?
- Thưa thủ trưởng, không thế thì tà i thánh cũng chẳng cỠđược, sà n bẩn quá...
- Mà y đã nhìn thấy mẹ ** nhà mà y lau sà n bao giỠchưa hở đồ đầu lợn?
Sukhov đứng thẳng ngÆ°á»i, tay cầm miếng giẻ rá» nÆ°á»›c tong tong, miệng cÆ°á»i hồ hởi để lá»™ mấy chiếc răng khuyết do bị bệnh xung huyết đục thủng ở Ust-Izma năm 1943, năm anh đã vượt qua được. Mà vượt qua nhÆ° thế nà o chứ, ỉa chảy ra máu triá»n miên, cái dạ dầy lép kẹp chả chịu nháºn bất cứ thức gì. Bây giá» cái còn lại của thá»i kỳ ấy là giá»ng nói phá»u phà o tức cÆ°á»i của anh.
- Thưa thủ trưởng, tôi xa vợ từ năm 1941. Bây giỠchả còn nhớ bà xã ra là m sao nữa.
- Nhìn chúng lau nhà kìa, bá»n khốn kiếp, chẳng biết là m cái gì cả, mà cÅ©ng chẳng thiết là m nữa. Quân nà y không đáng ăn bánh mì, ăn *** má»›i phải!
- Nhưng việc chó gì mà ngà y nà o cũng phải lau sà n nhỉ? Là m sao hết ẩm được. Nà y, số 854! nghe đây. Lau qua thôi, nhúng nước vừa vừa chứ. Lau xong rồi xéo!
- Gạo! Không so kê với gạo được!
Sukhov lau sà n hùng hục. Công việc giống nhÆ° đòn xóc hai đầu: là m cho thiên hạ đòi há»i chất lượng, là m cho thủ trưởng chỉ cần tá» vẻ thôi. Nếu không tất cả đã ngá»m củ tá»i từ lâu rồi. Äó là cái chắc.
Sukhov lau qua sà n gá»— má»™t lượt nữa, không để sót má»™t chá»— khô nà o rồi ném luôn cái giẻ chÆ°a vắt và o phÃa sau chiếc lò, ra đến cá»a anh xỠủng, hắt chá»— nÆ°á»›c còn lại trong xô lên lối Ä‘i, chá»— các thủ trưởng hay qua lại, và đi tắt qua nhà tắm, qua nhà câu lạc bá»™ tối om, lạnh lẽo, đến nhà ăn.
Anh còn phải kịp đến trạm xá nữa, bây giá» lại thấy Ä‘au ê ẩm cả ngÆ°á»i. Lại còn phải tránh không để bá»n giám thị nhìn thấy trÆ°á»›c cá»a nhà ăn: trại trưởng đã ra lệnh triệt để bắt giữ và nhốt xà lim các phạm Ä‘i má»™t mình.
Hôm nay, trÆ°á»›c cá»a nhà ăn không đông ngÆ°á»i, không phải xếp hà ng. Quả là má»™t trÆ°á»ng hợp hi hữu. Và o thôi.
Bên trong nhà ăn mù mịt nhÆ° nhà tắm hÆ¡i, nà o là hÆ¡i nÆ°á»›c do băng tan ở cá»a trà n và o, nà o là hÆ¡i súp loãng của nhà ăn bốc lên. NgÆ°á»i các Ä‘á»™i ngồi la liệt sau bà n, hoặc đứng chen chúc ở lối Ä‘i giữa các dãy bà n chá» lấy chá»—. Vừa la lối, vừa len lá»i qua đám đông, hai, ba ngÆ°á»i thuá»™c má»—i Ä‘á»™i bê khay gá»— chất những bát súp và cháo, tìm chá»— trống trên bà n để đặt xuống. Gà o lên nhÆ° thế mà cái thằng ngá»› ngẩn nà y vẫn không nghe thấy gì, xô luôn và o khay ngÆ°á»i ta là m đổ tung đổ toé thế nà y! Tiện cái tay để không ông cho mà y mấy nhát và o gáy, và o gáy. Cứ phải là m thế cho chừa cái thói lá»› xá»› kiếm chác, liếm láp đồ ăn thừa mà vÆ°á»›ng cả lối Ä‘i.
Ở đằng kia, ngồi sau bà n là một chà ng trai trẻ đang là m dấu thánh trước khi ăn. Chắc là dân vùng Tây Ucraina, hoặc là phạm mới, chứ dân Nga thì từ lâu đã chẳng nhớ phải là m dấu bằng tay nà o rồi.
Ngồi trong nhà ăn vẫn lạnh, nên phần đông các phạm Ä‘á»™i mÅ© trong lúc ăn. NhÆ°ng mà há» chẳng vá»™i, vá»›t hết những mẩu cá thối bé tà lẫn trong đám lá bắp cải, rồi nhổ xÆ°Æ¡ng ra bà n. Khi xÆ°Æ¡ng cá chất thà nh đống sẽ có má»™t ngÆ°á»i nà o đó gạt xuống đất trÆ°á»›c khi Ä‘á»™i má»›i ngồi và o, và rồi xÆ°Æ¡ng sẽ bị dẫm nát bét dÆ°á»›i đất.
Nhổ ngay xương xuống sà n bị coi là bất lịch sự.
Giữa nhà ăn có hai dãy không ra cá»™t nhà , không ra dà n chống. Ngồi cạnh má»™t trong những cái cá»™t ấy là Fechiukhov, ngÆ°á»i cùng Ä‘á»™i vá»›i Sukhov, Ä‘ang giữ suất sáng cho anh. Äó là má»™t trong những thằng vét Ä‘Ä©a nhất Ä‘á»™i, còn kém cả Sukhov nữa. Bá» ngoà i tưởng chừng má»i ngÆ°á»i trong Ä‘á»™i ai cÅ©ng nhÆ° ai - cÅ©ng áo bông Ä‘en, cÅ©ng mang số - nhÆ°ng bên trong thì khác nhau lắm - có thứ báºc, đẳng cấp rõ rà ng. Buinovski, chẳng hạn, không thuá»™c hạng ngÆ°á»i ngồi giữ bát cho kẻ khác, hay chẳng phải việc nà o Sukhov cÅ©ng phải dúng tay và o, đã có những kẻ thấp kém hÆ¡n anh phải là m.
Nhìn thấy Sukhov, Fechiukhov thở dà i và đứng dáºy nhÆ°á»ng chá»— cho anh.
- Nguội hết cả rồi, tôi đã định sơi hộ anh. Cứ tưởng anh nằm nghỉ ở nhà đá cơ.
Hắn không đứng chầu, vì biết Sukhov sẽ không để lại chút gì cho hắn. Ai chứ cha nà y đánh nhẵn cả hai bát cho coi.
Sukhov rút chiếc thìa giắt trong bốt ra. Chiếc thìa nà y quý giá đối vá»›i anh, nó đã theo anh khắp miá»n Bắc. ChÃnh anh đã đổ khuôn cát đúc nó từ má»™t sợi dây nhôm và khắc lên dòng chữ: “Ust-Izma, 1944â€.
Sukhov bá» mÅ© khá»i cái đầu trá»c của mình - dù lạnh mấy anh cÅ©ng không bao giỠđể nguyên mÅ© mà ăn. Anh khuấy bát súp đã nguá»™i, vá»™i xem trong đó có gì. Vẫn nhÆ° má»i khi, không phải súp múc đầu nồi, cÅ©ng không phải súp vét nồi. Thằng Fechiukhov trong lúc giữ há»™ khẩu phần, dám há»›t của mình má»™t củ khoai tây lắm.
Súp trong trại đôi khi ngon do nóng, nhÆ°ng bây giá» tô súp của Sukhov đã nguá»™i ngắt. Dù váºy anh vẫn ăn cháºm rãi và nhâm nhi nhÆ° thÆ°á»ng lệ. Chả việc gì phải vá»™i, dù có cháy nhà cÅ©ng mặc. Ngoà i lúc ngủ, tù nhân được sống cho mình 10 phút và o bữa sáng, năm phút và o bữa trÆ°a và năm phút và o bữa tối.
Súp thì ngà y nà o cÅ©ng váºy, không thay đổi. Chỉ có tùy thuá»™c và o loại rau nà o trữ được trong mùa đông. Năm ngoái chỉ trữ được cà rốt, muối, vì váºy suốt từ tháng ChÃn tá»›i tháng Sáu năm sau trong súp chỉ có Ä‘á»™c má»—i cà rốt. Bây giá» là bắp cải thối. Trại được ăn ngon nhất và o tháng Sáu, khi má»i thứ rau Ä‘á»u đã hết, phải dùng đến lúa mạch. Tệ nhất là tháng Bảy, ngÆ°á»i ta trá»™n lá tầm ma xé nhá» và o nồi.
Cá thì toà n loại nhá» và rặt những xÆ°Æ¡ng. Thịt cá đã bị nấu rữa hết, chỉ còn dÃnh má»™t Ãt ở đầu và đuôi. Không bá» sót má»™t cái vẩy hay má»™t mẩu thịt còn dÃnh trên bá»™ xÆ°Æ¡ng cá, Sukhov nhai nát hết xÆ°Æ¡ng, hÃt lấy nÆ°á»›c, rồi nhả bã xuống bà n. Tất cả những gì có trong con cá anh ăn bằng hết, kể cả mang, kể cả Ä‘uôi, mắt cá anh cÅ©ng ăn nếu nhÆ° nó còn nguyên tại chá»—, chỉ khi nà o những mắt cá lá»›n bị long ra và nổi lá»nh bá»nh trong bát thì anh má»›i không ăn. Ai cÅ©ng cÆ°á»i anh vá» chuyện nà y.
Hôm nay Sukhov để dà nh được đôi chút: anh không có mặt trong phòng lúc phát khẩu phần bánh mì buổi sáng, vì váºy lúc nà y anh ăn súp không. Bánh mì lúc nà o ăn chả được, ăn sau cà ng đỡ đói.
Món thứ hai là cháo magara đã nguá»™i ngắt và đặc cứng vón thà nh từng cục. Cái món magara nà y có nóng cÅ©ng không ngon, ăn chẳng thấy no, vì chỉ Ä‘á»™c cá» là cá», có Ä‘iá»u nó mà u và ng nên trông giống mà u cháo mạch. NgÆ°á»i ta nghÄ© ra cách dùng nó thay cho hạt mạch và bảo rằng đó là há»c được của ngÆ°á»i Tầu. Khi nấu lên má»™t bát cháo nặng chừng 300gram - thế là ổn: cháo không ra cháo, nhÆ°ng thay được cho cháo.
Sukhov liếm thìa, giắt và o chỗ cũ trong ủng, đội mũ, rồi đi trạm xá.
Trá»i vẫn tối Ä‘en, những ngôi sao đã bị đèn pha của trại xua Ä‘i mất. Và hai luồng sáng rá»™ng của chiếc đèn pha vẫn quét Ä‘i quét lại khắp khu trại giam. Vì đây là trại đặc biệt [4], nên lúc đầu còn có cả pháo sáng chuyên dụng cho mặt tráºn nữa. Há»… Ä‘á»™ng mất Ä‘iện là ngay láºp tức pháo sáng vãi lên trá»i, trắng xanh Ä‘á» tÃm và ng, nhÆ° thể chiến tranh thá»±c sá»±. Sau nà y ngÆ°á»i ta ngừng bắn pháo sáng, có thể vì quá tốn kém.
Trá»i vẫn còn là đêm, nhÆ° lúc có lệnh báo thức, song ngÆ°á»i có kinh nghiệm căn cứ và o những dấu hiệu nhá» nhặt khác nhau dá»… dà ng biết được lệnh Ä‘iểm danh sắp sá»a nổi lên. Tên phụ việc cho thằng Thá»t (Thá»t là biệt hiệu đặt cho má»™t tên cần vụ trong nhà ăn. Hắn tá»± nuôi má»™t ngÆ°á»i giúp việc) Ä‘i gá»i trại xá 6 tá»›i ăn sáng. Äây là nÆ¡i dà nh cho những phạm tà n táºt, không thể là m việc ở ngoà i trại. Má»™t ông há»a sÄ© già đang táºp tá»…nh tá»›i bá»™ pháºn Văn hóa - Giáo dục của trại lấy sÆ¡n và cỠđể vẽ số hiệu lên quần áo của phạm. Lại thấy thằng cha Tác Ta Ä‘ang vá»™i vã sải bÆ°á»›c băng qua Ä‘Æ°á»ng vá» phÃa phòng trại trưởng. Không có mấy ngÆ°á»i ở ngoà i sân, có nghÄ©a tất cả các phạm Ä‘ang ngả ngốn trong phòng sưởi ấm, táºn hưởng những giây phút ngá»t ngà o cuối cùng.
Sukhov mau lẹ nấp ngay sau góc nhà để tránh mặt tên Tác Ta. Lần thứ hai mà để hắn tóm được thì khốn to. Mà cÅ©ng chẳng phải mình hắn, lúc nà o cÅ©ng phải mở to mắt ra mà nhìn, đừng bao giỠđể má»™t tên giám thị nà o bắt gặp anh Ä‘i má»™t mình, mà phải Ä‘i cùng vá»›i cả bá»n. Hắn rình bắt ngÆ°á»i hoặc để là m việc gì đó, hoặc để trút cÆ¡n giáºn dữ. Lệnh đã ban cho toà n trại: khi gặp giám thị phải bá» mÅ© cách năm bÆ°á»›c và chỉ được Ä‘á»™i sau khi Ä‘i được hai bÆ°á»›c. Có những giám thị nhắm mắt là m ngÆ¡, chả thèm để ý, nhÆ°ng cÅ©ng có những kẻ lấy là m khoái cái trò nà y lắm. Biết bao nhiêu phạm đã phải và o nhà đá vì cái trò nà y rồi, lÅ© chó đáng nguyá»n rủa. Thôi chả dại, hãy cứ tạm lánh và o cái góc nà y đã.
Tên Tác Ta Ä‘i khá»i, Sukhov vừa định Ä‘i tiếp tá»›i trạm xá thì chợt nhá»› ra anh có hẹn vá»›i tên ngÆ°á»i Latvi cao ká»u bên trại xá 7 để mua thuốc lá sợi của hắn và o sáng nay, trÆ°á»›c giá» Ä‘iểm danh. Từ sá»›m tá»›i giá» anh báºn quá nên quên khuấy Ä‘i mất. Anh chà ng Latvi nà y má»›i nháºn được đồ tiếp tế hôm qua, ngà y mai chắc sẽ chẳng còn lấy má»™t sợi thuốc. Lại phải đợi thêm má»™t tháng nữa, cho tá»›i khi hắn nháºn được đồ tiếp tế má»›i. Thuốc của hắn khá ngon, nặng vừa phải, lại thÆ¡m nữa. Thứ thuốc có mà u hÆ¡i nâu nâu.
Sukhov phân vân đứng lại nghÄ© xem có nên quay lại trại 7 không, nhÆ°ng trạm xá chỉ còn cách và i bÆ°á»›c chân. Anh sợ sệt tiến tá»›i báºc thá»m trạm xá, tuyết lạo xạo dÆ°á»›i chân.
Hà nh lang trạm xá, nhÆ° má»i khi, sạch tá»›i mức sợ phải bÆ°á»›c trên đó. TÆ°á»ng sÆ¡n mà u trắng sáng loá. Bà n ghế cÅ©ng trắng tinh.
NhÆ°ng cá»a của tất cả các phòng Ä‘á»u đóng. Các bác sÄ© giá» nà y chắc Ä‘ang còn nằm trên giÆ°á»ng. NgÆ°á»i trá»±c hôm nay là y tá Kolia Vdovuskin - má»™t chà ng trai trẻ, mình báºn blu trắng tinh, ngồi sau chiếc bà n nhá» sạch sẽ, Ä‘ang viết cái gì đó. Ngoà i ra không có ai.
Sukhov bá» mÅ©, nhÆ° khi đứng trÆ°á»›c thủ trưởng, và theo thói quen trong trại, không nhòm và o những chá»— không nên nhìn, song không thể không nháºn thấy Nikolai Ä‘ang viết những dòng chữ rất Ä‘á»u nhau và má»—i dòng, Ä‘á»u chằn chặn từ trên xuống dÆ°á»›i, được bắt đầu bằng má»™t chữ cái hoa viết thụt và o so vá»›i dòng kẻ. Sukhov tất nhiên hiểu ngay rằng đó không phải công việc, Nikolai Ä‘ang là m việc riêng, song chẳng hÆ¡i đâu mà để ý.
- Có việc nà y... Nikolai Semenych... hình nhÆ°... tôi bị ốm thì phải... - Sukhov ấp úng, có cảm giác sắp sá»a qụyt nợ ngÆ°á»i khác.
Vdovuskin ngừng viết, ngước đôi mắt to, lạnh lùng. Anh ta đội mũ trắng, mặc áo choà ng trắng, không có số tù.
- Sao đến muá»™n thế? Chiá»u tối qua sao không tá»›i? Anh biết buổi sáng trạm xá không khám bệnh chứ? Danh sách những tù nhân được nghỉ việc đã gá»i sang BKHSX rồi.
Sukhov thừa biết tất cả. Anh cũng biết bứt ra một lúc buổi tối đâu có dễ dà ng gì.
- Nhưng, Kolia à , khổ nỗi là lúc tối, khi cần nó có đau cho đâu...
- Äau ra là m sao? Äau cái gì?
- CÅ©ng không biết Ä‘au chá»— nà o nữa, nhÆ°ng toà n thân cứ rã rá»i.
Sukhov không thuá»™c những kẻ thÆ°á»ng xuyên chầu chá»±c ở trạm xá và Vdovuskin cÅ©ng biết váºy. Song anh ta chỉ được phép cho hai ngÆ°á»i nghỉ việc buổi sáng, và anh ta đã cho hai ngÆ°á»i nghỉ rồi. Tên của hỠđã ghi trong danh sách đặt dÆ°á»›i tấm kÃnh mà u xanh trên bà n và phÃa dÆ°á»›i bảng danh sách đã có má»™t Ä‘Æ°á»ng gạch chéo.
- Anh phải lo từ sá»›m chứ. Ai lại ngay trÆ°á»›c giá» Ä‘iểm danh bao giá»? Äây!
Vdovuskin rút một chiếc cặp nhiệt độ trong đám cặp nhiệt độ cắm trong một cái lỠgiữa những miếng gạc, lau khô, rồi đưa cho Sukhov.
Sukhov khép nép ngồi xuống chiếc ghế dà i đặt cạnh tÆ°á»ng, sát mép đầu ghế, cố không để nó bị láºt. Anh cố tình chá»n cái thế ngồi bất tiện nhÆ° váºy để tá» ra rằng mình xa lạ vá»›i trạm xá, rằng anh tá»›i đây đâu có xin xá» gì nhiá»u.
Vdovuskin lại tiếp tục viết.
Trạm xá là má»™t khu biệt láºp hẳn, nằm ở má»™t góc xa của trại và không má»™t âm thanh nà o vá»ng được tá»›i đây. Không má»™t tiếng tÃch tắc của đồng hồ - tù nhân không được Ä‘eo đồng hồ - đã có thủ trưởng quản thá»i gian cho há». Tháºm chà ngay tiếng chuá»™t cÅ©ng không nghe thấy, chúng đã bị con mèo của trạm xá vồ hết. Nó được nuôi để là m công việc nà y.
Ngồi trong má»™t căn phòng sạch sẽ, tÄ©nh mịch dÆ°á»ng nà y, dÆ°á»›i ngá»n đèn sáng choang và chả phải là m gì những suốt năm phút đồng hồ, Sukhov cảm thấy kỳ kỳ thế nà o. Anh ngắm nghÃa tất cả các bức tÆ°á»ng và chẳng thấy gì ở trên đó. Anh săm soi chiếc áo trấn thủ của mình, số hiệu trên ngá»±c áo đã má» rồi đây, phải là m cho má»›i lại, chẳng lại rách việc. Anh sỠđám râu trên mặt - ráºm rồi đây, từ lần chót được thăm nhà tắm tÃnh tá»›i hôm nay đã mÆ°á»i hôm rồi còn gì. Kệ mẹ nó. Còn ba ngà y nữa tá»›i kỳ tắm rá»a, lúc ấy cạo má»™t thể. Việc chó gì phải ngồi xếp hà ng chỠđợi ở chá»— há»›t tóc. Có ma nà o coi mà đá»m vá»›i dáng.
Nhìn chiếc mÅ© trắng tinh của Bdovuskin, Sukhov chợt nghÄ© tá»›i cái bệnh viện dã chiến bên bá» sông Lovat, cái hồi anh được Ä‘Æ°a tá»›i đó vá»›i cái quai hà m bị vỡ và khi ấy - ngu không chịu được - anh đã tình nguyện xin trở lại mặt tráºn, trong khi có quyá»n được nằm nghỉ những năm ngà y.
Bây giá» thì chỉ ao Æ°á»›c ốm lấy Ä‘á»™ hai ba tuần, chỉ đừng tháºp tá» nhất sinh, hay bị mổ xẻ gì, cốt yếu được nằm bệnh viện - nằm yên ba tuần, không Ä‘á»™ng Ä‘áºy, dù phải húp canh xuông cÅ©ng được.
NhÆ°ng Sukhov chợt nhá»› ra bây giá» ngay cả trong bệnh viện cÅ©ng không được nằm. Có má»™t tay bác sÄ© vừa tá»›i cùng vá»›i má»™t mẻ tù má»›i, tên là Stepan Grigorich - má»™t ngÆ°á»i lắm mồm, chân tay không lúc nà o yên, và cÅ©ng không để cho bệnh nhân được yên. Lão nẩy ra sáng kiến bắt tất cả các bệnh nhân còn Ä‘i lại được phải là m việc xung quanh bệnh viện: rà o giáºu, dá»n lối Ä‘i, chở đất đắp các luống hoa. Mùa đông thì dá»n tuyết. Hắn luôn mồm nói là m việc là cách chữa bệnh tốt nhất.
NhÆ°ng lão đâu có chịu hiểu, là m việc quá sức thì đến ngá»±a cÅ©ng phải lăn ra chết. Cứ thá» vác đá xây tÆ°á»ng má»™t hôm xem, có mà im nhÆ° thóc.
Vdovuskin vẫn mải miết viết. Anh ta đúng là đang là m “việc riêngâ€, nhÆ°ng là má»™t việc mà Sukhov không đủ sức hiểu. Anh ta Ä‘ang chép lại má»™t bà i thÆ¡ dà i hôm qua má»›i chữa xong và hứa hôm nay sẽ cho Stepan Grigorich xem, cái lão bác sÄ© lắm mồm ấy.
Chuyện nhÆ° thế nà y thì chỉ trong trại tù má»›i có. Số là Stepan Grigorich gà cho Vdovuskin tá»± nháºn là y tá, và cho hắn là m công việc nà y. Thế rồi Vdovuskin bắt đầu há»c tiêm trên cÆ¡ thể tù nhân, những ngÆ°á»i Litva, Estoni chất phác, cả tin, không bao giá» có thể nghÄ© rằng y tá lại có thể chÆ°a má»™t ngà y là y tá. Kolia thá»±c ra là sinh viên khoa văn, bị bắt từ năm thứ hai. Stepan Grigorich muốn trong tù anh ta ngồi viết những cái mà ở “bên ngoà i†anh ta không được phép.
Tiếng còi báo hiệu Ä‘iểm danh vẳng đến qua hai lá»›p cá»a sổ phủ đầy băng tuyết. Sukhov thở dà i, đứng dáºy. NgÆ°á»i anh vẫn lúc nóng lúc lạnh nhÆ° trÆ°á»›c, song xem ra anh chẳng có cÆ¡ há»™i nà o để nghỉ việc. Vdovuskin vá»›i tay lấy cái cặp nhiệt Ä‘á»™ và nheo mắt nhìn.
- Xem đấy, 37 Ä‘á»™ 2. GÃa 38 Ä‘á»™ thì chả phải bà n. Tôi không thể cho anh nghỉ việc được. Nếu không sợ thì anh cứ ở lại. Sau khi khám, nếu anh ốm tháºt, thì bác sÄ© sẽ cho anh nghỉ. Nếu khá»e - anh sẽ phải và o nhà đá. Tốt nhất nên Ä‘i là m.
Sukhov không trả lá»i, tháºm chà không gáºt đầu, chụp mÅ© lên đầu rồi Ä‘i ra.
Không phải ăn nhạt đâu biết thương đến mèo.
Băng giá đánh thốc và o ngÆ°á»i Sukhov. Cái lạnh và sÆ°Æ¡ng mù giá buốt bóp nghẹt Sukhov là m anh báºt ho. Nhiệt Ä‘á»™ ngoà i trá»i âm 27, còn trong cÆ¡ thể anh là 37 Ä‘á»™. Bây giá» ai thắng ai đây.
Sukhov hối hả chạy vá» trại. Sân trại vắng tanh và toà n khu trại giam không má»™t bóng ngÆ°á»i. Äó là giây phút thÆ° giãn ngắn ngủi, khi không còn cách nà o thoát được nữa, song ngÆ°á»i ta vẫn tá»± huyá»…n hoặc rằng sẽ có cách, rằng sẽ không có Ä‘iểm danh. Những ngÆ°á»i lÃnh áp giải Ä‘ang ngồi trong doanh trại ấm áp, tá»±a đầu và o súng thiu thiu ngủ, há» cÅ©ng đâu có sung sÆ°á»›ng gì khi phải đứng Ä‘áºp chân ná» và o chân kia trên các chòi gác trong cái lạnh cắt da cắt thịt nà y. Những ngÆ°á»i lÃnh gác ở trạm gác chÃnh ném thêm than và o lò. Những ngÆ°á»i giám thị trong phòng giám thị hút nốt Ä‘iếu thuốc cuối cùng trÆ°á»›c khi ra lục soát tù nhân. Còn tù nhân - bây giỠđã đóng đủ má»i thứ quần áo rách rÆ°á»›i, chằng đụp lên ngÆ°á»i, quấn đủ thứ dây nhợ xung quanh thắt lÆ°ng, quấn mặt bằng giẻ từ cằm lên táºn mắt để chống lạnh - Ä‘ang nằm trên giÆ°á»ng, chân Ä‘i ủng dạ. Há» nằm yên, mắt nhắm lại trong khi Ä‘á»™i trưởng còn chÆ°a gà o lên: “Ra táºp hợp!â€.
Äá»™i 104 gà gáºt cùng vá»›i tất cả các phạm trong trại số 9. Chỉ có Ä‘á»™i phó Pavlo là còn Ä‘ang láºp báºp môi tÃnh toán cái gì đó bằng bút chì. Ở giÆ°á»ng trên, anh chà ng theo phái Tẩy lá»… Aliosa, láng giá»ng của Sukhov, gá»n gà ng, sạch sẽ, Ä‘ang Ä‘á»c cuốn sổ tay trong đó đã chép được tá»›i phân ná»a kinh Phúc Âm.
Sukhov chạy vụt và o, nhÆ°ng không gây ra tiếng Ä‘á»™ng, tiến thẳng tá»›i giÆ°á»ng Ä‘á»™i phó.
Pavlo ngẩng đầu lên.
- Không phải và o nhà đá Æ°, Ivan Denicych? Còn sống hả? (không là m sao dáºy nổi cái dân miá»n Tây Ucraina nà y, cả đến trong tù chúng cÅ©ng vẫn còn lá»… phép gá»i ta bằng cả tên lẫn phụ danh).
Pavlo lấy từ trên bà n khẩu phần bánh mì Ä‘Æ°a cho Sukhov. Trên bánh mì có mấy miếng Ä‘Æ°á»ng trắng vun lại thà nh đống nhá».
Tuy Ä‘ang rất vá»™i, song Sukhov vẫn lá»… phép trả lá»i (Ä‘á»™i phó cÅ©ng là thủ trưởng, tháºm chà nhiá»u việc còn tùy thuá»™c và o anh ta hÆ¡n là trại trưởng). Vá»™i Æ¡i là vá»™i, anh lấy môi tợp má»™t nhát hết mấy viên Ä‘Æ°á»ng, liếm sạch miếng bánh, đặt má»™t chân lên mép giÆ°á»ng dÆ°á»›i, trèo lên để thu dá»n chăn đệm ở giÆ°á»ng mình. Anh ngó khẩu phần bánh mì, lấy tay nhấc nhấc xem có đủ 500 gram là phần anh được lÄ©nh không. Trong các nhà tù và trại giam, Sukhov đã lÄ©nh có đến cả ngà n khẩu phần nhÆ° váºy, và dù chÆ°a có má»™t dịp nà o cân thá», dù chÆ°a má»™t lần dám lên tiếng để bảo vệ quyá»n lợi của mình - anh là ngÆ°á»i nhút nhát, - song, cÅ©ng nhÆ° tất cả các phạm khác, Sukhov từ lâu đã biết rằng là m trong bá»™ pháºn cắt và chia bánh mì mà cân đủ thì có trụ lâu được khối. Má»—i khẩu phần Ä‘á»u bị cắt xén, có Ä‘iá»u kiểm xem có thiếu nhiá»u hay không thôi. Vì váºy ngà y hai lần kiểm tra để tâm trà được yên ổn, có thể hôm nay chúng cắt xén của mình không đến ná»—i nhiá»u quá chăng? Có thể phần mình gần đủ cân lạng chăng?
Thiếu 20 gá» ram, không hÆ¡n, Sukhov kết luáºn và bẻ phần bánh ra là m hai. Anh nhét má»™t ná»a và o bên trong áo trấn thủ, chá»— bụng, ở đó anh khâu và o má»™t cái túi nhá» bằng vải trắng (xưởng may áo trấn thủ cho tù không bao giá» là m túi). Còn ná»a kia, cái ná»a anh đã tiết kiệm được ở bữa sáng, anh định bụng ăn quách ngay, song đồ ăn mà ăn vá»™i thì sẽ chẳng còn là đồ ăn nữa, phà hoà i Ä‘i, chẳng bõ dÃnh bụng. Anh nhoà i ngÆ°á»i nhét ná»a phần bánh và o trong cái tủ nhá», song lại đổi ý: anh còn nhá»› bá»n cần vụ đã hai lần nhừ đòn vì tá»™i ăn cắp rồi. Cái trại rõ rá»™ng, y nhÆ° sân công cá»™ng.
Cho nên, tay không rá»i mấy miếng bánh, Ivan Denisovich rút chân ra khá»i bốt, để nguyên vải quấn chân và cái muá»—ng giắt ở đó, anh trèo chân không lên hẳn giÆ°á»ng, vạch rá»™ng cái lá»— nhỠở nệm giÆ°á»ng và nhét ná»a khẩu phần và o đó, giấu dÆ°á»›i lá»›p mạt cÆ°a. Anh lá»™t mÅ© trên đầu xuống, rút từ trong đó ra má»™t cái kim đã xâu sẵn chỉ (cái nà y cÅ©ng phải giấu kỹ, vì há» cÅ©ng nắn cả mÅ© để kiểm tra; có lần má»™t viên giám thị bị kim đâm và o tay, cáu tiết, phang Sukhov suýt vỡ đầu). Má»™t mÅ©i, mÅ©i nữa, mÅ©i nữa - thế là xong, cái lá»— giấu bánh đã được khâu túm lại. Trong lúc đó thì Ä‘Æ°á»ng trong miệng cÅ©ng tan. Sukhov căng thẳng tá»™t Ä‘á»™: viên kiểm tra nhân công sắp réo lên bây giá». Các ngón tay Sukhov chuyển Ä‘á»™ng mau lẹ, trong khi đầu óc anh vượt lên trÆ°á»›c, tÃnh toán xem sẽ là m gì tiếp theo.
Anh chà ng Tẩy lá»… Ä‘ang Ä‘á»c kinh, áng chừng không Ä‘á»c nhẩm cho bản thân (mà còn cố tình Ä‘á»c to cho cả Sukhov nghe. Äám ngÆ°á»i theo phái Tẩy lá»…, giống nhÆ° chÃnh trị viên, rất khoái tuyên truyá»n): “Trong anh em chá»› có ai chịu khổ nhÆ° kẻ giết ngÆ°á»i, kẻ trá»™m cắp, kẻ là m ác, kẻ thà y lay việc ngÆ°á»i khác. NhÆ°ng nếu có ai vì là m cÆ¡ đốc đồ mà chịu khổ, thì đừng hổ thẹn; trái lại, hãy vì danh ấy mà tôn vinh Äức Chúa Trá»iâ€.
Aliosa giá»i ở chá»—: hắn giấu cuốn sổ nà y trong má»™t cái lá»— ở trên tÆ°á»ng khéo đến ná»—i, cho tá»›i nay, qua bao cuá»™c khám xét, nó vẫn chÆ°a bị phát hiện.
Vẫn nhanh thoăn thoắt, Sukhov treo chiếc áo trấn thủ của anh lên xà ngang, lôi từ dÆ°á»›i nệm đôi bao tay, hai chiếc xà cạp cÅ©, má»™t Ä‘oạn dây thừng và má»™t miếng giẻ có hai cái giải. Anh san bằng mạt cÆ°a trong tấm nệm (mạt cÆ°a nặng và nhồi cháºt cứng) cà i bốn góc chăn xuống dÆ°á»›i đệm, ném chiếc gối và o chá»— cÅ© - vẫn chân trần nhÆ° thế tuá»™t xuống dÆ°á»›i sà n và bắt đầu Ä‘i bốt. Thoạt đầu, anh quấn chân bằng đôi xà cạp má»›i, sau đó quấn lên trên đôi đã cÅ©.
Cùng lúc Ä‘á»™i trưởng dặng hắng, đứng dáºy tuyên bố :
- Chấm dứt ngủ đêm, đội một lẻ bốn, r-a n-g-oà i!
Láºp tức toà n Ä‘á»™i, dù có ngủ hay không, đứng báºt cả dáºy, ngáp ngắn ngáp dà i, bÆ°á»›c ra cá»a. Äá»™i trưởng đã ngồi tù mÆ°á»i chÃn năm, chẳng Ä‘á»i nà o lại xua anh em ra ngoà i sá»›m má»™t phút trÆ°á»›c giá» Ä‘iểm danh. Anh mà đã nói “ra ngoà iâ€, có nghÄ©a đến lúc phải ra tháºt.
Trong khi các phạm bÆ°á»›c những bÆ°á»›c nặng ná», im lặng, lần lượt nối Ä‘uôi nhau, đầu tiên ra hà nh lang, sau đó qua phòng ngoà i rồi tiến ra thá»m nhà , và khi Ä‘á»™i trưởng Ä‘á»™i hai mÆ°Æ¡i, bắt chÆ°á»›c Turin, cÅ©ng hô lên “ra- n-g-oà iâ€, thì Sukhov đã kịp nhét hai chân quấn chặt xà cạp và o đôi ủng dạ, áo bông mặc ngoà i trấn thủ và thắt tháºt chặt bằng má»™t sợi dây thừng (thắt lÆ°ng da của tù nhân đã bị tịch thu - trong các trại “đặc biệt†há» không được phép dùng).
Phút chót Sukhov cÅ©ng là m xong má»i việc và đuổi kịp mấy ngÆ°á»i cuối cùng trong Ä‘á»™i mình - anh nhìn thấy lÆ°ng mang số hiệu của hỠđã ở phÃa ngoà i cá»a dẫn ra thá»m nhà . Khoác má»i thứ sống áo có được lên ngÆ°á»i, trông to sù, cồng ká»nh, các phạm nối Ä‘uôi nhau không thẳng hà ng, chẳng buồn xô đẩy nhau, nặng ná» bÆ°á»›c ra sân, chỉ nghe thấy tiếng bốt nghiến mặt đất đóng băng rà o rạo.
Trá»i vẫn còn tối, tuy nhiên đằng đông đã bắt đầu há»ng, nhuốm má»™t mà u xanh lục. Má»™t cÆ¡n gió nhẹ, nhÆ°ng buốt giá, từ phÃa đông thổi tá»›i.
Không gì cay nghiệt hơn những giây phút nà y - đứng xếp hà ng chỠđiểm danh buổi sáng. Trong bóng tối, trong giá buốt, với cái bụng rỗng không - cho tới suốt suốt cả ngà y. Lưỡi như bị rút mất. Chẳng ai buồn nói chuyện với ai.
Ở chá»— tù táºp hợp, viên phó giám công Ä‘ang lồng lá»™n.
- Sao, Turin, còn phải đợi bao lâu nữa hả? Lại định câu giỠhẳn?
NgÆ°á»i sợ tay phó giám công nà y chỉ có thể là Sukhov, chứ không bao giá» là Turin. Anh ta chẳng thèm phà lá»i vá»›i hắn, chỉ im lặng giáºm giáºm gót giầy. Cả Ä‘á»™i xếp hà ng theo anh, tiếng ủng dẫm tuyết lạo xạo.
Chắc hẳn má»™t ki lô mỡ muối đã được Ä‘em hối lá»™ - bởi các Ä‘á»™i bên cạnh Ä‘á»u nhìn thấy 104 vẫn xếp hà ng ở chá»— má»i khi. Chỉ những Ä‘á»™i vừa nghèo, lại vừa khù khá», là bị đẩy Ä‘i xây dá»±ng Khu Dịch xá. Chúa Æ¡i, hôm nay mà phải ra ngoà i đó thì Ä‘á»i ra bã, 27 Ä‘á»™ dÆ°á»›i không kèm theo gió, không chá»— trú chân, không củi sưởi!
Äá»™i trưởng cần nhiá»u mỡ lợn muối: vừa phải hối lá»™ các thủ trưởng trên BKHSX, vừa phải nuôi cái bụng mình. Bản thân Ä‘á»™i trưởng không nháºn được đồ tiếp tế, nhÆ°ng thiếu mỡ muối là không được. Phạm nà o trong Ä‘á»™i nháºn được tiếp tế, láºp tức phải cống ná»™p ngay.
Bằng không đừng hòng mà sống nổi.
Viên trưởng giám công đánh dấu trên tấm bảng nhỠcầm tay :
- Turin, Ä‘á»™i của anh hôm nay có má»™t ngÆ°á»i ốm, Ä‘i là m hai mÆ°Æ¡i ba ngÆ°á»i, có phải không?
- Hai mÆ°Æ¡i ba ngÆ°á»i - Äá»™i trưởng gáºt đầu.
Thằng nà o vắng mặt? Lại thằng Panteliev. Thằng ấy mà ốm?
Ngay láºp tức những tiếng xì xà o nổi lên trong Ä‘á»™i: Panteliev, quân chó đẻ, lại chuồn được rồi. Nó thì ốm Ä‘au gì. Bên an ninh giữ lại thì có. Lại sắp sá»a tố cáo ai đó cho mà xem.
Ban ngà y há» gá»i nó lên để đỡ gây ồn à o, giữ đến ba tiếng đồng hồ cÅ©ng chả sao, chẳng ai nhìn thấy, nghe thấy.
HỠdà n xếp việc nà y qua danh sách của trạm xá...
Cả sân trại Ä‘en ngòm mà u áo bông của phạm. Các Ä‘á»™i rục rịch nhÃch dần tá»›i chá»— khám xét. Sukhov sá»±c nhá»› cần phải là m má»›i số hiệu trên áo, nên anh vá»™i lách sang phÃa bên kia sân. Äã có hai ba phạm đứng xếp hà ng trÆ°á»›c mặt ông há»a sÄ©. Sukhov đứng và o hà ng. Cái số hiệu nà y báo hại anh em không Ãt: cứ theo số hiệu giám thị có thể nhìn thấy phạm từ xa, lÃnh canh trên chòi cao có thể ghi lại, còn để nó má» Ä‘i hả - và o nhà đá: ai bảo không giữ gìn cẩn tháºn?
Trong trại có ba há»a sÄ©, vừa vẽ tranh không công cho các thủ trưởng, vừa thay phiên nhau tô má»›i các số hiệu trên áo tù ở chá»— Ä‘iểm danh. Hôm nay đến lượt ông há»a sÄ© già râu hoa râm. Khi ông há»a sÄ© tô số hiệu trên mÅ© tù trông chả khác gì cha cố Ä‘ang xức dầu thánh lên trán con chiên. Vẽ vẽ, quệt quệt, rồi lại thổi lên đầu các ngón tay Ä‘eo găng. Găng tay Ä‘an má»ng, bà n tay ông tê dại không sao tô nổi các con số.
Ông há»a sÄ© tô má»›i con số S-854 trên áo trấn thủ của Sukhov, và anh chẳng buồn thắt lại áo bông, bởi Ä‘á»™i anh đã tiến gần đến chá»— kiểm soát rồi. Cầm sợi dây thừng trong tay, anh vá»™i Ä‘uổi theo há». Sukhov bất chợt nhìn thấy Sezar, ngÆ°á»i cùng Ä‘á»™i, Ä‘ang hút, không phải thuốc sợi, mà là thuốc Ä‘iếu hẳn hoi. Có nghÄ©a anh có thể xin hắn mẩu thuốc. Song anh không xin thẳng, mà đứng sát ngay cạnh Sezar, quay ná»a mặt vá» phÃa hắn.
Anh ngó xéo, ra cái bá»™ không cần, song vẫn nhìn thấy, cứ sau má»—i lần rÃt và o (Sezar Ä‘ang nghÄ© ngợi Ä‘iá»u gì đó nên không rÃt liên tục) thì cái lằn tà n Ä‘á» lại chạy dá»c theo Ä‘iếu thuốc và má»—i lúc má»™t cháy gần chiếc tẩu.
Vừa lúc thằng Fechiukov, đồ chó hoang, quân liếm Ä‘Ä©a, lù lù má»c ngay trÆ°á»›c mặt Sezar, nhìn chòng chá»c và o miệng anh ta, hai mắt sáng rá»±c.
Sukhov không còn lấy má»™t sợi thuốc, anh biết trÆ°á»›c cho tá»›i táºn tối sẽ chẳng Ä‘Ã o đâu ra và lúc nà y đây anh căng thẳng chỠđợi, khao khát được ngÆ°á»i ta vứt cho mẩu thuốc còn hÆ¡n được trả tá»± do. NhÆ°ng anh đâu có hạ thấp mình mà nhìn chòng chá»c và o miệng ngÆ°á»i ta nhÆ° cái thằng Fechiukov chó má ấy.
Sezar là ngÆ°á»i lai đủ thứ giống - chẳng thể hiểu được hắn là ngÆ°á»i Hi Lạp, Do Thái hay SÆ°gan. Hắn còn trẻ, ngà y trÆ°á»›c là m nghá» quay phim, nhÆ°ng chÆ°a là m được phim nà o đã bị bắt và o tù. Hắn có bá»™ ria Ä‘en và ráºm. Sở dÄ© ở đây ngÆ°á»i ta không bắt cạo Ä‘i, vì trong hồ sÆ¡ của hắn, tất cả các bức ảnh Ä‘á»u có ria.
- Sezar Markovich! - Không nhịn được Fechiukov nuốt nÆ°á»›c bá»t ừng á»±c - Cho tôi xin má»™t hÆ¡i!
Và mặt hắn hằn lên sự tham lam và thèm khát.
Sezar hé mắt nhìn Fechiukov, hai hà ng lông mi rợp xuống đôi mắt Ä‘en. Hắn hay dùng tẩu chÃnh vì không muốn ngÆ°á»i ta là m phiá»n, xin xá» lúc mình hút thuốc. Hắn không tiếc thuốc, mà tiếc dòng suy nghÄ© bị cắt ngang. Hắn hút thuốc để đánh thức trong mình ý nghÄ© mạnh mẽ và giúp nó tìm kiếm cái gì đó. NhÆ°ng cứ há»… bắt đầu hút là y nhÆ° rằng hắn nhìn thấy không biết bao nhiêu cặp mắt: “Cho xin tà mẩu thừa!â€.
Sezar quay sang Sukhov và nói :
- Cầm lấy, Ivan Denisych!
Ngón tay to tướng của hắn rút mẩu thuốc là từ cái tẩu ngắn bằng hổ phách.
Sukhov giáºt mình (anh đã đợi để Sezar tá»± má»i mình), vá»™i Ä‘Æ°a má»™t tay đỡ lấy mẩu thuốc má»™t cách biết Æ¡n, tay kia đỡ phÃa dÆ°á»›i phòng nó rÆ¡i xuống đất. Anh không tá»± ái vì Sezar không cho mình hút mẩu thuốc thừa bằng tẩu của hắn (có ngÆ°á»i mồm sạch, có ngÆ°á»i mồm thối), và tay anh thì chai sạn tá»›i mức có thể hút đến táºn cùng mẩu thuốc cÅ©ng không sợ bị bá»ng. Cái chÃnh là anh đã phá»—ng tay trên của thằng mót rác Fechiukov kia và lúc nà y anh rÃt má»™t hÆ¡i dà i chút nữa bá»ng cả môi. M-m-m-m! khói thuốc lan tá»a trong cái cÆ¡ thể đói khát của anh, Ä‘á»ng lại ở chân và đầu.
Äúng cái lúc cảm giác đê mê lan tá»a khắp cÆ¡ thể, thì thì có tiếng ồn à o nổi lên :
- Chúng nó tịch thu áo lót!
CÅ©ng nhÆ° các phạm khác, cuá»™c sống trong tù đã tạo cho Sukhov má»™t thói quen: phải cẩn tháºn, chỉ cần sÆ¡ ý má»™t tà là chúng trấn ngay.
NhÆ°ng tại sao lại là áo? ChÃnh trại trưởng đã phát cÆ¡ mà ? Không, chắc không phải ...
Äá»™i của Sukhov chỉ còn cách trạm kiểm soát có hai Ä‘á»™i, và tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u nhìn thấy rõ trung úy Volkovoi - thủ trưởng bá»™ pháºn an ninh, Ä‘ang từ phòng chỉ huy xuống và đang quát tháo bá»n giám thị vá» việc gì đó. Mấy tay nà y lúc Bolkovoi chÆ°a tá»›i thì là m việc lá» phá» lắm, bây giá» thì cuống quýt nhảy xổ và o anh em nhÆ° bầy thú, còn sếp của chúng thì la lên :
- C - ở-i á-o!
Không chỉ phạm nhân và giám thị sợ Bolkovoi, mà ngay đến trại trưởng cÅ©ng sợ hắn. Ông Trá»i trông mặt mà đặt tên [5], không thế Volkovoi đã không có cái nhìn của loà i chó sói. Hắn ngÆ°á»i cao, tóc Ä‘en, mặt mÅ©i cau có, thoắt ẩn, thoắt hiện. Hắn thÆ°á»ng xuất hiện từ trong má»™t góc trại nà o đó, quát tháo: “Tụ táºp ở đây là m gì thế nà y?â€. Lúc ấy thì có mà chạy đằng trá»i. TrÆ°á»›c đây hắn còn mang theo má»™t cái roi bằng da bện, dà i bằng cả cánh tay. Nghe nói, hắn đánh ngÆ°á»i ở khu trừng giá»›i bằng cái roi ấy. Hoặc trong giá» Ä‘iểm danh buổi chiá»u, khi phạm túm tụm ở cạnh trại, từ đằng sau hắn quất roi và o gáy ngÆ°á»i ta: “Sao không đứng và o hà ng, lÅ© mắc dịch?â€. NgÆ°á»i bị ăn roi ôm lấy gáy, lẳng lặng chùi máu: cứ thá» kêu lên xem, và o nhà đá tức thì.
Bây giỠchẳng hiểu sao hắn không mang theo roi nữa.
Khi trá»i rét quá thì cuá»™c khám xét buổi chiá»u vẫn thế, nhÆ°ng buổi sáng có đỡ ngặt hÆ¡n: tù nhân mở phanh áo trấn thủ và cứ để nhÆ° thế má»—i lần có năm ngÆ°á»i bÆ°á»›c tá»›i cho năm tên giám thị lục soát. Chúng sá» nắn áo trấn thủ, vá»— vá»— và o túi trên đầu gối phÃa chân bên phải, chúng Ä‘i găng và há»… cứ sá» thấy cái gì lạ là không lôi ra ngay, mà lÆ°á»i biếng há»i: “Cái gì thế nà y?â€
Buổi sáng thì tìm thấy gì trong ngÆ°á»i tù nhân cÆ¡ chứ? Dao Æ°? NhÆ°ng dao thì ngÆ°á»i ta mang và o trại, chứ mang ra là m cái gì. Buổi sáng thÆ°á»ng chúng khám xem tù nhân có mang nhiá»u đồ ăn hay không, ba ki lô gam chẳng hạn, để Ä‘Ã o tẩu. Äã có hồi ngÆ°á»i ta quá lo lắng vá» cái khẩu phần 200 gam bánh mì bữa trÆ°a, nên đã ra má»™t cái lệnh nhÆ° sau: má»—i Ä‘á»™i phải tá»± đóng lấy má»™t cái hòm gá»— để gom toà n bá»™ khẩu phần để và o trong đó. Chẳng hiểu cái sáng kiến ấy hay ho ra là m sao, nhÆ°ng tù nhân bị hà nh tá»›i số: sợ ăn lẫn phần của nhau, nên trÆ°á»›c khi ném xuất của mình và o thùng ai cÅ©ng cắn má»™t miếng để đánh dấu. Bánh thì miếng nà o chả giống miếng nà o, cùng cắt từ má»™t cái bánh mì, ấy thế nhÆ°ng suốt dá»c Ä‘Æ°á»ng phạm ta lo lắng, khổ sở, chỉ nghÄ© tá»›i việc không biết xuất của mình có bị đánh tráo không, rồi thì cãi cá», tháºm chà thỉnh thoảng còn choảng nhau nữa. Chỉ tá»›i lúc xảy ra việc có ba phạm trốn trại trên má»™t chiếc xe tải, ôm luôn cả hòm bánh mì theo, khi đó các thủ trưởng má»›i tỉnh ra, bắt Ä‘áºp hết các hòm Ä‘á»±ng bánh, thôi thì cho chúng mà y tá»± mang lấy xuất của mình. Má»i chuyện lại y nhÆ° cÅ©.
Buổi sáng cần phải khám xét xem phạm có mặc giấu thÆ°á»ng phục bên trong hay không? Khốn ná»—i tất cả quần áo thÆ°á»ng phục ngÆ°á»i ta đã tịch thu sạch từ lâu và hứa khi nà o mãn hạn tù sẽ trả lại. Song ở cái trại nà y chÆ°a từng má»™t ai được mãn hạn cả.
Rồi há» còn khám xem phạm có giấu thÆ° từ để nhá» ngÆ°á»i ngoà i gá»i Ä‘i há»™ hay không. NhÆ°ng nếu ai cÅ©ng bị lục soát thÆ° thì có đến bữa trÆ°a cÅ©ng không xong.
NhÆ°ng Bolkovoi gà o tìm cái gì đó và những ngÆ°á»i giám thị vá»™i vã tháo găng, bắt phạm cởi áo trấn thủ (mà phạm cất giấu được chút hÆ¡i nóng từ phòng giam mang Ä‘i), phanh áo trong. Há» luồn tay và o bên trong, sá» nắn xem có ai mặc thêm đồ gì vi phạm quy chế hay không. Các Ä‘á»™i truyá»n cho nhau lệnh của Volkovoi bắt cởi hết, chỉ giữ lại trên ngÆ°á»i áo sÆ¡ mi và áo lót. Những Ä‘á»™i Ä‘i trÆ°á»›c đã gặp may, má»™t số phạm đã lá»t được ra ngoà i cổng, những phạm còn lại phải mở hết ra, ai mặc thêm đồ phải cởi tuốt tuá»™t ngay ngoà i trá»i lạnh âm 27 Ä‘á»™!
Há» bắt đầu thi hà nh lệnh, nhÆ°ng chẳng mấy chốc cổng trại bị ùn tắc, lÃnh canh gà o lên: “Ra Ä‘i! ra Ä‘i!â€, và thay vì sá»± tức giáºn bị đổ lên đầu, Ä‘á»™i 104 đã được hưởng ân huệ của Volkovoi: ghi tên ai mặc thêm đồ, đến tối ná»™p lại kèm theo bản tÆ°á»ng trình tại sao lại giấu và giấu bằng cách nà o.
Má»i thứ trên ngÆ°á»i Sukhov Ä‘á»u là đồ phát cả, nà y, cứ việc nắn thoải mái, chả có quái gì. NhÆ°ng há» bắt được Sezar mặc má»™t chiếc áo sÆ¡ mi bằng vải bông, còn Buinovski má»™t chiếc áo len Ä‘an cá»™c tay. Ông trung tá và o tù chÆ°a đầy ba tháng, vẫn còn thói quen chỉ huy trên tà u, la toáng lên :
- Các ngÆ°á»i không có quyá»n lá»™t quần áo ngÆ°á»i ta giữa trá»i lạnh thế nà y! Các ngÆ°á»i không biết Ä‘iá»u ChÃn trong bá»™ luáºt Hình sá»±!
Há» có quyá»n. Há» biết luáºt. Chỉ có cáºu, ông bạn ạ, là chÆ°a biết đó thôi.
- Các anh không phải ngÆ°á»i Xô Viết - Buinovski bồi thêm.
Vá» luáºt hình sá»± thì Volkovoi còn khả dÄ© chịu được, chứ bảo hắn không phải ngÆ°á»i Xô Viết thì hắn chịu thế nà o được. Viên sÄ© quan Ä‘iên tiết, mặt xám lại nhÆ° đám mây dông, hắn giáºt giá»ng :
- MÆ°á»i ngà y biệt giam!
Rồi hắn nói nhỠhơn với trưởng giám thị :
- Tối nay là m thủ tục.
NgÆ°á»i ta không thÃch tống phạm và o nhà đá ban ngà y, vì nhÆ° váºy sẽ lãng phà ngà y công. Cứ để cho hắn xụm lÆ°ng cả ngà y, ban đêm quẳng và o xà lim cÅ©ng chÆ°a muá»™n.
Khu trừng giá»›i ở ngay gần đấy, vá» phÃa bên trái sân trại, được xây bằng đá có hai chái. chái thứ hai má»›i xây xong dạo mùa thu - má»™t chái không đủ chá»— giam phạm. Nhà giam chia thà nh mÆ°á»i tám khối, má»—i khối gồm những xà lim để nhốt riêng phạm. Tất cả các nhà khác trong trại Ä‘á»u là m bằng gá»—, riêng khu biệt giam được xây bằng đá.
Cái lạnh đã ngấm và o dÆ°á»›i lần áo sÆ¡ mi tù, bây giá» thì không đẩy nó ra được nữa. Tháºt phà thá»i gian quấn quấn, buá»™c buá»™c. Sukhov lại thấy Ä‘au lan dá»c sống lÆ°ng. Giá bây giỠđược ngả lÆ°ng trên giÆ°á»ng bệnh viện mà ngủ nhỉ. Tháºt chả còn muốn gì hÆ¡n. Äược đắp má»™t chiếc chăn dầy dầy và o thì còn gì bằng.
Tù nhân đứng trÆ°á»›c cổng cà i lại sống áo, lại quấn quấn buá»™c buá»™c, còn bá»n lÃnh canh Ä‘ang đợi hỠở bên ngoà i thì cứ gà o lên :
- Ra mau, ra mau!
NgÆ°á»i kiểm soát nhân công thúc và o lÆ°ng :
- Khẩn trương, khẩn trương!
Toà n những cổng là cổng. Lá»›p cổng đầu liá»n sát vá»›i và nh Ä‘ai trại, tiếp đến lá»›p cổng thứ hai. Cả hai phÃa gần trạm gác Ä‘á»u có chấn song sắt.
- Äứng lại! - Má»™t tên lÃnh hô to - Xếp hà ng giống nhÆ° Ä‘Ã n cừu, năm ngÆ°á»i má»™t.
Trá»i đã tang tảng. Äống lá»a đằng sau trạm gác đã gần tà n. LÃnh canh bao giá» cÅ©ng đốt má»™t đống lá»a trÆ°á»›c giá» Ä‘iểm danh để sưởi cho ấm và cÅ©ng để lấy ánh sáng mà đếm tù.
Má»™t tên lÃnh canh đếm rõ to, giá»ng chát chúa :
- Má»™t, hai, ba!..
Má»—i nhóm gồm năm ngÆ°á»i tách ra riêng biệt, xếp hà ng Ä‘i qua, cho nên nhìn há» từ phÃa nà o, bất kể đằng trÆ°á»›c hay đằng sau, Ä‘á»u thấy năm cái đầu, năm cái lÆ°ng và mÆ°á»i cái chân.
Tên lÃnh thứ hai là m nhiệm vụ kiểm soát viên, đứng bên chấn song sắt im lặng kiểm tra xem đếm có đúng không.
Cả viên trung úy cũng đứng đó, chăm chú theo dõi.
Äó là việc của trại.
Äối vá»›i lÃnh canh, tù nhân còn quý hÆ¡n và ng. Äể thiếu má»™t thằng tù ở bên kia rà o thép gai, thì phải Ä‘em cái mạng của mình mà thế và o.
Cả Ä‘á»™i lại táºp hợp má»™t lần nữa.
Lúc nà y đến lượt trung sĩ đội áp tải đếm tù :
- Nhóm thứ nhất! nhóm hai! nhóm ba!
Và lại má»™t lần nữa tù nhân xếp thà nh từng khối năm ngÆ°á»i má»™t nhÆ° những mắt xÃch riêng rẽ của má»™t sợi dây xÃch.
Trợ lý Ä‘á»™i trưởng Ä‘á»™i cảnh giá»›i kiểm tra phÃa bên kia Ä‘oà n tù.
Thêm cả viên trung úy nữa.
Äó là việc của Ä‘á»™i áp tải.
Không được nhầm lẫn. Nếu ký nháºn thừa má»™t tù, thì cÅ©ng phải lấy mạng mình mà thế và o. LÃnh áp tải nhan nhản. Há» bá»c lấy Ä‘oà n tù theo hình vòng cung, súng tiểu liên chÄ©a thẳng và o mặt phạm. Rồi có cả lÃnh dắt theo chó nghiệp vụ lông xám. Có má»™t con nhe răng nhá»n hoắt nhÆ° Ä‘ang chế nhạo đám tù nhân. Tất cả lÃnh áp tải Ä‘á»u mặc áo da lá»™n ngắn, chỉ có sáu ngÆ°á»i mặc áo lông dà i. Há» thay nhau mặc áo lông dà i khi nà o đứng canh ở trên chòi cao.
Tù nhân lại xếp hà ng lại má»™t lần nữa và lÃnh áp tải đếm từng nhóm năm ngÆ°á»i má»™t.
- Lạnh nhất bao giá» cÅ©ng là lúc rạng đông, - Ông trung tá hải quân giải thÃch - vì đó là điểm cuối cùng của sá»± mất nhiệt lượng do bức xạ xảy ra và o ban đêm.
Ông trung tá cắt nghÄ©a má»i sá»±. Ông có thể tÃnh được tất cả các tuần trăng - trăng non hay trăng già , trong bất cứ năm nà o, ngà y nà o. Ông xuống mã trông thấy, song nom vẫn còn tÆ°Æ¡i tỉnh.
Băng giá cá»™ng vá»›i gió thổi vù vù ở bên ngoà i trại khiến da mặt đã chai sạn của Sukhov nhÆ° có hà ng ngà n mÅ©i kim châm. Anh biết sẽ bị gió thốc và o mặt nhÆ° váºy suốt trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i tá»›i công trÆ°á»ng xây nhà máy Ä‘iện, nên đã quấn kỹ mặt bằng má»™t miếng giẻ vá»›i hai giải dà i khâu hai bên. Tất cả các phạm Ä‘á»u thừa nháºn miếng giẻ rất có Ãch. Sukhov quấn nó kÃn mặt, lên táºn mắt, kéo hai giải ra đằng sau, phÃa dÆ°á»›i tai và buá»™c lại ở sau gáy. Rồi anh kéo vạt mÅ© che gáy, nâng cổ áo bông lên, kéo vạt mÅ© đằng trÆ°á»›c xuống che trán. NhÆ° váºy tất cả mặt anh kÃn hết, chỉ còn hở má»—i đôi mắt. Anh buá»™c chặt ngang bụng áo bông bằng má»™t sợi dây thừng. Thế cÅ©ng tạm ổn, chỉ có Ä‘iá»u đôi găng tay má»ng và đã cÅ©, nên hai bà n tay bị lạnh cóng. Anh xoa xoa, vá»— vá»— hai bà n tay và o nhau và biết rằng chỉ lát nữa anh sẽ phải bẻ quặt chúng ra sau lÆ°ng và cứ giữ nhÆ° thế suốt trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i.
Viên chỉ huy Ä‘á»™i lÃnh áp tải Ä‘á»c “kinh nháºt tụng†chán ngấy của trại :
- Các tù nhân chú ý! Trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i phải triệt để giữ đúng hà ng lối! không được giãn ra, không được chạy vượt lên, không tá»± Ä‘á»™ng thay đổi nhóm năm ngÆ°á»i. Không được nói chuyện, ngó sang hai bên và hai tay phải để ra sau lÆ°ng! BÆ°á»›c sang phải hay sang trái má»™t bÆ°á»›c sẽ bị coi là mÆ°u toan Ä‘Ã o tẩu và lÃnh áp giải sẽ nổ súng không cần báo trÆ°á»›c! Chuẩn bị, bÆ°á»›c Ä‘á»u, bÆ°á»›c!
Và tất nhiên dẫn đầu Ä‘oà n tù phải là hai lÃnh áp tải. Äoà n tù chuyển Ä‘á»™ng vá» phÃa trÆ°á»›c, vai tù nghiêng ngả. LÃnh áp tải Ä‘i hai bên, cách Ä‘oà n tù hai chục bÆ°á»›c hà ng ngang, cách nhau má»™t chục bÆ°á»›c hà ng dá»c, súng tiểu liên sẵn sà ng nhả đạn.
Má»™t tuần rồi tuyết không rÆ¡i, con Ä‘Æ°á»ng bị dẫm nát, trông tháºt tang thÆ°Æ¡ng. Äoà n tù Ä‘i vòng theo trại giam, gió thổi thốc và o mặt mÅ©i. Hai tay vòng ra sau lÆ°ng, đầu cúi xuống, trông nhÆ° Ä‘oà n ngÆ°á»i Ä‘ang Ä‘i Ä‘Æ°a đám. Chẳng còn thấy gì ngoà i ống chân của mấy phạm Ä‘i đầu và khoảng đất bị dẫm nát mà những bà n chân vẫn tiếp tục đạp lên. Cứ chốc má»™t lÃnh áp tải lại quát lên: “U-48! để tay sau lÆ°ng!â€, “B - 502, Ä‘i và o hà ng!â€. Vá» sau tiếng quát thÆ°a dần: gió quất và o mặt khiến mắt trở nên khó nhìn, hÆ¡n nữa, lÃnh lại không được phép bịt mặt nhÆ° phạm. Má»™t công việc cÅ©ng chẳng thú vị gì...
Khi nà o trá»i ấm, trong Ä‘oà n tiếng nói chuyện nổi lên dù lÃnh áp tải có quát tháo mấy cÅ©ng mặc. NhÆ°ng hôm nay ai cÅ©ng cắm đầu bÆ°á»›c, cố giấu mình và o lÆ°ng ngÆ°á»i đằng trÆ°á»›c và chìm trong những ý nghÄ© của mình.
à nghÄ© của tù nhân cÅ©ng không được tá»± do mà cứ quay vá» má»™t chá»—: liệu chúng có sá» thấy khẩu phần bánh mì mình giấu trong đệm hay không? Tối nay liệu chúng có cho mình và o danh sách ngÆ°á»i bệnh không? Liệu ông trung tá có bị tống và o nhà đá không? Sezar lấy đâu ra chiếc sÆ¡ mi ấm đó? Chắc lại đổi chác đồ của mình lấy nó ở nhà kho, chứ còn ở đâu ra nữa?
Hôm nay Sukhov vẫn thấy đói, có lẽ vì anh ăn sáng không có bánh mì, và ăn toà n đồ lạnh chăng. Và để cái bụng khá»i rên rỉ đòi ăn, anh thôi không nghÄ© tá»›i trại giam nữa, mà nghÄ© tá»›i bức thÆ° sắp tá»›i sẽ gá»i vá» nhà .
Äoà n ngÆ°á»i Ä‘i qua xưởng là m đồ má»™c do tù nhân dá»±ng lên, qua khu nhà ở (cÅ©ng do tù nhân xây dá»±ng, song lại dà nh cho ngÆ°á»i tá»± do ở), qua câu lạc bá»™ má»›i (cÅ©ng do tù là m hết, từ đổ móng đến trang trà trên tÆ°á»ng, nhÆ°ng phim chiếu lại để cho ngÆ°á»i tá»± do xem), bÆ°á»›c ra ngoà i thảo nguyên, đối diện vá»›i gió và bình minh má»—i lúc má»™t Ä‘á» rá»±c. Cả má»™t vùng tuyết trắng mênh mông, trÆ¡ trá»i, không có lấy má»™t cái cây.
Má»™t năm má»›i bắt đầu, năm năm mốt, và ở năm nà y Sukhov được phép viết hai thÆ°. Bức cuối cùng anh gá»i và o tháng bảy, nhÆ°ng thÆ° trả lá»i má»›i nháºn được hồi tháng mÆ°á»i vừa rồi. Còn trại Ust-Izma, nÆ¡i anh bị giam trÆ°á»›c đây, lại có quy chế khác, nếu muốn, má»—i tháng có thể viết má»™t lần. NhÆ°ng có quái gì để mà viết cÆ¡ chứ? Khi đó Sukhov cÅ©ng không viết thÆ°á»ng xuyên hÆ¡n bây giá».
Anh rá»i nhà và o ngà y hai mÆ°Æ¡i ba tháng sáu năm bốn mÆ°Æ¡i mốt. Và o má»™t sáng chủ nháºt, má»i ngÆ°á»i Ä‘i lá»… nhà thỠở Polomi vá» thông báo rằng chiến tranh đã nổ ra rồi. Ở Polomi má»i ngÆ°á»i biết tin qua bÆ°u Ä‘iện, chứ ở là ng Temgenuva của anh, trÆ°á»›c chiến tranh, chả ai có lấy nổi má»™t chiếc máy thu thanh. Bây giá» ngÆ°á»i ta viết thÆ° khoe rằng hiện nhà nà o cÅ©ng có má»™t cái radio galen quấn dây.
Viết thÆ° lúc nà y chẳng khác gì ném sá»i xuống cái hố sâu không đáy. Sá»i rÆ¡i mất tăm, không má»™t tiếng Ä‘á»™ng vẳng lại. Chả ai Ä‘i kể mình là m ở Ä‘á»™i nà o, tay Ä‘á»™i trưởng Andrei Prokofiev Turin là ngÆ°á»i ra là m sao. Bây giá» vá»›i tay Kildigs ngÆ°á»i Latvi xem ra mình còn chia xẻ nhiá»u hÆ¡n là vá»›i ngÆ°á»i nhà .
Vả lại ngÆ°á»i nhà anh cÅ©ng chỉ viết thÆ° hai lần trong năm. Cuá»™c sống của há» mình cÅ©ng chẳng thể hiểu nổi. Nghe bảo chá»— há» má»—i năm lại thay chủ tịch nông trang má»›i, cấm ông nà o trụ được lấy hÆ¡n năm. Nông trang đã được sát nháºp rồi. Thì trÆ°á»›c đây nó cÅ©ng đã từng được hợp nhất, sau lại tách ra, có gì là má»›i đâu. Lại thấy bảo ai không đạt định mức Ä‘á» ra, thì phải cắt đất vÆ°á»n có đến má»™t phần tÆ°, nhiá»u ngÆ°á»i bị cắt tá»›i sát nhà . Có hồi vợ anh còn kể rằng ngÆ°á»i ta Ä‘á» ra luáºt, ngÆ°á»i nà o không là m đủ định mức sẽ bị xét xá» và bị Ä‘i tù. NhÆ°ng cái luáºt nà y sau cÅ©ng bị bãi bá».
Có má»™t Ä‘iá»u Sukhov không là m sao hiểu nổi, vợ anh viết rằng, ngay sau chiến tranh cấm có lấy má»™t mống nà o trở vá» nông trang: lá»›p trẻ, tất cả má»i đứa, Ä‘á»u tìm cách nhảy ra ngoà i tỉnh hết, và o là m trong nhà máy hay trong các má» than bùn. Ná»a số Ä‘Ã n ông đã không quay vá» sau chiến tranh, mà có ai quay được vá», thì cÅ©ng không là m ở nông trang nữa: há» sống ở nhà , song kiếm tiá»n ở nÆ¡i khác. Äà n ông trong nông trang còn lại má»—i Ä‘á»™i trưởng Zakhar Vasilich Tikhon - lão thợ má»™c già năm nay đã tám mÆ°Æ¡i tÆ°, vừa lấy vợ và đã có con rồi. Má»i công việc nông trang do má»™t tay các bà đảm Ä‘Æ°Æ¡ng, những ngÆ°á»i buá»™c phải gánh vác công việc từ hồi những năm ba mÆ°Æ¡i. Há» mà đổ thì nông trang cÅ©ng chết.
Äấy, cái Ä‘iá»u mà Sukhov không sao hiểu nổi là tại sao sống ở quê mình mà lại Ä‘i là m ở chốn khác. Anh cÅ©ng đã từng thấy sá»± thể ra sao cả trong nông trại tÆ° nhân, lẫn nông trang táºp thể, song việc Ä‘Ã n ông không là m việc tại là ng xã mình, thì anh chịu không hiểu được. Hay là há» là m thêm các nghá» khác? Váºy việc phạng cá» thì là m thế nà o?
Trong thÆ° vợ anh viết rằng các nghá» phụ đã bị bá» từ lâu rồi. NgÆ°á»i ta thôi không là m má»™c, má»™t nghá» mà nhá» nó là ng anh má»™t thá»i nổi tiếng, không Ä‘an giá» bằng nhà nh miên liá»…u. Bây giá» chả ai ngÆ°á»i ta thèm là m mấy thứ đó. Bây giá» có má»™t nghá» má»›i, nhẹ nhà ng, vui vẻ - nghá» vẽ thảm. Chả biết có má»™t ngÆ°á»i nà o đó từ chiến trÆ°á»ng mang vá» má»™t cái khuôn, thế là từ đó ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i há»c là m cái nghá» nà y. Việc nông trang há» chẳng mà ng đến, cả năm Ä‘á»™c có má»™t tháng là há» ra đồng gặt lúa và phạng cá», còn mÆ°á»i má»™t tháng nông trang cấp giấy giấy chứng nháºn nông trang viên nà y nỠđược nghỉ để là m việc riêng, thuế má đã ná»™p đầy đủ. Và rồi há» Ä‘i khắp nÆ°á»›c, tháºm chà còn Ä‘i cả máy bay để tiết kiệm thá»i gian, còn tiá»n thì kiếm được hà ng nghìn rúp, thảm vẽ khắp má»i xó xỉnh: cứ năm mÆ°Æ¡i rúp má»™t tấm thảm vẽ trên vải trải giÆ°á»ng cÅ©, bất cứ loại nà o ngÆ°á»i ta cÅ©ng không thấy xót ruá»™t bá» ra để thuê vẽ. Mà vẽ kiểu thảm nà y chỉ chừng má»™t tiếng đồng hồ là xong, không hÆ¡n. Trong thâm tâm vợ anh rất hi vá»ng khi nà o Ivan trở vá» anh chẳng cần phải là m ở nông trang là m gì cho nhá»c xác, cứ há»c lấy cái nghá» nà y. Lúc đó gia đình anh sẽ thoát khá»i cảnh nghèo mà hiện vợ anh Ä‘ang phải váºt lá»™n, con cái thì cho Ä‘i há»c kỹ thuáºt, dỡ cái nhà nát hiện nay, dá»±ng cái má»›i. Cánh thợ vẽ thảm Ä‘á»u đã là m được nhà má»›i, mà nhà ở gần Ä‘Æ°á»ng xe lá»a bây giá» là hai mÆ°Æ¡i nhăm nghìn rúp, chứ chẳng phải năm nghìn rúp nhÆ° ngà y xÆ°a đâu nhé.
Sukhov còn lâu má»›i hết hạn tù - đông nà y qua đông khác, hè ná» sang hè kia, nhÆ°ng những tấm thảm đó vẫn là m anh mệt óc không Ãt. Má»™t công việc tháºt thÃch hợp vá»›i anh, nếu nhÆ° anh mang án và mất quyá»n công dân, chẳng đâu ngÆ°á»i ta nháºn, mà cÅ©ng không được phép vá» lại là ng nữa. Khi ấy anh viết thÆ° há»i vợ, liệu anh có thể trở thà nh thợ vẽ thảm được không, khi chẳng có lấy má»™t tà khiếu vẽ nà o? Mà thảm ấy là loại gì mà xôm váºy, vẽ bằng gì và vẽ cái gì trên đó? Vợ anh trả lá»i rằng chỉ có những thằng đần thối má»›i không vẽ được thôi: chỉ việc đặt khuôn lên vải, rồi lấy bút lông chấm chấm sÆ¡n và o những cái lá»— nhá» trên đó. Thảm có ba loại. Loại thứ nhất là loại “Tam mã†- vẽ má»™t cá»— xe đẹp ba ngá»±a kéo, cầm cÆ°Æ¡ng là má»™t sÄ© quan kị mã. Loại thứ hai vẽ tranh con hÆ°Æ¡u. Loại ba - mô phá»ng thảm Ba TÆ°. Chả còn loại nà o khác, nhÆ°ng thế cÅ©ng đủ là m thiên hạ lóa mắt, tranh cÆ°á»›p nhau, là m không kịp bán. Là bởi vì thảm tháºt không phải năm mÆ°Æ¡i, mà hà ng nghìn rúp.
Sukhov ước giá được nhìn qua mấy bức thảm đó...
Thá»i gian ở tù Sukhov đã đánh mất thói quen lo lắng, sắp đặt công việc cho ngà y mai, cho năm sau và nghÄ© cách kiếm tiá»n để nuôi gia đình. Tất cả má»i việc đã có mấy ông cấp trên nghÄ© há»™ anh, xem ra thì nhẹ cho mình tháºt đấy, nhÆ°ng lúc ra tù thì là m sao đây?...
Từ những câu chuyện của cánh lái xe và lái máy xúc - dân tá»± do, Sukhov biết rằng lối Ä‘i thẳng đã bị chặn lại, nhÆ°ng con ngÆ°á»i không chịu bó tay: há» Ä‘i Ä‘Æ°á»ng vòng và bằng cách đó há» vẫn sống.
Giá ở ngoà i ấy thì Sukhov cÅ©ng có thể thá» cách Ä‘i vòng nà y: kiếm tiá»n ngon là nh, lại chắc ăn. Thua kém những ngÆ°á»i cùng là ng kể cÅ©ng xấu hổ tháºt... song, trong thâm tâm Sukhov không thấy khoái ba cái vụ thảm thiếc nà y cho lắm. Muốn là m phải mặt dà y mà y dạn, phải lo lót đủ kiểu, phải láu tôm láu cá và chạy chá»t công an. Sukhov sống ở trên Ä‘á»i đã bốn mÆ°Æ¡i năm, đã mất ná»a hà m răng và đầu bắt đầu hói, anh chÆ°a bao giá» hối lá»™ và chÆ°a từng nháºn hối lá»™ của ai, bao nhiêu năm trong trại anh cÅ©ng không há»c được cái trò đó.
Äồng tiá»n kiếm được dá»… dà ng nà o có ra cái gì, nó đâu cho mình cái cảm giác là m ra được. Các cụ nói chà lý tháºt: cái gì không phải trả giá, cái đó không giữ được bá»n. Chân tay Sukhov còn khoẻ, chẳng lẽ khi nà o vá» nhà anh lại không kiếm được má»™t công việc Ä‘Ã ng hoà ng hay sao. Là m bếp lò chẳng hạn, hay quay lại nghá» thợ ná», hay hà n nồi hà n xoong gì đó.
NhÆ°ng liệu mình có được thả đúng thá»i hạn không? Liệu có bị ấn thêm chục năm nữa hay không? Vá»›i lại được thả ra rồi mà vẫn bị tÆ°á»›c quyá»n công dân, không được sống trong là ng, xin việc đâu cÅ©ng không được nháºn, thì lại đến phải là m ba cái đồ thảm rởm đó mất thôi...
Äoà n ngÆ°á»i đã tá»›i nÆ¡i và dừng lại trÆ°á»›c trạm gác của má»™t công trÆ°á»ng rá»™ng lá»›n Ä‘ang xây cất. TrÆ°á»›c đó, từ má»™t góc công trÆ°á»ng, hai lÃnh áp tải mặc áo khoác ngắn da lá»™n đã tách ra, Ä‘i tá»›i chòi gác ở phÃa xa. Äám tù chÆ°a được phép và o phÃa trong, chừng nà o lÃnh canh chÆ°a lên được hết các chòi gác. Viên sÄ© quan phụ trách, vai Ä‘eo tiểu liên Ä‘i tá»›i trạm gác. Từ trong ống khói lò sưởi của trạm gác, khói vẫn cuồn cuá»™n bốc lên: lÃnh gác công trÆ°á»ng cả đêm ngồi trong đó canh chừng ván và xi măng khá»i bị mất cắp.
Má»™t mặt trá»i to tÆ°á»›ng, đỠối, nhÆ° được bá»c trong sÆ°Æ¡ng mù, chiếu ánh sáng xuyên qua những hà ng dây thép gai trên cổng, trải khắp công trÆ°á»ng, tá»›i táºn hà ng rà o dây thép gai phÃa xa. Äứng cạnh Sukhov là anh chà ng Tẩy lá»… Aliosa nụ cÆ°á»i rạng rỡ trên môi, Ä‘ang nhìn mặt trá»i và lấy là m sung sÆ°á»›ng lắm. Hai má hắn hóp lại, sống chỉ nhá» và o khẩu phần hà ng ngà y, chả kiếm chác được gì thêm, không hiểu hắn sung sÆ°á»›ng cái ná»—i gì nhỉ? Và o các ngà y chủ nháºt, tối ngà y hắn thì thầm chuyện trò vá»›i mấy tÃn đồ Tẩy lá»… khác, Ä‘á»i sống trong trại chả là m cho há» báºn tâm, chẳng khác gì nÆ°á»›c đổ đầu vịt. Äã hai mÆ°Æ¡i nhăm năm nay ngÆ°á»i ta quần thảo há» vì cái đạo Tẩy lá»… ấy, chẳng lẽ ngÆ°á»i ta lại tin rằng đám ngÆ°á»i nà y vì thế mà bỠđạo của mình?
Miếng giẻ quấn mặt Sukhov đã Æ°á»›t hết cả vì hÆ¡i thở của anh trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i và nhiá»u chá»— đã đóng băng cứng lại. Sukhov cởi nó ra khá»i mặt, tụt xuống cổ và đứng quay lÆ°ng lại hÆ°á»›ng gió. Trên ngÆ°á»i anh không có chá»— nà o băng giá có thể xuyên và o được, chỉ có hai tay bị tê cóng vì đôi găng má»ng quá, mấy ngón chân thì cứng lại, vì bên ủng trái có má»™t cái lá»— bị cháy lúc sấy, hôm nà o phải khâu lại má»›i được. Thắt lÆ°ng và cả vùng lÆ°ng Ä‘au nhức, lan đến táºn vai, là m việc nhÆ° thế nà o đây? Anh nhìn quanh, chợt thấy bóng Ä‘á»™i trưởng đứng ở hà ng cuối. Hắn có đôi vai vạm vỡ và khuôn mặt to lá»›n. Hắn đứng đó, mặt mÅ©i xầm xì. Hắn rất ghét những trò tếu táo, nghịch ngợm trong Ä‘á»™i của mình, song được cái hắn nuôi anh em khá, lúc nà o cÅ©ng tìm má»i cách lo cho anh em khẩu phần dồi dà o. Hắn bị kéo dà i thêm má»™t hạn tù nữa, con đẻ của GULAG, Ä‘á»i sống trong trại hắn thuá»™c nhÆ° lòng bà n tay.
Trong trại nà o cÅ©ng thế, Ä‘á»™i trưởng là tất cả: gặp được tay đôi trưởng khá, anh nhÆ° được tái sinh lần nữa, còn gặp phải thẳng tồi, Ä‘á»i anh coi nhÆ° tà n. Sukhov quen Turin từ thá»i còn ở Ust-Izma, có Ä‘iá»u hai ngÆ°á»i không ở cùng má»™t Ä‘á»™i. Sau nà y các tù nhân bị kết án theo Äiá»u 58 [6], bị chuyển từ trại thÆ°á»ng ở Ust-Izma sang trại khổ sai thì Turin đã chá»n Sukhov và o Ä‘á»™i của mình. Sukhov chẳng bao giá» tiếp xúc vá»›i trại trưởng, hay BCHSX, vá»›i các giám công hay các kỹ sÆ°, đã có Turin lo cho tất cả, hắn chạy nhÆ° con thoi. NhÆ°ng mà liệu đấy, hắn chỉ cần nhÆ°á»›ng lông mà y, hay chỉ ngón tay là phải chạy ngay Ä‘i mà là m. Có thể lừa bất cứ ai trong trại, nhÆ°ng chá»› có lừa Turin. Có thế má»›i sống được.
Sukhov những muốn há»i Turin xem có là m việc ở chá»— hôm qua không, hay chuyển sang chá»— khác, song anh không dám cắt ngang dòng suy nghÄ© quan trá»ng của hắn. Hắn chỉ vừa má»›i tháo gỡ được gánh nặng của cái Khu dịch xã trên vai, giá» chắc Ä‘ang tÃnh kế là m sao già nh được khẩu phần khÆ¡ khá»› đây. Xuất ăn của anh em trong Ä‘á»™i năm ngà y tá»›i phụ thuá»™c cả và o việc nà y.
Mặt Ä‘á»™i trưởng chằng chịt vết rá»— hoa, háºu quả của bệnh Ä‘áºu mùa. Hắn đứng trá»±c diện vá»›i hÆ°á»›ng gió, váºy mà cấm thấy nhăn nhó, da mặt hắn cứng nhÆ° vá» cây sồi.
Các phạm đứng túm tụm, Ä‘áºp hai tay và o nhau, dáºm dáºm chân trên tuyết cho ấm ngÆ°á»i. Gió ác nghiệt - nhÆ° thể cả bốn phÆ°Æ¡ng tám hÆ°á»›ng Ä‘á»u có thần gió thổi tá»›i. NgÆ°á»i ta vẫn chÆ°a cho tù và o bên trong. Äể nâng cao cảnh giác, phải là m tình là m tá»™i há» tá»›i số.
Cuối cùng thì viên sÄ© quan phụ trách cùng vá»›i tay cán bá»™ kiểm tra cÅ©ng bÆ°á»›c ra khá»i trạm gác, hỠđứng má»—i ngÆ°á»i má»™t bên và mở cổng.
- Táºp há»p theo nhóm năm ngÆ°á»i! Má»™t! Hai!
Äoà n tù bÆ°á»›c nhÆ° Ä‘i diá»…u hà nh, có Ä‘iá»u chân bÆ°á»›c không được Ä‘á»u lắm. Má»™t khi và o được bên trong công trÆ°á»ng rồi, thì chẳng cần phải bảo, ai nấy Ä‘á»u biết việc của mình.
Qua khá»i trạm gác má»™t chút là đến văn phòng. Tay giám công Ä‘ang đứng cạnh đó, cất tiếng gá»i các Ä‘á»™i trưởng tá»›i. Mà cÅ©ng chẳng cần phải gá»i, tá»± há» phải chạy đến hắn. Cả Der - má»™t trong mấy thằng quản công lấy từ đám tù nhân lên - cÅ©ng chạy đến. Äó là má»™t thẳng đại khốn nạn, cùng bạn tù vá»›i nhau mà nó đối xá» vá»›i anh em còn tệ hÆ¡n chó.
Tám giá» năm phút (cái máy hÆ¡i nÆ°á»›c dùng để phát Ä‘iện vừa má»›i huýt lên má»™t tiếng), các sếp cuống cả lên, sợ tù nhân lãng phà thá»i gian, lại rúc và o lá»u tạm nà o đó để sưởi. NhÆ°ng tù nhân có cả má»™t ngà y dà i, há» có đủ thá»i giá» là m má»i việc. Vừa má»›i tá»›i chá»— là m, láºp tức há» cúi xuống nhặt nhạnh các mẩu gá»—, que củi, tất cả những gì dùng được cho cái lò sưởi ở trại nhà .
Turin ra lệnh cho tay phụ tá Pavlo Ä‘i theo mình lên văn phòng. Sezar cÅ©ng được gá»i theo. Sezar già u có, tháng hai lần nháºn được đồ tiếp tế. Hắn đút cho tất cả những ai cần phải đút lót, nên được phân công là m việc nhẹ trong văn phòng, giúp việc cho ngÆ°á»i phụ trách bá»™ pháºn chỉ tiêu.
Những phạm còn lại của Ä‘á»™i 104 tản nhanh vá» má»™t phÃa.
Mặt trá»i đỠối bá»c trong sÆ°Æ¡ng mù lên cao trên công trÆ°á»ng hoang vắng, những tấm ván của các ngôi nhà lắp ghép phủ đầy tuyết, má»™t mảng tÆ°á»ng móng bằng đá xây bá» dở, ở đó cần lái của má»™t chiếc máy xúc bị gãy, cái gầu xúc, những phế liệu sắt thép, nằm lăn lóc, nà o rãnh, nà o mÆ°Æ¡ng, nà o hố Ä‘Ã o dở bừa bãi. Các xưởng sá»a chữa máy móc, xe cá»™ đã là m xong, trừ phần mái. Nhà máy Ä‘iện ở trên má»™t khu đồi cao Ä‘ang bắt đầu xây lên tầng thứ hai, cÅ©ng không mái.
Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u đã tản Ä‘i hết, ngoại trừ sáu ngÆ°á»i lÃnh trên các tháp canh và những ngÆ°á»i báºn rá»™n ra và o văn phòng. Äó chÃnh là thá»i Ä‘iểm cánh tù được hưởng chút thá»i gian cho mình! Nghe nói, tay đốc công đã bao lần dá»a sẽ phát mệnh lệnh phân phối công việc cho các Ä‘á»™i từ chiá»u hôm trÆ°á»›c. Song Ä‘iá»u đó mãi vẫn chÆ°a là m được, bởi vì từ chiá»u hôm trÆ°á»›c cho tá»›i sáng hôm sau má»i thứ ở chá»— há» cứ lá»™n tùng phèo cả lên.
Thế cho nên ta được hưởng giây phút nà y, nó là thá»i gian của ta! Trong khi các sếp còn báºn rá»™n tÃnh toán công việc, thì hãy chen và o những chá»— có thể sưởi ấm hÆ¡n, hãy ngồi xuống, ngồi xuống mà nghỉ trÆ°á»›c khi là m quần quáºt gẫy cả lÆ°ng. Nếu mà được ngồi cạnh lò sưởi thì chả còn gì bằng - có thể tháo vải quấn chân hÆ¡ lên lá»a má»™t chút, nhÆ° thế suốt cả ngà y chân sẽ được giữ ấm. Mà không được gần lò sưởi, vẫn cứ tốt chán.
Äá»™i 104 Ä‘i và o gian nhà lá»›n của xưởng sá»a chữa xe đã được lắp các cá»a kÃnh từ mùa thu và đội 38 Ä‘ang đổ các khối xi măng. Má»™t số khối xi măng còn trong khuôn nằm ngổn ngang, má»™t số đã được dá»±ng lên, ở đó cốt thép là m từ những tấm lÆ°á»›i. Mái thì cao, sà n thì vẫn là ná»n đất, nên ở đó chẳng bao giá» thá»±c sá»± ấm cả, có Ä‘iá»u ngÆ°á»i ta đốt lò cho gian nhà nà y và không há» hà tiện than, chẳng phải để sưởi ấm cho đám tù, mà để cho các khối bê tông chóng khô. Trong nhà còn treo cả hà n thá» biểu nữa. Và o các ngà y chủ nháºt tù nhân vì lý do gì đó mà không phải là m việc, thì có má»™t công nhân tá»± do [7] vẫn đốt lò và canh ở đó lo cho lá»a cháy Ä‘á»u.
Tất nhiên, đám phạm trong Ä‘á»™i 38 ôm chịt lấy cái lò, hÆ¡ hÆ¡, sấy sấy và không cho ngÆ°á»i ngoà i Ä‘á»™i tiến lại gần. Äếch cần, bá»n ta ngồi và o góc nà y váºy, ấm chán.
Sukhov đặt Ä‘Ãt quần bông đã ngồi lê la khắp chốn lên cái khuôn bằng gá»—, lÆ°ng dá»±a và o tÆ°á»ng. Khi anh cúi xuống, cái áo bông mặc ngoà i và áo trấn thủ bị kéo căng ra, anh cảm thấy phÃa ngá»±c trái, gần tim, có cái gì đó cÆ°ng cứng cá»™m lên. Thì ra là khúc bánh mì, ná»a xuất ăn sáng mà anh giấu và o cái túi khâu trong áo, để dà nh cho bữa trÆ°a. Bao giá» anh cÅ©ng mang theo ngần ấy và không khi nà o đụng tá»›i trÆ°á»›c bữa trÆ°a. NhÆ°ng những lần ấy anh Ä‘á»u ăn má»™t ná»a xuất và o bữa sáng, còn sáng nay anh không kịp ăn. Và Sukhov hiểu rằng anh chẳng thể để dà nh được lâu hÆ¡n, anh phải ăn ngay ở chá»— ấm áp nà y, từ giá» tá»›i bữa trÆ°a còn những năm tiếng, chịu sao thấu.
Cái nhức nhối trên lÆ°ng anh giá» chuyển xuống hai chân, khiến chúng rệu rã, má»i nhừ. Ước gì đến được gần cái lò!..
Sukhov tháo đôi bao tay đặt lên đùi, mở khuy áo bông, tháo miếng giẻ quấn mặt ở cổ ra, bẻ nát lá»›p nÆ°á»›c đá đóng phÃa ngoà i để gấp nó lại rồi nhét và o túi. Sau đó anh lôi khúc bánh mì bá»c trong miếng rẻ mà u trắng, rồi bắt đầu gặm Ãt má»™t. Anh hứng bánh trên vạt áo bông để những vụn nhá» khá»i rÆ¡i xuống đất. Bánh được bá»c những hai lá»›p vải, lại được sưởi bằng chÃnh cÆ¡ thể anh, nên nó hoà n toà n không bị lạnh cứng.
Ở trong các trại giam Sukhov thÆ°á»ng hay nhá»› tá»›i những bữa ăn ở nhà trÆ°á»›c đây: khoai tây hà ng chảo đầy, cháo hà ng nồi gang lá»›n, còn trÆ°á»›c đó nữa, khi chÆ°a có nông trang, thịt thái toà n miếng to. Còn sữa thì mặc sức, uống đến vỡ bụng thì thôi. NhÆ°ng có nằm trong trại rồi thì anh má»›i hiểu ăn uống kiểu đó là sai lầm. Khi ăn phải để hết tâm trà và o đồ ăn, nhÆ° bây giá» chẳng hạn, anh nhấm nháp từng miếng bánh nhá», đảo nó lên lưỡi, rồi đảo Ä‘i đảo lại trong miệng - lúc đó má»›i thấy cái bánh mì Ä‘en nà y thÆ¡m, ngon là m sao. Sukhov được ăn gì trong tám, chÃn năm vừa qua? Chẳng có gì. Váºy có bao nhiêu công lao, sức lá»±c anh đã phải bá» ra? Ô-hô!
Trong khi Sukhov báºn rá»™n vá»›i hai trăm gram bánh mì của mình, thì cạnh anh, toà n Ä‘á»™i 104 Ä‘ang ngồi xúm xÃt trong má»™t góc xưởng.
Hai anh chà ng ngÆ°á»i Etoni, nhÆ° hai anh em ruá»™t, ngồi trên má»™t khối bê tông thấp và thay phiên nhau hút ná»a Ä‘iếu thuốc lá cắm và o má»™t cái tẩu. Cả hai ngÆ°á»i Ä‘á»u có tóc mà u trắng, cả hai cùng cao, gầy, mÅ©i dà i và mắt to. Hai ngÆ°á»i quấn quýt nhau tá»›i ná»—i có cảm giác nếu thiếu nhau há» sẽ không sống được. Äá»™i trưởng không khi nà o tách há» ra. Há» chia nhau đồ ăn, ngủ chung má»™t giÆ°á»ng ở tầng trên, và khi Ä‘i trong hà ng hay lúc Ä‘iểm danh, cÅ©ng nhÆ° trên giÆ°á»ng ngủ, lúc nà o há» cÅ©ng thì thầm, nhẩn nha trò chuyện. Thế nhÆ°ng hỠđâu phải anh em ruá»™t, mà chỉ má»›i quen nhau trong Ä‘á»™i 104 nà y. Há» kể, má»™t ngÆ°á»i trÆ°á»›c đây là thuyá»n chà i đánh cá ở ven biển, còn ngÆ°á»i kia, khi nhà nÆ°á»›c Xô Viết thà nh láºp thì Ä‘ang còn nhá», được bố mẹ Ä‘Æ°a sang Thuỵ Äiển. Khi lá»›n anh ta tá»± ý quay vỠđể tốt nghiệp đại há»c. Thế là bị bắt liá»n.
NgÆ°á»i ta bảo rằng sắc tá»™c chẳng đóng vai trò gì, đâu cÅ©ng có ngÆ°á»i xấu, ngÆ°á»i tốt, thế nhÆ°ng trong tất cả những ngÆ°á»i Etoni mà Sukhov đã gặp, anh chÆ°a thấy ngÆ°á»i xấu bao giá».
Tù nhân vẫn ngồi la liệt trên các tấm ván, hoặc trên các khuôn đổ blốc bê tông, hay bệt thẳng xuống đất. Má»›i sáng ngà y ra chẳng ai muốn nói chuyện, ngÆ°á»i nà o cÅ©ng trầm ngâm vá»›i những ý nghÄ© riêng của mình. Fechiukov - chó lang nhặt đâu được cả má»™t đống mẩu thuốc (nó còn nhặt cả đầu mẩu thuốc từ trong ống nhổ, mặt mÅ©i tỉnh bÆ¡), để lên đùi và đang ngồi soạn. Những mẩu thuốc nà o chÆ°a cháy hết hắn gói tất cả và o má»™t miếng giấy. Fechiukov có ba con, song không má»™t đứa nà o nháºn bố khi hắn bị bắt, vợ thì bá» Ä‘i lấy chồng, vì thế chẳng còn ai tiếp tế cho hắn.
Ông trung tá Buinovski nhìn Fechiukov chằm chằm rồi bất chợt la lên :
- Nhặt mấy thứ rác rưởi đó là m gì hả, muốn lây đủ má»i bệnh phải không? Trùng giang mai Ä‘ang ngốn sạch môi cáºu rồi kìa, vất Ä‘i!
Là trung tá hải quân, Buinovski đã quen ra lệnh. Vá»›i ai ông cÅ©ng nói bằng giá»ng đó.
NhÆ°ng Fechiukov có coi trung tá ra cái gì. Trung tá tháºt đấy nhÆ°ng cÅ©ng cóc có đồ tiếp tế gá»i đến. Khẽ há cái miệng còn ná»a răng ra cÆ°á»i khẩy, hắn nói vá»›i ông ta :
- Cứ đợi đấy, ngà i trung tá ạ, cứ ngồi tám năm, rồi ông sẽ thấy, tới lúc đó ông cũng sẽ là m như tôi thôi.
Äiá»u đó là đúng, cái tá»± trá»ng của ông trung tá má»i ngÆ°á»i trong trại Ä‘á»u đã trải qua.
- Cái gì? Cái gì? - Anh chà ng Senka Klevsin nghá»…nh ngãng, không nghe rõ, tưởng má»i ngÆ°á»i nhắc lại vụ ông trung tá bị lôi thôi lúc Ä‘iểm danh - Äáng ra ông đừng có gây vá»›i chúng là m gì, - Anh lắc đầu quầy quáºy - thì má»i chuyện may qua được.
Senka Klevsin tháºt đáng thÆ°Æ¡ng. Anh là ngÆ°á»i trầm tÄ©nh, Ãt nói, hồi bốn mốt anh bị sức ép bom, má»™t bên mà ng nhÄ© bị thủng. Sau đó bị bắt là m tù binh, chạy trốn ba lần, chúng bắt được dần cho thừa sống thiếu chết rồi nhốt và o Buchenvald. Nhá» phép lạ anh thoát chết ở Buchenvald, song lại âm thầm ngồi tù ở đây. Anh bảo nếu cứ là m ầm lên khéo mà đi tong.
Äúng váºy, chỉ còn má»—i nÆ°á»›c là là m việc quần quáºt, là m tháºt lá»±c. Nếu chống lại - sẽ bị bẻ gẫy ngay láºp tức.
Aliosa úp mặt và o lòng bà n tay, im lặng. Anh đang cầu nguyện.
Sukhov không ăn hết phần bánh mì, anh để lại miếng cùi đầu má»m bánh. Là bởi không có má»™t chiếc thìa nà o có thể vét sạch cháo trong bát bằng bánh mì cả. Miếng cùi bánh anh gói lại và o miếng giẻ trắng để già nh đến bữa trÆ°a, đút và o chiếc túi may phÃa trong áo trấn thủ, đóng cúc áo lại cho khá»i lạnh, bây giá» thì muốn gá»i Ä‘i là m lúc nà o thì gá»i. NhÆ°ng giá há» thÆ° thÆ° cho má»™t lúc nữa thì tốt quá.
Äá»™i 38 đã đứng dáºy. Má»™t số ngÆ°á»i Ä‘i tá»›i chá»— máy trá»™n bê tông, má»™t số Ä‘i lấy nÆ°á»›c, số còn lại Ä‘i lấy lÆ°á»›i sắt để là m cốt bê tông.
NhÆ°ng chÆ°a thấy Ä‘á»™i trưởng Turin và cả Pavlo, ngÆ°á»i giúp việc của anh ta, quay vá» Ä‘á»™i. Và mặc dầu Ä‘á»™i 104 má»›i ngồi chÆ°a đầy 20 phút, còn ngà y là m việc - má»™t ngà y mùa đông ngắn ngủi - kéo dà i chỉ đến sáu giá» chiá»u, nhÆ°ng má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u thấy quá may mắn và buổi tối dÆ°á»ng nhÆ° chẳng còn lâu la gì.
- Lâu lắm rồi chẳng thấy bão tuyết gì cả. - Anh chà ng Kildigs, ngÆ°á»i Latvi, béo tốt, má Ä‘á» au, thở dà i nói - Cả mùa đông chẳng có lấy má»™t tráºn bão nà o! Mùa đông gì mà lại thế hở?!
- Ờ... bão tuyết... bão tuyết. - Tiếng thở dà i truyá»n Ä‘i khắp Ä‘á»™i.
Khi bão tuyết ở vùng nà y nổi lên thì không chỉ phạm được nghỉ việc, mà ngay đến việc để há» ra ngoà i cÅ©ng sợ: từ trại đến nhà ăn nếu không lần theo sợi dây buá»™c thì lạc ngay. Nếu có tù nhân chết cóng trong tuyết, thì dù chó có đến ăn cÅ©ng mặc. NhÆ°ng ngá»™ ngỡ hắn Ä‘Ã o tẩu thì sao? CÅ©ng đã từng xảy ra những trÆ°á»ng hợp nhÆ° váºy. Khi có bão tuyết thì tuyết rÆ¡i rất má»ng, nhÆ°ng đóng lại thà nh đống chắc nịch nhÆ° thể được nện chặt. Trượt theo những đống tuyết nà y mấy phạm nhà ta vượt qua hà ng rà o dây thép gai, thoát được ra ngoà i, song cÅ©ng chẳng Ä‘i được bao xa.
Xét cho cùng bão tuyết chẳng được cái tÃch sá»± gì: tù nhân suốt ngà y ngồi trong nhà , than chở đến cháºm, hÆ¡i ấm tuồn ráo ra ngoà i. Không có ai chở được bá»™t mì đến trại, thà nh thá» chẳng có bánh mì mà ăn, ở bếp cÅ©ng chẳng có gì mà nấu nÆ°á»›ng. Và bất kể bão có kéo dà i đến bao giá» - má»™t, hai ngà y hay cả tuần lá»…, thì ngÆ°á»i ta vẫn tÃnh đó là những ngà y phạm được nghỉ và há» phải Ä‘i là m bù và o những ngà y chủ nháºt sau đó.
NhÆ°ng có thế nà o thì tù nhân vẫn cứ thÃch bão tuyết và cầu trá»i khấn pháºt cho bão đổ. Chỉ cần gió thổi mạnh má»™t tà là y nhÆ° rằng ngóng tất cả lên trá»i, cầu khẩn: Lạy trá»i cho chúng con thứ của cải ấy Ä‘i! Của cải đây là tuyết. Là vì ở đây chÆ°a từng có bão tuyết thá»±c sá»±.
Có ai đó chen và o Ä‘á»™i 38 để tá»›i gần lò sưởi. Láºp tức anh ta bị đẩy báºt ra ngoà i. CÅ©ng đúng lúc đó Turin bÆ°á»›c và o, mặt mÅ©i ỉu xìu. Toà n Ä‘á»™i hiểu rằng sẽ phải là m má»™t việc gì đó, và phải là m ngay.
- N-à -o, - Turin nhìn quanh - 104 có cả ở đây không đấy?
Và chẳng cần phải kiểm tra, chẳng cần phải đếm lại, bởi vì ở Ä‘á»™i của Turin không ai có thể Ä‘i đâu được, hắn nhanh chóng phân công công việc. Hắn phái cặp Etoni và Klevsin cùng vá»›i Gopchik tá»›i chá»— cái máy trá»™n bê tông lá»›n ở gần đó và khênh lên nhà máy Ä‘iện. Thế là đã rõ, Ä‘á»™i 104 phải chuyển lên là m ở nhà máy Ä‘iện chÆ°a xây xong và bị bá» dở từ dạo mùa thu tá»›i giá». Hắn cắt cá» thêm hai ngÆ°á»i nữa tá»›i kho dụng cụ, ở đấy Pavlo đã lÄ©nh và đang chá». Bốn ngÆ°á»i được phân công dá»n sạch tuyết gần khu nhà máy Ä‘iện, lối cá»a và o phòng máy phát và cả bên trong nữa. Hắn lệnh thêm hai ngÆ°á»i khác đốt lò ở đó, xoáy ở đâu Ãt ván thì xoáy, rồi chẻ nhá» ra mà nhóm lò. Má»™t ngÆ°á»i chở xi măng trên xe cút kÃt lên đó. Hai ngÆ°á»i Ä‘i chở nÆ°á»›c, hai ngÆ°á»i chở cát, thêm má»™t ngÆ°á»i dá»n sạch tuyết ở chá»— cát đó và lấy đòn mà đáºp cho cát tÆ¡i ra.
Cuối cùng chỉ còn Sukhov và Kildigs - hai thợ là nh nghá» nhất Ä‘á»™i, là chÆ°a được phân công. Turin gá»i há» và bảo :
- Thế nà y, các cáºu (hắn còn Ãt tuổi hÆ¡n há», song theo thói quen vẫn cứ cáºu cáºu tá»› tá»› vá»›i há»), - sau bữa trÆ°a các cáºu xây nốt bức tÆ°á»ng ở tầng hai mà đội 6 bá» dở mùa thu vừa rồi. NhÆ°ng trÆ°á»›c tiên phải là m cho phòng máy phát ấm lên cái hẵng. Ở đó có ba cá»a sổ lá»›n, tôi muốn các cáºu lấy cái gì đó bịt lại. Tôi sẽ cắt ngÆ°á»i giúp các cáºu, vấn Ä‘á» là phải nghÄ© xem kiếm cái gì để bịt. Ta sẽ dùng phòng máy phát để trá»™n vữa và sưởi ấm. Nếu không kiếm cách mà sưởi cho ấm ngÆ°á»i lên thì sẽ chết cóng nhÆ° chó hoang cả lÅ©, hiểu chÆ°a?
Hắn Ä‘ang còn định nói gì thêm nữa, thì Gopchik, má»™t thằng nhá» mÆ°á»i sáu tuổi, hai má phúng phÃnh hồng hà o trông nhÆ° lợn con, chạy tá»›i than phiá»n má»™t Ä‘á»™i khác cứ giữ chịt lấy cái thùng trá»™n bê tông, không chịu nhả. Turin chạy bổ tá»›i đó.
Khá»i cần biết bắt đầu má»™t ngà y là m việc trong cái lạnh băng giá khó khăn tá»›i nhÆ°á»ng nà o, có Ä‘iá»u vẫn cứ phải bắt đầu và quan trá»ng là phải vượt qua được Ä‘iểm khởi đầu ấy.
Sukhov và Kildigs nhìn nhau. HỠđã nhiá»u lần là m việc cùng nhau, lúc là m má»™c, lúc là m ná», và luôn kÃnh nể nhau. Tìm cái gì trên cái công trÆ°á»ng đầy tuyết nà y để mà bịt cá»a sổ là công việc không mấy dá»… dà ng. NhÆ°ng Kildigs nói :
- Vanhia [8]! tá»› biết má»™t chá»— ở gần nhà đựng váºt liệu có má»™t cuá»™n giấy dầu to lắm. ChÃnh tá»› đã giấu nó ở đấy. Ta thuổng chứ?
Kildigs là ngÆ°á»i Lestoni, song nói tiếng Nga nhÆ° ngÆ°á»i Nga. Hồi còn nhá» hắn há»c tiếng Nga ở là ng Cá»±u giáo [9] bên cạnh. Hắn ở trong trại má»›i hai năm, nhÆ°ng gì cÅ©ng biết. Hắn hiểu rằng mình không tá»± giúp mình thì chẳng ai giúp cho. Tên của Kildigs là Ian, Sukhov cÅ©ng gá»i hắn là Vanhia.
Cả hai quyết định thuổng cuá»™n giấy dầu. Song trÆ°á»›c đó Sukhov còn phải chạy Ä‘i lấy cái bay của mình ở khu xây dá»±ng xưởng sá»a chữa xe cá»™. Cái bay là cả má»™t vấn đỠđối vá»›i ngÆ°á»i thợ xây, nếu nó nhẹ và vừa tay. Tuy nhiên, má»i chá»— là m Ä‘á»u phải tuân theo luáºt lệ: sáng nháºn dụng cụ, chiá»u phải ná»™p lại. Và sáng hôm sau nháºn được cái gì Ä‘á»u phụ thuá»™c và o may rủi. Có má»™t lần Sukhov lừa được tên cấp dụng cụ trong kho và giữ riêng cho mình má»™t cái bay cá»±c tốt. Bây giá», má»—i chiá»u xong việc anh lại tìm chá»— giấu nó, sáng sau lại lấy ra nếu nhÆ° vẫn phải là m hồ. Tất nhiên, giá hôm nay Ä‘á»™i 104 bị lùa ra Khu dịch xã thì anh đâu có lấy được nó. NhÆ°ng giá» thì anh đẩy hòn đá nhá» sang má»™t bên, đút mấy ngón tay và o má»™t kẽ hở. Nó đây rồi, anh lôi cái bay ra.
Sukhov và Kildigs ra khá»i xÆ°á»ng sá»a chữa xe và đi vá» phÃa kho váºt liệu. Từng đám khói dà y đặc bốc lên từ hÆ¡i thở của há». Mặt trá»i đã lên cao, song không có nắng, nhÆ° thể bị bá»c trong sÆ°Æ¡ng mù, còn hai bên mặt trá»i có những cái gì đâm lên tua tủa giống nhÆ° những cái cá»c.
- Có phải cá»c không nhỉ? - Sukhov hất mặt chỉ cho Kildigs.
- Cá»c đâu có là m phiá»n chúng mình, - Kildigs phẩy tay cÆ°á»i lá»›n - có Ä‘iá»u đừng có giăng nhiá»u dây thép gai lên chúng nhÆ° thế, cáºu cứ thá» nhìn mà xem.
Kildigs cứ nói má»™t câu là đùa má»™t câu, nhÆ°ng cả Ä‘á»™i Ä‘á»u mến hắn. Và ôi chao, tất cả các phạm ngÆ°á»i Lestoni má»›i nể hắn là m sao! Thì, tất nhiên rồi, tháng hai lần nháºn được đồ tiếp tế, hẳn là hắn được ăn uống tá» tế rồi. Mặt mÅ©i hồng hà o, nom hắn ai bảo hắn ở tù. Chả trách thÃch đùa là phải.
Công trÆ°á»ng má»›i rá»™ng là m sao, Ä‘i mãi má»›i hết. Trên Ä‘Æ°á»ng, hai ngÆ°á»i gặp các anh em bên Ä‘á»™i 82 - há» lại bị bắt Ä‘Ã o hố. Hố không cần lá»›n lắm, rá»™ng 50, dà i 50, sâu 50. NhÆ°ng ở cái chốn nà y mùa hè đất đã cứng nhÆ° đá rồi, huống hồ mùa đông, còn phải đục thêm má»™t lá»›p băng bên trên Ä‘i nữa. Lấy cuốc chim bổ xuống thì cuốc văng ra, Ä‘á»™c thấy những tia lá»a toé ra chứ có thấy tà đất nà o đâu. Các phạm đứng trên hố của mình ngó quanh - chẳng có lấy má»™t chá»— sưởi cho ấm, mà cÅ©ng không được bá» Ä‘i. Äà nh phải lấy cuốc tiếp tục bổ váºy, chỉ có thế ngÆ°á»i má»›i ấm lên được.
Sukhov nhìn thấy má»™t phạm quen trong số đó, ngÆ°á»i Viatich [10], liá»n mách nÆ°á»›c :
- Sao các cáºu không nhóm lấy má»™t đống lá»a để cho băng tan ra, Ä‘Ã o có phải dá»… không.
- Chúng không cho, - Gã ngÆ°á»i Viatich thở dà i nói - không cho củi.
- Thì phải kiếm chứ.
Còn Kildigs chỉ nhổ toẹt một bãi xuống đất.
- Vanhia, thá» nghÄ© xem, thằng Ä‘á»™i trưởng mà khôn ngoan thì anh em đâu phải ở ngoà i trá»i trong ngà y băng giá mà chá»c ngoáy đất bằng ba cái cuốc chim nhÆ° thế nà y.
Kildigs chá»i bá»›i má»™t thôi má»™t hồi, chợt nhá»› ra không được nói nhiá»u ngoà i trá»i lạnh, hắn bèn im bặt.
Hai ngÆ°á»i tiếp tục Ä‘i mãi má»›i đến được chá»— mấy tấm ván của kho váºt liệu bị tuyết phủ dầy.
Sukhov rất khoái là m việc cùng Kildigs, phải mỗi cái cha nà y không hút thuốc, nên trong các gói đồ tiếp tế của hắn chả bao giỠcó thuốc lá cả.
Và đúng là Kildigs tinh tháºt: hai ngÆ°á»i láºt má»™t tấm ván lên, rồi má»™t tấm nữa, dÆ°á»›i chúng quả là có má»™t cuá»™n giấy dầu lợp nhà tháºt. Há» giở nó ra. Bây giá» thì khênh Ä‘i thế nà o đây? LÃnh trên các chòi gác nhìn thấy cÅ©ng chẳng sao, các bố nà y chỉ quan tâm má»—i Ä‘iá»u sao cho tù khá»i chạy trốn, còn ở trong công trÆ°á»ng thì cứ việc chặt hết các tấm ván ra mà là m củi cÅ©ng được. Hoặc có đụng giám thị trại cÅ©ng cóc sợ, là vì bản thân các bố nà y cÅ©ng luôn để ý kiếm các thứ cho bản thân. Còn anh em phạm thì đâu thèm để ý. Cả các Ä‘á»™i trưởng cÅ©ng thế. Chỉ có mấy ngÆ°á»i cần phải tránh, đó là ông đốc công (ông nà y không phải tù nhân) và thằng Skuropatenko cao ngẳng, gầy quắt. Tên nà y chẳng là gì hết, chỉ là má»™t phạm bình thÆ°á»ng, nhÆ°ng được thuê trông coi mấy cái kho váºt liệu, không để phạm lấy cắp các thứ. ChÃnh thằng khốn Skuropatenko nà y hay rình ráºp và tóm được anh em nhất.
- Vanhia nà y, không nên khiêng ngang cuá»™n giấy, - Sukhov bà n - mà phải khiêng đứng nó lên, hai tay ôm lấy nó và đi cháºm cháºm thôi, lấy thân mình che cho nó. Nhìn từ xa sẽ không thấy gì đâu.
Sáng kiến của Sukhov khá hay. Khiêng cuá»™n giấy tháºt bất tiện, và há» không khiêng nhÆ° váºy, mà ôm chặt nó và o giữa hai ngÆ°á»i, nhÆ° thể có ngÆ°á»i thứ ba, rồi bÆ°á»›c Ä‘i. Nhìn bên cạnh chỉ thấy có hai ngÆ°á»i Ä‘i sát và o nhau thôi.
- Sau nà y lão đốc công mà nhìn thấy đám giấy dầu trên cá»a sổ chắc thể nà o cÅ©ng Ä‘oán ra.
- Thì chúng mình dÃnh dáng chó gì đến việc nà y mà sợ - Kildigs ngạc nhiên - Cứ bảo khi bá»n mình tá»›i nhà máy, thì nó đã có ở đấy rồi. Chả lẽ há» lại bắt mình dỡ ra à .
CÅ©ng có lÃ.
Các ngón tay anh trong đôi bao tay cà tà ng bị tê dại đã mất cảm giác. Cái lạnh chui được và o bốt chân trái rồi. Äôi bốt dạ là cái quan trá»ng nhất. Hai tay sẽ ấm khi nà o là m việc.
Há» Ä‘i qua lá»›p tuyết còn nguyên chÆ°a má»™t dấu chân ngÆ°á»i, tá»›i chá»— có vết xe trượt chạy từ kho dụng cụ đến nhà máy Ä‘iện. Thế có nghÄ©a xi măng đã được chở tá»›i chá»— là m rồi.
Nhà máy Ä‘iện được xây dá»±ng trên má»™t chá»— đất cao, giáp vá»›i bìa công trÆ°á»ng. Lâu rồi không có ai tá»›i đây nên tuyết xung quanh nhà máy là m thà nh má»™t lá»›p phẳng lì, không má»™t dấu vết. ChÃnh vì váºy mà vết xe trượt và dấu chân ngÆ°á»i lún sâu xuống tuyết trông cà ng nổi rõ, chứng tá» anh em trong Ä‘á»™i đã tá»›i đây. Và há» Ä‘ang lấy xẻng gá»— dá»n sạch tuyết gần nhà máy và trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i, lấy lối cho xe chạy.
Giá cái máy nâng trong nhà máy Ä‘iện còn hoạt Ä‘á»™ng thì tốt quá. Äá»™ng cÆ¡ bị cháy và từ Ä‘á»™ đó đến nay chả thấy chữa chạy gì. NhÆ° thế có nghiã má»i thứ chuyển lên tầng hai Ä‘á»u phải khuân bằng tay hết. Cả vữa. Cả cá»™t bê tông.
Nhà máy Ä‘iện đã phải ngừng xây dá»±ng từ hai tháng nay. Trông nó giống nhÆ° má»™t bá»™ xÆ°Æ¡ng xám bị bá» mặc cho tuyết phủ đầy. NhÆ°ng Ä‘á»™i 104 đã tá»›i. Là m thế nà o cho nó sống lại được? Bụng thì trống trÆ¡n được thắt chặt lại bằng dây thừng; không chá»— trú, không lá»a sưởi. NhÆ°ng Ä‘á»™i 104 đã tá»›i và cuá»™c sống lại bắt đầu.
Cái thùng trá»™n xi măng nằm chắn ngang chá»— lối Ä‘i và o phòng máy phát. Nó đã rệu rã và Sukhov không nghÄ© rằng nó sẽ được khênh tá»›i nguyên vẹn. Äá»™i trưởng thì chá»i bá»›i ầm Ä© cho sÆ°á»›ng mồm, chứ bản thân hắn cÅ©ng biết chẳng phải lá»—i tại ai. Ngay lúc đó Sukhov và Kildigs ôm cuá»™n giấy dầu ở giữa Ä‘i tá»›i. Äá»™i trưởng mừng rỡ liá»n bố trà lại công việc: Sukhov được sai sá»a ống khói lò sao cho nó cháy cà ng nhanh cà ng tốt, còn Kildigs thì vá vÃu, sá»a lại cái thùng trá»™n xi măng, có hai anh chà ng Etoni phụ giúp. Hắn Ä‘Æ°a cho Senka Klevsin má»™t cái rìu để chẻ nẹp gá»—, rồi đóng Ä‘inh ghép giấy dầu lại, vì nó ngắn chỉ bằng phân ná»a kÃch cỡ cá»a sổ. NhÆ°ng lấy đâu ra các thanh gá»—? Lão đốc công chắc chả Ä‘á»i nà o chi cho há» những tấm ván chỉ để chẻ ra mà sưởi. Äá»™i trưởng ngó quanh. Tất cả má»i ngÆ°á»i cÅ©ng nhìn quanh. Chỉ còn má»—i má»™t cách: cáºy lấy hai tấm ván - thanh vịn cầu thang lên tầng hai. Äà nh phải bÆ°á»›c cho cẩn tháºn để khá»i lá»™n cổ xuống dÆ°á»›i đất. Còn biết là m thế nà o?
Tại sao má»™t ngÆ°á»i tù lại cứ phải là m quần quáºt nhÆ° váºy suốt mÆ°á»i năm trong trại giam? Tại sao anh ta không thây kệ má»i sá»± và nhẩn nha cả ngà y cho tá»›i đêm, mà đêm thì là của ta rồi?
NhÆ°ng đâu có được. Äể bắt tù là m việc, ngÆ°á»i ta má»›i nghÄ© ra ba cái Ä‘á»™i nhÆ° thế nà y. Không giống nhÆ° Ä‘á»™i sản xuất ở “bên ngoà iâ€, trong đó má»—i ngÆ°á»i được trả lÆ°Æ¡ng riêng biệt. Trong các trại giam, Ä‘á»™i là má»™t tổ chức không phải do các sếp phÃa trên giám sát, mà là phạm giám sát lẫn nhau. Nó nhÆ° thế nà y: hoặc tất cả được thêm chút gì đó, hoặc tất cả Ä‘á»u phải đói. Mà y không là m việc, đồ thối tha, còn tao thì vì mà y mà ngồi nhịn đói chắc? Không, là m Ä‘i, đồ chết toi!
Rồi có những lúc, như lúc nà y đây, lại cà ng không thể ngồi đấy mà rung đùi được. Muốn hay không muốn, cứ phải lẹ chân lẹ tay lên. Nếu sau hai giỠnữa mà cái chỗ nà y không ấm lên được, thì chết cóng cả lũ.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Barak - nhà ghép bằng gá»— trong khu trại giam. Tùy theo diện tÃch và sá»± phân chia của cấp trên, má»—i nhà có từ má»™t và i tá»›i nhiá»u Ä‘á»™i tù ở. Ở đây chúng tôi dùng từ “trại†chỉ nhà giam đó. Trại số chÃn, nÆ¡i Sukhov ở, chia là m hai ngăn và có tá»›i hÆ¡n 400 ngÆ°á»i (khoảng 20 Ä‘á»™i).
[2] Buslat - áo khoác bông không tay, chúng tôi dịch là áo trấn thủ.
[3] Bap-tit - má»™t giáo phái thuá»™c CÆ¡ đốc Tân giáo (Tin Là nh) xuất hiện đầu thế ká»· XVII (hiện truyá»n bá rá»™ng rãi ở Mỹ). Giáo phải nà y giản lược sá»± sùng bái và tổ chức nhà thá»; Lá»… rá»a tá»™i tiến hà nh cho ngÆ°á»i lá»›n vì cho rằng rá»a tá»™i cho con trẻ chÆ°a có ý thức là sá»± lừa dối và nhạo báng đức tin. (ND)
[4] Osobyi lager - Trại giam đặc biệt , tức trại có quy chế đặc biệt hà khắc.
[5] Volkov - tiếng Nga có nghĩa là chó sói.
[6] Äiá»u 58 - má»™t Ä‘iá»u khoản nổi tiếng trong bá»™ Luáºt hình sá»± Xô Viết, bao trùm má»™t phạm vi rất rá»™ng những tá»™i danh được gá»i là “chống Xô Viếtâ€: gián Ä‘iệp, phá hoại, tuyên truyá»n chống chế Ä‘á»™... và được giải thÃch để bao quát toà n bá»™ những hà nh Ä‘á»™ng của “bất cá» phần tá» nguy hiểm nà o vá» mặt xã há»™iâ€. DÆ°á»›i thá»i Stalin Ä‘iá»u khoản nà y được áp dụng rá»™ng rãi và bừa bãi cho cả những ai bị tình nghi là bất mãn xã há»™i.
[7] “Công nhân tá»± do†- volnye - chỉ những ngÆ°á»i ở “bên ngoà i†(na vole), mà hầu hết là cá»±u tù nhân mãn hạn, nhÆ°ng bị tÆ°á»›c quyá»n trở vá» quê quán. HỠở lại sinh sống trong các vùng gần các khu trại giam và là m việc trên các công trÆ°á»ng xây dá»±ng.
[8] Tên Ivan gá»i thân máºt.
[9] Cá»±u giáo - giáo phái ly khai khá»i Giáo há»™i ChÃnh thống Nga, không chấp nháºn má»™t số cải cách do Giáo trưởng Nikon Ä‘á» ra ở thế ká»· XVII. Những tÃn đồ cá»±u giáo bị ngược đãi cả ở thá»i kỳ Xô Viết.
[10] Viatich - dân tá»™c thiểu số Äông SlavÆ¡ sinh sống ở thượng lÆ°u và trung lÆ°u sông Oka.
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y:
|
02-09-2008, 03:49 PM
|
Guest
|
|
Bà i gởi: n/a
Thá»i gian online: 0 giây
|
|
ChÆ°Æ¡ng 2
Pavlo đã khuân đồ lá» vá», má»i ngÆ°á»i chỉ việc chá»n thứ mình cần. Có cả mấy cái ống nữa, nhÆ°ng không có dụng cụ để lắp các ống sắt tây, ngoà i má»™t cái búa và má»™t cái rìu nhá». Rồi cÅ©ng có cách là m được.
Sukhov Ä‘áºp Ä‘áºp đôi tay Ä‘eo bao và o nhau, đặt các ống đầu ống ná» sát và o đầu ống kia, ghép chúng lại vá»›i nhau bằng cách xiết chặt các má»™ng Ä‘uôi én lại ở các chá»— tiếp giáp. Xong, lại vá»— vá»— đôi tay Ä‘eo găng và o nhau, rồi lại tiếp tục ghép ống (anh giấu chiếc bay của mình ở gần ngay đây. Dù má»i ngÆ°á»i trong Ä‘á»™i Ä‘á»u là anh em, song Ä‘iá»u đó cÅ©ng không ngăn cản các tÆ°á»›ng tráo của nhau. Ngay Kildigs cÅ©ng dám lắm).
Má»i ý nghÄ© trong đầu Sukhov lúc nà y bị xua ra ngoà i hết. Anh không còn nghÄ© đến cái gì, không quan tâm đến Ä‘iá»u gì, ngoà i việc ghép bằng được cái ống khói, sao cho cái lò khá»i khói um lên. Anh sai Gopchik Ä‘i tìm má»™t Ä‘oạn dây thừng để buá»™c đầu ống khói và o cá»a sổ cho nó chÄ©a ra bên ngoà i.
Ở góc xưởng còn má»™t cái lò bụng phệ, ống khói xây bằng gạch. Trên nóc lò có má»™t tấm sắt bị nung nóng và bên trên nó băng bám và o cát bị tan ra, cát được sấy khô. Cái lò nà y đã được đốt, ông trung tá cùng Fechiukov khênh cát đổ lên trên. Việc khênh cát không đòi há»i đầu óc. Cho nên Ä‘á»™i trưởng má»›i phân cho những ngÆ°á»i trÆ°á»›c đây từng là sếp. Fechiukov có hồi đã từng là thủ trưởng trong má»™t cÆ¡ quan nà o đó. Hắn còn có cả xe riêng. Những ngà y đầu khi ông trung tá hải quân má»›i nháºp trại, hắn toan giở trò bắt nạt ông. Sau khi bị trung tá cho sÆ¡i mấy quả đấm, má»i chuyện má»›i đâu và o đấy.
Có mấy tay cứ xán tới cái lò sấy cát để sưởi, nhưng đội trưởng Turin cảnh cáo :
- Là m Ä‘i mấy tÆ°á»›ng, muốn sưởi thì Ä‘Æ°a Ä‘Ãt ra, đây sưởi cho!
Con chó bị đánh thì chỉ cần nhìn thấy roi là sợ. Băng giá đã khắc nghiệt, tay đội trưởng nà y còn nghiệt hơn. Mấy anh em tản ra, ai và o việc nấy.
Sukhov nghe thấy Turin thì thầm và o tai Pavlo :
- Cáºu ở đây trông coi há», rắn và o. Giá» tá»› phải Ä‘i đăng ký phần trăm định mức đây.
Má»i thứ phụ thuá»™c và o cái phần trăm nà y nhiá»u hÆ¡n là bản thân công việc. Tay Ä‘á»™i trưởng nà o tinh khôn thì lo lắng vá» khoản nà y, chứ không phải vá» công việc được giao. Bởi gắn vá»›i phần trăm là những thứ nhét và o bụng. Nếu việc chÆ°a là m xong, thì cứ là m nhÆ° có vẻ đã xong, năng xuất thấp thì biến báo cho nó tăng lên. Äể là m được những việc nà y đòi há»i Ä‘á»™i trưởng phải có cái đầu. NhÆ°ng cÅ©ng còn phải lo lót cho mấy thằng chó chết trên bá»™ pháºn chỉ tiêu thì má»›i được việc.
Nói cho cùng, những phần trăm ấy Ä‘em lại lợi Ãch cho ai? ChÃnh là cho trại. Các sếp kiếm được từ vụ nà y hà ng nghìn rúp dôi ra, má»™t phần lấy là m tiá»n thưởng cho các sÄ© quan, nhÆ° hạng Volkovoi vá»›i cái roi trong tay ấy. Còn bản thân phạm thì chỉ được thêm 200 gram bánh mì và o bữa tối. Hai trăm gram bánh mì ấy Ä‘iá»u hà nh cuá»™c sống của há». Vá»›i hai trăm gram bánh mì ấy cả má»™t hệ thống khổng lồ kênh Ä‘Ã o Belomor đã được xây dá»±ng.
Hai xô nÆ°á»›c đã được xách tá»›i, song trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i nÆ°á»›c trong xô đã đóng băng lại. Pavlo nảy ra sáng kiến, tá»™i chó gì mà phải xách nÆ°á»›c cho mất công, cứ việc Ä‘un tuyết tại chá»— cho nó chảy ra là xong, và thế là há» xúc tuyết và o xô, đặt lên lò sấy.
Gopchik bẻ gấp lại một đoạn dây nhôm còn mới - loại dùng để kéo dây điện. Nó nói với Sekhov :
- Chú Ivan Denhicych! Cái dây nà y là m thìa tốt lắm. Chú dạy cháu là m thìa với nhé.
Sukhov rất thÃch thằng ranh con láu cá nà y (con trai anh mất lúc còn nhá», ở nhà chỉ còn hai cô con gái lá»›n). Gopchik bị bắt vì tá»™i đã mang sữa và o rừng cho quân của tÆ°á»›ng Bender [11] và bị lÄ©nh án nhÆ° ngÆ°á»i lá»›n. Nó dá»… thÆ°Æ¡ng nhÆ° má»™t chú bê nhá» và quấn quýt vá»›i má»i ngÆ°á»i trong Ä‘á»™i. NhÆ°ng nó cÅ©ng cáo ra phết: nháºn được đồ tiếp tế là ăn má»™t mình, thỉnh thoảng ban đêm cÅ©ng thấy nhai tóp tép.
Ờ mà là m sao chia hết được cho tất cả má»i ngÆ°á»i trong Ä‘á»™i.
Hai ngÆ°á»i gấp Ä‘oạn dây là m thìa lại rồi giấu và o má»™t góc. Sukhov lấy hai tấm ván buá»™c lại là m thà nh má»™t cái thang ghế và sai Gopchik đứng trên đó buá»™c ống khói. Gopchik thoăn thoắt trèo lên nhÆ° má»™t con sóc. Nó đóng má»™t cái Ä‘inh, móc má»™t đầu dây thép và o đó và quấn xung quanh ống khói. Sukhov lại lấy má»™t cái ống nữa để nó nối tiếp và o miệng cái ống khói đã buá»™c. Hôm nay không có gió lùa và o hÆ°á»›ng nà y, nhÆ°ng ngà y mai có thể có, nối thêm ống nhÆ° váºy để khói không tạt trở lại và o phòng. Thì cái lò nà y dùng cho quân mình mà lại.
Còn Senka Klevsin thì mãi bây giá» má»›i là m xong mấy cái nẹp gá»—. Gopchik lại bị sai trèo lên để đóng. Thẳng quá»· con trèo lên cá»a sổ, la lối om sòm xuống phÃa dÆ°á»›i.
Mặt trá»i đã lên cao, sÆ°Æ¡ng mù đã tan nên không còn thấy mấy cái mống trông giống nhÆ° mấy cái cá»c kia nữa. Má»™t mà u đỠối ở chÃnh giữa mặt trá»i. Lò đã được nhóm bằng đống củi ăn cắp được. Còn gì sÆ°á»›ng hÆ¡n đây!
- Nắng tháng Giêng thì chỉ sưởi ấm được da bò thôi. - Sukhov giải thÃch.
Kildigs cÅ©ng vừa sá»a xong cái thùng trá»™n vữa, còn lấy cái rìu nhá» cố gõ thêm và i nhát nữa. Hắn hô to :
- Nghe đây, Pavlo, xong việc nà y Ä‘á»™i phải trả cho tôi má»™t trăm rúp. Ãt hÆ¡n, không nháºn!
Pavlo cÆ°á»i :
- Cáºu sẽ được nháºn thêm má»™t trăm gram bánh.
- Äể ông công tố bồi dưỡng thêm cho! - Gopchik ở trên hét xuống.
- Hượm đã! hượm đã! - Sukhov gắt lên.
Má»i ngÆ°á»i cắt giấy dầu không đúng cách, anh ngăn lại và chỉ cho há» cách cắt.
Có mấy tay sà tá»›i bên chiếc lò bằng sắt tây, song bị Pavlo xua Ä‘i. Hắn cho Kildigs thêm và i ngÆ°á»i phụ hồ nữa và ra lệnh là m những cái cáng [12] để khênh vữa lên tầng hai. Sau đó phái hai ngÆ°á»i nữa Ä‘i lấy cát, hai ngÆ°á»i khác dá»n sạch tuyết trên già n giáo và trên tÆ°á»ng. Má»™t ngÆ°á»i nữa thì xúc cát đã được sấy khô trên lò và hất và o máy trá»™n bê tông.
Bên ngoà i có tiếng Ä‘á»™ng cÆ¡ ô tô. Xe chở gạch đã tá»›i. Pavlo chạy ra vẫy vẫy và chỉ cho má»i ngÆ°á»i chá»— dỡ gạch xuống.
NgÆ°á»i ta đóng Ä‘inh bịt má»™t lá»›p giấy dầu che kÃn cá»a sổ, rồi má»™t lá»›p nữa. Giấy dầu thì che kÃn ná»—i gì, thì cÅ©ng chỉ là giấy chứ quái gì. Tuy nhiên, tÆ°á»ng trông chắc chắn hÆ¡n. Bên trong trở nên tối hÆ¡n và lá»a trong lò có vẻ cháy sáng hÆ¡n.
Aliosa mang than tá»›i. NgÆ°á»i thì kêu lên: “đổ hết và o lò!â€, kẻ ngăn lại: “không được đổ, đốt củi ấm hÆ¡n!â€. Aliosa không còn biết nghe ai.
Fechiukov ngồi xuống cạnh lò và cứ thế Ä‘Æ°a hai chân Ä‘i ủng sát và o lá»a. Thằng ngu thế chứ. Ông trung tá nắm cổ hắn lôi ra và đẩy vá» phÃa chiếc xe cút kÃt :
- Äi chở cát, đồ bấc thối!
Ông trung tá hải quân coi công việc trong trại giống như công việc trên tầu của ông: đã lệnh là phải là m ngay! Tháng cuối nà y ông trung tá trông sút hẳn, song vẫn cố gắng sức.
Lâu hay mau, cuối cùng thì cả ba cái cá»a sổ Ä‘á»u đã được bịt kÃn. Bây giỠánh sáng chỉ còn hắt và o từ phÃa cá»a chÃnh. Và cái lạnh cÅ©ng theo đó mà và o. Pavlo ra lệnh che kÃn ná»a trên cái cá»a ra và o lại, chỉ để trống ná»a dÆ°á»›i và ngÆ°á»i ra và o phải cúi khom khom. Các cá»a khác cÅ©ng được bịt nhÆ° váºy.
Trong thá»i gian đó gạch do ba chiếc xe tải chở đến Ä‘ang nằm lăn lóc trên sà n đất. Là m sao để chuyển đống gạch đó lên được tầng hai mà không cần đến máy nâng?
- Ê, mấy bác thợ ná»! Ta thá» lên đó xem sao! - Pavlo má»i.
Xây tÆ°á»ng được xem là má»™t công việc vinh dá»±. Sukhov và Kildigs cùng Pavlo Ä‘i lên tầng trên. Thang đã hẹp mà Senka lại lấy Ä‘i hai thanh tay vịn để là m nẹp bịt cá»a sổ, nên phải bám và o tÆ°á»ng cho khá»i ngã. Thêm và o đó tuyết còn bám chặt trên mặt thang khiến nó trÆ¡n tuá»™t, chân không bám và o được, thế nà y thì khênh vữa lên là m sao đây?
Há» xem xét bức tÆ°á»ng xây dở. Phải lấy xẻng dá»n sạch tuyết bám và o, sau đó dùng rìu chặt những chá»— băng bám và o gạch rồi dùng chổi quét cho sạch.
Há» tÃnh xem chuyển gạch lên bằng cách nà o. Nhìn xuống phÃa dÆ°á»›i há» quyết định tốt nhất là đừng khuân lên theo lối cầu thang, mà cắt bốn ngÆ°á»i đứng dÆ°á»›i ném gạch lên dà n giáo thứ nhất. Trên đó có hai ngÆ°á»i ném tiếp lên tầng hai. Trên tầng hai có hai ngÆ°á»i là m nhiệm vụ chuyển gạch cho thợ xây - nhÆ° thế sẽ nhanh hÆ¡n.
Ở tầng trên gió không mạnh lắm, song dai dẳng, đủ xuyên thẳng và o ngÆ°á»i lúc là m việc. NhÆ°ng nếu cúi xuống bức tÆ°á»ng xây dở, nấp đằng sau nó thì sẽ thấy ấm hÆ¡n nhiá»u.
Sukhov nhìn lên và giáºt mình: trá»i trong veo. Căn cứ và o mặt trá»i lên cao thì sắp tá»›i bữa trÆ°a rồi. Tháºt là lạ, lúc là m việc sao thấy ngà y giá» trôi mau thế! Biết bao lần Sukhov nháºn thấy ngà y trong trại qua Ä‘i rất nhanh, ngoảnh Ä‘i ngoảnh lại đã hết má»™t ngà y. Ấy thế nhÆ°ng ngà y mãn hạn thì mãi chẳng thấy tá»›i, nhÆ° thể nó không nhÃch lên được chút nà o ấy.
Há» Ä‘i xuống dÆ°á»›i, ở đó má»i ngÆ°á»i đã ngồi xúm xÃt quanh cái lò, chỉ có ông trung tá cùng vá»›i Fechiukov Ä‘ang khiêng cát. Pavlo cáu um lên, láºp tức xua tám ngÆ°á»i Ä‘i chuyển gạch, hai ngÆ°á»i đổ cát khô và xi măng và o thùng trá»™n bê tông, ngÆ°á»i thì Ä‘i lấy nÆ°á»›c, ngÆ°á»i Ä‘i lấy than.
Còn Kildigs thì nói với nhóm của mình :
- Các cáºu khá lắm, phải là m xong cho nhanh mấy cái cáng.
- Äể tôi giúp há» má»™t tay? - Sukhov nói vá»›i Pavlo, tá»± xin việc.
- Ừ, giúp há» Ä‘i. - Pavlo gáºt đầu.
Ngay lúc đó má»™t chiếc thùng sắt được mang tá»›i để Ä‘un tuyết cho chảy ra lấy nÆ°á»›c trá»™n bê tông. Có ngÆ°á»i nà o đó nói hình nhÆ° đã mÆ°á»i hai giá» rồi.
- Lại còn không đến mÆ°á»i hai giá», - Sukhov nói đế và o - mặt trá»i đã lên đến đỉnh đầu rồi.
- Nếu mặt trá»i lên đến đỉnh đầu, có nghÄ©a không phải mÆ°á»i hai giá», mà là má»™t giá». - Ông trung tá sá»a ngay.
- Sao lại thế được? - Sukhov ngạc nhiên - Các cụ chả bảo khi nà o mặt trá»i lên đến đỉnh đầu, lúc đó là giỠăn trÆ°a.
- Äó là mấy cụ ngÆ°á»i âm lịch nói, - Ông trung tá Ä‘áºp lại - chứ bây giỠđã có luáºt, mặt trá»i lên tá»›i đỉnh là đúng má»™t giá».
- Ai ra cái luáºt đó?
- ChÃnh quyá»n Xô Viết!
Ông trung tá mang cái cáng khiêng cát ra ngoà i, dù sao thì Sukhov cÅ©ng chẳng muốn cãi lý vá»›i ông. Chả có lẽ đến mặt trá»i cÅ©ng phải theo luáºt của há» sao?
Äáºp gõ má»™t hồi, cuối cùng anh em cÅ©ng là m thêm được bốn cái cáng khiêng vữa nữa.
- Thôi được rồi, ngồi sưởi ấm cái đã. - Pavlo nói vá»›i hai ngÆ°á»i thợ xây - Senka ạ, ăn trÆ°a xong hãng xây. Ngồi xuống Ä‘i!
Và lúc nà y thì tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u có quyá»n ngồi cạnh cái lò mà sưởi. Äằng nà o cÅ©ng váºy, không thể xây trÆ°á»›c bữa trÆ°a, đánh vữa sá»›m để cho nó đóng bánh lại à .
Than trong lò cháy phừng phừng và tá»a Ä‘á»u hÆ¡i nóng. NhÆ°ng phải ngồi cạnh lò má»›i thấy ấm, những chá»— khác trong nhà vẫn lạnh nhÆ° thÆ°á»ng.
Bốn ngÆ°á»i cởi bao tay hÆ¡ lên bếp lò. Còn chân Ä‘i ủng thì tuyệt đối không được để sát và o lá»a, đó là điá»u cần phải biết. Nếu là ủng da thì nó sẽ nứt, còn ủng dạ thì sẽ Æ°á»›t sÅ©ng và bốc khói, mà chân thì vẫn bị lạnh. Äể ủng sát cạnh lá»a còn rất dá»… bị cháy, rồi là phải Ä‘i ủng thủng cho tá»›i táºn mùa xuân. ChỠđấy ngÆ°á»i ta phát ủng má»›i cho!
- Sukhov thì còn phải lo gì nữa, một chân anh ấy đã ở nhà rồi còn gì. - Kildigs lại bắt đầu đùa.
- Cái chân không kia kìa. - Ai đó chỉ và o cái chân để trần của anh (Sukhov cởi chiếc ủng trái có lá»— thủng ra và đang hÆ¡ đám giẻ quấn chân). Má»i ngÆ°á»i cÆ°á»i ầm.
- Thế là Sukhov sắp mãn hạn rồi.
Bản thân Kildigs bị hai mÆ°Æ¡i nhăm năm. TrÆ°á»›c kia tá»™i nhÆ° anh tất cả chỉ bị mÆ°á»i năm thôi. Từ năm 49 tá»›i giá», nặng nhẹ gì cÅ©ng hai mÆ°Æ¡i nhăm năm tuốt. MÆ°á»i năm còn có hi vá»ng sống sót mà vá», chứ hai mÆ°Æ¡i nhăm năm thì có mà vá» cái khỉ mốc.
Sukhov thấy khoai khoái khi má»i ngÆ°á»i chỉ anh mà nói anh sắp sá»a mãn hạn tù. Song anh cÅ©ng chẳng lấy là m tin lắm và o chuyện đó. Thì đấy, có những ngưỡi mãn hạn trong chiến tranh, nhÆ°ng ngÆ°á»i ta cứ kéo dà i cho đến táºn năm 46 đấy. Có ngÆ°á»i hạn tù chỉ có ba năm, sau bị kéo dà i thà nh năm năm.
Luáºt lệ bẻ cong thế nà o cÅ©ng được. Hết hạn mÆ°á»i năm, ngÆ°á»i ta sẵn sà ng bồi thêm cho anh thêm má»™t hạn mÆ°á»i năm nữa, hay tống anh Ä‘i Ä‘Ã y, không cho vá» quê quán.
Biết thế nhÆ°ng bụng vẫn cứ nôn nao thế nà o ấy. Biết đâu số mình lại chẳng gặp may. Chúa Æ¡i! là m sao hình dung nổi cái lúc mình bÆ°á»›c chân ra khá»i đây, hả?
Song không khi nà o ngÆ°á»i tù có thâm niên lại nói tất cả những Ä‘iá»u đó ra miệng. Và Sukhov chỉ nói vá»›i Kildigs :
- Cáºu đừng có đếm hai mÆ°Æ¡i nhăm năm là m chó gì cho mệt xác. Có ngồi tất cả hai mÆ°Æ¡i nhăm năm hay không, ai mà biết được. NhÆ°ng chỉ biết tá»› đã ngồi đủ tám năm rồi, đó là cái chắc.
Thế cho nên cứ phải cúi mặt xuống mà sống, thá»i gian đâu mà nghÄ©: vì sao mình phải và o đây và khi nà o mình được thả?
Trong hồ sÆ¡ Sukhov bị tù vì tá»™i phản bá»™i tổ quốc. Và anh cÅ©ng khai mình nhÆ° váºy: đầu hà ng để bị bắt là m tù binh vá»›i ý đồ phản bá»™i tổ quốc. TrÆ°á»›c lúc được thả vỠđã nháºn chỉ thị của cÆ¡ quan gián Ä‘iệp Äức. NhÆ°ng chỉ thị gì thì cả Sukhov, cả cán bá»™ Ä‘iá»u tra thẩm vấn, mãi không bịa được, Ä‘Ã nh phải bá» lá»ng nhÆ° váºy và ghi và o hồ sÆ¡: nháºn chỉ thị.
Ở cÆ¡ quan phản gián, Sukhov bị tra tấn nhiá»u lần, và anh đã tÃnh toán rất Ä‘Æ¡n giản: nếu không ký thì cầm chắc sẽ nằm dÆ°á»›i ba tấc đất, nếu ký thì còn có cÆ¡ sống lâu thêm má»™t chút.
Và thế là anh ký.
Thá»±c ra đầu Ä‘uôi câu chuyện là thế nà y: tháng hai năm 1942, cả đạo quân của anh bị bao vây tại mặt tráºn Tây-Bắc. Há» không thể tiếp tế lÆ°Æ¡ng thá»±c cho bá»n anh được - không có máy bay. Chả có gì đút và o bụng. Tình hình nguy cấp tá»›i mức lÃnh phải chặt ngá»±a chết, ngâm và o nÆ°á»›c cho má»m ra mà ăn. Và cÅ©ng chẳng còn gì để mà bắn. Thế là quân Äức tìm thấy hỠở trong rừng, từng toán má»™t, và bắt là m tù binh. Sukhov ở trong má»™t toán nhÆ° thế, bị bắt là m tù binh mấy ngà y, ngay trong rừng. Sau đó anh chạy trốn cùng vá»›i bốn ngÆ°á»i nữa. Len lá»i, ẩn nấp trong rừng, dÆ°á»›i đầm lầy, và nhÆ° có phép lạ, bá»n anh đã gặp được ngÆ°á»i đằng mình. NhÆ°ng hai ngÆ°á»i láºp tức bị ngay xạ thủ đại liên của mình bắn chết tại chá»—, ngÆ°á»i thứ ba chết vì tá» thÆ°Æ¡ng, chỉ còn hai ngÆ°á»i sống sót. GÃa khôn ra thì phải khai là bị lạc trong rừng, thì chả là m sao. Äằng nà y lại tháºt thà : chúng tôi trốn khá»i Ä‘oà n tù binh của quân Äức. Sao? Trốn khá»i bá»n Äức cÆ¡ đấy? Mẹ chúng mà y, quân gián Ä‘iệp cho bá»n phát xÃt. Và thế là bị tống giam. Giá cả năm tên còn sống, thì há» phối kiểm khẩu cung và may ra còn tin. NhÆ°ng chỉ còn hai tên thì vô phÆ°Æ¡ng: há» cứ nằng nặc bảo rằng hai thằng khốn nạn đã thông đồng vá»›i bá»n Äức giả vá» chạy trốn.
Nghễnh ngãng như Senka Klevsin mà cũng nghe thủng câu chuyện vỠtù binh, anh nói tướng lên :
- Tá»› đã ba lần chạy trốn, nhÆ°ng cả ba lần Ä‘á»u bị bắt lại.
Senka má»›i tháºt khốn nạn, anh bị Ä‘iếc nặng nên phần lá»›n thá»i gian chỉ im lặng: anh đâu có nghe thấy ngÆ°á»i ta nói gì và cÅ©ng không xen và o câu chuyện của má»i ngÆ°á»i. Vì thế anh em trong Ä‘á»™i biết Ãt vá» anh, chỉ biết anh từng bị bắt giam ở Buchenvald và ở đó anh tham gia tổ chức bà máºt, chuyển vÅ© khà và o trại giam cho cuá»™c nổi dáºy của tù binh. Bá»n Äức phát hiện ra, chúng treo ngược anh lên, trói giáºt cánh khuá»·u, đánh cho đến thủng nốt mà ng nhÄ© tai kia.
- Nà y Vanhia, cáºu ngồi tù tám năm - ở những trại nà o váºy? - Kildigs liệt kê những nhà tù. - Cáºu cÅ©ng đã ở tù dân sá»±, thế thì được ở vá»›i Ä‘Ã n bà và chắc không phải Ä‘eo số? Chứ tám năm trong trại hình lại là chuyện khác, chÆ°a có ai sống nổi tá»›i lúc mãn hạn đâu.
- Ở chung với đà n bà ! Với mấy khúc gỗ thì có...
Sukhov đăm chiêu nhìn ngá»n lá»a và nhá»› lại bảy năm tù ở miá»n Bắc. Suốt ba năm dòng anh phải kéo gá»— là m Ä‘Ã Ä‘Æ°á»ng xe lá»a. Äống lá»a cháy ở chá»— khai thác gá»— má»—i khi là m đêm cÅ©ng báºp bùng nhÆ° bây giá». Hồi đó trại trưởng Ä‘á» ra cái luáºt nhÆ° sau: Ä‘á»™i nà o là m ngà y không đủ định mức, phải là m bù và o ban đêm. Tá»›i quá ná»a đêm má»›i lê được vá» tá»›i trại, buổi sáng, má»›i bảnh mắt đã phải dáºy Ä‘i và o rừng.
- Không, mấy ông bạn Æ¡i... Ở đây còn dá»… chịu hÆ¡n nhiá»u. - Anh phá»u phà o nói - Ở đây ăn ngủ còn có giá» giấc. Là m xong việc hay không xong việc - vẫn được vá» trại, và ở đây khẩu phần còn cao hÆ¡n những 100 gram. Còn sống được. Trại đặc biệt - thì kệ con mẹ nó, báºn đếch gì đến mình. Hay Ä‘eo số thấy phiá»n phức chăng? Nó có nặng thêm chút nà o đâu.
- Dá»… chịu hÆ¡n! - Fechiukov gắt gá»ng (đã tá»›i giỠăn trÆ°a, má»i ngÆ°á»i xúm xÃt xung quanh cái lò) - Äêm Ä‘ang ngủ chúng mò đến cắt cổ, dá»… chịu gá»›m!
- NgÆ°á»i thÆ°á»ng ai cắt cổ, chỉ bá»n chỉ Ä‘iểm má»›i bị thôi! - Pavlo giÆ¡ ngón tay dá»a Fechiukov.
Trong trại quả má»›i có chuyện ấy tháºt. Hai thằng cha chỉ Ä‘iểm nổi tiếng bị cắt cổ ngay trong giá» báo thức. Má»™t phạm vô tá»™i cÅ©ng bị - chắc là bị lầm vá»›i ai đó. Còn má»™t thằng chỉ Ä‘iểm nữa chạy trốn đến chá»— cấp trên, ở đó ngÆ°á»i ta phải giấu hắn và o xà lim. Kỳ quặc - những chuyện nhÆ° thế trong trại tù thÆ°á»ng đâu có xẩy ra. Ngay trong trại nà y trÆ°á»›c cÅ©ng không có những chuyện nhÆ° váºy...
Cái còi đầu máy hÆ¡i nÆ°á»›c bá»—ng huýt lên. Nó không huýt toáng lên ngay, mà lúc đầu còn khục khặc, khà n khà n nhÆ° ngÆ°á»i xúc miệng.
Hết ná»a ngà y rồi - nghỉ trÆ°a, Ä‘i ăn thôi!
Mẹ kiếp, cứ dá» dà ! đáng lẽ phải Ä‘i và o nhà ăn mà xếp hà ng lâu rồi má»›i phải. Có mÆ°á»i má»™t Ä‘á»™i là m việc trên công trÆ°á»ng, mà nhà ăn thì chỉ chứa được hai Ä‘á»™i.
Mà mãi không thấy đội trưởng đâu. Pavlo lia mắt nhìn quanh rồi quyết định :
- Sukhov, Gopchik theo tôi! Kildigs! Lúc nà o tôi phái Gopchik trở lại là anh phải cùng toà n đội tới ngay!
Mấy ngÆ°á»i vừa Ä‘i khá»i, chá»— của há» liá»n bị chiếm ngay. Cái lối há» chen và o ôm lấy cái lò, nhÆ° thể ôm Ä‘Ã n bà váºy.
- Äừng ngủ nữa! - Mấy tÆ°á»›ng hét toáng lên - Hút thuốc thôi!
Cả bá»n nhìn nhau xem ai châm thuốc. Chả có ai cả. Hoặc cóc có thuốc, hoặc có, nhÆ°ng ém nhẹm, không muốn cho ai biết.
Sukhov cùng Pavlo bước ra ngoà i. Gopchik chạy tung tăng đằng sau.
- Có ấm hÆ¡n rồi đấy. Không quá âm mÆ°á»i tám Ä‘á»™. Giá»i nà y xây tốt.
HỠquay nhìn đống gạch. Một số lớn đã được ném lên già n giáo, một số đã nằm trên sà n tầng hai rồi.
Sukhov nheo mắt nhìn mặt trá»i xem cái luáºt mà ông trung tá nói có đúng không.
Ngoà i quãng trống không có váºt cản, gió vẫn tha hồ thổi và cắn và o mặt nhức buốt, nhÆ° nhắc ta rằng giá» hãy còn là tháng Giêng.
Nhà ăn của công trÆ°á»ng chỉ là má»™t căn nhà gá»— tồi tà n. Giữa nhà là cái bếp lò trên có kê những tấm sắt rỉ để che những khe hở. Bên trong ngăn ra má»™t phần là m bếp, phần là m chá»— ngồi ăn. Cả hai phần Ä‘á»u không có sà n gá»—. Mặt đất bị dẵm nát, lồi lõm. Toà n bá»™ bếp chỉ Ä‘á»™c má»™t cái lò vuông, trên đặt má»™t cái nồi lá»›n.
Có hai ngÆ°á»i phục dịch trong bếp: cấp dưỡng và má»™t ngÆ°á»i kiểm tra vệ sinh. Buổi sáng, trÆ°á»›c khi rá»i khá»i trại, cấp dưỡng đã lÄ©nh hạt mạch ở bếp chÃnh của trại. TÃnh ra má»—i đầu ngÆ°á»i được khoảng 50 gram, cả Ä‘á»™i - má»™t kà lô, còn toà n công trÆ°á»ng khoảng hÆ¡n má»™t yến. Tay cấp dưỡng chả tá»™i vạ gì mà phải vác cái bao hÆ¡n chục kà đi hÆ¡n ba cây số từ trại đến công trÆ°á»ng. Hắn giao việc nà y cho má»™t phạm tin cáºy. Chẳng thà ăn bá»›t của đám tù để thuê thằng nà y còn hÆ¡n sụm lÆ°ng mà mang vác. Các việc khác cÅ©ng váºy, xách nÆ°á»›c, bổ củi, nhóm lò, thằng cha nà y chẳng Ä‘á»™ng tay, tất cả Ä‘á»u thuê phạm - bá»n vét Ä‘Ä©a, là m hết, và cÅ©ng lại bấu và o phần của anh em để cho bá»n nà y. Thì của ngÆ°á»i phúc ta mà lại. Lại còn cái luáºt nà y nữa: không được ăn ở ngoà i nhà ăn. Vì váºy ngà y nà o cÅ©ng phải mang bát Ä‘i theo (cÅ©ng không thể để bát lại ở công trÆ°á»ng qua đêm được, dân ngoà i sẽ và o lấy hết). Có tá»›i năm chục cái bát, cứ má»—i Ä‘á»™i ăn xong là phải rá»a ngay cho Ä‘á»™i sau, và ngÆ°á»i thu dá»n bát cÅ©ng được thêm phần. Äể bát không bị tuồn ra ngoà i, ngÆ°á»i ta đã cắt cá» má»™t phạm tin cáºy đứng kiểm tra ở cá»a. NhÆ°ng tha hồ cho kiểm tra anh em vẫn mang được bát ra ngoà i nhÆ° thÆ°á»ng, hoặc nói khó vá»›i tên kiểm soát, hoặc đợi lúc hắn sÆ¡ ý mang lén ra. Thế là lại phải cá» thêm má»™t phạm nữa Ä‘i khắp công trÆ°á»ng, thu gom bát bẩn mang vá». Cả tên soát bát ở cá»a, lẫn tên nà y, Ä‘á»u được cho thêm phần.
Bản thân tên nấu bếp thì chỉ là m má»—i việc: đổ hạt mạch và muối và o nồi. Nếu có mỡ thì hắn chia đôi: hắn má»™t ná»a và cái nồi má»™t ná»a. (Mỡ ngon chả bao giỠđến lượt tù nhân. Chỉ có mỡ xấu má»›i được bá» và o nồi. ChÃnh vì thế tù nhân chỉ mong được lÄ©nh mỡ xấu ở nhà kho). NhÆ° váºy công việc của tay bếp chỉ là khuấy cháo lúc sắp chÃn. Còn cha vệ sinh viên thì ngay cả đến việc nà y cÅ©ng chả là m, chỉ ngồi nhìn. Khi cháo chÃn đầu bếp múc cho hắn trÆ°á»›c tiên, muốn ăn bao nhiêu cÅ©ng được. Thằng cha đầu bếp cÅ©ng thế. Rồi má»™t trong các Ä‘á»™i trưởng là m nhiệm vụ trá»±c - há» thay nhau má»—i ngÆ°á»i má»™t ngà y - đến nếm xem cháo nấu nhÆ° váºy phạm có ăn được không. Cha nà y được xuất đúp.
Xong xuôi rồi còi má»›i huýt. Lúc nà y Ä‘á»™i trưởng các Ä‘á»™i má»›i đến, xếp hà ng lần lượt Ä‘Æ°a bát và o cho tên bếp để lÄ©nh cháo cho Ä‘á»™i mình. Cháo Ä‘á»±ng trong bát loãng toẹt, và đừng có há»i hỠđã bá» bao nhiêu khẩu phần của anh và o đó, bởi chỉ cần mở miệng há» sẽ cho anh ăn đủ các thứ nhÆ¡ bẩn nhất.
Gió rÃt trên thảo nguyên hoang vu - nÆ¡i mùa hè thì khô cháy, mùa đông thì băng giá. Ở thảo nguyên còn chẳng cây gì có thể má»c lên được, huống hồ giữa bốn tầng rà o dây thép gai. Lúa mì má»c ở chá»— Ä‘á»™c nhất là chá»— phát khẩu phần bánh mì, lúa mạch chỉ được gặt trong kho lÆ°Æ¡ng thá»±c của trại. Và dù anh có là m đến gãy lÆ°ng hay lê lết ra đó, cÅ©ng không thể Ä‘Ã o đâu ra thức ăn, ngoà i phần trại phát cho. Mà cả khẩu phần nà y anh cÅ©ng không được lÄ©nh đủ: còn phải cúng cho đầu bếp, cho bá»n phạm được thuê là m dịch vụ và đủ thứ hạng khác. Chúng bá»›t xén, trá»™m cắp của anh em từ trên xuống dÆ°á»›i và khắp má»i nÆ¡i: cả ở đây lẫn trong trại, trÆ°á»›c đó cả ở các nhà kho nữa. Mình là m trầy vẩy ra mà chúng cho bao nhiêu chỉ được bấy nhiêu. Và đừng có láng cháng tá»›i gần những chá»— phát đồ ăn.
Ai có thân ngÆ°á»i ấy khắc tá»± lo.
Pavlo, Sukhov và Gopchik bÆ°á»›c và o nhà ăn - ở đó toà n thấy lÆ°ng ngÆ°á»i là lÆ°ng ngÆ°á»i, chả nhìn thấy bà n ghế đâu. Chỉ có má»™t số Ä‘ang ngồi ăn, còn phần lá»›n là đứng. Äá»™i 82 từ sáng tá»›i giá» Ä‘Ã o hố ngoà i trá»i, vừa nghe thấy tiếng còi đã xông ngay và o nhà ăn chiếm hết chá»— rồi. Dù đã ăn xong, nhÆ°ng há» vẫn ngồi ỳ ra đó. Thì còn có chá»— nà o ấm mà nghỉ nữa? Anh em chá»i mắng ầm Ä© đòi chá»—, nhÆ°ng chẳng thà vạch đầu gối ra mà chá»i còn hÆ¡n. HỠđâu có nghe, ngồi trong nà y nghe chá»i còn hÆ¡n phải ra ngồi ở ngoà i trá»i giá buốt.
Pavlo và Sukhov lấy khuá»·u tay chen đẩy đám đông, đến vừa đúng lúc. Má»™t Ä‘á»™i Ä‘ang lÄ©nh xuất, Ä‘á»™i khác đứng đợi, các Ä‘á»™i phó đứng cạnh cá»a tò vò chá»— phát cháo. NhÆ° váºy đôi 104 sắp đến lượt rồi.
- Bát đâu! bát đâu! - Tên bếp la hét đằng sau cá»a tò vò, má»i ngÆ°á»i đẩy bát và o cho hắn. Sukhov nhặt được mấy cái bát sạch cÅ©ng tÃnh đẩy và o, không phải để lấy thêm phần cho mình, mà để cho nhanh. Má»™t và i phạm thân tÃn của tên bếp Ä‘ang rá»a bát bên trong, bá»n nà y đâu có là m không công.
NgÆ°á»i Ä‘á»™i phó đứng trÆ°á»›c đến lượt lấy đồ ăn cho Ä‘á»™i mình, Pavlo quay lại hét qua đầu những ngÆ°á»i khác: “Gopchik!â€
- Cháu đây! - Tiếng Gopchik vá»ng từ cá»a và o, giá»ng nó the thé nhÆ° tiếng dê con.
- Gá»i Ä‘á»™i mình tá»›i!
Thằng bé chạy biến đi.
Cái chÃnh là cháo hôm nay không đến ná»—i tệ. Và o hạng ngon nhất, được nấu bằng hạt lúa mạch.
Năm thì mÆ°á»i há»a má»›i được nhÆ° váºy. ThÆ°á»ng thì chỉ có món magara ngà y hai bữa, hay bá»™t khuấy vá»›i nÆ°á»›c. Cháo nấu bằng hạt mạch no lâu hÆ¡n, quý là ở chá»— đó.
Lúc còn nhỠSukhov cho ngựa ăn biết bao nhiêu lúa mạch, anh đâu có ngỠmột ngà y kia anh chỉ ao ước có được một nắm.
- Bát! bát! - HỠlại hét toáng lên.
Äã tá»›i lượt Ä‘á»™i 104. Tay Ä‘á»™i phó đứng trÆ°á»›c nháºn khẩu phần đúp của “lãnh đạo†rồi chen ra.
Cái khẩu phần đúp đó cÅ©ng là bấu từ khẩu phần của anh em, song không có ai kêu ca. Má»—i Ä‘á»™i trưởng có quyá»n nháºn khẩu phần đúp, anh ta có thể ăn, hoặc cho ngÆ°á»i phụ tá của mình. Turin cho Pavlo xuất nà y.
Lúc nà y nhiệm vụ của Sukhov là lách tá»›i má»™t cái bà n, Ä‘uổi hai thằng Ä‘ang mót đồ thừa Ä‘i, nói khó vá»›i má»™t bạn tù ăn xong rồi thì Ä‘i Ä‘i cho, dá»n sạch má»™t chá»— trên bà n đủ để anh đặt mÆ°á»i hai cái bát sát cạnh nhau, rồi chồng thêm sáu cái nữa lên trên, và trên cùng chồng hai bát. Bây giá» phải đón những bát cháo từ tay Pavlo. Anh phải đếm lại má»™t lượt nữa và canh chừng không cho mấy tay Ä‘á»™i khác thuổng cháo Ä‘á»™i mình, hay lấy cùi chá» huých đổ. Ngay bên cạnh, ngÆ°á»i đứng lên, kẻ ngồi xuống ăn à o à o. Phải lấy mắt mà vạch rõ ranh giá»›i, xem hỠăn bát của há» hay ăn sang bát của Ä‘á»™i mình.
- Hai! bốn! sáu! - Tên bếp đếm ở đằng sau cá»a tò vò. Hai tay hai bát, hắn phát liá»n má»™t lúc. NhÆ° thế dá»… cho hắn hÆ¡n, đếm bát má»™t hay bị nhầm.
- Hai, bốn, sáu. - Pavlo khẽ đếm theo và anh cũng chuyển cho Sukhov hai bát một lúc, và Sukhov xếp bát lên bà n.
Tuy không đếm thà nh tiếng, nhưng Sukhov đếm kỹ hơn ai hết.
- Tám, mÆ°á»i.
Sao đến giỠGopchik chưa đưa đội mình tới nhỉ?
- MÆ°á»i hai, mÆ°á»i bốn... - Trong bếp vẫn tiếp tục đếm.
Vừa đúng lúc đó trong bếp đã hết sạch bát. Nhìn qua đầu và vai Pavlo, Sukhov thấy tên bếp đặt hai bát cháo lên thà nh cá»a, hai tay vẫn giữ lấy bát nhÆ° Ä‘ang nghÄ© gì. Chắc hắn Ä‘ang ngoái và o bên trong chá»i mấy tên rá»a bát. Cùng lúc ấy có ngÆ°á»i đẩy qua cá»a tò vò và o cho hắn má»™t chồng bát không. Hắn phải buông hai bát cháo ra để bê chồng bát và o.
Sukhov thôi không canh mấy bát cháo trên bà n nữa, quay lại, bÆ°á»›c qua cái ghế dà i, lôi hai bát cháo trên thà nh cá»a tò ra và nói khẽ: “MÆ°á»i bốn!â€. Nói cho Pavlo nghe, chứ không phải cho tên bếp.
- Äể lại, lôi Ä‘i đâu thế? - Tên bếp rống lên.
- Của bá»n tôi, của bá»n tôi. - Pavlo hét lại.
- Của các anh thì của, chứ đừng là m cho ngÆ°á»i ta đếm nhầm.
- Thì mÆ°á»i bốn rồi. - Pavlo nhún vai nói. Tá»± mình hắn chả bao giá» là m cái trò nà y, còn phải giữ uy tÃn của má»™t Ä‘á»™i phó chứ. Song hắn đã vá» hùa vá»›i Sukhov, vả lại đã có Sukhov rồi, có chuyện gì xảy ra thì cứ đổ cho anh ta là xong.
- Tôi đã đếm mÆ°á»i bốn rồi! - Tên bếp nổi cáu.
- Äếm rồi, nhÆ°ng cháo chÆ°a Ä‘Æ°a, hai tay chả giữ khÆ° khÆ° ấy là gì.- Sukhov nói chõ và o - Không tin cứ đếm lại, tất cả Ä‘ang còn ở trên bà n đây nà y.
Sukhov quát trả lại tên bếp, song cÅ©ng đã nhìn thấy cặp Estoni Ä‘ang tiến đến gần, anh liá»n ấn hai bát cháo và o tay há», và còn kịp quay trở lại bà n, kịp đếm xem các bát cháo có còn nguyên tại chá»— không. Hóa ra Ä‘á»™i bạn cháºm chạp quá, chÆ°a nẫng được bát nà o, mặc dù chẳng có ai canh chừng cả.
Cả cái khuôn mặt Ä‘á» gay của tên bếp lấp đầy khung cá»a sổ.
- Bát đâu? - Hắn há»i, giá»ng nghiêm nghị.
- Äây, nhìn Ä‘i! - Sukhov hét lên - Äứng lùi ra ông bạn, để cho ngÆ°á»i ta nhìn - anh đẩy má»™t ngÆ°á»i nà o đó. - Hai nà y! - Anh nhấc hai bát cháo chồng trên cùng lên cao - Còn đây là ba bát nữa, bốn bát má»™t hà ng, đếm Ä‘i!
- Äá»™i của các bố chÆ°a đến hả?
Tên bếp nhìn Sukhov qua khuôn cá»a tò vò. Cá»a là m hẹp để má»i ngÆ°á»i khá»i nhìn được và o bên trong xem cháo còn bao nhiêu.
- Chưa, chưa đến. - Pavlo lắc đầu.
- Äá»™i chÆ°a đến mà đã lÄ©nh cháo, các bố là m trò gì thế hả? - Hắn cáu um.
- HỠđến kia rồi! Sukhov kêu lên.
Và tất cả Ä‘á»u nghe thấy cái giá»ng oang oang của ông trung tá, nhÆ° thể ông Ä‘ang nói trên Ä‘Ã i chỉ huy :
- Chen chúc nhau là m gì ở đây thế nà y? Ä‚n xong rồi thì phải Ä‘i ra lấy chá»— cho ngÆ°á»i khác và o vá»›i chứ!
Tên bếp còn cằn nhằn cái gì đó rồi đứng thẳng lên, và ta chỉ còn trông thấy hai bà n tay hắn qua lá»— cá»a tò vò nhÆ° lúc trÆ°á»›c.
- MÆ°á»i sáu! mÆ°á»i tám!
Và một xuất đúp - hai bát cuối cùng :
- Hai mươi ba. Xong! đội khác!
Những ngÆ°á»i trong Ä‘á»™i len tá»›i và Pavlo chuyển cháo cho há», còn những ngÆ°á»i ngồi ở bà n bên thì anh phải Ä‘Æ°a cháo qua đầu ngÆ°á»i khác má»›i tá»›i được há».
Và o mùa hè, má»—i ghế dà i thÆ°á»ng ngồi được năm ngÆ°á»i, mùa đông quần áo mặc to sù sụ, nên chỉ ngồi được có bốn, thế mà cÅ©ng không có chá»— để khuỳnh tay xúc thìa.
Nghĩ thầm trong bụng mình sẽ được một trong hai bát cháo vừa thuổng được, Sukhov bèn ăn vội xuất của mình. Anh co đầu gối chân phải và o bụng, rút cái thìa có ghi “Ust-Izma, 1944 ra, bỠmũ xuống kẹp và o nách bên trái, rồi bắt đầu khuấy cháo.
Bây giá» phải để hết tâm trà và o việc ăn. Phải vét lòng bát cho tháºt sạch, Ä‘Æ°a tháºn trá»ng và o miệng, lấy lưỡi đảo Ä‘i đảo lại. Song cÅ©ng lại phải ăn cho nhanh để Pavlo thấy hết mà đưa thêm cho bát nữa. Thằng cha Fechiukov lúc nãy đến cùng vá»›i cặp Estôni, đã chứng kiến vụ hai bát cháo thừa, Ä‘ang đứng ngay trÆ°á»›c mặt Pavlo. Hắn hau háu nhìn và o hai bát cháo đó và muốn Pavlo hiểu rằng hắn cÅ©ng phải được hưởng xuất đó, Ãt nhất là má»™t ná»a.
Tuy nhiên Ä‘á»™i phó Pavlo trẻ tuổi, da ngăm ngăm, vẫn ăn bình thản. Nhìn nét mặt hắn không thể hiểu được hắn có nhìn thấy ngÆ°á»i bên cạnh hay để ý tá»›i hai bát cháo thừa kia không.
Sukhov ăn gần hết bát cháo. Không biết có phải vì cái dạ dầy được chuẩn bị trÆ°á»›c cho hai bát cháo hay không, mà ăn xong má»™t bát anh vẫn chÆ°a thấy no nhÆ° má»i khi được ăn cháo mạch. Anh luồn tay và o túi áo, lấy ná»a miếng cùi bánh tròn không bị lạnh cứng bá»c trong tấm rẻ trắng, vét cho sạch những hạt mạch còn dÃnh trong lòng bát và chung quanh thà nh bát, vun và o má»™t chá»—. Äược má»™t miếng kha khá, anh lấy lưỡi liếm tháºt sạch, rồi lại vét lại lần lữa. Khi ăn xong, cái bát của anh sạch nhÆ° đã được rá»a, chỉ có Ä‘iá»u má» má», chứ không bóng lên nhÆ° thế. Anh quà i tay qua vai Ä‘Æ°a chiếc bát cho mấy tên rá»a bát, vẫn ngồi nguyên tại chá»—, mÅ© cắp nách.
Tuy Sukhov là ngÆ°á»i chá»›p được hai bát cháo, song Pavlo là ngÆ°á»i có quyá»n chia.
Pavlo bắt anh đợi thêm chút nữa cho tá»›i khi hắn ăn xong. Hắn không liếm bát, mà chỉ lấy thìa vét sạch cháo, sau đó cất thìa và là m dấu thánh. Khi đó hắn khẽ chạm và o hai trong bốn bát cháo - bà n nhiá»u bát quá, không thể đẩy chúng được, - ra Ä‘iá»u cho Sukhov đó là hai bát cháo của anh.
- Ivan Denisevich, anh lấy một bát, còn một bát đem đến cho Sezar.
Sukhov nhá»› ra là phải mang má»™t bát cho Sezar ở trên văn phòng (Sezar chẳng bao giá» hạ mình ngồi ăn ở nhà ăn, cả ở đây lẫn ở trại), - nhá»› ra, song khi Pavlo chạm tay và o hai bát cháo, tim anh nhÆ° ngừng Ä‘áºp: liệu Pavlo có cho mình cả hai bát không? Khi biết chỉ được má»™t, tim anh Ä‘áºp bình thÆ°á»ng trở lại.
Và bây giá» khi anh cúi xuống cái của kiếm được hợp pháp đó và bắt đầu ăn má»™t cách có lý trÃ, thì anh chẳng còn cảm thấy những cú huých và o lÆ°ng của những ngÆ°á»i má»›i tá»›i. Anh chỉ khó chịu không biết Pavlo có cho Fechiukov bát cháo thứ hai không. Fechiukov hÆ¡n ngÆ°á»i vá» tà i bòn mót, nhÆ°ng không đủ gan tăm tia.
Ông trung tá hải quân Buinovski ngồi gần đó. Ông đã ăn xong từ lâu và không biết trong Ä‘á»™i có cháo thừa, cÅ©ng không đếm xem có bao nhiêu bát còn lại ở chá»— Ä‘á»™i phó. ÄÆ¡n giản là ông Ä‘ang thÆ° giãn, Ä‘ang ngồi sưởi ấm và không đủ sức đứng dáºy Ä‘i ra ngoà i trá»i rét buốt, hay trở lại chá»— nhà máy Ä‘iện chẳng có lấy chút hÆ¡i ấm nà o cả. Lúc nà y ông cÅ©ng Ä‘ang chiếm chá»— của những ngÆ°á»i má»›i đến, giống nhÆ° những ngÆ°á»i mà năm phút trÆ°á»›c ông Ä‘uổi quầy quáºy bằng cái giá»ng chói tai của mình. Ông vừa má»›i và o trại và cÅ©ng vừa má»›i là m việc chung vá»›i má»i ngÆ°á»i, cho nên chÃnh những giây phút nà y thá»±c sá»± là những giây phút quan trá»ng đối vá»›i ông (mặc dù ông không biết Ä‘iá»u đó) - những giây phút biến ông từ má»™t sÄ© quan hải quân to mồm, hách dịch, thà nh má»™t tù nhân cháºm chạp, tháºn trá»ng. Chỉ có thế ông má»›i có thể qua được hai mÆ°Æ¡i nhăm năm trong trại.
... NgÆ°á»i ta la hét, chá»i bá»›i ông, thúc và o lÆ°ng ông đòi chá»—.
Pavlo nói :
- Trung tá! Trung tá!
Buinovski giáºt bắn mình, nhÆ° bị đánh thức và quay lại.
Pavlo Ä‘Æ°a bát cháo cho ông, không há»i xem ông có muốn ăn hay không.
Cặp lông mà y của Buinovski dá»±ng ngược lên, hai mắt nhìn và o bát cháo nhÆ° thể nhìn và o má»™t váºt lạ chÆ°a từng thấy bao giá».
- Cầm lấy, cầm lấy. - Pavlo nói cho ông yên tâm, rồi cầm lấy bát cháo cuối cùng cho Ä‘á»™i trưởng, đứng dáºy, bÆ°á»›c ra ngoà i.
Nụ cÆ°á»i ngượng ngáºp nở trên đôi môi nứt nẻ của viên trung tá, ngÆ°á»i đã từng bôn ba bốn biển, vòng quanh châu Âu và vùng cá»±c Bắc mênh mông. Ông sung sÆ°á»›ng cúi xuống bát cháo mạch Ä‘ong vÆ¡i, loãng hoét, không má»™t chút mỡ, chỉ có hạt mạch và nÆ°á»›c.
... Fechiukov háºm há»±c nhìn Sukhov và trung tá rồi bá» Ä‘i.
Theo Sukhov thì việc Pavlo cho ông trung tá bát cháo là đúng. Rồi sẽ đến lúc ông ta tá»± há»c được cách xoay xở, chứ nhÆ° bây giỠông còn ngu ngÆ¡ lắm. Sukhov còn có thêm má»™t niá»m hi vá»ng má»ng manh nữa: Sezar có thể sẽ cho anh bát cháo của hắn chăng?
Sau khi ăn xong xuất thứ hai, Sukhov lại lấy cùi bánh vét sạch lòng bát, vừa lau vừa liếm miếng bánh, cuối cùng thì anh ăn hết miếng bánh đó. Xong xuôi anh má»›i bÆ°ng bát cháo đã nguá»™i của Sezar và đứng dáºy Ä‘i ra ngoà i.
- Mang lên văn phòng! - Anh ẩy tên phạm canh bát Ä‘Ä©a ở cạnh cá»a định không cho anh ra.
Văn phòng là má»™t cái nhà gá»— thô má»™c cạnh trạm gác. Vẫn nhÆ° lúc sáng, khói cuồn cuá»™n tuồn từ trong ống khói ngôi nhà ra. Bếp lò lúc nà o cÅ©ng được má»™t tên cần vụ kiêm tùy phái trông nom. Hắn được trả lÆ°Æ¡ng khoán để là m những việc nà y. Äối vá»›i văn phòng ngÆ°á»i ta không tiếc củi.
Sukhov kẹt mở cá»a ngoà i, rồi đến má»™t cá»a nữa được nhồi kÃn chặt bằng những sợi Ä‘ay. Anh bÆ°á»›c lẹ và o mang theo má»™t đám hÆ¡i nÆ°á»›c băng giá, vá»™i và ng sáºp cá»a lại (kẻo lại bị la tÆ°á»›ng lên: “Ê, đồ ngu, đóng cá»a lại!â€).
Anh thấy trong phòng nóng nhÆ° nhà tắm hÆ¡i váºy. Qua lá»›p băng chảy trên mặt kÃnh cá»a sổ, mặt trá»i vui vẻ đùa nghịch, không giáºn dữ nhÆ° ở phÃa trên nhà máy Ä‘iện. Và khói từ trong chiếc tẩu của Sezar nhả ra cuồn cuá»™n nhÆ° hÆ°Æ¡ng trầm trong nhà thá». Còn lò thì cháy Ä‘á» rá»±c, các ngà i ở đây xà i củi khiếp tháºt. Äến cả ống dẫn khói cÅ©ng Ä‘á» rá»±c.
Nóng như thế nà y ngồi xuống một tà là ngủ ngay.
Văn phòng chia là m hai căn. Cá»a phòng của ông giám công hé mở, tiếng ông oang oang vá»ng ra :
- Ta đã chi quá mức cho quỹ tiá»n lÆ°Æ¡ng và cho váºt liệu xây dá»±ng. Có những tấm gá»— rất quý, đây tôi còn chÆ°a nói đến những bá»™ ván, tù nhân Ä‘em bổ ra chặt là m củi sưởi, thế mà các anh chẳng biết gì cả. Mấy ngà y hôm nay trá»i gió to nhÆ° váºy mà tù nhân bốc dỡ xi măng ở cạnh kho, lại còn lấy cáng mà khiêng xi măng Ä‘i đến cả chục mét. Xung quanh kho đâu cÅ©ng thấy xi măng ngáºp đến mắt cá chân, lúc ra vỠáo tù không phải mà u Ä‘en nữa, mà là mà u xám. Mất mát bao nhiêu các anh có biết không hả?
Chắc trưởng giám công Ä‘ang há»p vá»›i mấy tay quản công ở trong phòng.
Ở góc cá»a ra và o, má»™t tay cần vụ Ä‘ang ngủ gáºt trên chiếc ghế dà i. Cạnh hắn là Skuropachenko, B-219, cao nhÆ° cây sà o và cây sà o nà y Ä‘ang uốn cong bên cá»a sổ nhìn chăm chú ra ngoà i xem có ai có tha lôi gì ở nhà kho váºt liệu ra không. Thế mà bá»n nà y vừa nẫng được má»™t cuá»™n giấy dầu ở đó đấy anh giai ạ.
Hai ngÆ°á»i kế toán - cÅ©ng là phạm, Ä‘ang nÆ°á»›ng bánh mì trên lò. Há» lấy dây thép Ä‘an thà nh cái vỉ để nÆ°á»›ng bánh cho khá»i cháy.
Sezar đang ngồi ngả ngốn trên ghế, miệng hút thuốc. Anh ta ngồi quay lưng lại nên không trông thấy Sukhov.
Ngồi đối diện vá»›i anh ta là X-123, má»™t lão già hom hem - tù nhân khổ sai mÆ°á»i hai năm. Lão Ä‘ang ăn cháo.
- Không, bố già ơi, - Sezar cố nói giá»ng nhẹ nhà ng - khách quan mà nói Eizenstein là má»™t thiên tà i. Phim “Ivan Hung đế†chẳng lẽ không phải má»™t tác phẩm thiên tà i? Cảnh các lÃnh thị vệ Ä‘eo mặt nạ nhảy múa, rồi cảnh trong nhà thá» nữa!
- Uốn éo là m bá»™ là m tịch! - ÄÆ°a thìa lên ngang miệng, X- 123 giáºn dữ nói. - Có quá nhiá»u nghệ thuáºt để cuối cùng chẳng có nghệ thuáºt gì cả. Cứ nhÆ° á»›t và hạt hÆ°á»›ng dÆ°Æ¡ng thay cho bánh mì váºy! Lại còn cái tÆ° tưởng chÃnh trị của nó má»›i đê tiện là m sao chứ - bênh vá»±c cho ách thống trị chuyên chế của má»™t cá nhân. Má»™t sá»± phỉ nhổ ký ức của cả ba thế hệ trà thức Nga (cháo mà ăn và o cái miệng chẳng phân biệt được ngon hay không của lão già , có phà không cÆ¡ chứ)
- NhÆ°ng còn biết thể hiện Ä‘á» tà i nhÆ° thế nà o để ngÆ°á»i ta thông qua đây?...
- Ôi chao, thông qua?! Thế thì đừng có nói là thiên tà i! Hãy nói đó là thằng bợ Ä‘Ãt, thá»±c hiện Ä‘Æ¡n đặt hà ng chó má. Má»™t thiên tà i đâu có cái kiểu thể hiện Ä‘á» tà i của mình theo ý thÃch của quân bạo chúa!
- E hèm, e hèm. - Sukhov dặng hắng. Anh ngại không muốn phá ngang cuá»™c Ä‘Ã m thoại há»c thức cao siêu nà y. NhÆ°ng chả lẽ cứ đứng ở đó mãi.
Sezar quay lại, giơ tay đón lấy bát cháo, cũng chẳng nhìn Sukhov, cứ như thể bát cháo tự nó bay đến, vẫn nói, khăng khăng bảo vệ ý kiến của mình :
- NhÆ°ng ông hãy nghe đây, nghệ thuáºt không phải nói cái gì, mà nói bằng cách nà o.
Chá»›p được ý, X-123 Ä‘áºp tay xuống bà n :
- Không! Quá»· tha cái “nhÆ° thế nà o†của cáºu Ä‘i, nếu nhÆ° nó không gợi lên trong tôi những tình cảm tốt đẹp!
Sau khi Ä‘Æ°a bát cháo, Sukhov nán lại má»™t chút theo đúng phép lịch sá»± đòi há»i. Anh chá» xem Sezar có thết mình má»™t Ä‘iếu thuốc hay không, nhÆ°ng hắn đã quên hẳn sá»± có mặt của anh.
Thế là Sukhov đà nh quay lưng, lặng lẽ bước ra.
Bên ngoà i không đến ná»—i tệ lắm. Không lạnh quá. Hôm nay mà xây tÆ°á»ng thì nhất rồi.
Sukhov bÆ°á»›c trên con Ä‘Æ°á»ng nhá» và nhìn thấy má»™t mảnh sắt nhá» nằm lăn lóc trên tuyết. Miếng sắt gẫy ra từ má»™t con dao nà o đấy. Hiện tại anh không biết dùng nó và o việc gì, song biết đâu nay mai lại chẳng có lúc dùng đến. Anh nhặt miếng sắt lên, đút và o túi quần. Anh sẽ giấu nó và o má»™t chá»— trong nhà máy Ä‘iện. Năng nhặt, chặt bị.
Khi tá»›i nhà máy Ä‘iện, việc đầu tiên Sukhov Ä‘i lấy cái bay ở chá»— cất giấu và giắt nó và o dây thừng buá»™c bụng. Rồi anh khom ngÆ°á»i chui và o chá»— trá»™n vữa.
Vừa ở ngoà i nắng và o Sukhov thấy ở đây tối hẳn và chẳng ấm gì hơn bên ngoà i. Mà còn có vẻ ẩm hơn thì phải.
Tất cả các anh em trong Ä‘á»™i xúm xÃt xung quanh cái lò tròn mà Sukhov đặt cạnh cái lò sấy cát Ä‘ang bốc hÆ¡i nghi ngút. Ai không kiếm được chá»— cạnh lò thì ngồi lên thà nh cái thùng trá»™n vữa. Äá»™i trưởng Ä‘ang vét nốt bát cháo. Cháo được Pavlo hâm nóng trên lò sưởi.
Má»i ngÆ°á»i Ä‘ang thì thà o chuyện trò. Há» tÆ°Æ¡i tỉnh hẳn lên. Há» cho Sukhov biết Ä‘á»™i trưởng đã khóa được phần trăm định mức tốt, hắn ở văn phòng vá» vui vẻ lắm.
Việc phịa ra thà nh tÃch của Ä‘á»™i là công việc của hắn - má»™t Ä‘á»™i trưởng có đầu óc. NhÆ°ng cả sáng nay Ä‘á»™i anh đã là m được những gì? Äốt lò và là m chá»— trú là là m cho bản thân, chứ đâu phải là công việc sản xuất. NhÆ°ng trong phiếu công tác cÅ©ng phải ghi đã là m được những việc gì đó và o. Trong chuyện nà y, có thể Sezar cÅ©ng có nhúng tay - Ä‘á»™i trưởng vì nể hắn, hẳn là phải có lý do.
Khóa được phần trăm định mức tốt, có nghÄ©a Ä‘á»™i anh sẽ nháºn được những khẩu phần há»i hÆ¡n trong năm ngà y tá»›i. Năm ngà y, cÅ©ng có thể chỉ bốn ngà y: các ông trên bá»›t xén của Ä‘á»™i anh má»™t ngà y, nhÆ°ng đến khi nghỉ “bảo dưỡng†thì toà n trại nhÆ° nhau tuốt, Ä‘á»™i là m việc tốt, cÅ©ng nhÆ° Ä‘á»™i là m việc dở. Có vẻ nhÆ° không là m mếch lòng ai, tất cả Ä‘á»u bình đẳng, nhÆ°ng kỳ thá»±c ngÆ°á»i ta đã trấn của phạm những thứ đáng ra hỠđược nhét và o bụng. Thì có là m sao, bụng tù thì thế nà o mà chả chịu được. Hôm nay gắng chịu, mai mốt rồi sẽ được ăn thoải mái. MÆ¡ Æ°á»›c nà y anh em mang và o cả giấc ngủ trong những ngà y nghỉ “bảo dưỡngâ€.
Nhưng nghĩ đi nghĩ lại vẫn thấy ấm ức: là m năm ngà y, mà chỉ được ăn có bốn.
Cả Ä‘á»™i yên lặng. Ai có thuốc thì lặng lẽ giở ra hút. Há» ngồi quây quần trong bóng tối và ngắm nhìn ngá»n lá»a. Giống nhÆ° má»™t gia đình. Mà đội của Sukhov đúng là má»™t gia đình. Tất cả lắng nghe Ä‘á»™i trưởng kể chuyện cho hai ba ngÆ°á»i ngồi cạnh lò sưởi. Hắn rất kiệm lá»i, bởi váºy khi nà o hắn thao thao, có nghÄ©a lòng hắn Ä‘ang vui.
Hắn, Andrei Prokofich, tá»›i giá» cÅ©ng vẫn không há»c được cách Ä‘á»™i mÅ© trong lúc ăn. Không Ä‘á»™i mÅ© trông hắn già hẳn. Äầu hắn trá»c nhÆ° tất cả má»i ngÆ°á»i, ánh lá»a hắt ra từ lò sưởi soi rõ vô số những sợi bạc lẫn trong đám tóc đã ngả sang mà u xám.
- ... Äứng trÆ°á»›c tiểu Ä‘oà n trưởng mình đã run bá» mẹ, đằng nà y lại là trung Ä‘oà n trưởng! “Chiến sÄ© hồng quân Turin đã có mặt theo lệnh của thủ trưởng...â€, mình báo cáo. Ông ta ngó mình trừng trừng, lông mà y dữ phát khiếp. “Tên là gì, há» là gì?â€. Mình nói. “Năm sinh?â€. Mình nói tiếp. Khi ấy, năm ba mÆ°Æ¡i, mình má»›i hăm hai tuổi, má»™t thằng oắt con. “Phục vụ thế nà o, Turin? - “Phục vụ nhân dân lao Ä‘á»™ng!â€. Ông ta bá»—ng nổi sung lên, Ä‘áºp tay đánh bốp xuống bà n. “Phục vụ nhân dân lao Ä‘á»™ng, mà y là thằng nà o hở quân lÆ°u manh?!â€. Mình đã sôi tiết lắm rồi, song vẫn cố nhịn: “Xạ thủ đại liên hạng nhất. Äiểm cao nhất vá» quân sá»± và chÃnh trị...†- “Hạng nhất cái gì hở đồ khốn nạn? Bố mà y là culac! Äây nà y, có giấy từ Kameni gá»i đến đây nà y! Bố mà y là culac, còn mà y thì bá» trốn. NgÆ°á»i ta truy nã mà y hai năm nayâ€. Mặt mình tái dại, miệng câm nhÆ° hến. Ròng rã má»™t năm mình đâu dám biên thÆ° vá» nhà , sợ để lá»™ tông tÃch. Chẳng biết ngÆ°á»i nhà còn sống hay đã chết. Há» cÅ©ng chẳng biết gì vá» mình. Lão trung Ä‘oà n trưởng lại gầm lên, cả bốn gạch trên cầu vai áo cùng rung lên: “Mà y có lÆ°Æ¡ng tâm không đấy, hả thằng khốn? Dám lừa cả chÃnh quyá»n Công - Nông?â€. Lúc ấy cứ tưởng lão sẽ nện cho mình má»™t tráºn. NhÆ°ng lão không đánh. Lão ký lệnh trong vòng sáu tiếng đồng hồ tống mình ra khá»i cổng doanh trại. Lúc đó là tháng mÆ°á»i má»™t. Chúng lá»™t hết quân phục mùa đông của mình, chỉ để lại quân phục mùa hè, má»™t đôi tất cÅ© nát và má»™t chiếc áo khoác cÅ©n cỡn. Lúc ấy mình ngu, chứ không ná»™p chúng cÅ©ng chẳng là m gì được mình. Và thế là chúng ấn cho mình má»™t cái giấy giải ngÅ© khốn nạn thế nà y: “Bị sa thải khá»i quân ngÅ© vì là con phú nôngâ€. Vá»›i cái giấy chứng nháºn nhÆ° thế có mà đi xin việc! Äi vá» nhà phải mất bốn ngà y trên tầu hoả, chúng chẳng cho lấy má»™t tấm vé, má»™t ngà y ăn Ä‘Æ°á»ng, chỉ cho má»™t bữa cuối cùng rồi a lê hấp, cuốn gói khá»i trại lÃnh.
... Ấy thế mà hồi ba mÆ°Æ¡i tám mình lại gặp lại ông trung Ä‘oà n trưởng ở trại chuyển váºn Kotlas, cÅ©ng bị mÆ°á»i năm tù. Qua trung Ä‘oà n trưởng mình má»›i biết tiểu Ä‘oà n trưởng và chÃnh trị viên trung Ä‘oà n, cả hai Ä‘á»u đã bị xá» bắn năm ba mÆ°Æ¡i bảy. Vô sản hay phú nông, có lÆ°Æ¡ng tâm hay không có lÆ°Æ¡ng tâm, lúc ấy, nà o có khác gì nhau... mình là m dấu thánh, nói: “Dù sao vẫn có Chúa trên trá»i, đấng sáng tạo muôn loà i. NgÆ°á»i chịu Ä‘á»±ng biết bao Ä‘au khổ, nhÆ°ng khi ngÆ°á»i trừng phạt cÅ©ng rất Ä‘auâ€.
Ä‚n xong hai bát cháo, Sukhov thèm thuốc chết được. Anh nghÄ© bụng phải vay tạm của ai đó, khi nà o mua của thằng cha ngÆ°á»i Litva ở trại bảy hai ca thuốc sợi, lúc đó sẽ trả sau. Anh khẽ nói thầm và o tai gã Estoni - thuyá»n chà i :
- Nghe nà y, Eino, cho tớ vay một điếu, sáng mai sẽ trả. Tớ không qụyt đâu mà sợ.
Eino nhìn thẳng và o mắt Sukhov, rồi nhìn sang anh bạn đồng hương lúc nà o cũng kè kè như hình với bóng. Hai tên nà y cái gì cũng chung, kể cả một sợi thuốc. Chúng nói nhỠgì với nhau, và Einô rút cái bao đựng thuốc có dây buộc mà u hồng. Hắn véo một nhúm thuốc lá sợi nhà máy, rồi bỠvà o lòng bà n tay Sukhov. Hắn nhìn nhúm thuốc, rồi rút thêm và i sợi nữa. Chỉ vừa đủ vấn một điếu thuốc, không hơn.
Sukhov có Ãt giấy báo. Anh xé ra má»™t miếng, quấn Ä‘iếu thuốc, rồi mồi bằng mẩu than hồng rÆ¡i giữa hai chân Ä‘á»™i trưởng, - và rÃt má»™t hÆ¡i dà i! Má»™t hÆ¡i tháºt dà i! Toà n thân ngất ngây, tháºm chà có cảm giác nhÆ° say từ đỉnh đầu tá»›i gót chân.
Chỉ vừa má»›i rÃt được và i hÆ¡i Sukhov đã thấy đôi mắt xanh lè nhìn mình xuyên xuốt gian trá»™n bê tông: Fechiukov. Kể cÅ©ng thÆ°Æ¡ng hại hắn, hay cho cái thằng mót rác nà y mẩu thuốc thừa, nhÆ°ng hôm nay anh đã nhìn thấy hắn liếm bát. Tốt nhất là để dà nh cho Senka Klevsin. Anh ta chẳng nghe thấy Ä‘á»™i trưởng kể chuyện gì, ngồi ủ rÅ© trÆ°á»›c lò sưởi, đầu ngoẹo sang má»™t bên.
Lá»a từ lò sưởi hắt ra soi sáng cái mặt rá»— của Ä‘á»™i trưởng. Hắn kể vá» hắn má»™t cách không thÆ°Æ¡ng tiếc, nhÆ° thể kể vá» ai đó :
- Lúc ấy mình bán tất đồ đạc cho má»™t gã buôn ở Barakhol vá»›i giá chỉ bằng má»™t phần tÆ°. Sau đó mua ở chợ Ä‘en được hai ổ bánh mì. Dạo đó đã có tem phiếu rồi. Mình tÃnh nhẩy tầu hà ng vá» nhà , nhÆ°ng luáºt má»›i Ä‘á» ra rất nghiêm: bắn bá» tất cả những ai nhẩy tầu hà ng... Còn vé, ai chẳng nhá»›, hồi ấy đến có tiá»n cÅ©ng không mua được, huống hồ không có. Trên quảng trÆ°á»ng cạnh ga đầy những mÅ© Ä‘Ã n ông, rất nhiá»u ngÆ°á»i đã chết đói vì không Ä‘i khá»i đấy được. Còn vé là để già nh cho các sếp, ngÆ°á»i có giấy công tác, cho quân Ä‘á»™i. Muốn và o trong sân ga cÅ©ng khó: ở các cá»a ra và o Ä‘á»u có dân quân, hai bên Ä‘Æ°á»ng xe lá»a Ä‘á»u có lÃnh gác Ä‘i lại. Trá»i đã vá» chiá»u, mấy vÅ©ng nÆ°á»›c đóng băng cả lại, - đêm nay ngủ ở đâu bây giá»? Mình bèn leo lên má»™t bức tÆ°á»ng đá nhẵn thÃn, ôm hai ổ bánh mì nhẩy đại và o bên trong rồi chạy và o nhà vệ sinh ở sân ga. Mình đứng ở đó má»™t lúc, không có ai Ä‘uổi ra. Rồi mình Ä‘i ra nhÆ° má»™t hà nh khách, mặc đồ lÃnh Ä‘Ã ng hoà ng. Mà tầu Vladivostok - Moscva lại Ä‘á»— ngay trên Ä‘Æ°á»ng ray má»›i may chứ. Hà nh khách thì Ä‘ang chen nhau lấy nÆ°á»›c sôi, còn cầm cả ấm mà phạng và o mặt nhau. Có má»™t em mặc áo xanh loanh quanh ở đấy, tay cầm cái ấm hai lÃt, không dám chen và o, sợ bị bá»ng hay bị ngÆ°á»i ta dẵm lên đôi chân nhá» xÃu của mình. Mình bèn Ä‘Æ°a hai ổ bánh cho cô nà ng giữ há»™, bảo: “Nà y, cầm lấy cái nà y, để tôi lấy há»™ choâ€. Khi mình vừa lấy xong nÆ°á»›c, thì Ä‘oà n tầu bắt đầu chuyển bánh. Cô nà ng khóc thút thÃt, hai tay vẫn ôm hai ổ bánh của mình, không biết nên giữ hay nên quẳng Ä‘i - ngay đến cái ấm cô nà ng cÅ©ng chẳng cần. “Chạy Ä‘i, mình gà o lên, chạy Ä‘i, tôi sẽ Ä‘uổi theoâ€. Cô nà ng chạy đằng trÆ°á»›c, mình chạy đằng sau. Mình bắt kịp nà ng, má»™t tay đẩy nà ng lên tầu. Tầu bắt đầu chạy, mình nhẩy lên theo. NgÆ°á»i kiểm soát không đánh mình, cÅ©ng không đẩy xuống: trong toa có nhiá»u lÃnh và hắn tưởng mình cÅ©ng ở trong đám nà y.
Sukhov lấy cùi chá» huých và o mạng sÆ°á»n Senka: nà y cầm lấy mà hút, ông thợ săn tồi. Anh Ä‘Æ°a cho hắn cả cái tẩu thuốc, kệ, cho hắn mút, chẳng sao. Senka là má»™t tay kỳ quái, hắn là m Ä‘iệu bá»™ giống nhÆ° nghệ sÄ©, má»™t tay ép và o tim, đầu cúi xuống. Ôi dà o, cái nhà ông Ä‘iếc nà y!...
Äá»™i trưởng vẫn kể :
- Há» là sáu cô gái, những sinh viên ở Leningrad Ä‘i thá»±c táºp, ở cùng má»™t cúp-pê khép kÃn. Trên chiếc bà n nhá» bà y nà o bánh, nà o bÆ¡ và các thức linh tinh khác. Ão khoác Ä‘ung Ä‘Æ°a trên mắc áo, những chiếc va li nhỠđược bá»c vải. HỠđâu có biết cuá»™c Ä‘á»i tháºt là gì, má»i thứ Ä‘á»u đã bầy sẵn dÆ°á»›i chân...
Cả bá»n là m quen, tán dóc, pha trò, uống trà cùng nhau. Rồi há» há»i tá»› ở toa nà o váºy? Mình thở dà i và thú nháºn tất cả: tôi ở cái toa mà , các cô gái Æ¡i, các cô thì sống, còn tôi thì chết.
Trong nhà im phăng phắc. Lò sưởi đỠrực.
- Sau má»™t hồi “ô, aâ€, các cô gái bà n nhau... há» giấu mình trên giÆ°á»ng tầng ba, lấy áo khoác ngoà i phủ lên, khi những ngÆ°á»i kiểm soát Ä‘i tá»›i. Vấn Ä‘á» không phải là vé, mà là mạng ngÆ°á»i. Các cô gái giấu mình tá»›i táºn Novosibir... à mà sau nà y mình đã có dịp trả Æ¡n cho má»™t trong những cô gái đó ở nhà tù Petchora: năm ba mÆ°Æ¡i nhăm cô ấy dÃnh và o vụ Kirov [13], phải là m việc khổ sai, mình thu xếp cho cô ấy má»™t chá»— ở xưởng may.
- Cho trá»™n vữa chứ? - Pavlo há»i thầm Ä‘á»™i trưởng.
Nhưng đội trưởng không nghe thấy.
Mình vỠđến nhà và o đêm khuya. Lần và o theo lối vÆ°á»n rau. Bố thì bị giải Ä‘i rồi, mẹ và các em thì đợi bị giải Ä‘i. Äã có Ä‘iện gá»i vỠđịa phÆ°Æ¡ng, chÃnh quyá»n xã Ä‘ang lùng bắt mình. Cả nhà run nhÆ° giẽ, phải tắt Ä‘iện và ngồi trên sà n, nép sát và o tÆ°á»ng, sợ những phần tá» tÃch cá»±c Ä‘i tuần trong thôn nhòm qua cá»a sổ. Ngay đêm hôm đó mình mang theo thằng em chuồn xuống miá»n Nam ấm áp, tá»›i Frunze. Mình chẳng kiếm được gì cho nó và cho mình ăn. Ở Frunze ngÆ°á»i ta Ä‘ang nấu nhá»±a Ä‘Æ°á»ng trong má»™t cái chảo lá»›n, bá»n trẻ con bụi Ä‘á»i vây xung quanh. Mình tá»›i cạnh chúng, nói: “Nghe đây, các ngà i quần thủng! Hãy nháºn giúp thằng em tôi đây, hãy dáºy dá»— nó nên ngÆ°á»i!â€. Chúng nháºn thằng bé... Tiếc là mình không nháºp bá»n vá»›i chúng.
- Thế anh chẳng bao giá» gặp lại thằng em nữa à ? - Ông trung tá há»i.
Turin ngáp.
- ChÆ°a, chÆ°a má»™t lần gặp lại.- Hắn lại ngáp và nói - Thôi, đừng ủ rÅ© thế các cáºu, ta lấy cái nhà máy Ä‘iện nà y là m nhà váºy. Ai được phân công trá»™n vữa, là m quà ng lên, đừng có đợi còi.
Äá»™i trong trại là thế. Trưởng trại đố có bảo được tù rá»i khá»i chá»—, kể cả trong giá» là m việc, váºy mà tổ trưởng trong giá» nghỉ chỉ cần nói má»™t tiếng là tất cả Ä‘á»u răm rắp đứng dáºy Ä‘i là m. Vá»›i lại buá»™c má»i ngÆ°á»i là m việc không phải anh ta không có lý do.
Nếu không trộn bê tông trước khi còi huýt, thì đám thợ xây đứng chơi à ?
Sukhov thở dà i đứng dáºy.
- Thôi, tôi đi cạo băng đây.
Anh cầm má»™t cái rìu nhá» và má»™t cái bà n chải sắt để cạo băng đóng trên gạch. Và để xây, anh cầm má»™t chiếc vồ, thÆ°á»›c Ä‘o và dây dá»i.
Kildigs mặt mÅ©i hồng hà o, nhìn theo Sukhov nhăn mặt - việc cái gì mà chÆ°a hô đã xung phong thế nhỉ? Là bởi vì Kildigs không cần phải nghÄ© cái ăn của Ä‘á»™i từ đâu ra: hắn ta, đồ quá»· hói, có nháºn Ãt hÆ¡n hai trăm gram cÅ©ng chẳng sao, hắn còn sống bằng đồ tiếp tế.
NhÆ°ng Kildigs vẫn đứng dáºy và leo lên tầng hai. Không nên vì mình mà cả Ä‘á»™i bị cháºm.
- Äợi tá»› vá»›i, Vanhia, tá»› Ä‘i đây! - Hắn gá»i vá»›i theo.
Rõ đồ mặt mâm, giá mà là m cho hắn thì hắn đã chả chạy vá»™i (Còn má»™t lý do nữa khiến Sukhov đứng vá»™i lên, anh muốn chiếm cái dây dá»i trÆ°á»›c Kildigs. Cái dây dá»i nà y há» nháºn được từ kho công cụ).
Pavlo há»i Ä‘á»™i trưởng :
- Có ba ngÆ°á»i xây tÆ°á»ng à ? Có nên cho thêm má»™t ngÆ°á»i nữa không? Hay vữa trá»™n không kịp?
Äá»™i trưởng chau mà y nghÄ© ngợi.
- NgÆ°á»i thứ tÆ° sẽ là tá»›, Pavlo. Cáºu nói cái gì? Trá»™n kịp vữa hay không á?! Cái thùng trá»™n to đùng thế kia, cắt sáu ngÆ°á»i trá»™n vữa. Là m nhÆ° thế nà y nà y: lấy vữa đã trá»™n ở đầu nà y, còn đầu kia vẫn tiếp tục trá»™n vữa má»›i, là m thế nà o để tá»› không được nghỉ lấy má»™t phút thì là m!
- Ê! - Pavlo báºt dáºy, hắn còn trẻ, máu còn nóng, Ä‘á»i sống trong trại chÆ°a vò nhà u được hắn. Äôi má hắn vẫn còn phinh phÃnh vì từng tá»ng lắm bánh trôi Ucraina - Anh xây gạch, tôi trá»™n vữa, xem ai là m nhanh hÆ¡n ai! Cái xẻng to nhất ở đây biến đâu mất rồi?
Äấy, Ä‘á»™i trong trại là thế đấy! Äối vá»›i anh chà ng Pavlo đã từng vác súng và o rừng, đôi khi còn táºp kÃch các là ng nữa, thì việc gì hắn phải là m sụm lÆ°ng ở đây nhỉ. NhÆ°ng vá»›i Ä‘á»™i trưởng - đó lại là chuyện khác!
Sukhov cùng Kildigs leo lên tầng hai. HỠnghe thấy tiếng khò khè của Senka ở sau lưng. Ông bạn điếc chừng cũng hiểu là đã tới lúc là m việc.
Ở tầng hai tÆ°á»ng nhà má»›i bắt đầu được xây: phần lá»›n má»›i chỉ xây được ba hà ng gạch, đôi chá»— cao hÆ¡n má»™t chút. Äây là phần việc nhẹ nhất - xây từ đầu gối đến ngá»±c, không cần dà n giáo. Mấy cái dà n giáo không biết bị chở Ä‘i đâu - chở sang khu xây dá»±ng khác, hay phạm đã đốt mất rồi - chỉ là để các Ä‘á»™i khác không mó tá»›i được. Bây giá», nếu muốn là m cho ra là m, thì sáng mai phải đóng dà n giáo má»›i, không thì chịu chết.
Trên tầng hai cái nhà máy Ä‘iện không mái nà y, có thể nhìn rất xa: cả má»™t khu công trÆ°á»ng mênh mông tuyết phủ trắng xóa trông nhÆ° sa mạc (các phạm đã tìm chá»— sưởi ấm trÆ°á»›c lúc còi rúc), các tháp canh Ä‘en ngòm và những hà ng cá»™t căng dây thép gai. Nếu nhìn theo hÆ°á»›ng nắng, những gai thép rõ mồn má»™t, nhÆ°ng nhìn ngược hÆ°á»›ng nắng, sẽ chẳng thấy gì. Mặt trá»i chói lòa khiến mắt không mở ra được.
Không xa lắm là má»™t toa xe đặt máy phát Ä‘iện chạy bằng hÆ¡i nÆ°á»›c. Nó nhả khói mù mịt, che lấp cả má»™t vùng trá»i. Nó thở dốc. Bao giá» trÆ°á»›c khi rúc lên, nó cÅ©ng khò khè nhÆ° ngÆ°á»i bị bệnh. Äấy, nó Ä‘ang rúc lên đấy.
- Ê, lao Ä‘á»™ng tiá»n tiến [14]! Căng nhanh cái dá»i lên! - Kildigs thúc Sukhov.
- Cáºu nhìn xem gạch chá»— cáºu có bao nhiêu băng bám và o kìa, chắc đến tối má»›i cạo xong? Vác bay lên đây cÅ©ng bằng thừa. - Sukhov chá»c lại hắn.
Hai ngÆ°á»i định xây bức tÆ°á»ng mà hồi sáng hỠđã chá»n, nhÆ°ng Ä‘á»™i trưởng ở dÆ°á»›i gá»i vá»ng lên :
- Nà y, mấy tÆ°á»›ng, hai cáºu xây chung má»™t bức tÆ°á»ng Ä‘i, để vữa khá»i bị đóng cứng lại. Sukhov lấy Senka phụ vữa, còn Kildigs thì để tá»› phụ cho. NhÆ°ng trÆ°á»›c đó Gopchik thay tá»› cạo băng chá»— tÆ°á»ng của Kildigs đã.
Sukhov và Kildigs liếc nhau. Ừ, phải đấy. Là m nhÆ° váºy sẽ dá»… hÆ¡n. Há» cầm lấy rìu.
Và Sukhov không còn nhìn thấy cái hồ phÃa xa, nÆ¡i ánh nắng chói lòa trên tuyết, không nhìn thấy đám tù nhân tản ra khá»i những nÆ¡i sưởi ấm, kẻ thì Ä‘Ã o nốt những cái hố Ä‘ang Ä‘Ã o dở buổi sáng, ngÆ°á»i thì Ä‘i dá»±ng các đòn tay trên mái công xưởng. Bây giá» anh chỉ thấy bức tÆ°á»ng đằng trÆ°á»›c mặt - từ góc trái tÆ°á»ng xây thà nh các báºc cao ngang thắt lÆ°ng, và đến táºn góc bên phải, nÆ¡i nối vá»›i tÆ°á»ng của Kildigs. Anh chỉ cho Senka chá»— phải băm, chặt lá»›p băng bám và o gạch, bản thân cÅ©ng hùng hục chặt cả bằng đầu rìu lẫn lưỡi rìu, khiến những mảnh băng văng tung toé, bắn cả và o mặt. Anh là m phăng phăng, song đầu óc anh không để và o công việc nà y. Toà n bá»™ ý nghÄ© của anh dồn và o bức tÆ°á»ng mà anh Ä‘ang xăm soi trÆ°á»›c mặt dÆ°á»›i lá»›p băng bám và o - bức tÆ°á»ng ngoà i của nhà máy Ä‘iện dầy hai lá»›p gạch. Anh không biết trÆ°á»›c đây ai đã xây bức tÆ°á»ng chá»— anh Ä‘ang là m, song tên thợ ná» nà y hoặc là kẻ không thạo việc, hoặc là kẻ ẩu tả. Sukhov quen dần vá»›i bức tÆ°á»ng nhÆ° chÃnh tÆ°á»ng nhà anh. Kia có má»™t hòn gạch bị tụt hẳn và o bên trong, để là m phẳng bức tÆ°á»ng xây, xây lại má»™t hà ng không được, anh phải xây lại đến ba hà ng, và cÅ©ng phải trát vữa dầy hÆ¡n. Còn chá»— nà y tÆ°á»ng xây bị lồi hẳn ra - lại phải là m phẳng bằng cách xây lại hai hà ng. Và anh chia bức tÆ°á»ng bằng mắt - phần anh sẽ xây từ chá»— góc trái, phần Senka đảm nhiệm, hắn sẽ xây tiếp đến chá»— Kildigs. Anh Ä‘oán là ở đầu đằng kia Kildigs, theo quán tÃnh, sẽ không ngừng tay, xây lấn sang phần của Senka, và nhÆ° váºy ông Ä‘iếc nà y sẽ rảnh tay hÆ¡n. Trong khi há» loay hoay báºn bịu ở góc đó thì anh sẽ xây lên quá ná»a bức tÆ°á»ng để há» khá»i bị tụt lại đằng sau. Äồng thá»i anh tÃnh xem cần bao nhiêu gạch để xây. Và khi những ngÆ°á»i khênh gạch vừa má»›i leo lên tầng hai, anh tóm vá»™i lấy Aliosa :
- Mang đến đây cho tôi! Äây, đổ xuống chá»— nà y, cả chá»— nà y nữa.
Senka băm nốt chá»— băng bám cuối cùng, láºp tức Sukhov lấy chiếc chổi sắt, dùng cả hai tay cạo khắp nÆ¡i, cho tá»›i khi lá»›p gạch ngoà i hiện lên mà u xám nhạt giống nhÆ° mà u tuyết bẩn, tuy không tháºt sạch, song vữa có thể bám tốt, nhất là ở các khe, rãnh. Trong khi Sukhov hì hục chải chải, cạo cạo, thì Ä‘á»™i trưởng cÅ©ng đã leo lên tá»›i nÆ¡i, dá»±ng chiếc thÆ°á»›c và o góc. ThÆ°á»›c của Sukhov và Kildigs đã dá»±ng ở đó từ lúc nãy.
- Ê! - Pavlo hét vá»ng lên - Trên đó có ai còn sống không? Nháºn vữa Ä‘i!
Sukhov phát hoảng: dây dá»i chÆ°a căng được vữa thì sắp ùn ùn kéo tá»›i. Anh quyết định: dây dá»i căng không cho từng hà ng má»™t, mà cho luôn ba hà ng, để dá»± phòng. Và để Senka đỡ vất vả, anh già nh xây phần tÆ°á»ng mé ngoà i, cho hắn xây má»™t Ãt bên trong.
Trong lúc căng dá»i, anh giải thÃch cho Senka cả bằng lá»i lẫn bằng cá» chỉ chá»— tÆ°á»ng hắn sẽ xây. Gã Ä‘iếc đã thủng. Hắn cắn môi, liếc mắt, đầu hất vá» phÃa tÆ°á»ng của Ä‘á»™i trưởng, ra Ä‘iá»u: ta cho chúng biết tay? Không chịu thua chứ? Rồi hắn toét miệng cÆ°á»i.
Vữa đã được chuyển lên thang. Bốn cặp khiêng bằng cáng gá»—. Và đội trưởng quyết định, để không bị đông nhanh, vữa sẽ để nguyên trong máng, thợ xây sẽ lấy vữa trá»±c tiếp từ máng để xây. Còn những ngÆ°á»i khiêng vữa, để không bị chết cóng trên cao, sẽ chuyển gạch cho mấy ngÆ°á»i xây. Khi nà o hết vữa thì ngay láºp tức, không để phà thá»i gian, cặp khác lại khênh lên, còn cặp kia xuống dÆ°á»›i nhà . Ở đó, cạnh lò há» gỡ chá»— vữa đã đông bám chặt và o máng, còn mình thì tranh thủ sưởi lấy má»™t chút.
Há» khênh liá»n má»™t lúc hai máng vữa cho Sukhov, hai máng cho Kildigs. Vữa bốc hÆ¡i nghi ngút, song nó cÅ©ng chẳng cho được má»™t chút hÆ¡i ấm nà o trong cái lạnh ghê ngÆ°á»i nà y. Lúc ném vữa lên tÆ°á»ng phải lấy bay miết cho tháºt nhanh kẻo nó đông lại ngay. Nếu mà để cho nó đông lại, thì lúc đó có mà lấy bay hay vồ náºy cÅ©ng chẳng được. Và nếu đặt tráºt má»™t viên gạch, thì vữa đông lại bám chịt lấy chá»— đó. Lúc ấy chỉ có cách lấy cuốc chim mà náºy ra, hay lấy rìu mà chặt cho vữa rụng ra.
NhÆ°ng Sukhov không mắc lá»—i trong khi xây. Gạch thì chả viên nà o giống viên nà o. Viên thì vỡ góc, viên thì sứt mép, viên bị vữa bám và o. Sukhov ngay láºp tức tia ngay được những khuyết táºt đó và tìm được chá»— trên tÆ°á»ng cho từng viên. Anh lấy bay xúc Ãt vữa bốc hÆ¡i, rải nó xuống hà ng gạch và nhá»› rãnh gạch chạy thế nà o để đặt viên sau lên chÃnh giữa. Bao giá» anh cÅ©ng trát vừa đủ vữa cho má»—i viên gạch. Rồi anh nhặt má»™t viên từ đống gạch (sao cho găng tay khá»i bị rách, giống gạch sứt nà y là sắc lắm), lấy bay san Ä‘á»u lại hà ng vữa và đặt gạch lên đó. Và ngay láºp tức anh lấy cạnh bay gõ gõ viên gạch sao cho mé tÆ°á»ng ngoà i thẳng theo dây dá»i, và hà ng dá»c cÅ©ng nhÆ° hà ng ngang những viên gạch nằm Ä‘á»u chằn chặn nhÆ° những con xúc xắc. Và viên gạch đóng cứng ngay tức thì.
Sau đó, nếu vữa thừa lòi dÆ°á»›i viên gạch sang hai bên, thì phải bấy bay hất nó Ä‘i tức thì (mùa hè còn dùng cho viên gạch khác, chứ bây giỠđừng có mà tiếc) và lại phải nhìn những rãnh nối phÃa dÆ°á»›i, ở chá»— có những viên gạch sứt ở đầu, phải trát vữa dầy thêm má»™t chút, và khi đẩy sát những viên gạch và o nhau, y nhÆ° rằng vữa bị lòi ra. Sukhov cà ng là m, cà ng hăng tiết. Công việc đã cuốn hút anh. Vữa đâu, cho tiếp!
Công việc đã và o guồng. Ta đã xây được thêm hai hà ng, những chá»— lồi lõm, xiên xẹo trÆ°á»›c đó đã được chỉnh sá»a, nhìn chung là trôi chảy. NhÆ°ng bây giá» lại cà ng phải tinh mắt hÆ¡n!
Anh phải nhanh tay bắt kịp Senka ở hà ng gạch ngoà i. Còn Senka từ chá»— của Ä‘á»™i trưởng cÅ©ng Ä‘ang tiến lại phÃa anh.
Sukhov giục giã mấy ngÆ°á»i khênh vữa - nhẩu lên, mấy bố, mang vữa tá»›i ngay cho con nhá»! - Anh là m nhÆ° Ä‘iên, nÆ°á»›c mÅ©i chảy ròng ròng cÅ©ng chẳng kịp vắt.
Khi anh gặp Senka thì hai ngÆ°á»i phải dùng chung má»™t máng vữa. Chẳng còn mấy tÃ.
- Vữa! - Sukhov gà o lên sau bức tÆ°á»ng.
- Có ngay đây! - Pavlo ở dưới cũng hét tướng lên.
Má»™t máng nữa được khiêng tá»›i nÆ¡i. Hai ngÆ°á»i vét nốt chá»— vữa Ä‘ang còn má»m, còn vữa xung quanh máng đã đông cứng - kìa cạo ngay Ä‘i chứ mấy bố, định khuân cả xuống dÆ°á»›i hay sao. Äổ xuống đất! ÄÆ°a máng má»›i và o!
Sukhov và mấy ngÆ°á»i thợ xây khác đã không còn thấy lạnh nữa. Công việc khẩn trÆ°Æ¡ng và cuốn hút khiến cÆ¡ thể há» bắt đầu nóng lên. Cái nóng đầu tiên là m cho mồ hồi toát ra dÆ°á»›i các lá»›p sống áo. Song há» không nghỉ, cứ thế tiếp tục xây lên cao mãi. Má»™t giá» trôi qua, tiếp đến cái nóng thứ hai - cái nóng nà y là m mồ hôi khô ráo. Băng giá không bò được và o chân há», đó là điá»u chủ yếu, những cái còn lại chẳng đáng gì, cả ngá»n gió nhẹ buốt - Ä‘á»u không thể là m cho há» sao nhãng việc Ä‘ang là m. Chỉ có Klevsin cứ Ä‘áºp chân ná» và o chân kia - hắn mang cỡ giầy số 46, nhÆ°ng kiếm đâu ra ủng cỡ đó cÆ¡ chứ, thà nh thá» con nhà giá»i phải Ä‘i hai chiếc ủng đã không cùng kÃch cỡ, lại cháºt nÃch.
Äá»™i trưởng chốc chốc lại gá»i tÆ°á»›ng lên: ‘V- Æ°-ã!â€. Sukhov cÅ©ng : “V- Æ°-ã!â€. NgÆ°á»i nà o là m việc bá»n bỉ, năng xuất hÆ¡n, thì ngÆ°á»i đó trở thà nh Ä‘á»™i trưởng chốc lát trong con mắt của những ngÆ°á»i bên cạnh. Sukhov cố không để tụt háºu, giá có thằng em ruá»™t ở đây, anh cÅ©ng bắt nó khiêng vữa trên cái thang là m tạm, trÆ¡n tuá»™t kia.
Sau bữa trưa, Buinovski cùng khiêng vữa với Fechiukov. Nhưng thang dốc và trơn, nên trung tá lúc đầu ì ạch lắm. Sukhov khẽ giục ông :
- Trung tá, nhanh lên! Trung tá, cho vữa đây!
Khi quen việc, má»—i lúc trung tá má»™t nhanh nhẹn hÆ¡n lên, nhÆ°ng Fechiukov thì cà ng lÆ°á»i hÆ¡n: lúc khiêng vữa hắn là m cho cái máng nghiêng Ä‘i, cố tình là m đổ vữa cho nhẹ bá»›t.
Có lúc Sukhov phải huých và o lưng hắn :
- Äồ chó đẻ! Khi là m giám đốc chắc mà y hà nh công nhân lắm thì phải?
- Äá»™i trưởng! - Trung tá gá»i toáng lên - Cho tôi là m vá»›i ngÆ°á»i khác, tôi không khiêng vá»›i thằng đụt nà y!
Äá»™i trưởng sắp xếp lại công việc: Fechiukov chuyển gạch từ dÆ°á»›i lên bệ, và hắn phải là m má»™t mình để còn tiện đếm xem hắn xếp được bao nhiêu viên, còn Aliosa - Tẩy lá»… khiêng vữa vá»›i trung tá. Aliosa là ngÆ°á»i hiá»n là nh, ai muốn ra lệnh vá»›i hắn cÅ©ng được.
- Nà o thủy thủ, cho tà u chạy hết tốc lá»±c! - Trung tá Ä‘e hắn - Nhìn xem ngÆ°á»i ta xây kia kìa!
Aliosa cÆ°á»i nhÆ°á»ng nhịn :
- Cần nhanh - sẽ có nhanh. Thế nà o cũng được.
Rồi hai ngÆ°á»i ráºm rịch xuống cầu thang.
Ở trong Ä‘á»™i, ngÆ°á»i hiá»n là nh dá»… bảo nhÆ° thế quả là của hiếm.
Äá»™i trưởng Ä‘ang la hét ai đó ở phÃa dÆ°á»›i. Hình nhÆ° có má»™t xe chở gạch nữa má»›i tá»›i. Chả bù cho ná»a năm nay không có lấy má»™t viên, bây giá» thì à o à o chở đến. Có gạch thì má»›i là m được việc. Hôm nay là ngà y đầu tiên. Sau mà bị kẹt, lại không có gạch nữa, thì lúc ấy có mà lấy lại cái Ä‘Ã nà y được khối.
DÆ°á»›i nhà , Ä‘á»™i trưởng vẫn tiếp tục chá»i bá»›i. Hình nhÆ° vá» cái máy nâng thì phải. Sukhov muốn ngó xuống xem chuyện gì, song chẳng còn lúc nà o: phải nắn cái tÆ°á»ng cho thẳng. Những ngÆ°á»i khiêng vữa tá»›i nÆ¡i, há» kể lại có má»™t phạm là m nghá» thợ Ä‘iện tá»›i sá»a Ä‘á»™ng cÆ¡ của cái máy nâng. Äi cùng anh ta là tay quản công phụ trách vá» Ä‘iện. Tay nà y là công nhân tá»± do và hắn chỉ khoanh tay đứng xem anh thợ Ä‘iện sá»a.
Äá»i là váºy: má»™t thằng là m, má»™t thằng đứng ngó.
Giá mà há» sá»a nhanh nhanh được cái máy nâng thì đỡ biết bao, vừa chuyển nhanh được vữa, vừa chuyển được gạch lên cho há».
Khi Sukhov Ä‘ang xây hà ng thứ ba (Kildigs cÅ©ng bắt đầu hà ng thứ ba), thì má»™t vị thủ trưởng nữa leo thang để lên tầng trên. Äó là quản công phụ trách xây dá»±ng. Tên hắn là Der, ngÆ°á»i Moscva, nghe đâu ngà y trÆ°á»›c từng là m ở bá»™.
Sukhov đã đứng gần Kildigs, chỉ cho hắn thấy Der.
- À-à ! - Kildigs phẩy tay. - Tá»› chẳng dÃnh dáng tá»›i thủ trưởng, nhÆ°ng nếu ông ta mà ngã cầu thang thì hãy gá»i tá»›.
Chắc lại tá»›i đứng đằng sau nhìn đám thợ xây là m đây mà . Sukhov khó chịu nhất là hạng chống nạnh quan sát ngÆ°á»i khác là m. CÅ©ng kỹ sÆ° cÆ¡ đấy, đồ mặt lợn! Có lần hắn dạy anh em cách xây gạch là m cho Sukhov cÆ°á»i muốn vỡ bụng. Theo nhÆ° lá» lối của dân ta, phải xây cho xong má»™t ngôi nhà bằng chÃnh bà n tay mình, lúc ấy hãy nói đến chuyện kỹ sÆ°. Ở quê anh không xây nhà gạch, chỉ có nhà gá»— ghép. TrÆ°á»ng há»c cÅ©ng được là m bằng gá»— đẽo, ngÆ°á»i ta thuê chặt gá»— và chở từ rừng vá» những cây gá»— dà i sáu xa-gien [15]. Ở trong trại anh phải là m thợ ná», và thế là anh trở thà nh thợ ná». Ai há»c được hai nghá», thì cả mÆ°á»i nghá» cÅ©ng há»c được.
Không, Der không bị ngã, hắn chỉ vấp có má»™t lần, leo gần hết thang hắn chạy vá»t lên.
- Tu-r-in! - Hắn hét lên, mắt lồi ra - Tu-rin!
Pavlo chạy lên thang theo hắn, tay cầm chiếc xẻng.
Ão bông của Der cÅ©ng là áo tù, nhÆ°ng còn má»›i và sạch sẽ. Äầu hắn Ä‘á»™i chiếc mÅ© da tốt. NhÆ°ng trên đó cÅ©ng có số hiệu, nhÆ° tất cả má»i ngÆ°á»i: B-737.
- Gì đấy? Turin tay cầm bay bước ra, chiếc mũ trên đầu lệch sang một bên, che mất một mắt.
Xẩy ra chuyện gì rồi đây. NhÆ°ng không thể ngừng tay được, vữa sẽ bị đông lại mất. Sukhov vẫn tiếp tục xây. Vừa xây, vừa dá»ng tai nghe.
- Mà y là m gì thế hở?! - Der gầm lên sùi cả bá»t mép.- Äây không phải tá»™i nằm nhà đá nữa, mà là tá»™i hình sá»±, Turin. Mà y sẽ phải lãnh thêm hạn tù thứ ba!
Bấy giá» Sukhov má»›i thủng chuyện. Anh nhìn Kildigs và thấy hắn cÅ©ng đã hiểu ra. Giấy dầu, giấy dầu, nó đã nhìn thấy giấy dầu trên cá»a sổ.
Sukhov không sợ cho bản thân, vì anh biết Ä‘á»™i trưởng chẳng bao giá» bán rẻ anh em. Anh lo cho Ä‘á»™i trưởng. Äối vá»›i anh em Ä‘á»™i trưởng là cha, còn đối vá»›i há», chẳng là cái thá gì. Chắc cÅ©ng vì những tá»™i tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° thế nà y mà đội trưởng đã được “gia hạn†tù ở miá»n Bắc nà y.
Ôi cái mặt của Ä‘á»™i trưởng lúc nà y trông má»›i khiếp là m sao! hắn vứt đến toạch cái bay xuống dÆ°á»›i chân, tiến má»™t bÆ°á»›c vá» phÃa Der. Der ngoái nhìn lại phÃa sau - Pavlo đứng đó, tay giÆ¡ cái xẻng lên.
Cái xẻng! cái xẻng! không dưng nó mang theo cái xẻng...
Và Senka, tuy nghá»…nh ngà ng, song cÅ©ng đã hiểu: hai tay chống nạnh, hắn lừng lững Ä‘i tá»›i. Mà hắn má»›i to con là m sao, thằng quá»· hói nà y. Der chá»›p mắt lia lịa, ngó quanh tìm chá»— thoát thân. Äá»™i trưởng ngó sát mặt Der, nói khẽ nhÆ°ng rõ từng từ má»™t, đủ cho anh em tầng trên nghe thấy :
- Thá»i của chúng mà y qua rồi, đồ sâu bá»! Lãnh thêm án cÆ¡ đấy! Nếu mà y chỉ cần hở má»™t lá»i, là đá»i mà y tà n luôn, sẽ là ngà y cuối cùng của mà y đấy, rõ chÆ°a!
Äá»™i trưởng tức run lên bần báºt. Ná»—i tức giáºn không thể kìm nén.
- Từ từ thôi các cáºu! - Mặt mÅ©i tái mét, Der đứng nhÃch xa cái thang.
Äá»™i trưởng không nói thêm má»™t lá»i, cúi xuống nhặt chiếc bay và đi vá» chá»— tÆ°á»ng của mình.
Còn Pavlo thì xách xẻng cháºm chạp Ä‘i xuống dÆ°á»›i nhà .
Tháºt cháºm.
Phải. Máu của ba thằng tù vẫn như đang còn trước mắt... Ba thằng bị cắt cổ, mà trong trại chẳng một ai hay biết.
Der ở cÅ©ng dở mà xuống cÅ©ng dở. Hắn đứng nấp sau lÆ°ng Kildigs. Còn Kildigs thì vẫn cứ xây - bản mặt hắn giống nhÆ° ngÆ°á»i bán thuốc Ä‘ang đếm thuốc trong hiệu: tiếng tăm của ông bác sÄ© cÅ©ng chẳng là m cho hắn phải vá»™i và ng. Hắn đứng quay lÆ°ng lại Der, là m ra vẻ không thấy hắn.
Der rón rén lại gần Ä‘á»™i trưởng. Bây giá» hắn giở giá»ng khác :
- Tôi phải nói thế nà o với ông giám đốc đây, Turin?
Äá»™i trưởng tay vẫn xây, đầu không ngoái lại.
- Cứ nói là nó đã có ở đấy từ trÆ°á»›c, trÆ°á»›c khi bá»n nà y tá»›i.
Der đứng thêm má»™t lát. Hắn hiểu má»i ngÆ°á»i sẽ không giết hắn. Hắn khẽ Ä‘i Ä‘i lại lại, tay đút túi.
- Ê, S-854, - Hắn nói vá»›i Sukhov, giá»ng gầm gừ - sao vữa lại trát má»ng thế hở?
CÅ©ng phải xả cái tức lên đầu ai chứ. Không bắt được lá»—i Sukhov vá» Ä‘iểm gì, hắn bèn vặc đến chuyện vữa má»ng váºy.
- Bẩm, xin được báo cáo ạ - Sukhov là o thà o qua mấy cái lá»— răng hổng, anh nói kháy Äê - Nếu trát dầy thì cái nhà máy Ä‘iện nà y đến mùa xuân chá»— nà o cÅ©ng sẽ chảy nÆ°á»›c ạ.
- Anh là thợ, anh phải nghe theo lá»i quản công. - Der cau có, hai má phồng lên, hắn có cái thói quen nhÆ° váºy.
Ừ thì trên tÆ°á»ng cÅ©ng có chá»— dầy hÆ¡n, chá»— má»ng hÆ¡n tháºt, nhÆ°ng đó là há» không bắt xây và o mùa đông lạnh đến nhÆ° thế nà y. Äáng ra phải có chút tình ngÆ°á»i, đằng nà y lúc nà o cÅ©ng chỉ nghÄ© tá»›i công việc.
Nhưng nói với hạng nà y, thà vạch đầu gối mà nói.
Der lặng lẽ đi xuống dưới thang.
- Ông sá»a há»™ cái máy nâng cho tôi! - Äá»™i trưởng nói vá»›i theo hắn - Ông tưởng chúng tôi là lừa cả hay sao mà kéo gạch lên đây bằng tay nhÆ° thế nà y.
- Kéo thì hưởng thêm xuất kéo. - Der trả lá»i ở dÆ°á»›i thang, giá»ng dịu hẳn.
- à ông muốn nói mấy thứ vá»› vẩn trả cho việc chuyên chở bằng xe cút kÃt? Ông thỠđẩy má»™t xe lên cái cầu thang đó cho tôi coi. Ông hãy trả phần “khiêng bằng cáng†đi hãng!
- Tôi tiếc anh là m gì. Bên kế toán ngÆ°á»i ta không duyệt khoản “khiêng bằng cángâ€.
- Kế má»›i lại chả toán! Cả Ä‘á»™i của tôi phục vụ cho bốn ngÆ°á»i thợ xây đây nà y. Váºy tôi nháºn được bao nhiêu?
Äá»™i trưởng miệng thì kêu, nhÆ°ng hai tay vẫn xây thoăn thoắt.
- Vữa! - Anh hét xuống phÃa dÆ°á»›i.
- Vữa! - Sukhov cÅ©ng hô liá»n ngay sau Ä‘á»™i trưởng.
HỠđã xong hà ng thứ ba, bắt đầu xây hà ng thứ tÆ°. Anh định căng dây dá»i, song lại tiếc thá»i giá». Thôi, hà ng sau xây chả cần dá»i.
Der băng qua khoảng đất trống trở vá» văn phòng của mình, ngÆ°á»i co rúm lại. Phải vá» ngay để sưởi. Äứng trên cao hắn rét run cầm cáºp. Lẽ ra hắn phải nghÄ© má»™t chút trÆ°á»›c khi đụng vá»›i loại cứng đầu cứng cổ nhÆ° Turin. Lẽ ra hắn phải giữ quan hệ hòa hảo vá»›i mấy cha Ä‘á»™i trưởng nhÆ° thế, bởi hắn đâu có phải lo lắng Ä‘iá»u gì: chẳng phải là m lụng vất vả, lại được khẩu phần hÆ¡n, lại còn má»™t cái buồng riêng nữa - còn muốn gì hÆ¡n? Chỉ thÃch ra vẻ ông tÆ°á»›ng!
Má»i ngÆ°á»i từ dÆ°á»›i nhà lên nói rằng cha thợ Ä‘iện cùng thằng quản công đã tếch rồi và vẫn chÆ°a sá»a được cái Ä‘á»™ng cÆ¡.
Nghĩa là anh em vẫn phải tiếp tục là m công việc của bầy lừa!
Sukhov đã là m nhiá»u công việc khác nhau và bao giá» cÅ©ng thấy cùng má»™t chuyện: hoặc máy móc tá»± dÆ°ng há»ng, hoặc do phạm phá hoại. Anh nhá»› lần trong trại đốn gá»—, phạm là m đứt dây chuyá»n. Muốn nghỉ, há» bèn đút luôn cái đòn và o máy và đè lên nó. NhÆ°ng nà o ngÆ°á»i ta có cho nghỉ, máy há»ng, há» phải chất gá»— bằng tay.
- Gạch đâu! gạch đâu! - Äá»™i trưởng gà o lên nhÆ° hóa dại. Hắn chá»i tiên sÆ° nhà chúng nó, cả lò mấy thằng bê gạch, lẫn mấy thằng khiêng vữa.
- Pavlo há»i trên ấy vữa ra sao, còn đủ không? - Mấy ngÆ°á»i ở dÆ°á»›i quát vá»ng lên.
- Trá»™n thêm Ãt nữa!
- DÆ°á»›i nà y còn ná»a thùng!
- Thế thì trộn thêm thùng nữa!
Bây giá» má»›i tháºt sá»± máu! HỠđã xây đến hà ng gạch thứ năm! Má»›i đầu còn phải gáºp ngÆ°á»i xuống để xây hà ng thứ nhất, bây giá» tÆ°á»ng đã cao đến ngá»±c, nhìn mà xem! Gì mà chả nhanh, không cá»a sổ, không cá»a ra và o, chỉ trần có hai bức tÆ°á»ng nối vá»›i nhau và thoải mái gạch. Äáng lý phải căng thêm dá»i, nhÆ°ng đã muá»™n rồi.
- Äá»™i 82 hai đã Ä‘i trả dụng cụ - Gopchik thông báo.
Äá»™i trưởng quắc mắt lên vá»›i nó :
- Hãng lo lấy việc của mình, thằng ôn con. Äi khuân gạch!
Sukhov ngoái lại nhìn. Ờ đúng tháºt, mặt trá»i Ä‘ang lặn. Bị sÆ°Æ¡ng mù che phủ, mà u Ä‘á» mặt trá»i chuyển dần sang mà u xám. Tốt nhất không nên xây tiếp nữa. Äã bắt đầu hà ng thứ năm thì cÅ©ng nên kết thúc ở hà ng nà y. Còn phải chỉnh sá»a nữa chứ.
Mấy cha khiêng vữa thở phì phò nhÆ° ngá»±a. Ông trung tá tháºm chà tái xanh tái xám. Dù sao thì ông ta cÅ©ng đã trên dÆ°á»›i bốn mÆ°Æ¡i rồi.
Trá»i lạnh má»—i lúc má»™t dữ dá»™i. Tay vẫn là m việc mà mấy ngón tay đã tê cóng trong đôi bao tay cà tà ng. Và cái lạnh đã luồn được và o bốt bên trái rồi. Thịch - thịch - Sukhov dáºm nó xuống sà n, thịch - thịch.
Anh không phải cúi xuống để xây nữa, song vẫn cứ phải cúi sụn cả lưng để nhặt từng viên gạch và xúc từng bay vữa.
- Các cáºu Æ¡i, các cáºu Æ¡i.- Anh gá»i mấy ngÆ°á»i khiêng vữa - Các cáºu đặt giúp gạch lên tÆ°á»ng há»™ tôi vá»›i
Ông trung tá sẵn lòng là m việc đó, song không còn sức. Ông chưa quen với loại công việc nà y. Aliosa đồng ý :
- Äược rồi, Ivan Denisovich, đặt ở đâu, chỉ cho tôi.
Aliosa không biết từ chối bất cứ lá»i yêu cầu giúp đỡ nà o. Giá má»i ngÆ°á»i trên Ä‘á»i nà y Ä‘á»u nhÆ° thế nhỉ, và cả Sukhov nữa, cÅ©ng nhÆ° thế. Nếu có ai cầu xin giúp đỡ, tại sao lại không giúp anh ta? Mấy anh chà ng Tẩy lá»… nà y nói cÅ©ng phải.
Khắp công trÆ°á»ng, cho tá»›i táºn nhà máy Ä‘iện, tiếng còi báo nghỉ vá»ng tá»›i rõ mồn má»™t. Trá»™n nhiá»u vữa mất rồi. Äấy, cố lắm và o!...
- Chuyển vữa lên đây, chuyển nhanh lên! - Äá»™i trưởng la lên.
Ở dưới lại vừa mới trộn thêm một thùng vữa mới! bây giỠthì chỉ còn nước xây thôi, chả còn cách nà o khác. Nếu không vét cho sạch thì ngà y mai vữa sẽ đóng lại trong thùng cứng như sắt, có lấy cuốc chim bổ cũng chẳng ra.
- Nà o anh em, là m tiếp đi, cố lên! - Sukhov hò hét.
Kildigs bắt đầu bá»±c mình. Hắn không thÃch kiểu là m ồ ạt. Ở Litva, nghe nói, ngÆ°á»i ta là m việc từ tốn lắm, nhÆ°ng mà ai cÅ©ng già u. Bây giá» anh cÅ©ng phải rán sức, còn biết là m sao được.
Pavlo từ dÆ°á»›i chạy lên, bắt tay khiêng vữa và cầm theo bay. Hắn lên giúp má»i ngÆ°á»i xây cho nhanh. Thế là có năm tay bay.
Bây giỠvấn đỠlà phải xây cho kịp những chỗ tiếp giáp! Sukhov trước đó đã tia những viên gạch vừa với những chỗ nối đó. Anh quẳng cái búa cho Aliosa :
- Nà y, Ä‘áºp há»™ tôi! Äáºp Ä‘i!
Là m vá»™i thì chẳng bao giá» có thể tốt được. Bây giá», khi má»i ngÆ°á»i xây vá»™i xây và ng, thì Sukhov là m cháºm lại và ngắm kỹ bức tÆ°á»ng. Anh đẩy Senka sang bên trái, bản thân đứng và o chá»— góc chÃnh. Lúc nà y, nếu nhÆ° bá» qua, hay là m há»ng cái góc tÆ°á»ng, thì ngà y mai sẽ mất cả buổi để mà sá»a.
- Hượm đã! - Anh giáºt vá»™i viên gạch từ tay Pavlo, tá»± mình sá»a lại cho nó ngay ngắn. Từ chá»— góc tÆ°á»ng anh nhìn thấy chá»— Senka xây bị võng xuống. Anh chạy vá»™i tá»›i sá»a lại hai viên gạch.
Ông trung tá ì ạch khiêng vữa như một con ngựa thồ già chăm chỉ.
- Còn hai máng nữa! - Ông hô lên.
Trung tá hầu nhÆ° không còn đứng vững, song vẫn gắng sức. Sukhov đã từng có má»™t con ngá»±a già nhÆ° thế trÆ°á»›c khi gia nháºp nông trang. Anh chăm sóc nó kỹ lắm, nhÆ°ng khi rÆ¡i và o tay những ngÆ°á»i khác nó đã chết rất nhanh và ngÆ°á»i ta lá»™t lấy da nó.
Mặt trá»i đã lặn xuống mặt đất chỉ còn chút đỉnh phÃa trên. Bây giá» thì không cần Gopchik thông báo má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u đã nhìn thấy, chẳng những tất cả các Ä‘á»™i đã trả dụng cụ, mà phạm còn Ä‘ang xô đẩy nhau đến chá»— trạm gác. (Sau kẻng báo nghỉ chẳng có ma nà o ra bên ngoà i ngay, há»a có Ä‘iên mà đứng lởn vởn chết rét ở đó. Há» ngồi lại trong nhà cho ấm. Các Ä‘á»™i trưởng đã thá»a thuáºn vá»›i nhau và o đúng má»™t lúc tất cả các Ä‘á»™i cùng ùa ra. Nếu không thá»a thuáºn nhÆ° váºy, thì tù nhân là loại ngÆ°á»i chây lì, chúng ngồi đợi nhau trong nhà có mà đến đêm).
Lúc ấy Turin má»›i tỉnh ra. Hắn thấy Ä‘á»™i mình bị cháºm mất rồi. Thằng cha giữ kho dụng cụ chắc lúc nà y Ä‘ang réo ông bà ông vải hắn ra mà chá»i.
- Ê! - Hắn hô to - Không tiếc đống *** nhão đó nữa - đem đến chỗ cái hố kia kìa, đổ xuống đó rồi lấp tuyết lên trên để không ai nhìn thấy! Còn Pavlo thu tất cả dụng cụ lại đem trả nhà kho. Tôi sẽ bảo Gopchik đem ba cái bay tới sau, bây giỠcòn phải xây nốt hai máng vữa nà y đã.
Mấy ngÆ°á»i nhẩy xổ tá»›i giáºt lấy cái búa ở tay Sukhov, tháo dây dá»i. Äám khiêng vữa, đám khuân gạch chạy sạch xuống chá»— nhà o vữa ở phÃa dÆ°á»›i, ở trên nà y chẳng còn việc gì cho há» là m. Chỉ còn lại có ba tay thợ ná» - Kildigs, Klevsin và Sukhov. Äá»™i trưởng Ä‘i quanh ngắm nghÃa chá»— tÆ°á»ng đã xây. Hắn hà i lòng ra mặt.
- Là m tốt đấy chứ, hả? Có má»—i má»™t buổi chiá»u. Mà không có trục kéo vá»›i máy nâng đấy nhá.
Sukhov nhìn thấy trong máng của Kildigs còn Ãt vữa. Anh lo Turin sẽ bị lôi thôi to ở kho trả dụng cụ nếu không trả kịp mấy cái bay nà y.
- Nghe nà y, mấy cáºu, - Sukhov nói - các cáºu Ä‘Æ°a bay cho Gopchik để nó mang trả, còn cái của tá»› thuổng được không cần phải trả, tá»› sẽ xây nốt cho.
Äá»™i trưởng cÆ°á»i phá lên :
- Là m sao có thể thả cáºu ra được đây? Không có cáºu nhà tù phát khóc lên mất!
Sukhov cÅ©ng cÆ°á»i và tiếp tục xây.
Kildigs Ä‘i trả bay. Senka thì Ä‘Æ°a gạch cho Sukhov, những ngÆ°á»i khác trút nốt chá»— vữa trong máng của Kildigs và o máng của anh.
Gopchik chạy băng qua công trÆ°á»ng tá»›i kho dụng cụ, bắt kịp Pavlo. Äá»™i 104 cÅ©ng tá»± mình băng qua công trÆ°á»ng, tiến tá»›i trạm gác cổng không cần Ä‘á»™i trưởng Ä‘i cùng. Äá»™i trưởng to tháºt đấy, song lÃnh áp tải còn to hÆ¡n. Chúng mà ghi anh tá»›i trá»… thì dám được và o nhà đá lắm. Phạm đứng đông đặc ở cạnh trạm gác. Tất cả đã táºp hợp. Chắc lÃnh áp tải bắt đầu đếm tù rồi.
Khi tù ra vỠhỠđếm hai lần. Lần đầu đếm khi các cổng còn đóng để xem đã có thể mở cổng được chưa. Lần thứ hai đếm khi tù đi qua cổng. Nếu có vấn đỠgì thì hỠlại đếm lại ở bên ngoà i cổng.
- Thôi vứt mẹ chá»— vữa ấy Ä‘i! - Äá»™i trưởng phẩy tay - Hất qua tÆ°á»ng ấy!
- Äi Ä‘i, Ä‘á»™i trưởng, Ä‘i Ä‘i, ở đó cần cáºu hÆ¡n! (Lúc bình thÆ°á»ng Sukhov luôn gá»i Ä‘á»™i trưởng má»™t cách kÃnh trá»ng, bằng há» tên cẩn tháºn - Andrei Prokofievich, nhÆ°ng bây giá», trong công việc, anh cảm thấy mình bình đẳng vá»›i Ä‘á»™i trưởng. Anh không nghÄ© cụ thể: “Xem đấy, tá»› đâu có thua kém gì cáºuâ€, mà chỉ cảm nháºn váºy thôi). Và anh nói vá»›i theo ngÆ°á»i Ä‘á»™i trưởng Ä‘ang sải những bÆ°á»›c chân vá»™i vã xuống cầu thang, giá»ng đùa cợt - Chó má thế chứ, ngà y là m việc sao lại ngắn tun tủn váºy? Vừa má»›i vác mặt đến đã bị lôi ngay vá»!
Chỉ còn lại anh vá»›i gã Ä‘iếc. Vá»›i thằng cha nà y chẳng thể nói nhiá»u được. Vả lại, cần gì phải nói, hắn tinh hÆ¡n tất cả má»i ngÆ°á»i, chả cần nói cÅ©ng hiểu.
Vá»— vữa và o! Ấn gạch xuống! Ãp mạnh và o! Kiểm tra lại Ä‘i. Vữa. Gạch. Vữa. Gạch...
Hình nhÆ° Ä‘á»™i trưởng ra lệnh không cần tiếc, hất vữa qua tÆ°á»ng rồi phắn cho nhanh. NhÆ°ng con ngÆ°á»i Sukhov, vá» mặt nà y, có hÆ¡i bị lẩn thẩn. Không thể nà o bắt anh chừa được cái thói tiếc công, tiếc của, nhìn thấy sá»± phà phạm là anh chịu không được.
Vữa! Gạch! Vữa! Gạch!
- Xong! Mẹ cha nó, chân với chả cẳng! - Senka reo lên. - Chuồn thôi!
Hắn vớ lấy cái máng vữa rồi chạy thẳng xuống cầu thang.
Còn Sukhov, dù bây giá» lÃnh canh có suỵt chó cắn, cÅ©ng mặc. Anh chạy lùi ra xa ngắm nghÃa bức tÆ°á»ng. Äâu có dở. Lại chạy tá»›i gần nhìn suốt bức tÆ°á»ng từ trái sang phải. Ê, mắt mình nhÆ° cái ống thủy chuẩn! Rõ phẳng lì! Tay mình còn xà i được!
Rồi anh chạy xuống thang.
Senka đã nhà o ra khá»i chá»— trá»™n vữa. Ra đến ngoà i còn ngoái lại cổ lại gá»i :
- Nhanh lên! Nhanh lên!
- Äi trÆ°á»›c Ä‘i, tá»› ra ngay bây giỠđây. - Sukhov giÆ¡ tay xua hắn.
Rồi anh Ä‘i và o trong chá»— trá»™n vữa. Äâu có thể vứt bừa cái bay nhÆ° thế được. Có thể ngà y mai anh không là m việc nà y nữa. Hoặc cÅ©ng có thể ngÆ°á»i ta sẽ phân Ä‘á»™i 104 sẽ đến Khu Dịch Xã trong sáu tháng tá»›i. Chả nhẽ để mất chiếc bay? Muá»™n thì cÅ©ng đã muá»™n mẹ nó rồi!
Trong khoang trá»™n tất cả các lò Ä‘á»u đã tắt. Tối om. Sợ tháºt. Sợ không phải vì tối, mà vì tất cả Ä‘á»u đã Ä‘i hết, chỉ còn thiếu má»—i mình anh, lÃnh canh sẽ tẩn cho mà xem.
NhÆ°ng gì thì gì anh vẫn cứ sá» soạng cho tá»›i khi bắt gặp má»™t tảng đá to ở má»™t góc, anh liá»n láºt nó lên, để cái bay xuống dÆ°á»›i và đáºy nó lại. Thế là xong!
Bây giỠthì phải đuổi cho kịp Senka. Nhưng Senka mới đi được trăm bước. Hắn đã đứng lại đợi anh. Không bao giỠKlevsin bỠanh em trong cơn hoạn nạn. Có tội thì cùng chịu.
Cả hai cùng chạy, má»™t to, má»™t nhá». Senka cao hÆ¡n Sukhov ná»a cái đầu, mà cái đầu thằng cha nà y má»›i to kỳ quặc là m sao.
Có những hạng ngÆ°á»i vô công rồi nghá» thế chứ, chả ai bắt cÅ©ng lôi nhau ra sân váºn Ä‘á»™ng huỳnh huỵch chạy Ä‘ua vá»›i nhau. Cứ thá» cho mấy thằng quá»· đó chạy nhÆ° thế nà y sau má»™t ngà y là m việc tối mắt tối mÅ©i, không có lúc nà o mà vặn cái lÆ°ng, găng thì Æ°á»›t sÅ©ng, ủng thì tã nát - lại còn cái lạnh chó má nà y nữa.
HỠchạy như điên, thở hồng hộc.
Không sao, Ä‘á»™i trưởng Ä‘ang ở trạm gác, chắc hắn Ä‘ang tìm cách giải thÃch.
Hai ngÆ°á»i chạy thẳng tá»›i chá»— đám đông, hoảng hốt. Cả trăm giá»ng đồng thanh nhao nhao, thôi thì đủ cả: Ä‘... con mẹ mà y, thằng bố mà y, Ä‘... và o mồm, và o mÅ©i, và o mép. Tháºt khủng khiếp khi cả năm trăm con ngÆ°á»i cùng hét và o mặt anh. Song còn khủng khiếp hÆ¡n khi không biết bá»n lÃnh canh sẽ là m gì anh đây.
NhÆ°ng bá»n lÃnh chẳng là m gì cả. Äá»™i trưởng ở đây, đứng ở hà ng cuối, có nghÄ©a hắn đã giải thÃch vá»›i bá»n lÃnh và đã nháºn lá»—i vá» mình.
Còn anh em thì vẫn la hét, anh em vẫn cứ nhao nhao! Há» la hét đến ná»—i Ä‘iếc nhÆ° Senka cÅ©ng nghe thấy. Và hắn nổi sùng, nhảy dá»±ng lên, chá»i bá»›i lại. Cả Ä‘á»i im lặng, bây giá» nổi đóa lên, giÆ¡ nắm đấm, nhảy bổ và o tay bo. Äám đông im bặt. Có và i ngÆ°á»i cÆ°á»i.
- Ê, má»™t lẻ bốn! Cánh tá»› lại tưởng cha nà y của các cáºu Ä‘iếc chứ lại, - Há» la lên - cánh tá»› kiểm tra thá» hắn đấy.
Tất cả cÆ°á»i hô hố. Cả bá»n lÃnh canh cÅ©ng cÆ°á»i.
- Xếp thà nh hà ng năm!
HỠchưa mở cổng vội. Còn chưa được tự tin. HỠxô đám đông lùi lại. (Tất cả cùng bám và o cổng, ngu thế chứ, cứ tưởng là m thế sẽ được ra sớm hơn)
- Xế-p h-à -n-g n-ă-m! Một! Hai! Ba!...
Khi nháºn được lệnh, tù nhân rục rịch xếp hà ng năm, má»—i lượt nhÃch lên được và i mét.
Sukhov đã lấy lại hÆ¡i, ngá»ng mặt nhìn trá»i. Cha mẹ Æ¡i, trăng kìa, trăng đã lên cao, cái mặt Ä‘á» bầm cau có. Hình nhÆ° đã và o hạ tuần. Hôm qua, bằng tầm nà y, nó còn ở cao hÆ¡n.
Sukhov mừng húm vì má»i chuyện đã chót lá»t, anh huých và o mạng sÆ°á»n ông trung tá, trêu chá»c :
- Nghe nà y, trung tá, theo khoa há»c nhà các anh, trăng già rồi nó sẽ Ä‘i đâu?
- Äi đâu là thế nà o? Rõ đồ ngu! ÄÆ¡n giản là nó không hiện rõ nữa!
Sukhov lắc đầu, cÆ°á»i :
- Nếu không rõ thì tại sao anh lại biết nó đang có?
- Thế theo anh, - Trung tá ngạc nhiên - cứ mỗi tháng lại có một trăng mới?
- Æ kìa, có gì là lạ nà o? Ngà y nà o cÅ©ng có ngÆ°á»i sinh ra, thì tại sao bốn tuần lại không có má»™t ông trăng má»›i?
- Phù! - Trung tá nhổ toẹt má»™t cái - Tôi chÆ°a từng gặp má»™t thằng lÃnh thủy nà o ngu nhÆ° thế nà y. Thế theo anh, mấy ông trăng già đi đâu?
- Thì đó là cái tôi muốn há»i anh đấy - trăng biến Ä‘i đâu? - Sukhov cÆ°á»i hở mấy chiếc răng - Nà o, biến Ä‘i đâu, hả?
Sukhov thở dà i và thá»u thà o bằng cái giá»ng tức cÆ°á»i của anh :
- Chá»— chúng tôi ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng bảo: Chúa trá»i Ä‘áºp vỡ trăng già thà nh nhiá»u ngôi sao.
- Rõ đồ mông muá»™i! - Trung tá báºt cÆ°á»i - Tôi chÆ°a nghe ai nói thế bao giá». Thế anh tin có Chúa trá»i chứ, Sukhov?
- Sao lại không? - Sukhov ngạc nhiên - Một khi sấm nổ đùng đùng, có mà không tin được khối!
- Thế Chúa trá»i là m thế để là m gì?
- Là m cái gì?
- Thì Ä‘áºp vỡ trăng để là m những ngôi sao ấy - để là m gì?
- Có gì mà không hiểu nhỉ? - Sukhov nhún vai - Các ngôi sao cứ rụng luôn luôn, phải có sao mới để mà bổ sung chứ.
- Quay lại, mẹ chúng mà y... - LÃnh canh gà o lên - Sắp hà ng lại!
Chúng đã đếm đến há». TrÆ°á»›c đấy toán năm ngÆ°á»i thứ mÆ°á»i hai vừa má»›i Ä‘i qua, cuối hà ng còn lại có hai mống, Sukhov và trung tá.
Äám lÃnh canh lo lắng ngó và o tấm bảng ghi danh sách tù. Không đủ! Lại thiếu mất rồi! Äến đếm chúng còn không biết nữa, lÅ© chó!
Chúng đếm được bốn trăm sáu mươi hai, phải là bốn trăm sáu mươi ba mới đúng.
Lại má»™t lần nữa Ä‘oà n ngÆ°á»i bị đẩy ngược trở lại (há» lại bám và o cổng) - Và lại bắt đầu từ đầu :
- X-ế -p h-à -n-g n-ă-m! Một! Hai!
Cái khốn nạn nhất của việc đếm lại nhÆ° thế nà y là thá»i giá» của anh em, chứ không phải của chúng, bị mất.
Äây vẫn là thảo nguyên, từ đây lần được vỠđến trại lại còn bị chúng bắt xếp hà ng để lục soát trÆ°á»›c khi cho và o nữa chứ. Từ tất cả các công trÆ°á»ng anh em thi nhau chạy, cố gắng vượt lên trÆ°á»›c để cho chúng khám xét sá»›m mà và o trại. Äá»™i nà o và o được trÆ°á»›c tiên, thì Ä‘á»™i ấy là bố tÆ°á»›ng: nhà ăn đợi anh, anh sẽ là ngÆ°á»i đầu tiên được lÄ©nh đồ tiếp tế, là ngÆ°á»i đầu tiên ở chá»— gá»i đồ, và o nhà bếp trÆ°á»›c để lấy đồ ăn đã nhá» nấu từ sáng, lên Ban Văn Hóa Giáo Dục để lấy thÆ° nhà hay đến chá»— mấy ông kiểm duyệt thÆ° từ để ná»™p thÆ° gá»i vá» nhà , tạt và o trạm xá hay đến chá»— há»›t tóc, Ä‘i nhà tắm, có nghÄ©a ở đâu anh cÅ©ng là ngÆ°á»i đến trÆ°á»›c tiên.
CÅ©ng có khi bá»n lÃnh áp tải muốn ná»™p tù cho nhanh để còn vá» trại của mình. LÃnh tráng đâu có được chÆ¡i bá»i gì, công việc thì nhiá»u mà thá»i giá» lại Ãt.
Chúng lại đếm nhầm rồi.
Nhóm năm ngÆ°á»i cuối cùng vừa Ä‘i qua, theo nhÆ° Sukhov tÃnh thì hà ng còn lại phải có ba ngÆ°á»i, đằng nà y không, vẫn chỉ có hai. Mấy tên đếm vá»™i cầm bảng danh sách chạy tá»›i chá»— viên trưởng toán áp tải.
Viên trưởng toán hô :
- Äá»™i trưởng Ä‘á»™i 104!
Turin bÆ°á»›c ra khá»i hà ng :
- Có.
- Äá»™i của anh có còn ai ở lại nhà máy Ä‘iện không? NghÄ© Ä‘i.
- Không.
- NghÄ© kỹ xem, không tôi bá»a đầu ra đấy.
- Không còn ai, thÆ°a chÃnh xác ạ.
Nói thế nhưng hắn vẫn đưa mắt nhìn Pavlo - liệu có thằng cha nà o ngủ quên ở chỗ trộn vữa không nhỉ?
- X-ế-p h-à -n-g theo đội! - Viên trưởng toán hô.
Nếu xếp hà ng theo nhóm năm thì bạ vá»›i ai xếp cùng cÅ©ng được. Bây giá», thôi thì xô đẩy, chen lấn và la hét. Chá»— thì : “Äá»™i 76 đâu, theo tôiâ€, chá»— thì: “Äá»™i 13, lại đây!â€, chá»— thì: “32 đâu, ra đằng nà y!â€.
Äá»™i 104 đến sau cùng phải táºp hợp ở đằng sau. Và Sukhov nhìn thấy anh em trong Ä‘á»™i mình Ä‘á»u tay không. Mải là m quá há» chẳng nhặt nhạnh được tà củi nà o. Chỉ có hai ngÆ°á»i được và i bó nhá».
Ngà y nà o cÅ©ng vẫn trò đó: trÆ°á»›c khi có hiệu còi nghỉ, anh em phạm tranh thủ nhặt các mẩu gá»— vụn, que hoặc nẹp gẫy, lấy giẻ rách hoặc thừng cÅ© buá»™c lại mang vá» trại. Mất mát đầu tiên ở chá»— trạm gác, nếu có viên giám công hay tên quản công nà o đó đứng đấy, chúng bắt anh em ném hết xuống đất (hà ng triệu rúp đã bị tiêu tan trong các ống khói và bây giá» chúng cho rằng có thể tịch thu những mẩu gá»— vụn nà y để bù và o đó). Còn anh em thì lại có cách tÃnh toán của mình: má»—i ngÆ°á»i trong Ä‘á»™i mang vỠđược dù chỉ má»™t cái que nhá» thì phòng của mình sẽ được ấm hÆ¡n má»™t chút. Chứ không bá»n cần vụ chỉ cho lÄ©nh có năm ki lô than cám cho má»—i má»™t lò sưởi, ấm thế chó nà o được. ChÃnh vì thế anh em má»›i nghÄ© ra cách bẻ ngắn, cÆ°a vụn gá»— ra, đút và o túi và qua mặt được giám công.
Ở đây lÃnh áp tải không bao giá» bắt anh em ném củi xuống đất, là vì há» cÅ©ng cần củi, song lại không được mang theo. Phần vì mặc quân phục không được phép vác củi, phần tay còn báºn ôm tiểu liên bắn tù nhân nếu cần. NhÆ°ng khi Ä‘Æ°a tù vá» tá»›i trại, láºp tức há» ra lệnh: “từ hà ng nà y đến hà ng nà y vứt củi ra chá»— nà y!â€. NhÆ°ng há» vặt của tù má»™t cách cao thượng: cÅ©ng còn phải chừa lại má»™t Ãt cho giám thị, má»™t Ãt cho tù nhân, chứ không sẽ chẳng còn mống nà o kiếm củi mang vá» nữa.
Cho nên má»›i xảy ra cái tình huống: ngà y nà o ngÆ°á»i tù cÅ©ng lượm củi, nhÆ°ng chẳng ai biết khi nà o thì mang được vá» trót lá»t, khi nà o bị trấn.
Trong khi Sukhov ngó nghiêng xem có gì để nhặt nhạnh hay không, thì đội trưởng đã kiểm xong quân số đội mình và hô lớn :
- Một trăm linh bốn, đủ!
Cả Sezar cÅ©ng đã tách khá»i đám ngÆ°á»i văn phòng có mặt ở Ä‘á»™i. Äốm lá»a trên tẩu thuốc của hắn láºp loè cháy Ä‘á», còn bá»™ ria hắn trắng xóa sÆ°Æ¡ng chiá»u. Hắn há»i :
- Công việc thế nà o, ông trung tá?
Kẻ được sưởi ấm hiểu sao được ngÆ°á»i Ä‘ang chết rét. Má»™t câu há»i đãi bôi - công việc thế nà o?
- Thế nà o á? - Trung tá nhún vai - Thì đấy, tôi là m sụm cả lưng, đến đứng thẳng lên còn khó đây nà y.
Nói thế, song ý ông muốn bảo: mà y cũng phải đoán ra là bố mà y đang thèm thuốc mà cho bố mà y một điếu chứ.
Sezar biếu ông má»™t Ä‘iếu. Trong Ä‘á»™i chỉ ông trung tá là ngÆ°á»i mà Sezar muốn kết thân, còn thì chả có ngÆ°á»i nà o để hắn có thể dốc bầu tâm sá»±.
- Äá»™i 32 thiếu má»™t ngÆ°á»i! Äá»™i 32! - Tất cả ầm ầm lên.
Äá»™i phó Ä‘á»™i 32 cùng má»™t thanh niên nữa phóng tá»›i xưởng sá»a chữa ô tô để tìm. Còn trong các hà ng tù những câu há»i vang lên: ai thế nhỉ? Xẩy ra chuyện gì váºy? Và rồi đến tai Sukhov: thiếu mất má»™t thằng cha ngÆ°á»i Mondavi nhá» con, Ä‘en đúa. Thằng Mondavi nà o nhỉ? Chẳng lẽ là cái thằng mà ngÆ°á»i ta bảo là gián Ä‘iệp cho bá»n Rumani, gián Ä‘iệp tháºt?
Gián Ä‘iệp thì Ä‘á»™i nà o chả có năm sáu mống, song toà n gián Ä‘iệp đểu. Hồ sÆ¡ thì ghi là gián Ä‘iệp, nhÆ°ng trên thá»±c tế đó chỉ là những tù binh bình thÆ°á»ng. Sukhov cÅ©ng thuá»™c loại gián Ä‘iệp nà y.
NhÆ°ng tên Mondavi nghe nói gián Ä‘iệp tháºt.
Viên trÆ°á»ng toán nhìn và o bảng danh sách, mặt xám xịt. Nếu má»™t tên gián Ä‘iệp mà trốn thoát, thì hắn - trưởng toán, sẽ ra sao đây?
Còn đám đông và cả Sukhov thì nổi Ä‘iên lên. Nó là cái thá gì cÆ¡ chứ, đồ chó đẻ, quân sâu bá», đồ mạt hạng, nó rúc và o cái mả mẹ nà o để cho các bố nó phải chá» thế nà y? Trá»i tối rồi, trăng lên rồi, sao má»c rồi, còn thằng chó nà y vẫn không có mặt. Mẹ nó chứ, chắc nó thấy là m chÆ°a đã? Ngà y là m việc quá ngắn, có má»—i mÆ°á»i má»™t tiếng đồng hồ, từ lúc nhá nhem sáng tá»›i lúc xâm xẩm tối? Cứ đợi đấy, ông tòa án ông ấy lại bồi thêm má»™t hạn nữa để được là m khổ sai cho sÆ°á»›ng.
Cả Sukhov cÅ©ng thấy lạ, chẳng hiểu sao lại có giống ngÆ°á»i cứ cắm đầu mà là m không biết gì đến kẻng đến còi nghỉ nhỉ. Anh quên mất rằng chỉ vừa má»›i rồi anh cÅ©ng là m việc nhÆ° thế, và còn thấy bá»±c mình vì ngÆ°á»i ta táºp hợp ở trạm gác để ra vá» sá»›m quá. Bây giá» anh đứng chết cóng ở ngoà i trá»i cùng má»i ngÆ°á»i, cùng chá»i bá»›i vá»›i há» và có cảm giác, nếu thằng Mondavi bắt há» chá» thêm má»™t tiếng nữa, và nếu lÃnh áp tải trả nó cho há», thì láºp tức há» sẽ xé xác thằng nà y, nhÆ° chó sói xé xác cừu non cho coi!
Má»i ngÆ°á»i đã thấm lạnh, không má»™t ai có thể đứng yên, ngÆ°á»i thì dáºm chân tại chá»—, kẻ thì bÆ°á»›c lên hai bÆ°á»›c rồi lại lùi xuống hai bÆ°á»›c.
Má»i ngÆ°á»i bà n tán - liệu thằng Mondavi ấy có chạy trốn không nhỉ? Nếu ban ngà y mà trốn may còn không sao, chứ mà đợi cho bá»n lÃnh rá»i tháp canh thì còn lâu con ạ. Há» sẽ tìm, không thấy vết chân để lại ở chá»— rà o kẽm gai chứng tá» có ngÆ°á»i trốn ở đó, thì há» sẽ sá»›i tung toà n khu lên trong ba ngà y và ba ngà y lÃnh canh không được rá»i chá»—. Tháºm chà cả tuần. Lệnh ấy đã ban bố, ai tù lâu, kẻ ấy biết. Mà nói chung, tù chạy thoát thì lÃnh áp tải cÅ©ng rồi Ä‘á»i, cho nên há» sẽ truy lùng đến cùng, bỠăn, bá» ngủ. Äôi khi việc tìm kiếm kéo dà i là m há» cáu tiết, và kẻ mà há» tóm được cÅ©ng chẳng thể sống sót mà trở vá». Há» bắn bá» ngay tại chá»—.
Sezar đang thuyết phục ông trung tá :
- Chẳng hạn, anh còn nhá»› cảnh những cặp mắt kÃnh treo trên cá»™t buồm chứ? [16]
- Ờ... - Ông trung tá đang hút điếu thuốc của Sezar cho.
- Hay cảnh cái xe nôi trẻ con lăn trên báºc thang, lăn từ từ, từ từ.
- Ờ... nhÆ°ng Ä‘á»i sống hải quân trong phim cứ nhÆ° thể trên sân khấu rối ấy.
- Ông cÅ©ng thấy đấy, chúng ta hÆ° há»ng vì các kỹ xảo quay hiện đại...
- Äám sÄ© quan mÆ°á»i ngÆ°á»i nhÆ° má»™t, rặt tuồng hÆ° há»ng...
- Thì hoà n cảnh lịch sỠnó thế mà !
- Thế thì ai là ngÆ°á»i dẫn dắt há» tá»›i cuá»™c chiến đấu?... Vá»›i lại cảnh những con giòi trong những miếng thịt nom kinh chết Ä‘i được. Giòi gì mà to nhÆ° giun đất lúc trá»i mÆ°a. Chẳng nhẽ tất cả những cái đó Ä‘á»u có tháºt?
- NhÆ°ng các phÆ°Æ¡ng tiện Ä‘iện ảnh là m sao quay được những váºt nhá» hÆ¡n thế được.
- Tôi lại nghĩ, giá mang cái thứ thịt ấy và o trong trại, bỠvà o nồi thay cho món cá thối nhỉ, có khi chúng mình...
- A a a! - Äoà n tù gầm lên - U u u!
Há» nhìn thấy từ trong xưởng sá»a chữa ô tô có ba ngÆ°á»i bÆ°á»›c ra, có nghÄ©a đã tìm được tên Mondavi.
- Ê ê ê! - Äám đông đứng gần cổng la ó, chá»i bá»›i.
Khi ba ngÆ°á»i nà y chạy tá»›i gần, thì :
- Äồ mắc dịch! Äồ súc váºt! Äồ chó đẻ! Äồ *** đái, đồ ăn hại, đái nát!
Sukhov cũng hùa và o, hét tướng lên :
- Äồ thổ tả!
Lấy mất hÆ¡n ná»a giỠđồng hồ của năm trăm con ngÆ°á»i, đâu phải chuyện đùa!
Tên Modavi chạy tá»›i, mặt cúi gằm, ngÆ°á»i trông nhÆ° con chuá»™t nhắt.
- Äứng lại! - Tên lÃnh áp tải hô to. Và hắn ghi lại: - K-460. Anh Ä‘i đâu nãy giá»?
Và hắn tiến lại gần, quay báng súng vá» phÃa tên Mondavi.
Từ đám đông má»™t số ngÆ°á»i vẫn chá»i tiếp :
- Äồ vô lại, thằng con hoang, quân khốn kiếp!
Những ngÆ°á»i khác trông thấy tên trung sÄ© quay báng súng, thì vá»™i im bặt.
Thằng Mondavi cúi gằm mặt, không nói năng gì và bÆ°á»›c lùi lại trÆ°á»›c mặt tên trung sÄ©. Äá»™i phó Ä‘á»™i 32 tiến lên trÆ°á»›c nó, nói :
- Thằng khốn nạn leo lên cái giá trát trần nhà để trốn tôi, thấy ấm quá lăn ra ngủ!
Nói rồi táng luôn một quả và o gáy thằng Mondavi.
Bằng quả đấm ấy hắn đẩy được tên Mondavi ra khá»i viên trung sÄ©.
Tên Mondavi Ä‘ang lảo đảo thì má»™t phạm ngÆ°á»i Hung xông lên cÅ©ng từ Ä‘á»™i 32, lấy chân đá và o Ä‘Ãt hắn (ngÆ°á»i Hung không khoái dân Rumani lắm).
Việc nà y còn khổ nhục hÆ¡n là m gián Ä‘iệp nhiá»u con ạ. Gián Ä‘iệp thì thằng óc bã Ä‘áºu nà o chẳng là m được. Äá»i gián Ä‘iệp sạch sẽ, vui vẻ, chứ cứ thá» mÆ°Æ¡i năm trong trại tù khổ sai nà y xem!
Tên lÃnh áp tải hạ súng xuống, viên trưởng toán gà o lên :
- Lùi khá»i cổng! X-ế-p h-à -ng năm!
Bá»n chó, lại đếm! Còn đếm gì nữa nhỉ? Không đếm cÅ©ng đã rõ rồi còn gì. Äoà n tù là m ầm lên. Bây giá» hỠđã quên hẳn tên Mondavi, má»i tức giáºn trút hết lên đầu lÃnh áp tải. Há» cÅ©ng chẳng thèm lùi ra khá»i cổng nữa.
- Thế là thế nà o?! - Trưởng toán áp tải gà o lên - Muốn ngồi xuống tuyết hả? Tôi sẽ cho các anh ngồi và ngồi đến sáng.
Thằng cha nà y nói là là m. Äã bao lần chúng bắt anh em ngồi rồi. Tháºm chà chúng còn bắt nằm xuống và chÄ©a súng và o mặt. Tất cả những chuyện đó anh em Ä‘á»u biết cả. Bởi thế há» bÆ°á»›c nhÃch ra khá»i cổng má»™t chút.
- Lùi xa ra! Lùi ra! - Tên lÃnh áp tải giục giã.
- Ừ mà bám và o cổng để là m chó gì nhỉ, mấy thằng đầu đất? - Phạm ở các hà ng cuối bắt đầu cáu phạm ở phÃa trên.
Bị lÃnh canh và đám tù phÃa dÆ°á»›i là m găng, cuối cùng những ngÆ°á»i nà y Ä‘Ã nh phải giạt ra khá»i cổng.
- X-ế-p h-à -n-g n-ă-m! Một! hai! ba!
Trăng bây giá» má»›i tháºt tá». Nó tá»a sáng và không còn tÃm Ä‘á». Nó Ä‘ang ở chót vót trên cao. Thế là mất mẹ nó buổi tối!... thằng Mondavi khốn nạn. LÃnh áp tải khốn nạn. Cuá»™c Ä‘á»i khốn nạn...
Những ngÆ°á»i ở phÃa trên sau khi đã được đếm, kiá»…ng chân nhìn xuống hà ng chót xem có ba ngÆ°á»i cuối cùng không. Cả cuá»™c Ä‘á»i của há» lúc nà y phụ thuá»™c và o Ä‘iá»u đó.
Và Sukhov nhìn thấy, ở hà ng chót không phải ba, mà là bốn ngÆ°á»i! Anh kinh hãi bủn rủn chân tay: dÆ° ra má»™t thằng! bây giá» chúng nó lại bắt xếp hà ng đếm lại từ đầu! Hóa ra là thằng mót rác Fechiukov bá» hà ng của mình chạy tá»›i chá»— ông trung tá để mót mẩu thuốc lá. Hắn không kịp chạy vá» chá»—, nên Ä‘Ã nh đứng đại và o hà ng chót, cho nên má»›i có má»™t ngÆ°á»i thừa ra.
Viên trưởng toán áp tải tức giáºn cho hắn má»™t cái bạt tai.
Thế mới đúng!
Hà ng chót có ba ngÆ°á»i. Má»i chuyện đã ổn thá»a, lạy Chúa lòng là nh!
- Lùi khá»i cổng! - LÃnh áp tải lại ra lệnh.
Song lần nà y đám tù nhân không là m ầm lên nữa, hỠđã trông thấy lÃnh ra khá»i trạm gác và đang bá»c lấy khu vá»±c ngoà i cổng.
NhÆ° váºy là chúng sắp cho ra.
Chả thấy bóng dáng bá»n lãnh công đâu, cả viên giám công nữa, chỉ thấy mấy đứa trẻ Ä‘ang khuân củi.
Cổng báºt mở, ở phÃa ngoà i, cạnh các rà o gá»— chắn ngang, viên trưởng toán áp tải cùng vá»›i tên kiểm soát viên là m nhiệm vụ đếm lại má»™t lần nữa. Hắn gà o to :
- HÃ ng má»™t! HÃ ng hai! HÃ ng ba!
Lần nà y mà đếm đủ thì hắn sẽ cho bá»n lÃnh ở trên các tháp canh xuống.
Từ mấy cái tháp canh nà y lần vỠđến trại xa thấy mẹ! Ấy thế mà chúng cứ chá» cho tên tù cuối cùng ra khá»i cổng má»›i gá»i dây nói cho bá»n lÃnh canh xuống. Gặp tên trưởng toán sáng dạ má»™t tà thì hắn giải anh em vá» ngay, vì biết rằng há» có trốn đằng trá»i, còn bá»n lÃnh canh thể nà o chẳng Ä‘uổi kịp. NhÆ°ng nếu gặp phải thẳng đầu đất, thì hắn bắt cả Ä‘oà n phải chỠđến cùng, vì hắn sợ có Ãt lÃnh để đối phó vá»›i tù. Hôm nay gặp phải má»™t thằng nhÆ° váºy. Thế là phải chá».
Suốt ngà y ở ngoà i trá»i băng giá, những ngÆ°á»i tù chỉ còn nÆ°á»›c chết vì lạnh. Chá» cho má»i chuyện được giải quyết, hỠđã phải đứng chịu tráºn cả má»™t tiếng đồng hồ. Song Ä‘iá»u là m há» bá»±c mình chẳng phải vì cái lạnh, mà vì buổi tối vá»›i bao nhiêu việc định là m, đã bị mất mất rồi.
- Trung tá, sao ông biết nhiá»u thế vá» Ä‘á»i sống của hải quân Anh? - Những ngÆ°á»i đứng trong nhóm năm ngÆ°á»i bên cạnh há»i Buinovski.
- À, chả là tôi tôi đã sống gần cả tháng trá»i trên má»™t tuần dÆ°Æ¡ng hạm của Anh quốc, có riêng má»™t phòng ở đó. Khi ấy tôi là sÄ© quan liên lạc trong Ä‘oà n há»™ tống.
- Ra thế! Thế cũng đủ để hỠtáng cho anh hai mươi nhăm năm tù.
- Không phải, các anh không biết đấy thôi, tôi đâu có theo thuyết tá»± do phê phán tÆ° tưởng của há». Äấy là do tôi Ä‘Æ°a ra những ý kiến xác đáng vá» luáºt pháp nÆ°á»›c ta.
(Rõ đồ ngu, Sukhov nghÄ© bụng, nhÆ°ng không nói ra lá»i. Thằng Senka Klevsin kia sống vá»›i ngÆ°á»i Mỹ có hai ngà y mà há» còn ấn cho những bốn năm, lão sống cả tháng trá»i trên tầu của há», thì không biết sẽ phải ở trong trại bao nhiêu năm đây?).
- Thế rồi sau chiến tranh có má»™t ông đô đốc hải quân Anh ma xui quá»· khiến thế nà o lại gá»i cho tôi má»™t món quà nhá» là m ká»· niệm, Ä‘á» dòng chữ “Äể tá» lòng biết Æ¡nâ€. Tôi hoảng hồn, chá»i um lên...
Tháºt lạ lùng, tháºt lạ lùng khi ngắm nhìn cảnh tượng: má»™t vùng thảo nguyên mênh mông trần trụi, cả má»™t khu vá»±c bị bá» hoang, tuyết lấp lánh dÆ°á»›i ánh trăng. Äám lÃnh áp tải đã đứng và o vị trà - má»—i tên cách nhau mÆ°á»i bÆ°á»›c. Äứng kia là má»™t bầy tù Ä‘en ngòm, và cÅ©ng mặc áo bông Ä‘en nhÆ° những tù nhân khác là S-311, cái con ngÆ°á»i trÆ°á»›c đây đã từng mặc lá»… phục trắng có gù vai kim tuyến và từng giao du vá»›i má»™t ông đô đốc hải quân Ä‚ng lê. Thế mà bây giỠông ta phải khiêng vữa vá»›i Fechiukov.
Má»›i biết, con ngÆ°á»i ta, lúc lên voi, lúc xuống chó...
Äoà n áp tải đã sẵn sà ng. Không cần giáo đầu, trưởng toán lÃnh áp tải cứ thế hô luôn :
- BÆ°á»›c Ä‘á»u, bÆ°á»›c! Rảo chân lên!
Bây giá» thì kệ mẹ chúng mà y - rảo chân! Äứng bét tÄ© thế nà y các bố đây đếch cần phải vá»™i nữa. Äám tù, chẳng cần nói cÅ©ng hiểu nhau: tụi bay bắt chúng tao chá», bây giỠđến lượt bá»n tao bắt chúng bay phải chá». Bá»n bay chắc cÅ©ng cần sưởi ấm lắm chứ.
- Dồn bước lên! - Viên trưởng toán quát to. - Dồn bước, hà ng đầu dồn bước lên!
Mẹ mà y, đợi đấy mà “dồn bÆ°á»›câ€! Äoà n tù Ä‘i cháºm chạp, đầu gục xuống nhÆ° Ä‘i Ä‘Æ°a đám. Bá»n ta bây giá» chẳng còn gì để mà mất, đằng nà o thì cÅ©ng vá» trại sau cùng. Chúng bay đã không chÆ¡i đẹp vá»›i tụi tao, thì bây giá» tha hồ rát cổ bá»ng há»ng.
Viên trưởng toán tiếp tục hò hét, nhÆ°ng hắn cÅ©ng biết là vô Ãch: bá»n tù không chịu Ä‘i nhanh. Mà bắn chúng cÅ©ng không được, là vì chúng vẫn giữ đúng luáºt, Ä‘i theo hà ng. Lại chẳng có cái luáºt nà o bắt tù phải Ä‘i nhanh cả. (Buổi sáng Ä‘iá»u giúp tù nhân sống được, ấy là trên Ä‘Æ°á»ng tá»›i chá»— là m há» Ä‘i rất cháºm. Tên nà o Ä‘i nhanh thì khó mà sống nổi cho tá»›i lúc mãn hạn. Äi nhanh ngÆ°á»i sẽ nóng lên quá mức và nhÆ° thế sẽ chẳng thỠđược bao lâu).
Và thế là há» cứ cháºm rãi bÆ°á»›c Ä‘á»u. Tiếng ủng dẵm tuyết nghe rà o rạo. NgÆ°á»i thì khẽ nói chuyện, kẻ im lặng. Sukhov cố nghÄ© xem buổi sáng mình còn chÆ°a kịp là m việc gì ở trại. Cuối cùng anh nghÄ© ra - trạm xá. Tháºt buồn cÆ°á»i, trong khi là m việc anh hoà n toà n chẳng còn nhá»› tá»›i nó nữa. Giá» nà y trạm xá bắt đầu khám bệnh. Mình sẽ kịp, nếu bá» bữa tối. NhÆ°ng bây giá» có vẻ nhÆ° không còn nhức má»i nữa. Và nhiệt Ä‘á»™ xem ra cÅ©ng không cao... đến trạm xá chỉ tổ phà thá»i gian. Chả cần tá»›i lÅ© lang băm ấy bệnh cÅ©ng tá»± khá»i. Loại ấy mà chữa chỉ tổ mặc áo sáu tấm sá»›m.
Trạm xá bây giá» không lôi cuốn anh nữa. Äiá»u anh quan tâm là kiếm thêm cái gì cho bữa tối. Toà n bá»™ hy vá»ng của anh đặt và o gói đồ tiếp tế mà Sezar nháºn tối nay. Äã lâu hắn chÆ°a nháºn được gói nà o.
--------------------------------------------------------------------------------
[11] TÆ°á»›ng Bendera - Stepan Bendera, ngÆ°á»i lãnh đạo cuá»™c nổi dáºy của binh lÃnh ở Tây Ukrain. Thá»i kỳ đầu chiến tranh Bendera hợp tác vá»›i quân Äức chống lại Liên Xô, song sau đó ông không còn ảo tưởng vá» nÆ°á»›c Äức Quốc xã nữa và tiến hà nh chiến tranh du kÃch trên lãnh thổ Liên Xô. Năm 1959 bị ám sát tại Äức..
[12] Trên các công trÆ°á»ng xây dá»±ng ở Nga, ngÆ°á»i ta không xách vữa bằng sô, mà dùng má»™t cái máng gá»— (hoặc sắt tây, có tay cầm ở hai đầu để khiêng, trông giống nhÆ° má»™t chiếc cáng. Ở đây chúng tôi dịch là cáng, hoặc máng.
[13] Sergei Kirov - ủy viên Bá»™ chÃnh trị và là Bà thÆ° Thà nh ủy Leningrad. Ông bị ám sát năm 1934. Cái chết của ông tạo cá»› cho những vụ bắt bá»›, Ä‘Ã n áp táºp thể, mở đầu cho chiến dịch đại thanh trừng năm 1936-1938 ở Liên Xô.
[14] Nguyên văn: “Ê, Stakhanovich!†- Stankhnovich là tên má»™t công nhân đạt danh hiệu anh hùng lao Ä‘á»™ng toà n Liên Bang năm 1935, trở thà nh Ä‘iển hình cho toà n quốc há»c táºp. Phong trà o Stankhanovich được nhân rá»™ng rãi trong nhiá»u tháºp niên tại Liên Xô.
[15] Mỗi Xa-gien bằng 2,134m
[16] Hai ngÆ°á»i Ä‘ang nói vá» phim Chiến hạm Potemkin của đạo diá»…n Ä‘iện ảnh Xô Viết nổi tiếng Eizenstein thá»±c hiện năm 1925. Phim nói vá» cuá»™c nổi loạn của thủy thủ trên chiến hạm Potemkin trong phong trà o nổi dáºy chống Nga Hoà ng bất thà nh tại Nga năm 1905. Tác phẩm Ä‘iện ảnh nà y đã trở thà nh cổ Ä‘iển trong là ng Ä‘iện ảnh thế giá»›i, nó có ảnh hưởng không nhá» tá»›i trÆ°á»ng phái Ä‘iện ảnh hiện thá»±c. Äây cÅ©ng là má»™t trong những cuốn phim đầu tiên sá» dụng kỹ xảo montage (cắt dán)
.
|
02-09-2008, 03:50 PM
|
Guest
|
|
Bà i gởi: n/a
Thá»i gian online: 0 giây
|
|
ChÆ°Æ¡ng 3
Hà ng lối của Ä‘oà n tù bất thình lình thay đổi. NhÆ° má»™t đợt sóng áºp tá»›i là m loạn hết nhịp bÆ°á»›c, Ä‘oà n ngÆ°á»i chồm vá» phÃa trÆ°á»›c và tất cả cùng la hét, kêu gà o ầm Ä©. Cái Ä‘uôi của nó - hà ng chót năm ngÆ°á»i, trong đó có Sukhov, không Ä‘i bình thÆ°á»ng được nữa, mà phải chạy gằn má»›i kịp những ngÆ°á»i Ä‘i trÆ°á»›c. Äi được và i bÆ°á»›c, lại chạy. Mãi tá»›i khi Ä‘oà n ngÆ°á»i vượt qua khá»i quả đồi Sukhov má»›i vỡ lẽ: bên trái há», ở mãi tÃt trong thảo nguyên, má»™t Ä‘oà n ngÆ°á»i là m thà nh má»™t dòng Ä‘en sẫm Ä‘ang tiến tá»›i cắt ngang Ä‘oà n của anh. Nghe chừng há» cÅ©ng nhìn thấy Ä‘oà n anh nên cÅ©ng rảo cẳng chạy.
Chắc là bá»n bên xưởng cÆ¡ khÃ. Ở đó có khoảng ba trăm phạm. Hóa ra chúng cÅ©ng bị giữ lại. NhÆ°ng bị giữ lại vì chuyện gì nhỉ? Äôi khi vì phải là m cho xong cái máy nà y, máy ná». NhÆ°ng cánh bên ấy vẫn còn xôm chán, chúng là m việc trong nhà nên được ấm cả ngà y.
Nà o, bây giá» thì ai thắng ai đây! Anh em bắt đầu chạy, cố gắng guồng cho nhanh. Bá»n lÃnh áp tải cÅ©ng chạy theo. Viên trưởng toán gà o lên :
- Äừng có bá» hà ng ! Äằng sau chạy lên cho kịp! Nháºp và o Ä‘oà n Ä‘i!
Æ cái thằng nà y, không thấy ngÆ°á»i ta Ä‘ang chạy há»™c tiết ra đây à . Có im cái mồm Ä‘i không, chẳng lại cho má»™t nhát và o mặt bây giá», cạc cạc gì thế không biết? Tất cả má»i ngÆ°á»i lúc nà y Ä‘á»u đã quên mình nói gì, nghÄ© gì, há» chỉ chú tâm tá»›i má»—i má»™t việc: phải vượt được bá»n kia và vỠđến trại trÆ°á»›c!
Má»i cái lá»™n tùng phèo hết cả lên, lúc nà y lÃnh áp tải cùng vá» phe vá»›i phạm. Còn phe kia là cái Ä‘oà n tù Ä‘ang rắp tâm vượt trÆ°á»›c há».
Má»i ngÆ°á»i láºp tức trở nên vui vẻ, chan hòa. Những ná»—i bá»±c dá»c, uất ức nguôi dần.
- Guồng lên, guồng lên! - Cuối hà ng giục đầu hà ng.
Äoà n của ta đã tá»›i được đầu phố, còn Ä‘oà n xưởng cÆ¡ khà khuất sau dãy nhà ở. Tuy không nhìn thấy nhau, song hai đối thủ vẫn tiếp tục cuá»™c Ä‘ua. Chạy giữa phố Ä‘oà n ta có lợi thế hÆ¡n đối thủ. ÄÆ°á»ng bằng phẳng lÃnh áp tải ở hai bên cÅ©ng đỡ bị vấp. Nhất định ta phải tá»›i trÆ°á»›c chúng!
Má»™t lý do nữa khiến quân ta phải vá» trại sá»›m hÆ¡n bá»n cÆ¡ khÃ, bởi vì bá»n nà y bị khám đặc biệt kỹ. Kể từ cái vụ cắt đầu nhau trong trại, trại trưởng cho rằng chÃnh bá»n ở xưởng cÆ¡ khà đánh dao rồi tuồn và o trại. Bởi váºy lÃnh canh khám rất kỹ rồi má»›i cho chúng và o trại. Cuối thu vừa rồi lạnh nhÆ° thế, đất cứng cả lại, váºy mà há» vẫn quát chúng :
- Toán cÆ¡ khÃ, cởi ủng ra! Cầm ủng và o tay!
Thế là đám tù phải đứng chân trần cho há» khám xét. Bây giá» thá»i tiết băng giá, tụi lÃnh khám theo xác suất :
- Nà o, cởi chân phải ra! Còn anh kia - chân trái!
Tên tù cởi má»™t bên ủng và cứ thế nhẩy lò cò má»™t chân, dốc ngược chiếc ủng kia lên, tháo tung cả giẻ quấn chân cho bá»n lÃnh thấy là không có dao.
Sukhov nghe đồn, không biết có đúng hay không, rằng tù nhân bên xưởng cÆ¡ khà đã giấu dao trong cái hai cá»™t bóng chuyá»n mà chúng khuân và o trại từ dạo hè - má»—i cá»™t mÆ°á»i con. Cho đến giá» thỉnh thoảng ngÆ°á»i ta vẫn tìm thấy dao ở chá»— nà y chá»— ná» trong trại.
Há» rảo bÆ°á»›c qua câu lạc bá»™ má»›i xây, dãy nhà ở, xưởng thợ má»™c và xưởng chế biến gá»—, rẽ sang Ä‘Æ°á»ng dẫn thẳng tá»›i trạm gác của trại giam.
- Hu- gu -u! - Cả đoà n tù nhất loạt hô vang.
Quân ta đã tá»›i Ä‘Ãch trÆ°á»›c - đó là chá»— cắt nhau của hai con Ä‘Æ°á»ng. Äám cÆ¡ khà bị tụt háºu mất khoảng trăm rưởi mét trên con Ä‘Æ°á»ng mé phải.
Bây giá» anh em có thể Ä‘i thong thả. Ai cÅ©ng phấn khởi, hể hả. Sá»± hể hả của bầy thá»: hóa ra vẫn còn có những con váºt khác sợ ta.
Äến trại rồi. Buổi sáng nhÆ° thế nà o thì bây giá» vẫn nhÆ° thế, vẫn trá»i tối Ä‘en, những ngá»n đèn xung quanh hà ng rà o trại, đặc biệt ở chá»— trạm gác thì dầy đặc. Chá»— lục soát tù sáng trÆ°ng nhÆ° ban ngà y.
Nhưng anh em còn chưa đến được chỗ đó...
- Äứng lại! - Viên trưởng toán áp tải hô lên. Và sau khi Ä‘Æ°a tiểu liên cho má»™t tên lÃnh, hắn chạy lại gần Ä‘oà n tù (có lệnh cấm không được mang súng lại gần tù) - Những ai mang củi đứng bên phải, vất ra đây!
Những ngÆ°á»i đứng phÃa ngoà i chả muốn giấu là m gì, má»™t bó, hai bó rồi ba bó bay trên không. Có và i ngÆ°á»i muốn tuồn bó của mình và o phÃa trong, song những ngÆ°á»i bên cạnh ngăn lại :
- Là m nhÆ° thế nó lại lấy hết củi của má»i ngÆ°á»i bây giá»! Vất cho lẹ Ä‘i!
Kẻ thù chÃnh của phạm là ai? Là phạm khác. Nếu các phạm không cạnh cá»±a lẫn nhau, thì các sếp trên khó có thể là m gì được há».
- Äằng trÆ°á»›c bÆ°á»›c! - Viên trưởng toán hô to.
Äoà n tù bÆ°á»›c vá» phÃa trạm gác.
Trạm gác nằm ở chá»— cắt nhau của năm con Ä‘Æ°á»ng. Má»™t tiếng trÆ°á»›c ở đây đông nghẹt ngÆ°á»i của các Ä‘á»™i tù khác từ chá»— là m việc trở vá». Nếu những con Ä‘Æ°á»ng nà y xây xong và trở thà nh phố, thì chá»— trạm gác và nÆ¡i khám xét tù sẽ trở thà nh quảng trÆ°á»ng chÃnh của thà nh phố. Bây giá» các Ä‘oà n tù đổ vá» giống khi ấy các Ä‘oà n diá»…u hà nh tiến tá»›i quảng trÆ°á»ng trong những ngà y lá»… há»™i.
Bá»n giám thị đã có mặt ở trạm gác và đang sưởi. Há» bÆ°á»›c ra và dừng lại, dà n hà ng ngang trên Ä‘Æ°á»ng.
- Mở áo bông ra! Mở áo trấn thủ ra!
Và những đôi tay bắt đầu là m việc. Trong khi lục soát, trông nhÆ° giám thị Ä‘ang ôm lấy tù, vá»— vá»— hai bên sÆ°á»n há». Giống y nhÆ° cuá»™c khám xét ban sáng.
Bây giỠcó cởi áo ra cũng cóc sợ, sắp vỠtới nhà rồi!
Tất cả má»i tù nhân Ä‘á»u nói nhÆ° váºy - “vá» nhà â€.
Cả ngà y là m việc ngoà i công trÆ°á»ng là m gì có thá»i gian để mà nghÄ© tá»›i nhà khác.
Há» Ä‘ang khám những ngÆ°á»i ở hà ng đầu, Sukhov vá»™i Ä‘i tá»›i chá»— Sezar và nói vá»›i hắn :
- Sezar Markovich, khi nà o khám xong tôi sẽ chạy ngay tá»›i phòng nháºn đồ để giữ chá»— cho anh nhé?
Sezar quay lại. Bá»™ ria Ä‘en ráºm được cắt tỉa gá»n của hắn trắng xóa phÃa dÆ°á»›i :
- Giữ chá»— là m gì hở Ivan Denisovich? Sợ hôm nay tôi không nháºn được đồ.
- Không sao, cÅ©ng chẳng mất gì. Tôi sẽ đợi mÆ°á»i phút, nếu anh không tá»›i thì tôi sẽ vá» phòng.
(Thá»±c ra thì Sukhov nghÄ©, cho dù Sezar không nháºn được đồ, anh vẫn có thể bán chá»— cho ngÆ°á»i khác).
Rõ rà ng Sezar cÅ©ng mệt má»i vì ngóng đồ tiếp tế, hắn nói :
- Thôi được, Ivan Denisovich, anh chạy Ä‘i giữ chá»—. Anh cứ đợi mÆ°á»i phút, đừng lâu hÆ¡n.
Há» sắp soát tá»›i nÆ¡i rồi. Hôm nay Sukhov không giấu gì trong ngÆ°á»i, nên anh chả có gì phải lo lắng. Anh ung dung cởi cúc áo bông, rồi áo trấn thủ, tháo chiếc thắt lÆ°ng bằng vải bạt. Mặc dù anh không giấu cái gì bị cấm trong ngÆ°á»i, song tám năm tù đã cho anh má»™t thói quen cẩn trá»ng. Anh thá»c tay và o cái túi ở đầu gối quần để biết chắc chắn là không có gì trong đó.
Song trong đó lại có mảnh dao anh nhặt được ở công trÆ°á»ng. CÅ©ng là tiếc của thì nhặt váºy thôi, chứ cÅ©ng chẳng có ý định mang vá» trại.
Anh không định mang nó vá». Song bây giỠđã trót mang vá», vất Ä‘i thì tiếc. Là vì có thể mà i nó thà nh má»™t con dao nhá» dùng và o việc vá giầy hay cắt quần áo Ä‘á»u được.
GÃa nhÆ° anh chủ định mang nó vá» trại, thì anh đã cất giấu cẩn tháºn. Bây giá», chỉ còn có hai hà ng nữa, và hà ng năm ngÆ°á»i đầu đã tách ra, bÆ°á»›c tá»›i chá»— khám xét.
Cần phải quyết định chá»›p nhoáng: hoặc là nấp sau toà n năm ngÆ°á»i đằng trÆ°á»›c, ném mẹ mảnh dao xuống tuyết (tất nhiên chúng sẽ tìm thấy vì dấu vết in rõ trên tuyết, song sẽ không biết là của ai), hoặc là cứ liá»u mang theo ngÆ°á»i! Vì miếng sắt mẻ nà y có thể bị mÆ°á»i ngà y trong nhà đá, nếu nhÆ° chúng cứ nhất định bảo đó là dao.
Nhưng có một con dao nhỠcắt quần áo anh có thể là m thuê, kiếm cho mình thêm chút bánh mì.
Vứt đi tiếc đứt ruột, Sukhov bèn nhét nó và o một chiếc bao tay bông.
Äúng lúc đó hà ng năm ngÆ°á»i đứng trÆ°á»›c anh được lệnh bÆ°á»›c lên để khám xét. DÆ°á»›i ánh đèn sáng trÆ°ng chỉ còn lại ba ngÆ°á»i: Senka, Sukhov và chà ng trai ở Ä‘á»™i 32 lúc nãy Ä‘i lùng tên Mondavi.
Chỉ còn ba ngÆ°á»i mà những năm tên giám thị, nên có thể giở trò láu cá: chá»n má»™t trong hai tên đứng ở bên phải. Sukhov không chá»n thằng cha còn trẻ, mặt mÅ©i hồng hà o, mà chá»n lão già có bá»™ ria muối tiêu. Tất nhiên lão già có kinh nghiệm hÆ¡n và dá»… dà ng tìm ra miếng thép, nếu lão muốn. NhÆ°ng cÅ©ng chÃnh vì già , là m cái nghá» khám xét lâu năm, nên có thể lão đã chán ngấy.
Lúc đó Sukhov cởi cả hai bao tay, má»™t bao giấu miếng thép, má»™t bao không, nắm cả và o má»™t tay (anh cố tình để chiếc bao không thò ra hÆ¡n má»™t chút), tay kia anh cởi sợi dây thừng buá»™c áo, phanh rá»™ng áo trấn thủ, vén vạt áo bông và áo trấn thủ lên cao (anh chÆ°a bao giá» là m cái việc hạ mình nhÆ° thế ở chá»— lục soát, song bây giá» anh muốn cho chúng thấy là anh chả có giấu cái gì trong ngÆ°á»i cả - nà y, nhìn Ä‘i!). Theo lệnh, anh bÆ°á»›c tá»›i chá»— lão già có bá»™ ria muối tiêu.
Lão giám thị ria muối tiêu vá»— khắp hai bên và lÆ°ng, nắn cái túi nÆ¡i đầu gối - không có gì, lần hai vạt áo bông và áo trấn thủ - cÅ©ng không có gì. Cho chắc hÆ¡n lão nắn cái bao tay mà Sukhov cố tình để chìa ra hÆ¡n - bao tay không. Trong khi lão giám thị nắn bao tay, thì Sukhov sợ thắt cả ruá»™t cả gan. Chỉ cần lão nắn nốt cái bao thứ hai thì chỉ còn nÆ°á»›c nằm nhà đá vá»›i ba trăm gam bánh mì má»™t ngà y và chỉ được ăn má»™t bữa nóng và o ngà y thứ ba. Ngay láºp tức anh hình dung mình sẽ mình sẽ bị đói lả, bị kiệt sức nhÆ° thế nà o ở đó, sẽ khó khăn nhÆ° thế nà o để có thể trở vá» vá»›i cái trạng thái không đói, không no nhÆ° hiện tại. Anh thầm cầu nguyện dồn dáºp, lá»™n xá»™n: “Lạy chúa, hãy cứu lấy con! Äừng để con phải và o nhà đá!â€.
Tất cả những ý nghÄ© vụt qua đầu Sukhov, trong khi lão giám thị đã nắn xong chiếc bao thứ nhất, đổi tay để nắn cái thứ hai (nếu Sukhov giữ má»—i bên tay má»™t chiếc bao, thì chắc chắn lão sẽ nắn cả hai chiếc cùng lúc rồi). NhÆ°ng ngay lúc đó viên trưởng giám thị - vì muốn cho chóng xong việc, hÆ°á»›ng vá» phÃa bá»n lÃnh áp tải, hô to :
- Nà o, cho bá»n xưởng cÆ¡ khà lên!
Và thế là , thay vì nắn chiếc bao tay thứ hai, lão giám thị ria muối tiêu phẩy tay cho Sukhov đi qua.
Sukhov chạy vá»™i để bắt kịp ngÆ°á»i trong Ä‘á»™i. HỠđã đứng thà nh hà ng năm giữa hai hà ng tay vịn bằng gá»— dà i trông nhÆ° chá»— buá»™c ngá»±a ở ngoà i chợ, được dá»±ng lên để lùa Ä‘oà n tù và o trại. Sukhov chạy nhẹ bâng, không cảm thấy đất dÆ°á»›i chân mình nữa. Anh chẳng kịp khấn tạ Æ¡n, chả còn lúc nà o, bây giá» thì không phải lúc nữa rồi.
Toán lÃnh canh áp tải Ä‘oà n của anh lúc nà y đứng dạt vá» má»™t phÃa, nhÆ°á»ng chá»— cho bá»n lÃnh áp tải Ä‘oà n tù của xưởng cÆ¡ khÃ, và chá» viên trưởng toán. Những bó củi mà há» vất xuống trÆ°á»›c lúc khám xét được lÃnh áp tải thu vá» cho mình, còn những bó bị bá»n giám thị tÆ°á»›c ngay trong lúc khám thì là m thà nh má»™t đống ngay cạnh trạm gác.
Trăng mỗi lúc một lên cao, trong những đêm trăng sáng như thế nà y, băng giá cà ng dữ dằn hơn.
Viên trưởng toán áp tải đi và o trong trạm gác để ký bà n giao bốn trăm sáu mươi ba phạm, hắn nói gì đó với Priakha - phụ tá của Volkovyi. Tên nà y quát tướng lên :
- K-460!
Anh chà ng Mondavi nãy giỠđứng lủi và o giữa Ä‘oà n, thở dà i đánh sượt và bÆ°á»›c ra khá»i hà ng gá»— chắn phÃa bên phái. Äầu hắn vẫn cúi gằm, hai vai so lại.
- Lại đây! - Priakha chỉ cho hắn vòng qua chỗ buộc ngựa.
Tên Modavi Ä‘i vòng trở lại. Priakha ra lệnh cho hắn để hai tay sau lÆ°ng và đứng chỠđó. Có nghÄ©a hắn đã bị buá»™c tá»™i toan Ä‘Ã o tẩu. Há» sẽ cho hắn và o nhà đá. TrÆ°á»›c cổng trại, bên trái và bên phải, có hai tên lÃnh gác. Cổng cao gấp ba lần chiá»u cao của ngÆ°á»i thÆ°á»ng mở ra má»™t cách cháºm chạp và có tiếng hô :
- Xếp hà ng năm! (ở đây không cần phải hò hét “lùi khá»i cổngâ€, bởi vì cổng và o trại bao giá» cÅ©ng mở và o trong, nhÆ° thế để tù khá»i xô đổ). Má»™t! Hai! Ba!...
Và o lúc Ä‘iểm danh buổi chiá»u nà y, lúc phải chỠđể qua cổng trại, lúc trở vá» sau cả má»™t ngà y trá»i hứng gió, lạnh cóng và đói khát, thì cái món cháo rau loãng hoét, nhÆ°ng còn nóng, đối vá»›i phạm chẳng khác nà o đất hạn gặp mÆ°a rà o. Chỉ húp đánh xoạt má»™t cái là sạch nhẵn. Cái thứ nÆ°á»›c lõng bõng ấy giỠđây đối vá»›i há» còn quý hÆ¡n tá»± do, quý hÆ¡n cả cuá»™c Ä‘á»i đã qua và sắp tá»›i của há». Sau khi đã qua được hết các lần cá»a, há» sải những bÆ°á»›c dà i, ồn à o, phách lối - nhÆ° những ngÆ°á»i lÃnh từ mặt tráºn trở vá» - tốt nhất nên tránh xa há»!
Tên cần vụ trên trại chỉ huy nhìn thấy là n sóng tù đổ và o trại cÅ©ng phải phát khiếp. Từ sáu rưỡi sáng, lúc Ä‘iểm danh lần đầu, cho tá»›i lúc nà y - sau khi đã Ä‘iểm danh lại, phạm má»›i được trở vá» vá»›i bản thân, anh ta thà nh ngÆ°á»i tá»± do. Há» Ä‘i qua cái cổng lá»›n bên ngoà i, cổng nhá» bên trong, băng qua sân, qua hai hà ng tay vịn bằng gá»—, rồi ùa và o những nÆ¡i mà há» cần.
Tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘i tá»›i chá»— há» cần, trừ các Ä‘á»™i trưởng. Há» bị tay trá»±c ban giữ lại :
- Các đội trưởng lên Ban Kế hoạch Sản xuất!
Tức là há» phải lên để nháºn phần việc cho ngà y hôm sau.
Sukhov chạy qua khu nhà đá, giữa các dãy phòng giam, đến bá»™ pháºn phát đồ tiếp tế. Còn Sezar đủng đỉnh Ä‘i vá» phÃa khác, nÆ¡i có rất nhiá»u ngÆ°á»i bu quanh má»™t cái cá»™t, trên đó có đóng má»™t tấm bảng bằng ván ép. Tên tất cả những ngÆ°á»i có đồ tiếp tế được ghi bằng bút chì trên tấm bảng nà y.
Trong trại giấy Ãt khi được dùng đến. NgÆ°á»i ta hay dùng ván ép hÆ¡n. Phần vì viết trên đó chữ nghÄ©a nom cứng cáp và đúng hÆ¡n. Những tên kiểm công và cai ngục kiểm đầu tù cÅ©ng viết trên ván ép. Phần là m nhÆ° váºy tiết kiệm hÆ¡n, ngà y hôm sau bảng được lau sạch và ngÆ°á»i ta lại tiếp tục viết lên đó.
Những phạm nà o không phải là m việc ở bên ngoà i có thể kiếm chác chút đỉnh xung quanh cái cá»™t nà y. Há» Ä‘á»c danh sách xem ai có đồ tiếp tế, rồi chạy ra sân trại đón và thông báo ngay cho anh ta số của gói đồ. Kiếm được cÅ©ng chẳng nhiá»u nhặn gì, má»—i lần cÅ©ng được đôi ba Ä‘iếu thuốc.
Sukhov tá»›i phòng nháºn đồ. Äó là chái nhà má»™t mái xây gắn và o trại, hà nh lang có vách ngăn. Hà nh lang phÃa ngoà i không có cá»a, gió lạnh cứ thế thốc thẳng và o, song đứng ở đây cÅ©ng không đến ná»—i nà o, vì có mái che ở trên. Má»i ngÆ°á»i đã đứng xếp hà ng và ai cÅ©ng nép và o tÆ°á»ng. Sukhov đứng và o hà ng. Có mÆ°á»i lăm ngÆ°á»i đứng trÆ°á»›c anh, nhÆ° váºy đến được lượt mình cÅ©ng phải mất hÆ¡n má»™t tiếng, vừa vặn tá»›i giá» nghỉ. Nếu ai trong Ä‘oà n của Sukhov mà có đồ, thì chắc chắn há» phải Ä‘i xem danh sách trÆ°á»›c đã, nhÆ° váºy há» phải đứng sau anh. Còn đám xưởng cÆ¡ khà đứng sau anh là đương nhiên rồi. Há»™i nà y có thể phải xếp hà ng tá»›i lần thứ hai và o sáng sá»›m mai thì má»›i nháºn được đồ.
Những ngÆ°á»i đứng xếp hà ng tay cầm nà o bao, nà o túi. PhÃa trong, đằng sau cá»a (bản thân Sukhov ở trong trại nà y chÆ°a má»™t lần nháºn được đồ tiếp tế, nhÆ°ng anh nghe thấy ngÆ°á»i ta nói lại) có má»™t tên giám thị náºy hòm Ä‘á»±ng đồ tiếp tế bằng má»™t cái rìu nhá», rồi lấy hết đồ ra xem xét từng món má»™t. Thứ thì hắn cắt, thứ thì bẻ, thứ nắn, thứ đổ ra. Nếu là đồ nÆ°á»›c Ä‘á»±ng trong chai lá» thủy tinh hay há»™p sắt tây thì hắn cứ thế đổ, mặc anh lúc ấy vá»™i khum hai tay hay giÆ¡ túi ra mà hứng. Há» không Ä‘Æ°a chai lá» nguyên cho ngÆ°á»i nháºn, chẳng biết sợ cái gì. Nếu có bánh kẹo, giò, hay cá khô, thì thể nà o bá»n giám thị cÅ©ng cấu véo (cứ thá» kêu ca, phà n nà n xem, chúng sẽ bảo đồ của anh bị cấm, không được phép nháºn và không Ä‘Æ°a cho anh nữa). NgÆ°á»i nà o nháºn được đồ tiếp tế cÅ©ng phải biếu xén từ trên xuống dÆ°á»›i, bắt đầu từ bá»n giám thị. Sau khi lục soát kỹ gói đồ, nà o chúng có Ä‘Æ°a cái thùng gá»— cho ta đâu, mà ta phải chất các thức và o trong bao, hay Ä‘á»±ng bằng vạt áo khoác bông rồi phắn ngay để ngÆ°á»i tiếp theo còn và o nháºn. Lắm lúc vì há» giục ghê quá có ngÆ°á»i còn bá» sót thứ gì đó trên quầy, lúc ấy thì đừng có mất công trở lại mà tìm. Là m gì còn ở đấy nữa.
Hồi còn ở Ust-Izima, Sukhov có nháºn được đồ tiếp tế đôi ba lần. Sau anh phải biên thÆ° nói vợ đừng gá»i nữa, vì đến được tay anh còn lại cÅ©ng chẳng là bao, thà để ở nhà cho con nó ăn còn hÆ¡n. Mặc dù hồi còn ở nhà anh nuôi cả gia đình dá»… hÆ¡n là bây giỠở đây anh tá»± nuôi thân má»™t mình, song anh cÅ©ng hiểu là những gói đồ đó đáng giá nhÆ° thế nà o, không thể suốt mÆ°á»i năm ăn bá»›t phần của vợ con nhÆ° thế. Thà anh chịu nhịn còn hÆ¡n.
NghÄ© là thế, nhÆ°ng cứ má»—i lần trong Ä‘á»™i hay trong trại giam của anh có ai nháºn được đồ tiếp tế - mà hầu nhÆ° ngà y nà o cÅ©ng có - anh vẫn cảm thấy tủi tủi vì ngÆ°á»i ấy không phải là anh. Mặc dù nghiêm cấm vợ gá»i đồ cho mình, tháºm chà cả và o dịp lá»… Giáng sinh, và không bao giá» bén mảng tá»›i cây cá»™t có treo cái bảng danh sách đó, trừ phi Ä‘i xem há»™ cho những phạm khá giả hÆ¡n, - không hiểu sao anh vẫn cứ ngóng chá» ai đó chạy tá»›i bảo anh :
- Sukhov! Sao không Ä‘i nháºn? Anh có má»™t gói đồ đấy!
Song chẳng có ai chạy tìm anh cả...
ChÃnh vì thế anh cà ng Ãt lý do hÆ¡n mà nghÄ© vá» cái là ng Temgenyvo và cái nhà gá»— của mình. Sống trong trại đầu tắt mặt tối suốt từ lúc kẻng báo thức cho tá»›i lúc tắt đèn Ä‘i ngủ, anh là m gì còn thá»i gian, sức lá»±c để mà nhá»› tá»›i những ká»· niệm ngá»t ngà o. Lúc nà y anh Ä‘ang đứng giữa những ngÆ°á»i Ä‘ang trấn an cái bụng của mình bằng niá»m hi vá»ng há» sắp được ngoạm những miếng mỡ lợn muối, phết bÆ¡ lên những lát bánh mì hay uống cốc trà tÆ°á»›ng pha Ä‘Æ°á»ng. Còn Sukhov thì chỉ có má»™t mong muốn duy nhất: kịp vá» nhà ăn vá»›i Ä‘á»™i của mình để kịp húp bát súp loãng còn nóng, chứ để nó nguá»™i thì tháºt uổng. Súp mà nguá»™i thì chỉ còn phân ná»a so vá»›i súp nóng.
Anh tÃnh toán, nếu Sezar không tìm thấy tên mình trong bảng danh sách những ngÆ°á»i có đồ, thì anh ta đã vá» trại từ lâu rồi và đang rá»a ráy. Còn tìm thấy, thì chắc anh ta Ä‘ang nhặt nhạnh bao, túi, ca nhá»±a, cháºu nhá»±a. Sukhov hứa đợi anh ta mÆ°á»i phút, đủ thá»i gian để anh ta là m những việc đó.
Äứng ở trong hà ng, Sukhov nghe được má»™t tin má»›i rằng chủ nháºt nà y toà n trại không được nghỉ. Thế là há» lại chiếm dụng má»™t ngà y chủ nháºt nữa của phạm. Việc nà y chả có gì lạ, ai cÅ©ng biết tháng nà o có năm chủ nháºt thì há» chỉ cho nghỉ ba, còn hai ngà y xua tù nhân Ä‘i là m. Vẫn biết là nhÆ° váºy, nhÆ°ng nghe được tin nà y anh vẫn thấy nôn nao, choáng váng: mất mất ngà y chủ nháºt của mình ai mà chẳng thấy tiếc? Dù rằng, nhÆ° mấy ngÆ°á»i trong hà ng nói đúng, dù rằng có được nghỉ, thì há» vẫn cứ nghÄ© được ra việc cho phạm là m ngay ở trong trại, nhÆ° cất má»™t cái nhà tắm má»›i, hay xây má»™t bức tÆ°á»ng để chắn không cho phạm Ä‘i qua chá»— nà o đó, hoặc quét dá»n sân trại. Không thì lá»™t đệm Ä‘em ra ngoà i trá»i mà rÅ© cho lÅ© ráºn chết rét. Hoặc để cho ngÆ°á»i ta kiểm tra, nháºn diện mình xem có khá»›p vá»›i hồ sÆ¡ tà i liệu hay không. Hoặc há» bà y ra cái trò kiểm Ä‘iểm đồ dùng của phạm. Thôi thì chổi cùn rế rách phải lôi ra sân tuốt tuá»™t mất đến cả ná»a ngà y trá»i.
Có lẽ Ä‘iá»u là m các ông cấp trên khó chịu nhất, đó là việc tù nhân ăn sáng xong lại tiếp tục ngủ vùi.
Hà ng ngÆ°á»i dù cháºm chạp, song vẫn di chuyển. Có ba tên vừa tá»›i, chả há»i han ai, chen ngay lên hà ng đầu. Má»™t tên là thợ cắt tóc trong trại, má»™t tên là kế toán, còn tên thứ ba là m ở Ban Văn hóa Giáo dục của trại. Äó không phải là loại phạm khố rách áo ôm, mà là loại phạm có máu mặt, và cÅ©ng là những kẻ khốn nạn nhất hạng có mặt trong trại. Anh em coi bá»n nà y còn bẩn hÆ¡n *** (chúng cÅ©ng coi anh em nhÆ° váºy). Song cãi cá» vá»›i bá»n nà y chỉ vô Ãch: chúng cấu kết vá»›i nhau và ăn cánh vá»›i đám giám thị.
Äằng trÆ°á»›c Sukhov còn mÆ°á»i ngÆ°á»i nữa, sau anh có bảy ngÆ°á»i. Bây giá» Sezar má»›i tá»›i, cúi ngÆ°á»i bÆ°á»›c và o, đầu Ä‘á»™i chiếc mÅ© lông má»›i của nhà gá»i cho. (Lại nói chuyện mÅ©. Sezar đã đút lót cho kẻ nà o đó nên được Ä‘á»™i chiếc mÅ© kiểu thà nh phố sạch sẽ, má»›i toanh của mình. Chứ còn những tù nhân khác, tháºm chà những ngÆ°á»i bị Ä‘Æ°a thẳng từ mặt tráºn tá»›i, cÅ©ng bị lá»™t mất mÅ©, thay và o là loại mÅ© da lợn bẩn thỉu, tồi tà n).
Sezar mỉm cÆ°á»i vá»›i Sukhov và ngay láºp tức bắt chuyện vá»›i má»™t gã gà n dở đứng trong hà ng và đá»c báo suốt :
- A, a! Petr Mikhailych!
Tay bắt mặt mừng, há» cÆ°á»i tÆ°Æ¡i nhÆ° hoa. Gã gà n dở khoe :
- Xem Ä‘i, tôi có Tin tức buổi chiá»u má»›i đây! Vừa nháºn được bÆ°u phẩm xong.
- Thế á!? - Láºp tức Sezar chúi mÅ©i ngay và o tá» báo. Äèn trần thì lá» mà lá» má», há» Ä‘á»c thế quái nà o được những chữ nhá» li ti nhÆ° thế kia nhỉ?
- Ở đây có má»™t bà i nháºn xét hết sức thú vị vá» buổi công diá»…n của Zavadski... [17]
Mấy cha ngÆ°á»i Moscva nà y, từ đằng xa đã đánh hÆ¡i thấy nhau, giống in bá»n chó. Và khi tá»›i gần thì cứ xán và o nhau mà ngá»i lấy ngá»i để theo kiểu của mình. Rồi anh nà o anh ấy liến thoắng nhÆ° thể thi xem ai nói được nhiá»u hÆ¡n. Suốt cả câu chuyện chỉ có được và i từ tiếng Nga, nghe há» cứ nhÆ° dân Letoni hay dân Rumani nói chuyện váºy.
Tuy nhiên, Sezar không quên mang theo bao và túi.
- Sezar Marcovich... thế tôi Ä‘i nhé - Sukhov nói giá»ng Ä‘Æ¡n Ä‘á»›t - Tôi đã Ä‘i được chÆ°a, hở anh?
- Tất nhiên rồi, tất nhiên rồi. - Sezar vểnh bá»™ ria Ä‘en khá»i tá» báo - Có Ä‘iá»u tôi đứng sau ai? Ai đằng sau tôi?
Sukhov chỉ cho hắn đứng sau ai và trÆ°á»›c ai, rồi không đợi Sezar nhá»› tá»›i bữa tối, anh há»i luôn :
- Có mang bữa tối vỠcho anh không?
(Tức là bữa tối Ä‘á»±ng trong má»™t cái há»™p được mang thẳng từ nhà ăn vá» trại xá. Thá»±c ra việc là m nà y bị nghiêm cấm và xung quanh nó hết luáºt nỠđến luáºt kia được ban ra. Nếu há» bắt được anh mang thức ăn vá» phòng, láºp tức há» sẽ đổ xuống đất, còn anh sẽ bị phạt nhốt nhà đá. Cấm nhÆ° váºy song anh em vẫn cứ lén mang bữa tối vá», bởi nhiá»u khi có ai đó bị kẹt công chuyện sẽ chả có cách nà o kịp vỠăn vá»›i Ä‘á»™i của mình).
Sukhov há»i Sezar, song trong bụng lại nghÄ©: “chả nhẽ ông lại bần tiện tá»›i mức không biếu lại cho tôi xuất tối được sao? Bữa tối nà o có cái gì, cháo không, chỉ rặt canh rau loãng hoét!...â€.
- Không, không, - Sezar mỉm cÆ°á»i - anh cứ giữ lấy xuất của tôi mà ăn, Ivan Denisych!
Sukhov chỉ chá» có thế! Bây giá» anh nhÆ° con chim tá»± do lao vụt khá»i mái hiên nhà - và bay khắp khu trại.
Anh em phạm tản mát khắp má»i nÆ¡i trong trại. Có má»™t dạo trại trưởng ra má»™t cái lệnh nghiêm cấm phạm Ä‘i lại má»™t mình trong trại, Ä‘i đâu cả Ä‘á»™i phải xếp hà ng cùng Ä‘i, trừ nhà xà và trạm xá là những nÆ¡i toà n Ä‘á»™i không thể và o cùng lúc được, thì có thể Ä‘i thà nh từng tốp bốn năm ngÆ°á»i má»™t. Má»—i tốp phải cá» ra má»™t toán trưởng, ngÆ°á»i nà y có trách nhiệm Ä‘Æ°a anh em đến nÆ¡i nà o cần đến, đợi há» và lúc vá» cÅ©ng phải xếp hà ng mà vá».
Lão trại trưởng bắt má»i ngÆ°á»i tuân theo cái luáºt kỳ cục nà y rất nghiêm nghặt, không má»™t ai dám là m trái ý lão. Anh nà o lá»› ngá»› Ä‘i má»™t mình để giám thị vồ được, thì nhà đá chá» anh ta là cái chắc. NhÆ°ng rồi lệnh đó bị cÅ©ng bị bãi bá». Không bị bá» ngay láºp tức, mà dần dần, nhÆ° tất cả những cái lệnh Ä‘ao to búa lá»›n và tháºm vô lý khác. Chẳng hạn, khi chúng gá»i má»™t ai đó lên, chẳng nhẽ lại phải lôi cả Ä‘á»™i lên theo, hay ai đó Ä‘i lÄ©nh đồ tiếp tế cÅ©ng lại bắt cả Ä‘á»™i Ä‘i cùng vá»›i mình. Hoặc ngÆ°á»i nà y muốn tá»›i Ban Văn hóa Giáo dục để Ä‘á»c báo, song ai là ngÆ°á»i Ä‘i theo anh ta tá»›i đó? Còn ngÆ°á»i kia lại muốn Ä‘i chữa đôi ủng hay phÆ¡i quần áo. Rồi lại còn có những tay chỉ muốn sang các trại khác để tán gẫu (việc nà y nghiêm cấm hÆ¡n cả), ai mà quản cho được.
Bằng cái lệnh ấy viên trại trưởng muốn cướp đi cái tự do cuối cùng, song hắn, cái lão bụng phệ ấy, đã không đạt được.
Trên Ä‘Æ°á»ng vá», Sukhov chạm trán má»™t tên giám thị, anh vá»™i bá» mÅ© chà o hắn rồi chuồn lẹ và o trại mình. Trong trại hệt nhÆ° Ä‘ang há»p chợ: kẻ kêu trong khi Ä‘i là m bị mất mất phần bánh mì và chá»i bá»›i bá»n cần vụ om sòm. Bá»n nà y cÅ©ng chá»i trả lại ác liệt. Cái góc của Ä‘á»™i 104 không có ai.
Äối vá»›i Sukhov buổi tối nà o Ä‘i là m vá» mà cái nệm giÆ°á»ng của mình không bị láºt tung lên, ấy là má»™t buổi tối may mắn - chá»— của mình đã không bị lục soát.
Sukhov chạy vá» giÆ°á»ng, vừa chạy vừa cởi áo bông. Anh ném chiếc áo và bao tay có giấu miếng sắt rồi lần tay và o bên trong nệm. Miếng bánh vẫn còn. May mà buổi sáng anh đã kịp khâu lại.
Bây giỠthì yên trà mà chạy ra ngoà i, tới nhà ăn ngay!
Anh chạy ngang qua sân trại, không đụng má»™t tên giám thị nà o. Chỉ gặp anh em phạm Ä‘i ngược chiá»u Ä‘ang cãi vã nhau vá» khẩu phần.
Trên trá»i, trăng má»—i lúc má»™t tá». Những ngá»n đèn má» Ä‘i và bóng các trại đổ dà i xuống sân. Lối dẫn và o nhà ăn dÆ°á»›i má»™t mái che lá»›n, có bốn báºc thá»m cÅ©ng nằm trong bóng tối. NhÆ°ng phÃa trên có má»™t chiếc đèn chiếu sáng Ä‘ung Ä‘Æ°a trong giá lạnh. Xung quanh bóng đèn có những quầng sáng trông nhÆ° tán cầu vồng, không hiểu do khà trá»i lạnh hay do bóng đèn bẩn.
Viên trại trưởng còn ban bố má»™t cái lệnh khắc nghiệt nữa: tất cả các Ä‘á»™i phải xếp hà ng hai để đến nhà ăn, và khi tá»›i báºc thá»m, trÆ°á»›c cá»a nhà ăn, các Ä‘á»™i chuyển thà nh hà ng năm đứng đó đợi cho tá»›i khi tên cần vụ nhà ăn cho và o bên trong. Bám chặt lấy công việc nà y là tên Thá»t. CÅ©ng chẳng biết hắn chạy chá»t nhÆ° thế nà o để được xếp và o loại phạm tà n táºt, chứ thá»±c ra hắn đâu có đến ná»—i nà o. Hắn có má»™t cái roi là m bằng cà nh bạch dÆ°Æ¡ng và đứng trên báºc thá»m nhà ăn vụt và o những ai không nghe lá»i hắn. Song không phải ai hắn cÅ©ng đánh. Mắt tên Thá»t nà y rất tinh, hắn có thể nháºn ra trong bóng tối, đằng sau lÆ°ng, những ai cần phải tránh. Äó là những ngÆ°á»i sẵn sà ng cho hắn má»™t quả và o mõm. Hắn chỉ đánh những kẻ hèn yếu. Sukhov cÅ©ng đã bị hắn phang cho má»™t lần rồi.
Gá»i là “cần vụâ€, song xét cho cùng hắn là bố tÆ°á»›ng! - Hắn bắt thân vá»›i bá»n đầu bếp!
Bữa tối nay có nhiá»u Ä‘á»™i đến cùng lúc, mãi mà bá»n chúng không ổn định được tráºt tá»±. Phạm đứng đầy cháºt ở ngoà i hiên. Không có giám thị, chỉ có bá»n đầu *** là tên Thá»t, tên tù giúp việc cho hắn và tên quản lý nhà ăn Ä‘ang hò hét hÆ°á»›ng dẫn anh em.
Tên quản lý nhà ăn là má»™t thằng khốn, to nhÆ° há»™ pháp. Äầu hắn nhÆ° quả bà ngô, vai ngang má»™t thÆ°á»›c. Hắn nhiá»u sức lá»±c tá»›i mức không Ä‘i nhÆ° ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng mà cứ nhún nhẩy nhÆ° thể chân tay hắn được gắn lò so. Hắn Ä‘á»™i má»™t chiếc mÅ© lông trắng không đánh số. Dân “bên ngoà i†cÅ©ng chằng có mấy ngÆ°á»i có được cái mÅ© nhÆ° thế. Hắn còn mặc má»™t chiếc áo khoác lông cừu, số tù Ä‘Ãnh ở trên ngá»±c nhá» bằng con tem, - đây là sá»± nhượng bá»™ đối vá»›i Volkov, - đằng sau lÆ°ng áo hoà n toà n không số. Tên quản lý nhà ăn chẳng bao giá» chà o há»i má»™t ai và tất cả các phạm Ä‘á»u sợ hắn. Cả ngà n sinh mạng nằm trong má»™t tay hắn. Có lần anh em tÃnh cho hắn ăn tráºn đòn há»™i chợ, nhÆ°ng cả bá»n đầu bếp ùa ra cứu hắn, cái bá»n mặt thịt nung núc ấy.
Bây giá» mà đội 104 đã và o nhà ăn rồi thì gay to. Thằng Thá»t nà y thuá»™c mặt cả trại, và chừng nà o có mặt tên quản lý nhà ăn, thì dù có trà trá»™n và o Ä‘á»™i khác cÅ©ng đừng hòng lá»t khá»i mắt hắn. Hắn loại anh ra ngay. CÅ©ng có ngÆ°á»i trèo qua hà ng tay gá»— vịn đằng sau lÆ°ng tên Thá»t để lá»t và o nhà ăn, song có tên quản lý ở đấy thì đừng có hòng thoát, hắn còn tống cho anh má»™t quả bắn sang táºn trạm xá trại nhÆ° chÆ¡i.
Phải chạy cho tháºt nhanh, tháºt nhanh tá»›i cái hiên kia, chen và o đám đông Ä‘en ngòm áo khoác bông, ngÆ°á»i nà o cÅ©ng giống nhÆ° ngÆ°á»i nà o, để xem xem Ä‘á»™i 104 có còn đó không. NhÆ°ng ngÆ°á»i các Ä‘á»™i Ä‘ang đứng cháºt cứng (không chen và o đâu được, thì sắp hết giá» rồi còn gì!), tháºt chẳng khác gì má»™t tráºn công đồn, tiến lên được má»™t báºc, hai báºc, ba báºc, rồi bốn báºc, lên tá»›i hà ng hiên rồi!
- Dừng lại, mấy thằng chó! - Thằng Thá»t gà o lên, tay vung roi trên đầu những ngÆ°á»i đứng ở phÃa trên - Có lùi lại không, tao cho má»™t nhát nát đầu bây giá»!
- Chúng tôi là m gì nà o? - Những ngÆ°á»i phÃa trên cÅ©ng gà o lên - Äằng sau há» chen lên đấy chứ!
Thì ai chẳng biết là đằng sau chen lên, nhÆ°ng mấy cha ở trên nà o có chống trả gì đâu, cÅ©ng muốn được chen báºt và o bên trong chết cha Ä‘i. Khi đó thằng Thá»t cầm ngang cây gáºy Ä‘Æ°a lên ngá»±c nhÆ° má»™t thứ rà o cản và dùng hết sức đẩy những ngÆ°á»i phÃa trên lùi lại. Tên giúp việc cÅ©ng nắm lấy cây gáºy đẩy giúp hắn, và tên quản lý nhà ăn không ngại bẩn tay cÅ©ng nắm lấy cây gáºy và không ngại bẩn mồm, chá»i bá»›i loạn xị ngáºu.
Ba tên ra sức đẩy, sức lá»±c chúng có thừa, thì có bao nhiêu thịt chúng Ä‘á»›p hết cả, là m gì chẳng thừa sức. Những ngÆ°á»i phÃa trên bị xô và o những ngÆ°á»i đằng sau, cả bá»n cÅ©ng ngã xuống nhÆ° những con quay.
- Mẹ cha thằng Thá»t! - Má»™t và i ngÆ°á»i trong đám đông chá»i hắn, nhÆ°ng không dám chÆ°á»ng mặt ra. Những ngÆ°á»i khác im lặng ngã, im lặng đứng dáºy, cố gắng cho tháºt nhanh để khá»i bị giẫm lên.
Các báºc thá»m quang hẳn. Viên quản lý quay và o bên trong nhà ăn, còn thằng Thá»t thì đứng trên thá»m gà o thét :
- Xếp hà ng năm, đồ con lừa, đã bao nhiêu lần nói vá»›i chúng mà y rồi hả!? Khi nà o được thì ngÆ°á»i ta khắc cho và o!
Sukhov nhìn thấy ở táºn trên cùng hình nhÆ° là cái đầu của Senka Klevsin. Anh mừng quá, vá»™i và ng chen vai, huých cánh, cố len lên trên, nhÆ°ng chỉ thấy toà n những lÆ°ng là lÆ°ng Ä‘ang chuyển Ä‘á»™ng phÃa trÆ°á»›c. Chẳng còn hÆ¡i sức đâu mà chen lên được.
- Äá»™i hai mÆ°Æ¡i bảy! - Thằng Thá»t hét - Äi và o!
Äá»™i 27 chạy vá»t qua các báºc thá»m, xô nhau tiến gần tá»›i cá»a nhà ăn. Những ngÆ°á»i đằng sau lại tiếp tục xô lên, những ngÆ°á»i ở đằng sau nữa ra sức đẩy. Sukhov cÅ©ng lấy hết sức mà đẩy. Báºc thá»m rung chuyển, bóng đèn mắc trên mái hiên Ä‘ung Ä‘Æ°a.
- Lại đẩy nhau, bá»n khốn kiếp nà y!
Thằng Thá»t nổi cÆ¡n Ä‘iên, thế là cây gáºy cứ thế phang xuống, kẻ trúng vai, ngÆ°á»i trúng lÆ°ng, lại ngã rạp xuống.
Lại quang quẻ.
Từ phÃa dÆ°á»›i Sukhov nhìn thấy Pavlo đã tiến tá»›i bên tên Thá»t. Pavlo đảm nhiệm việc Ä‘Æ°a Ä‘á»™i và o nhà ăn. Turin không thÃch dây và o những chá»— lá»™n xá»™n nhÆ° thế nà y.
- Äá»™i má»™t lẻ bốn, xếp thà nh hà ng năm!- Pavlo đứng trên hét xuống - Các bạn, tránh ra má»™t chút để anh em Ä‘i qua!
Bạn bè cái củ chuối, đợi đấy!
- Ê, tránh cái lÆ°ng ra, cho qua nà o! Äá»™i của tôi đấy! - Sukhov giáºt ngÆ°á»i đằng trÆ°á»›c. NgÆ°á»i nà y sẵn lòng cho anh Ä‘i qua, song anh ta cÅ©ng bị kẹt cứng tứ phÃa.
Äám đông nghiêng ngả, bóp cổ nhau để già nh cho được bát súp rau loãng. Bát súp hợp pháp.
Khi đó Sukhov bèn xoay cách khác: anh bám chặt lấy cầu tay vịn mé trái báºc thá»m, Ä‘u ngÆ°á»i lên rồi chuyá»n bổng sang phÃa bên kia. Chân anh Ä‘áºp phải đầu gối ai đó, hỠđạp lại anh cùng vá»›i những tiếng chá»i rủa, nhÆ°ng anh đã lên được phÃa trên, đứng má»™t chân trên cái báºc trên cùng và đợi. Anh em trong Ä‘á»™i nhìn thấy anh liá»n chìa tay ra đón.
Tên quản lý ngó ra ngoà i cá»a :
- Ê, Thá»t, cho thêm hai Ä‘á»™i và o!
- Äá»™i má»™t lẻ bốn! - Tên Thá»t hô to - Còn mà y, thằng khốn nạn kia, định lẻn Ä‘i đâu thế hả?! Và ngá»n roi lại vút trên cổ má»™t ngÆ°á»i Ä‘á»™i khác.
- Má»™t lẻ bốn! - Pavlo gà o lên và cho những ngÆ°á»i Ä‘á»™i mình Ä‘i qua cá»a.
- Ph-ù! - Sukhov đã lá»t được và o nhà ăn. Và không đợi Pavlo bảo, anh vá»™i Ä‘i kiếm những chiếc khay không. Bên trong nhà ăn, nhÆ° má»i khi, khói bốc từng đám ở phÃa cá»a ra và o, xung quanh bà n ăn phạm ngồi cháºt cứng, nhÆ° thể hạt hÆ°á»›ng dÆ°Æ¡ng xếp trên Ä‘Ã i hoa, còn ở lối Ä‘i giữa các bà n ngÆ°á»i Ä‘i lại, tay bê những khay đầy chặt bát, chen lấn, xô đẩy lẫn nhau.. NhÆ°ng Sukhov, vá»›i ngần ấy năm tù Ä‘Ã y, đã quen vá»›i cảnh đó. Mắt tinh nhÆ° mắt cú, ngay láºp tức anh nhìn thấy S-208 bÆ°ng cái khay trên đó chỉ có năm bát, có nghÄ©a đó là khay cuối cùng của Ä‘á»™i hắn, nếu không thì tại sao khay lại không đầy?
Sukhov chạy lại phÃa hắn và ghé và o tai hắn nói :
- Anh bạn! Xong cho tá»› cái khay nhé, tá»› xếp hà ng sau cáºu đấy!
- NhÆ°ng có ngÆ°á»i đứng ở cạnh cá»a tò vò xà phần rồi, tôi đã hứa...
- Tá»ng giầy và o mồm nó thì có. Cho nó chá», đứng đấy mà ngáp!
Sukhov đã dà n xếp xong.
Tay nà y bê khay tá»›i bà n của Ä‘á»™i mình, bà y bát lên, Sukhov giáºt vá»™i lấy chiếc khay không. NhÆ°ng ngay lúc ấy tên xà trÆ°á»›c chiếc khay chạy tá»›i, chá»™p lấy đầu kia của chiếc khay, giằng lại. Song hắn nhá» con và ốm yếu hÆ¡n Sukhov. Sukhov dùng chiếc khay đẩy mạnh vá» phÃa hắn khiến hắn bắn văng và o cá»™t nhà , tay rá»i khá»i chiếc khay. Sukhov cắp khay và o nách chạy vù ra phÃa cá»a sổ phát đồ ăn.
Pavlo đã đứng xếp hà ng và đang bực mình vì chưa kiếm được khay. Hắn mừng rơn khi nhìn thấy Sukhov mang khay tới :
- Ivan Denisovich! - Hắn gá»i và đẩy Ä‘á»™i phó Ä‘á»™i 27 - Cho lên cái nà o! Không có khay thì đứng ở đây là m gì? Tôi có khay đây nà y!
Thằng lá»i con Gopchik cÅ©ng vác vá» thêm má»™t khay nữa, miệng cÆ°á»i toét :
- Các chú ấy không để ý, thế là cháu chớp luôn!
Thằng Gopchik nà y sẽ trở thà nh má»™t phạm chân chÃnh đây. Chỉ cần ba năm nữa thôi, đợi lá»›n thêm má»™t chút, há»c đủ được các mánh khoé, xảo thuáºt trong tù, thì bét nhất hắn cÅ©ng già nh được cái chân chia bánh mì, có khi còn hÆ¡n thế.
Chiếc khay thứ hai Pavlo bảo Ä‘Æ°a cho Ermolaiev - má»™t phạm ngÆ°á»i Siberi to lá»›n (cÅ©ng bị tù vì tá»™i bị quân Äức bắt là m tù binh). Còn Gopchik được phái Ä‘i kiếm lấy cái bà n nà o đã “dùng bữa†xong. Sukhov đẩy chiếc khay qua lá»— cá»a tò vò và đứng Ä‘Æ¡i.
- Má»™t lẻ bốn! - Pavlo nói chõ và o phÃa trong cá»a.
Có tất cả năm lá»— cá»a tò vò: ba cá»a phát đồ ăn chung, má»™t cá»a già nh phát thức ăn cho những ngÆ°á»i ốm (có mÆ°á»i tên Ä‘au dạ dà y thá»±c sá»± được phát đồ ăn đặc biệt, bá»n trên bá»™ pháºn tà i vụ thì do chạy chá»t mà lá»t được và o danh sách nà y), còn má»™t cá»a để trả lại bát Ä‘Ä©a đã dùng (ở cá»a nà y chen chúc những kẻ mót thức ăn thừa, bá»n liếm Ä‘Ä©a). Những lá»— cá»a tò vò không cao lắm, chỉ nhỉnh hÆ¡n thắt lÆ°ng má»™t chút, nên mặt bá»n đầu bếp không nhìn rõ, chỉ thấy những cái tay cầm môi.
Má»™t tên đầu bếp có bà n tay trắng muốt, má»m mại, nhÆ°ng đầy lông và to tÆ°á»›ng. Má»™t võ sÄ© quyá»n anh đúng hÆ¡n là má»™t đầu bếp. Hắn cầm lấy bút chì đánh dấu danh sách treo trên tÆ°á»ng :
- Một lẻ bốn - hai mươi tư bát!
Thằng Panteliev cũng có mặt ở trong nhà ăn. Hắn có đau ốm gì đâu, đồ chó đẻ.
Tên bếp cầm má»™t cái môi to tÆ°á»›ng áng chừng múc được ba lÃt, khuấy Ä‘i khuấy lại vạc súp (chiếc vạc trÆ°á»›c mặt hắn còn má»›i, súp vừa đổ và o đầy gần tá»›i miệng, hÆ¡i bốc nghi ngút). Sau khi đổi sang chiếc môi múc được 750 gram, hắn bắt đầu múc súp, nhÆ°ng không ấn môi sâu xuống dÆ°á»›i.
- Một, hai, ba, bốn...
Sukhov để ý ngó xem tô nà o múc trÆ°á»›c khi cái kịp lắng xuống đáy vạc, tô nà o lèo tèo tà cái, còn lại toà n nÆ°á»›c. Anh đặt mÆ°á»i bát lên khay và bê Ä‘i. Gopchik vẫy anh từ chiếc bà n cạnh dãy cá»™t thứ hai :
- Lại đây, chú Ivan Denisovich! Lại đằng nà y!
Bê mấy bát súp tay không được run. Sukhov tay bưng khay, bước như lướt, cố không va và o ai và cố không để súp sánh ra ngoà i :
- Ê, K-902! Cẩn tháºn tà ông bác!... NhÆ°á»ng Ä‘Æ°á»ng nà o, chà ng trai!
Trong đám đông bÆ°ng má»™t bát không là m sánh, là m đổ đã là khó, đằng nà y những mÆ°á»i bát. Cuối cùng khay súp cÅ©ng hạ cánh an toà n xuống cuối chiếc bà n đã được Gopchik dá»n sẵn, không rá»›t ra ngoà i lấy má»™t giá»t. Thêm nữa, Sukhov cÅ©ng đã chá»n được cái góc để đặt khay, sao cho hai bát súp có nhiá»u cái nhất ở ngay chá»— anh sẽ ngồi.
Và Ermolaev cÅ©ng mang tá»›i mÆ°á»i bát nữa. Gopchik chạy tá»›i lá»— cá»a tò vò, cùng Pavlo má»—i ngÆ°á»i bÆ°ng nốt hai bát. Còn Kildigs bê má»™t khay bánh mì tá»›i. Hôm nay bánh được phát theo năng xuất - ngÆ°á»i được hai trăm gram, ngÆ°á»i ba trăm, còn Sukhov được bốn trăm. Anh nháºn lấy phần của mình, chá»— bánh có nhiá»u cùi ngon, còn hai trăm gram của Sezar anh chá»n phần giữa bánh.
Bây giá» anh em trong Ä‘á»™i từ khắp các bà n chạy tá»›i lÄ©nh xuất tối của mình, rồi ai kiếm được chá»— ở đâu thì ngồi đấy mà ăn. Sukhov chia súp cho anh em, để ý xem ai đã nháºn phần rồi và canh chừng cái bát đã chá»n sẵn cho mình. Anh cắm chiếc thìa và o má»™t bát có nhiá»u cái, coi nhÆ° đã xà phần. Fechiukov là má»™t trong những ngÆ°á»i đầu tiên tá»›i nháºn phần rồi Ä‘i luôn: hắn biết chẳng hòng mong được thêm miếng thừa nà o ở cái Ä‘á»™i nà y cả, tốt nhất lượn khắp nhà ăn, may ra còn kiếm được của bá» mứa của ai đó - của nà y lắm lúc bị và i ngÆ°á»i chạy tá»›i già nh giáºt chẳng khác gì lÅ© diá»u hâu.
Sukhov tÃnh toán các xuất chia vá»›i Pavlo. Nghe chừng ổn thá»a cả. Anh chá»n má»™t bát có nhiá»u cái cho Ä‘á»™i trưởng Turin. Pavlo đổ bát súp và o má»™t cái cà mèn dẹt của quân Ä‘á»™i Äức - thứ nà y nhét và o phÃa trong áo khoác, sát chá»— ngá»±c, dá»… mang Ä‘i hÆ¡n.
Khay Ä‘á»±ng đồ ăn được chuyển cho Ä‘á»™i khác. Pavlo ngồi xuống ăn khẩu phần đúp của mình. Sukhov cÅ©ng có hai xuất. Há» không nói thêm má»™t lá»i nà o vá»›i nhau nữa. Giây phút thiêng liêng đã tá»›i.
Sukhov cởi mũ, kẹp và o giữa hai đầu gối. Anh lấy thìa ngoáy thỠmột bát, rồi bát kia. Không đến nỗi nà o, còn nhìn thấy thấp thoáng và i mẩu cá. Nhìn chung súp bữa tối bao giỠcũng loãng hơn bữa sáng: bữa sáng phải cho phạm ăn no để mà là m việc, chứ bữa tối thì là m cái quái gì, chỉ có việc lăn ra mà ngủ như chết, ăn thế nà o chẳng được.
Sukhov bắt đầu ăn. Thoạt đầu anh húp thứ nÆ°á»›c lõng bõng ở trên, húp cho cạn. HÆ¡i ấm lan khắp cÆ¡ thể anh - toà n thể lục phủ ngÅ© tạng của anh run rẩy đón chá» cái thứ nÆ°á»›c súp nà y. Ôi chà , má»›i ngon là m sao! Nó đấy, cái khoảnh khắc ngắn ngủi ấy đấy, tù nhân chỉ vì nó mà sống thôi đấy! Lúc nà y Sukhov không còn thấy oán háºn gì cả: cả cái thá»i hạn lê thê, cả cái ngà y dà i đằng đẵng, cả cái chủ nháºt không được nghỉ. Lúc nà y trong đầu anh chỉ má»™t ý nghÄ©: sẽ qua được! Rồi ta sẽ qua được hết, Chúa trá»i mà thÆ°Æ¡ng rồi cÅ©ng sẽ tá»›i ngà y mãn hạn!
Sau khi húp hết nÆ°á»›c ở bát thứ nhất, anh húp luôn bát thứ hai, sau đó trút hết chá»— cái của bát nà y sang bát kia, dùng thìa vét cho sạch nhẵn. NhÆ° thế yên tâm hÆ¡n, khá»i phải canh chừng cái bát thứ hai, khá»i phải giữ nó bằng tay, bằng mắt.
Rảnh mắt Sukhov ngó sang bát súp của những ngÆ°á»i bên cạnh. NgÆ°á»i ngồi bên trái anh nháºn được má»™t bát tinh những nÆ°á»›c là nÆ°á»›c. Bá»n khốn kiếp, chúng đối đãi vá»›i anh em cùng cảnh tù vá»›i mình nhÆ° thế đấy!
Sukhov bắt đầu ăn những miếng bắp cải cùng những thứ còn lại trong bát. Anh còn được cả má»™t củ khoai tây trong cái bát mà Sezar cho anh. Má»™t củ khoai tây không to lắm, loại khoai chết rét, sÆ°á»ng sượng, đã mất vị ngá»t. Và chả có miếng cá nà o, chỉ loáng thoáng và i cái xÆ°Æ¡ng không dÃnh thịt. NhÆ°ng dù là má»™t cái xÆ°Æ¡ng nhá», cái vây nhá», cÅ©ng cố mà nhai, mà hÃt lấy chút nÆ°á»›c ngá»t - bổ lắm đấy. Tất nhiên, là m tất cả những thứ đó mất thá»i gian tháºt, nhÆ°ng bây giá» Sukhov đâu có vá»™i. Hôm nay là má»™t ngà y lá»… đối vá»›i anh: bữa trÆ°a anh xoay được thêm má»™t xuất, bữa tối anh cÅ©ng lại kiếm được thêm má»™t xuất nữa. Là m được việc nà y thì các việc còn lại Ä‘á»u có thể dẹp Ä‘i được. Có Ä‘iá»u phải tá»›i chá»— thằng cha Latvi để mua lấy Ãt thuốc lá. Äến sáng chắc sẽ chẳng còn sợi nà o.
Sukhov ăn bữa tối không đụng đến khẩu phần bánh mì: đã được hai xuất súp, lại còn ăn thêm bánh mì thì bổ quá. Bánh mì để dà nh cho sáng mai. Cái bụng là một kẻ vô ơn, rất mau quên việc thiện ta là m cho nó, sáng mai lại nheo nhéo đòi ăn ngay cho mà xem.
Sukhov ăn sắp hết hai xuất súp của mình và chẳng buồn nhìn những ngÆ°á»i xung quanh, bởi chẳng còn cần thiết nữa: anh không kiếm cách để săn lùng xuất má»›i, chỉ ăn cái phần mình được hưởng.
NhÆ°ng anh vẫn nhìn thấy ngay trÆ°á»›c mặt mình, cách má»™t bà n, có má»™t chá»— trống và ông già đeo biển số U-81 ngồi xuống đó. Sukhov biết ông già nà y ở Ä‘á»™i 64, và khi đứng xếp hà ng cho Sezar ở chá»— nháºn đồ tiếp tế, anh được biết Ä‘á»™i 64 hôm nay phải là m ở Khu Dịch Xá thay cho Ä‘á»™i 104 và suốt cả ngà y há» phải là m ngoà i trá»i không có chá»— sưởi, để chăng dây thép gai giam giữ chÃnh mình.
NgÆ°á»i ta nói vá»›i Sukhov rằng ông già nà y đã ngồi ở các trại giam, nhà tù không biết bao lâu rồi, chÃnh quyá»n Xô Viết đã có bao nhiêu năm nay, song chÆ°a bao giỠông được xét ân xá, cứ hết mÆ°á»i năm, ngÆ°á»i ta lại bồi cho ông thêm mÆ°á»i năm nữa.
Bây giá» thì anh ngắm ông già kỹ hÆ¡n. Khác vá»›i tất cả những ông già lÆ°ng gù trong trại, lÆ°ng của ông già nà y rất thẳng, và khi ngồi ở bà n ăn trông ông nhÆ° thể ngồi trên má»™t cái ghế được lót thêm cái gì đó cho cao thêm. Äã lâu rồi, trên cái đầu trá»c của ông chả còn gì để mà cạo - tóc tai rụng sạch vì cuá»™c sống quá sung sÆ°á»›ng. Cặp mắt ông già không đảo quanh nhà ăn để xem những việc Ä‘ang xảy ra, mà nhìn đăm đăm và o má»™t cái gì đó ở phÃa trên đầu Sukhov, cái mà không má»™t ai nhìn thấy. Ông từ tốn ăn tô súp loãng bằng chiếc thìa gá»— đã mòn vẹt, song không gục mặt xuống bát nhÆ° những ngÆ°á»i khác, mà đưa thìa súp lên miệng mình. Răng của ông không còn lấy má»™t chiếc, cả hà m trên, lẫn hà m dÆ°á»›i, ông dùng hai hà m lợi cứng nhÆ° xÆ°Æ¡ng để nhai bánh mì thay cho răng. Khuôn mặt ông mòn má»i, song không đến ná»—i yếu á»›t, thiểu não nhÆ° bá»n ngÆ°á»i tà n táºt mất hết sức sống, mà đen xạm, trông nhÆ° tạc bằng đá. Và nhìn đôi tay to tÆ°á»›ng, méo mó sần sùi, cÅ©ng có thể thấy được rằng ngần ấy năm rất hiếm khi ông được là m công việc nhẹ. Song trong ông hằn rõ ý chà không chịu khuất phục: ba trăm gram bánh mì ông không để xuống mặt bà n nhÆ¡ nhá»›p nhÆ° má»i ngÆ°á»i, mà đặt lên má»™t miếng giẻ nhỠđược giặt sạch sẽ.
NhÆ°ng Sukhov không có thá»i gian để ngắm nghÃa ông già . Ä‚n xong anh liếm sạch thìa rồi nhét lại nó và o ống giầy ủng, chụp mÅ© lên đầu, đứng dáºy, cầm lấy khẩu phần bánh mì của mình và của Sezar. Anh Ä‘i khá»i nhà ăn bằng má»™t cá»a khác. Ở đây cÅ©ng có hai tên cần vụ, chúng đứng đó chỉ để là m má»—i má»™t việc, mở chốt cá»a cho anh em ra, rồi lại đóng chốt cá»a lại.
Sukhov ra khá»i nhà ăn vá»›i cái bụng no và tá»± hà i lòng vá» bản thân. Anh quyết định, dù sắp sá»a tá»›i giá» tắt đèn, vẫn cứ phải tá»›i chá»— thằng cha Latvi. Anh chạy thẳng tá»›i trại số bảy, không rẽ qua trại mình để cất bánh mì.
Trăng đã lên cao, trắng ngần, trong trẻo nhÆ° thể được cắt ra từ bầu trá»i. Và bầu trá»i cÅ©ng trong veo. Những ngôi sao đó đây lấp lánh, sáng rỡ. NhÆ°ng Sukhov lại cà ng Ãt thá»i gian để nhìn lên trá»i mà ngắm trăng sao. Anh chỉ cảm thấy rõ má»™t Ä‘iá»u: băng giá không há» giảm bá»›t. Có ai đó nghe được từ những ngÆ°á»i ở bên ngoà i nói rằng ban đêm sẽ xuống tá»›i âm ba mÆ°Æ¡i Ä‘á»™, còn đến sáng - âm bốn mÆ°Æ¡i.
Từ rất xa trong thôn vẳng lại tiếng máy cà y, còn mé bên Ä‘Æ°á»ng chiếc máy xúc rÃt lên. Từng bÆ°á»›c chân ngÆ°á»i Ä‘i trên sân trại Ä‘á»u để lại tiếng ủng nghiến tuyết răng rắc.
Trá»i lặng gió.
Thuốc lá sợi mà Sukhov mua, cÅ©ng nhÆ° má»i lần trÆ°á»›c đây, - má»™t rúp má»™t cốc, mặc dù má»™t cốc nhÆ° váºy ở bên ngoà i phải tá»›i ba rúp, có khi đắt hÆ¡n, nếu là thuốc ngon. Ở trong trại khổ sai má»i thứ Ä‘á»u có giá riêng, không giống bất cứ ở đâu, là vì tiá»n không được phép giữ ở trong trại, Ãt ngÆ°á»i có, nên chúng rất có giá. Anh em là m việc trong trại nhÆ°ng không được trả lấy má»™t xu (hồi ở trại Ust-Izma Sukhov cÅ©ng còn được lÄ©nh ba mÆ°Æ¡i rúp má»™t tháng). Còn anh nà o được gia đình gá»i tiá»n qua bÆ°u Ä‘iện, thì ngÆ°á»i ta cÅ©ng không cho nháºn mà giữ lại cho và o trÆ°Æ¡ng mục cá nhân. Tiá»n đó có thể rút tháng má»™t lần để mua xà phòng giặt, bánh mốc, thuốc lá “Prima†trong kho của trại. NhÆ°ng má»—i lần mua Ä‘á»u phải là m Ä‘Æ¡n lên trại trưởng và chỉ được mua đúng số hà ng đã ghi trong Ä‘Æ¡n. Hà ng mua rồi, thÃch hay không thÃch vẫn cứ phải dùng, vì nếu không mua thì đằng nà o tiá»n cÅ©ng mất, há» sẽ lấy ra khá»i trÆ°Æ¡ng mục.
Sukhov kiếm được tiá»n bằng những công việc vặt vãnh: khâu má»™t đôi dép từ giẻ rách giá hai rúp, vá áo trấn thủ giá cả thá»a thuáºn.
Trại 7 không giống trại 9 của anh, không ngăn thà nh hai phòng lá»›n. Ở trại nà y có má»™t hà nh lang dà i, dá»c theo đó trổ ra mÆ°á»i cái cá»a của mÆ°á»i phòng riêng. Má»—i Ä‘á»™i ở trong má»™t phòng và má»—i phòng kê bảy cái giÆ°á»ng tầng, có cầu tiêu riêng. Äá»™i trưởng được má»™t phòng nhá». Äám mấy ông há»a sÄ© ở đây, sống trong má»™t cái phòng nhÆ° thế.
Sukhov bÆ°á»›c và o phòng nÆ¡i có anh chà ng ngÆ°á»i Latvi. Anh chà ng nà y nằm ở giÆ°á»ng tầng dÆ°á»›i, hai chân ghếch lên thà nh giÆ°á»ng, Ä‘ang thao thao nói chuyện bằng tiếng Latvi vá»›i tay đồng hÆ°Æ¡ng bên cạnh.
Sukhov tiến tới cạnh hắn.
- Xin chà o.
- Chà o - Tên Latvi đáp lại, nhÆ°ng không bá» chân xuống. Gian phòng nhá», vì thế, há»… có ai và o là láºp tức thiên hạ vểnh tai lên nghe ngóng: ai tá»›i, tá»›i để là m gì. Cả hai ngÆ°á»i Ä‘á»u biết nhÆ° váºy, nên Sukhov thong thả ngồi xuống giÆ°á»ng, bắt đầu con cà , con kê: sống ra sao, khá»e chứ? Vẫn thÆ°á»ng. Hôm nay lạnh gá»›m nhỉ. Ừ.
Sukhov chá» cho má»i ngÆ°á»i tiếp tục câu chuyện bá» dở của mình (há» Ä‘ang nói vá» chiến tranh ở Triá»u Tiên và cãi nhau: không biết Trung Quốc nhẩy và o rồi, liệu chiến tranh thế giá»›i có nổ ra hay không).
Sukhov cúi xuống ghé và o tai tên Latvi, há»i :
- Có thuốc không?
- Có.
- Cho xem nà o.
Tên Latvi nhấc chân khá»i thà nh giÆ°á»ng, hạ xuống sà n nhà và ngồi dáºy. Tên nà y chúa keo kiệt. Hắn lúc nà o cÅ©ng sợ đổ thuốc và o cốc quá tay, dù số thuốc ấy chỉ cuá»™n được má»™t Ä‘iếu.
Hắn cho Sukhov xem cái túi thuốc, rồi mở ra.
Sukhov bốc ra má»™t Ãt sợi thuốc, bá» và o lòng bà n tay và thấy vẫn là thứ thuốc nhÆ° lần trÆ°á»›c, cÅ©ng mầu nâu và ng và sợi cÅ©ng tÆ¡i nhÆ° váºy. Anh Ä‘Æ°a lên mÅ©i ngá»i - đúng là thứ thuốc ấy, nhÆ°ng anh vẫn nói vá»›i tên Latvi :
- Có vẻ như không phải thuốc lần trước.
- Vẫn thuốc ấy! Vẫn thuốc ấy! - Tên Latvi cáu - Tôi chẳng có loại nà o khác, lúc nà o cũng chỉ một loại ấy thôi.
- Thôi, được rồi, được rồi, - Sukhov chấp nháºn - cáºu nhồi cho tá»› má»™t cốc, tá»› hút thá», có thể sẽ lấy thêm cốc nữa.
Anh nói “nhồiâ€, là vì tên nà y chuyên có cái lối đổ sợi thuốc và o cốc, không chịu ấn xuống, cứ để lồng phồng nhÆ° váºy. Tên Latvi lôi từ dÆ°á»›i gối má»™t túi thuốc khác to hÆ¡n gói ban đầu và mở cái tủ nhỠđầu giÆ°á»ng, rút ra cái cốc nhá»±a. Cốc là cốc nhá»±a, nhÆ°ng Sukhov đã Ä‘á» rồi, Ä‘á»±ng đúng bằng cốc thủy tinh. Tên Latvi rÅ© thuốc bá» và o cốc.
- Ấn xuống, cáºu phải ấn nó xuống chứ! - Sukhov nói vá»›i hắn và tá»± lấy tay ấn thuốc trong cốc xuống.
- Biết rồi! - Tên Latvi đổ quạu, giằng lấy chiếc cốc, tự ấn thuốc xuống, nhưng nhẹ tay hơn, và lại đổ thuốc và o.
Trong khi đó Sukhov mở khuy áo trấn thủ, lần tay và o bên trong lần lót chá»— để tá» giấy bạc. Anh lấy ngón tay khẽ đẩy tá» giấy bạc qua lần bông, tá»›i cái lá»— nhá» mà anh đã khoét và khâu lược lại và i mÅ©i. Khi tá» giấy bạc chạm và o cái lá»— nhá», anh lấy móng tay khẽ kéo chỉ, ná»›i rá»™ng ra, gấp tá» giấy bạc nhá» lại theo chiá»u dà i, rồi rút nó ra khá»i lá»—. Hai rúp. Tá» giấy bạc đã cÅ©, không còn kêu sá»™t soạt.
Trong phòng lúc đó có tiếng ngÆ°á»i kêu lên :
- Anh tưởng thằng già râu khốn nạn thÆ°Æ¡ng anh lắm hả! Äến em ruá»™t nó mà nó còn không tin, nữa là cái đồ quê mùa dốt nát nhÆ° anh!
Ở trong trại khổ sai được cái sÆ°á»›ng là tha hồ tá»± do phát ngôn. Chứ ở trại Uct-Izma, chỉ cần thầm thì vá»›i nhau rằng ở bên ngà i đến diêm cÅ©ng không có bán, láºp tức sẽ được nghỉ trong nhà đá và lÄ©nh thêm má»™t hạn mÆ°á»i năm nữa. Còn đây, có gà o toáng lên vá» bất cứ Ä‘iá»u gì cÅ©ng chẳng có ma “ăng ten†nà o Ä‘i bẩm báo, bá»n an ninh cÅ©ng phẩy tay.
Có Ä‘iá»u, là m quái gì có thá»i gian mà nói vá» Ä‘iá»u ná», Ä‘iá»u kia.
- Ê, sao Ä‘ong lá»ng thế hả? - Sukhov cà u nhà u.
- Äược rồi, được rồi, thêm cho đây nà y! - Tên Latvi bá» thêm mấy sợi lên phÃa trên.
Sukhov rút cái túi đựng thuốc để bên trong cái túi nhỠanh khâu thêm và o bên trong áo khoác, đổ thuốc và o.
- Thôi được, cho má»™t cốc nữa - Sukhov quyết định, anh không hút thá» nữa, vì không muốn hút Ä‘iếu thuốc Ä‘áºm đà đầu tiên trong khi chạy há»™c tốc vá» Ä‘á»™i mình.
Anh tiếp tục cò kè vá»›i tên Latvi, rồi đổ nốt cốc thứ hai và o túi, trả hai rúp, gáºt đầu chà o hắn rồi Ä‘i ra. Vừa bÆ°á»›c ra tá»›i sân anh co cẳng chạy vá» trại của mình để bắt kịp lúc Sezar mang gói đồ tiếp tế vá».
NhÆ°ng lúc đó Sezar đã ngồi trên giÆ°á»ng tầng má»™t của mình và ngó chăm chăm và o đống đồ. Hắn bầy tất cả các thứ vừa nháºn được ra giÆ°á»ng và trên nóc cái tủ con đầu giÆ°á»ng. Chỉ có Ä‘iá»u chá»— đó hÆ¡i bị tối vì ánh sáng đèn trần đã bị giÆ°á»ng của Sukhov cản lại. Sukhov khom mình lách và o giữa giÆ°á»ng của Sezar và giÆ°á»ng của ông trung tá. Anh chìa xuất bánh mì bữa tối cho Sezar :
- Bánh của anh đây, Sezar Markovich.
Anh không nói: “Sao, nháºn được rồi à ?â€, là bởi vì câu đó ngụ ý rằng anh đã xếp hà ng há»™ và bây giá» anh có quyá»n nháºn phần của mình. Anh hiểu mình có quyá»n, song anh không phải hạng bòn mót, dù đã ở tù tá»›i tám năm - và cà ng ở trong tù lâu anh cà ng cố giữ bằng được nguyên tắc của mình.
Tuy nhiên, anh chẳng thể nà o ra lệnh cho đôi mắt của mình. Mắt anh, mắt ngÆ°á»i tù khổ sai, nhanh nhÆ° mắt diá»u, loáng má»™t cái đã nhìn thấy hết những thứ mà Sezar bầy la liệt trên giÆ°á»ng, trên nóc tủ. Và mặc dù có những gói giấy má»›i mở ná»a chừng, những cái bao chÆ°a rạch, nhÆ°ng thoáng nhìn và đánh hÆ¡i, Sukhov biết liá»n Sezar đã nháºn được giò, sữa há»™p, cá xông khói, mỡ lợn muối, bánh mì sấy để dà nh được, bÃch quy có mùi vị khác, hai kilô Ä‘Æ°á»ng viên, có gói gì đó trông giống nhÆ° gói bÆ¡ tÆ°Æ¡i, rồi thuốc lá và ống tẩu, còn nữa, còn nữa.
Anh đã trông thấy tất cả ngần ấy thứ chỉ trong má»™t khoảnh khắc ngắn ngủi khi anh nói câu: “Bánh mì của anh đây, Sezar Markovichâ€.
Sezar thì cứ mê mẩn, mụ mẫm cả ngÆ°á»i, hệt nhÆ° kẻ say (ai nháºn được thá»±c phẩm tiếp tế cÅ©ng Ä‘á»u rÆ¡i và o tâm trạng tÆ°Æ¡ng tá»±). Hắn phẩy tay vá» phÃa mấy miếng bánh mà Sukhov chìa ra :
- Cứ giữ lấy, Ivan Denhisych!
Má»™t bát súp vá»›i hai trăm gram bánh - cả má»™t bữa tối đầy đủ. Äối vá»›i Sukhov đó là phần thưởng lá»›n cho cái công xếp hà ng của anh rồi. Ngay láºp tức Sukhov gạt phăng cái ý nghÄ© rằng anh có thể được má»™t chút gì đó trong cái đống đồ của Sezar. Không gì tệ hÆ¡n là hà nh hạ cái dạ dầy vì những chuyện chả ra đâu và o đâu.
Mình còn có bốn trăm gram bánh, cá»™ng vá»›i hai trăm gram của Sezar, lại còn gần hai trăm gram nữa giấu trong đệm - thế đủ rồi. Hai trăm gram mình sẽ gặm bây giá», sáng mai được nháºn năm trăm năm mÆ°Æ¡i gram nữa, bốn trăm gram nà y mình mang Ä‘i là m - sống thế má»›i là sống chứ! Còn chá»— giấu ở trong đệm hãng cứ để đấy. CÅ©ng may mà mình kịp khâu nó và o, chứ nhÆ° thằng cha ở Ä‘á»™i 75 đấy, để ở trong tủ, khóa hẳn hoi, bây giá» có mà kiện lên Xô Viết Tối Cao!
Có nhiá»u ngÆ°á»i tưởng rằng ngÆ°á»i nháºn được đồ tiếp tế nhÆ° má»™t cái túi thắt miệng, cứ việc mở ra là xin được. NhÆ°ng xét cho cùng, thì đồ đến rồi đồ lại Ä‘i. Äôi khi, trÆ°á»›c khi nháºn được đồ tiếp tế, má»™t số ngÆ°á»i đã chẳng mừng húm khi mót được chút cháo thừa, hoặc có bị bắn bá» cÅ©ng cố mà hút cho bằng hết mẩu thuốc nhặt được. Váºy mà khi nháºn được đồ chẳng lẽ lại không biếu ông giám thị, anh Ä‘á»™i trưởng, cả tay là m trá»±c tiếp ở chá»— cấp phát? Mà tên nà y, nếu không được gì, thì lần sau cứ đợi đấy, đồ gá»i đến nhÆ°ng cả tuần sau cÅ©ng không có tên trong danh sách. Khi mang đồ đến nhà kho để gá»i (phần khá»i mất cắp, phần khá»i bị trấn và phần vì thủ trưởng đã ra lệnh) - sáng mai, trÆ°á»›c giá» Ä‘iểm danh, Sezar cÅ©ng phải mang tá»›i đó để gá»i - cÅ©ng lại phải cúng cho thằng cha phụ trách ở đấy má»™t phần khá, bằng không hắn gáºm dần gáºm mòn của mình cÅ©ng chết. Cả ngà y hắn ngồi ở đó, giống nhÆ° con chuá»™t gặm nhấm thá»±c phẩm của ngÆ°á»i khác, có mà tin hắn được khối! Rồi còn phải thưởng công cho những ngÆ°á»i, nhÆ° Sukhov chẳng hạn, và nếu muốn nháºn được mấy thứ quần áo mà ta giặt ở nhà tắm công cá»™ng được sạch sẽ, tinh tÆ°Æ¡m, xếp gá»n gà ng, thì cÅ©ng phải dúi cho bá»n ngÆ°á»i ở đó chút đỉnh. CÅ©ng còn phải biếu mấy cha há»›t tóc nữa chứ, bằng không hắn sẽ không chùi con dao cạo lên miếng vải giấy của hắn, mà chùi thẳng và o đầu gối để trần của ta, nhiá»u thì không có, nhÆ°ng cÅ©ng phải và i ba Ä‘iếu thuốc. Rồi còn Ban Văn hóa Giáo dục, cÅ©ng phải tÃnh đến để thÆ° của ta chúng để riêng ra, không là m mất. Còn nếu muốn được má»™t ngà y nằm khểnh trên giÆ°á»ng mà nghỉ ngÆ¡i thì phải mang biếu ông đốc tá» thứ gì đó. Rồi còn cả tay hà ng xóm dùng chung vá»›i ta cái tủ nhỠđầu giÆ°á»ng, nhÆ° ông trung tá vá»›i Sezar chẳng hạn, là m sao lại không cho được, là vì hắn sẽ đếm từng miếng ta bá» và o miệng, cho nên, đến má»™t kẻ bần tiện nhất cÅ©ng không thoát được, vẫn phải bấm bụng mà cho hắn.
Vì thế cứ kệ cho má»i ngÆ°á»i ghen ghét, tị nạnh, những kẻ đứng núi nà y trông núi ná», chứ Sukhov thì trải Ä‘á»i quá rồi, anh hiểu rằng tuyệt không được ăn không của ai cái gì.
Anh tháo ủng và leo lên giÆ°á»ng của mình, rút từ trong bao tay miếng sắt, ngắm nghÃa nó. Anh tÃnh ngà y mai sẽ cố kiếm má»™t hòn đá mà i tháºt tốt và sẽ mà i miếng sắt nà y thà nh má»™t con dao nhá» dùng cho việc sá»a chữa giầy dép. Mất khoảng ba bốn ngà y gì đó, chịu khó mà i và o sáng sá»›m và buổi tối, anh sẽ có má»™t con dao nhá» có lưỡi sắc và cong. NhÆ°ng từ giá» cho đến mai anh phải giấu miếng sắt mẻ nà y Ä‘i đã. Anh sẽ nhét nó và o giữa thanh đòn ngang và tấm gá»— giÆ°á»ng. Và trong lúc ông trung tá chÆ°a Ä‘i nằm (anh không muốn bụi rÆ¡i xuống mặt ông), anh kéo tấm nệm nhồi không phải phoi bà o, mà là mùn cÆ°a nặng chình chịch lên và giấu miếng sắt.
Những ngÆ°á»i hà ng xóm của anh nằm phÃa trên: anh chà ng Tẩy lá»… Aliosa và cặp Estoni nằm trên giÆ°á»ng kế bên. Song Sukhov không ngại há».
Fechiukov Ä‘i ngang qua phòng, khóc rÆ°ng rức. Vai hắn so lại, môi chảy máu. Chắc hắn lại bị tẩn ở trong nhà ăn vì tá»™i già nh nhau bát để liếm. Không nhìn ai và cÅ©ng chẳng cần giấu những giá»t nÆ°á»›c mắt, hắn Ä‘i ngang qua Ä‘á»™i, leo lên giÆ°á»ng của mình, vùi mặt xuống đệm. Xét cho cùng, hắn cÅ©ng tháºt đáng thÆ°Æ¡ng. Chắc hắn không sống nổi cho tá»›i khi mãn hạn. Hắn không biết cách sống.
Vừa lúc ông trung tá xuất hiện, phấn khởi, tay xách má»™t cà mèn trà hãm đặc biệt. Trong trại có đặt hai thùng gá»— Ä‘á»±ng nÆ°á»›c trà , song đó là thứ trà gì váºy? Nó âm ấm và cÅ©ng có mà u của nÆ°á»›c trà , song nhạt thếch, lại bốc mùi gá»— mục do cái thùng đã tã thôi ra. Chứ thứ trà mà Buinovski vừa pha, là trà xin được của Sezar, trà thứ thiệt, ông bá» và o cà mèn và chạy Ä‘i đổ nÆ°á»›c sôi. Ông trung tá phởn ra mặt, thu xếp mặt tủ và đặt cà mèn trà quý giá lên đó.
- Tà nữa thì bá»ng tay vì cái vòi nÆ°á»›c sôi! - Ông khoái trá khoe khoang.
Ở phÃa dÆ°á»›i Sezar bà y các thức ăn của hắn lên những tá» giấy trải ra trên giÆ°á»ng. Sukhov đặt tấm nệm xuống để khá»i phải nhìn thấy những thứ đó mà thêm não ruá»™t.
Song má»™t lần nữa không có Sukhov là không xong việc. Sezar đứng dáºy giữa hai bên giÆ°á»ng, nhìn chằm chằm Sukhov, mắt nháy nháy :
- Ivan Denhisych! Cho tôi mượn Cái mÆ°á»i ngà y của anh vá»›i!
Cái mÆ°á»i ngà y đây là con dao dÃp nhá» của Sukhov. Anh cÅ©ng lại giấu nó ở khe ván giÆ°á»ng dÆ°á»›i tấm nệm. Trông chả nhỉnh hÆ¡n ngón tay út mấy tÃ, nhÆ°ng cắt được cả miếng ba dá»i dầy cỡ năm đốt ngón tay. ChÃnh Sukhov là m con dao nà y và luôn mà i nó sắc bén.
Anh lại mò tay xuống phÃa dÆ°á»›i đệm, rút con dao ra rồi Ä‘Æ°a cho Sezar. Sezar gáºt đầu và ngồi khuất xuống phÃa dÆ°á»›i.
Có má»™t con dao nhÆ° thế cÅ©ng kiếm chác được chút đỉnh. NhÆ°ng nó cÅ©ng có giá của mình. Chỉ cần lá»™ ra là mÆ°á»i ngà y nằm nhà đá nhÆ° bỡn. ChÃnh vì váºy phải là kẻ không còn tÃnh ngÆ°á»i má»›i có thể: cho bá»n nà y mượn con dao để bá»n nà y cắt giò, còn đẳng ấy hả, đút phân và o mồm đằng ấy nhé.
Thế là bây giỠSezar lại nợ anh nữa rồi.
Xong xuôi các khoản bánh biếc, dao diếc, lúc nà y Sukhov má»›i lôi cái túi Ä‘á»±ng thuốc lá ra. Việc đầu tiên anh nhón lấy Ãt sợi thuốc vừa đủ má»™t Ä‘iếu mà anh đã vay buổi sáng, Ä‘Æ°a trả cho tên Etoni phÃa giÆ°á»ng bên, nói: “Cám Æ¡nâ€.
Tên Estoni nhà nh môi ra, trông nhÆ° cÆ°á»i. Hắn lẩm bẩm cái gì đó vá»›i tay đồng hÆ°Æ¡ng thân tÃn và hai ngÆ°á»i quấn má»™t Ä‘iếu hút thá» xem thuốc của Sukhov ra là m sao.
Cứ thá» thoải mái, thuốc của má»— đây chất lượng đâu kém thuốc các ngÆ°á»i. Sukhov cÅ©ng tÃnh hút thá» má»™t Ä‘iếu, song cái đồng hồ bên trong anh nó báo vá»›i anh rằng chỉ tà nữa thôi là tá»›i giá» Ä‘iểm danh ban đêm. Äây chÃnh là thá»i Ä‘iểm bá»n giám thị Ä‘i rình mò khắp các trại xá. Nếu muốn hút thuốc, thì ra ngoà i hà nh lang mà hút, nhÆ°ng Sukhov lại không muốn ra, ở trên giÆ°á»ng tầng trên của mình anh cảm thấy ấm hÆ¡n. Trong trại xá vẫn chẳng hỠấm hÆ¡n chút nà o, vẫn những đám băng trông nhÆ° mà ng nhện bám trên trần. NhÆ°ng lúc nà y xem ra vẫn còn chịu được, chứ đến đêm cứ gá»i là run bần báºt vì lạnh.
Sukhov lấy khoanh bánh mì hai trăm gram bắt đầu bẻ từng miếng nhá» bá» và o miệng và lắng nghe cuá»™c trà đà m ở phÃa dÆ°á»›i giữa ông trung tá và Sezar.
- Ăn đi, trung tá, ăn đi, cứ tự nhiên! Cầm lấy miếng cá hun khói nà y, cả giò nữa nà y.
- Cám ơn, tôi đang ăn đây.
- Lấy bÆ¡ mà phết bánh mì. Bánh mì gối Moscva chÃnh hiệu đấy!
- Ãi chà chà , không thể tin được ở má»™t nÆ¡i nà o đó ngÆ°á»i ta vẫn là m bánh mì gối. Anh biết không, bữa tiệc ê há» bất ngá» nà y là m tôi nhá»› tá»›i má»™t chuyện. Lần ấy tôi tá»›i Arkhanghelsk...
Tiếng ồn ở ná»a bên kia trại xá có tá»›i cả trăm giá»ng, nhÆ°ng Sukhov Sukhov vẫn nghe được tiếng kẻng ở bên ngoà i. ChÆ°a má»™t ai nghe thấy cả. Và Sukhov còn nhìn thấy Kurnosenski, má»™t tay giám thị trẻ măng, ngÆ°á»i nhá» thó, có bá»™ mặt hồng hà o. Hắn nắm trong tay má»™t tá» giấy, và cứ nhìn cái cách hắn Ä‘i và o rõ rà ng hắn tá»›i trại không phải để bắt những ngÆ°á»i hút thuốc trá»™m trong phòng hay Ä‘uổi phạm ra ngoà i để kiểm tra, mà là tìm ai đó.
Kurnosenski rà soát lại trên tá» giấy và há»i :
- Một lẻ bốn ở đâu?
- Ở đây. - Má»i ngÆ°á»i đáp lại.
Cặp Estoni vội dụi điếu thuốc, giấu đi và lấy tay xua khói.
- Còn đội trưởng đâu?
- Anh cần gì? - Turin nằm trên giÆ°á»ng, chỉ đặt má»™t chân xuống sà n.
- Mấy ngÆ°á»i trong Ä‘á»™i anh đã viết tÆ°á»ng trình chÆ°a?
- HỠđang viết! - Turin khẳng định một cách chắc chắn.
- Äáng ra phải ná»™p rồi chứ.
- Khốn nhÆ°ng há» Ãt há»c, nên viết cÅ©ng khó khăn lắm. (Äó là đội trưởng nói vá» Sezar và ông trung tá. Äá»™i trưởng cừ ra phết, bất cứ lúc nà o cÅ©ng đối đáp đâu ra đấy). Vá»›i lại là m gì có bút, má»±c cÅ©ng chả có.
- Phải có chứ.
- Nhưng bị tước mất rồi!
- Liệu cái mồm, Ä‘á»™i trưởng, ông mà nói lắm, tôi cho ông ngồi nhà đá đấy! - Kurnosenki dá»a nạt, song không tá» ra tức giáºn - Là m thế nà o thì là m, sao cho sáng mai, trÆ°á»›c giá» Ä‘iểm danh, mấy tá» trình phải nằm trên phòng giám thị rồi! Và phải viết rằng mấy cái đồ không được phép dùng ấy đã Ä‘em ná»™p và o kho đồ cá nhân rồi, rõ chÆ°a?
- Rõ.
(“Lão trung tá thoát rồi†- Sukhov nghĩ bụng. Còn bản thân trung tá thì chẳng nghe thấy gì, còn mải ăn giò và đấu hót).
- Còn má»™t việc nữa. - Tên giám thị nói tiếp - Äá»™i anh có ai là S-311 không?
- Còn phải xem danh sách đã. - Äá»™i trưởng đáp, cố ý lần chần - Ai mà nhá»› hết nổi mấy cái con số chó đẻ ấy (Ä‘á»™i trưởng vá» vịt cốt cứu Buinovski không phải và o nhà đá đêm nay, kéo dà i thá»i gian cho tá»›i sáng mai, trÆ°á»›c giá» Ä‘iểm danh).
- Buinovski có đây không?
- Gì váºy? Tôi đây! - Trung tá lên tiếng từ phÃa dÆ°á»›i giÆ°á»ng của Sukhov. Có những loại ngÆ°á»i nhanh nhẩu Ä‘oảng nhÆ° thế đấy!
- Anh phải không? Ờ, đúng rồi, S-311. Äi!
- Äi đâu?
- Tự anh biết.
Ông trung ta thở dà i đánh thượt, miệng là u bà u. Lúc nà y, đối vá»›i ông dong má»™t chiến hạm chạy trên biển và o đêm giông bão chắc còn dá»… hÆ¡n là dứt ra khá»i cuá»™c chuyện trò vá»›i bè bạn để và o nằm má»™t mình trong cái xà lim lạnh buốt đó.
- Bao nhiêu ngà y váºy? - Ông trung tá há»i, giá»ng đã hạ.
- MÆ°á»i. Nhanh lên nà o!
Cùng lúc đó bá»n cần vụ réo lên :
- Kiểm tra! kiểm tra! tất cả ra ngoà i!
Như thế có nghĩa viên giám thị được cỠxuống để kiểm tra phạm đã có mặt ở trại rồi.
Ông trung tá ngoái lại - mang áo bông Ä‘i chăng? NhÆ°ng chắc chúng sẽ lá»™t ngay, chỉ để lại áo trấn thủ thôi. Äà nh mặc nhÆ° thế nà y mà đi váºy. Ông trung tá những tưởng Volkovoi đã quên (Volkovoi chẳng quên ai và cái gì bao giá») và tha cho mình, nên ông cÅ©ng chẳng chuẩn bị giấu thuốc lá cho mình nữa. Bây giá» mà cầm ở tay sẽ bị tịch thu tức khắc lúc há» khám xét trÆ°á»›c khi quẳng ông và o nhà đá.
Tuy nhiên, trong lúc ông đội mũ, Sezar đã kịp dúi cho ông và i điếu.
- Thôi, tạm biệt anh em. - Trung tá buồn rầu gáºt đầu chà o anh em trong Ä‘á»™i và đi theo viên giám thị.
Mấy ngÆ°á»i gá»i vá»›i theo ông, ngÆ°á»i thì bảo hãy giữ vững tinh thần, kẻ bảo đừng thối chÃ, - thì còn biết nói gì hÆ¡n nữa? ChÃnh anh em Ä‘á»™i 104 đã xây khu xà lim đó, nên há» thông thuá»™c lắm: bốn bức tÆ°á»ng đá, sà n xi măng, không có lấy má»™t lá»— cá»a sổ, có lò sưởi đấy, song cÅ©ng chỉ đủ là m tan lá»›p băng đóng trên trần nhà khiến cho nÆ°á»›c chảy thà nh vÅ©ng Ä‘á»ng ở sà n. Ngủ trên tấm phản trần, không chăn má»m, đệm gối, răng đánh cầm cáºp suốt đêm. Bánh mì má»™t trăm bảy mÆ°Æ¡i lăm gram má»—i ngà y và súp nóng chỉ ngà y thứ ba, ngà y thứ sáu và ngà y thứ chÃn má»›i được húp.
MÆ°á»i ngà y đêm! MÆ°á»i ngà y đêm ngồi từ đầu đến cuối trong xà lim đá cÅ©ng có nghÄ©a cả cuá»™c Ä‘á»i còn lại sẽ phải lê lết vá»›i bệnh táºt. Mà nếu sống sót, thì bệnh ho lao cÅ©ng vÄ©nh viá»…n cá»™t chặt ta và o giÆ°á»ng bệnh viện.
Còn ngÆ°á»i nà o bị cầm cố trong xà lim mÆ°á»i lăm ngà y thì coi nhÆ° rồi Ä‘á»i - chỉ còn biết ngáºm cÆ°á»i dÆ°á»›i ba thÆ°á»›c đất.
Khi còn sống trong trại hãy mau mắn cầu nguyện sao cho không rơi và o cái địa ngục trần gian ấy.
- Có định ra không thì bảo, tôi đếm đến ba! - Tên trưởng trại xá gầm lên - Sau ba tiếng ai không ra, tôi sẽ ghi tên báo cáo lên công dân giám thị!
Trưởng trại là kẻ khốn nạn nhất hạng. Cùng bị giam giữ vá»›i anh em tù mà lúc nà o hắn cÅ©ng lên mặt thủ trưởng, chẳng kiêng nể má»™t ai. Ngược lại, ai cÅ©ng sợ hắn. Nếu không mách vá»›i giám thị, thì hắn cÅ©ng thụi ta và o mặt. Hắn được coi là tà n phế vì mất má»™t ngón tay trong cuá»™c ẩu đả, còn nhìn bản mặt hắn - rõ là giống côn đồ. Mà hắn đúng là côn đồ thứ thiệt, mang án hình sá»±, nhÆ°ng không hiểu sao ngÆ°á»i ta lại xá» hắn theo luáºt 58/14, chÃnh vì thế mà hắn rÆ¡i và o trại khổ sai nà y.
Hắn không nói rỡn, bây giỠhắn sẽ ghi tên ta và o giấy, báo cáo lên giám thị, ta sẽ lĩnh đủ hai ngà y theo chế độ: ban ngà y là m việc khổ sai, đêm và o nằm nhà đá.
Chỉ tá»›i lúc nà y anh em má»›i lục tục cháºm chạp lê bÆ°á»›c ra cá»a, chá»— đứng túm tụm lại, chá»— nhảy từ các giÆ°á»ng tầng xuống trông nhÆ° bầy gấu và ai cÅ©ng nhao ra phÃa cá»a hẹp.
Sukhov tay cầm Ä‘iếu thuốc đã cuá»™n từ lâu, Ä‘iếu thuốc anh thèm muốn chết, khéo léo nhảy xuống đất, xá» hai chân và o ủng và định Ä‘i ra, song lại thấy tá»™i nghiệp cho Sezar. Anh đâu muốn kiếm chác gì ở hắn, mà lúc nà y chỉ thấy thÆ°Æ¡ng hắn thá»±c sá»±: thằng cha nà y quá chăm lo cho bản thân. Hắn chả hiểu Ä‘á»i gì cả - nháºn được đồ tiếp tế thì chá»› nên bầy hết cả ra đấy mà ngắm. Tốt nhất nên gá»i và o kho trÆ°á»›c giá» kiểm soát ban đêm. Ä‚n thì lúc nà o chả được. Bây giá» hắn là m thế nà o vá»›i đống đồ bầy la liệt ra nhÆ° thế? Cho tất cả và o má»™t chiếc bao rồi mang ra chá»— xếp hà ng - chỉ tổ là m trò cÆ°á»i cho năm trăm con ngÆ°á»i trong trại. NhÆ°ng nếu để lại, thì chÆ°a đầy má»™t giỠđồng hồ kiểm tra con số, kẻ nà o chạy vá» chá»— trÆ°á»›c, kẻ ấy sẽ nẫng cái bao ngay. (Ở trại Ust-Izma còn tệ hại hÆ¡n. Bá»n lÆ°u manh bao giá» cÅ©ng Ä‘i là m vá» trÆ°á»›c và khi anh em mò được tá»›i phòng thì đồ đạc đã bị chúng dá»n sạch sẽ rồi).
Sukhov nhìn thấy Sezar lúng ta lúng túng với các gói thức ăn, song đã muộn mất rồi. Hắn đang nhét giò và mỡ muối và o trong áo, cố cứu vãn được cái gì hay cái ấy.
Sukhov thấy thương hại, bèn bà y cách cho hắn :
- Cứ ngồi tại chá»—, Sezar Markovich, chá» cho tá»›i ngÆ°á»i cuối cùng, ngồi và o chá»— tối ấy và chá» cho ngÆ°á»i sau cùng Ä‘i ra. Khi bá»n giám thị sục sạo các giÆ°á»ng thì hãy Ä‘i ra. Nếu chúng nhìn thấy, nhá»› bảo là bị ốm. Còn tôi sẽ chạy ra trÆ°á»›c tiên và quay trở và o trÆ°á»›c tiên. Cứ thế...
Nói rồi anh co cẳng chạy ra ngoà i.
Thoạt đầu Sukhov phải khó nhá»c lắm má»›i chen qua được đám đông (tay lại còn phải giữ cho Ä‘iếu thuốc không bị bẹp). Trong hà nh lang chung cho cả hai khối của trại xá và trÆ°á»›c cá»a ra và o, không ai muốn là ngÆ°á»i đầu tiên bÆ°á»›c ra cả, má»™t lÅ© ma lanh, mà cứ bám riết lấy hai bên tÆ°á»ng, chỉ chừa lại má»™t lối nhá» vừa má»™t ngÆ°á»i Ä‘i: muốn thì cứ việc ra ngoà i trá»i lạnh, các bố cứ đứng ở đây cho ấm cái đã. Cả ngà y phÆ¡i mặt ra băng giá, bây giá» lại đứng thêm mÆ°á»i phút nữa cho chết rét chắc? Chả dại. Thằng nà o muốn chết, cho chết. Cánh tá»› chá» thêm Ãt lâu nữa!
Giá phải lần khác thì Sukhov cÅ©ng cố bám lấy tÆ°á»ng đấy, nhÆ°ng lần nà y anh vá»t ngay ra ngoà i cá»a, lại còn réo lên ầm Ä© :
- Sợ gì chứ lÅ© ngốc? Chả lẽ chÆ°a thấy cái lạnh Siberi bao giá» chắc. Ra ngoà i nà y mà sưởi mặt trá»i của sói! Ông anh, cho xin tà lá»a!
Anh châm thuốc ở trÆ°á»›c cá»a ra và o rồi bÆ°á»›c xuống báºc thá»m trại. “Mặt trá»i của sói†- ở quê Sukhov ngÆ°á»i ta gá»i đùa nhÆ° váºy để ám chỉ mặt trăng.
Trăng đã lên tháºt cao! chỉ chút nữa thôi là tá»›i đỉnh Ä‘iểm, bầu trá»i bà ng bạc phá»›t mà u lá cây, những ngôi sao tháºt tá», nhÆ°ng thÆ°a thá»›t. Tuyết lấp lánh, những bức tÆ°á»ng của trại xá cÅ©ng trắng xoá, vì thế nên ánh sáng của những ngá»n đèn chiếu trong trại không còn chói gắt nữa.
Ở trại đằng kia, phÃa trÆ°á»›c cá»a, Ä‘em sáºm má»™t dòng ngÆ°á»i Ä‘ang xếp hà ng. Cả trại khác nữa, cÅ©ng thế. Từ trại nà y tá»›i trại kia tiếng chuyện trò thÆ°a thá»›t, chỉ thấy tiếng những bÆ°á»›c chân dẫm tuyết lạo xạo.
TrÆ°á»›c cá»a báºc thá»m, mặt hÆ°á»›ng và o cá»a trại xá, đã có năm ngÆ°á»i xếp thà nh hà ng. PhÃa sau có ba ngÆ°á»i, Sukhov nháºp và o Ä‘á»™i năm ngÆ°á»i thứ hai nà y. Äã có mấy lát bánh mì và o bụng, miệng lại phì phèo Ä‘iếu thuốc, đứng ở ngoà i nà y cÅ©ng không đến ná»—i nà o. Thuốc hút được. Tên Latvi không bịp mình, vừa Ä‘áºm lại vừa thÆ¡m.
Má»i ngÆ°á»i bÆ°á»›c dần ra ngoà i, bây giỠđã có hai, ba hà ng năm ngÆ°á»i rồi. Những ai ra xếp hà ng trÆ°á»›c, lúc nà y nổi cáu: bá»n khốn còn đứng bám tÆ°á»ng là m cái gì chứ, định cho bố chúng nó chết rét ngoà i nà y chắc.
Không má»™t ai trong đám phạm nhìn thấy đồng hồ trong thá»i gian ở tù. Mà há» cần quái gì đồng hồ. Phạm chỉ cần biết đã sắp tá»›i hiệu lệnh báo thức chÆ°a? Còn bao lâu nữa thì tá»›i giá» Ä‘iểm danh? Sắp ăn trÆ°a, ăn tối chÆ°a? Sắp tá»›i giá» tắt đèn chÆ°a?
Há» bảo giá» Ä‘iểm danh ban đêm và o lúc chÃn giá». Ấy là nói thế, chứ không bao giá» nó kết thúc và o lúc chÃn giá», thÆ°á»ng chúng kiểm tra tá»›i lần thứ hai, thứ ba và trÆ°á»›c mÆ°á»i giỠđừng hòng mà được ngủ. Còn kẻng báo thức há» bảo và o năm giá» sáng, thì cÅ©ng chỉ biết thế. Chả trách cái tên ngÆ°á»i MonÄ‘avi đã lăn ra ngủ quên trÆ°á»›c giá» nghỉ. NÆ¡i nà o có chá»— sưởi ấm là phạm ta lăn ra mà ngủ ngay được. Trong tuần được ngủ quá Ãt, thế cho nên và o ngà y chủ nháºt không phải Ä‘i là m toà n trại xá lăn ra ngủ nhÆ° chết cả lượt.
Má»i ngÆ°á»i Ä‘ang đổ xuống báºc thá»m. Bá»n giám thị cùng thằng trưởng trại, rặt má»™t lÅ© súc váºt, Ä‘ang đá Ä‘Ãt há».
- Sao nà o? - Những ngÆ°á»i xếp hà ng đầu la ó chá»i bá»›i - Chúng bay tưởng chúng bay khôn lắm hả, lÅ© khốn nạn? Tưởng lấy *** mà đánh thà nh bÆ¡ được đấy hả? Ra ngoà i nà y ngay từ đầu, thì có phải xong rồi không.
Toà n trại đã ra hết bên ngoà i. Bốn trăm con ngÆ°á»i - tám mÆ°Æ¡i hà ng năm ngÆ°á»i đứng nối Ä‘uôi nhau. NhÆ°ng cÅ©ng chỉ ở phÃa trên hà ng ngÅ© còn tá» chỉnh, phÃa dÆ°á»›i Ä‘uôi má»i ngÆ°á»i đứng túm tụm, chả ra hà ng ra lối.
- Ở dÆ°á»›i kia, xếp hà ng và o! - Tên trưởng trại gà o lên từ trên báºc thá»m.
Nhưng còn lâu chúng mới nghe, lũ quỷ sứ, đồ củ chuối!
Sezar bÆ°á»›c ra khá»i cá»a, so vai rụt cổ, cố là m ra vẻ Ä‘au yếu. Äằng sau hắn là hai tên cần vụ ở ná»a bên kia của trại chÃn, và hai tên ở ná»a trại bên nà y, cùng vá»›i má»™t tên thá»t nữa. Chúng là m thà nh hà ng năm ngÆ°á»i đầu tiên, chÃnh vì thế Sukhov thà nh ra đứng ở hà ng năm ngÆ°á»i thứ ba. Chúng Ä‘uổi Sezar xuống phÃa cuối.
Tên giám thị bước ra ngoà i hiên.
- X ế p h à n g n ă m! - Hắn gà o những ngÆ°á»i ở dÆ°á»›i Ä‘uôi, giá»ng hắn khá»e tháºt.
- X ế p h à n g n ă m! - Trưởng trại gà o theo, giá»ng còn khá»e hÆ¡n.
NhÆ°ng bá»n dÆ°á»›i đó vẫn không chịu hiểu, đồ củ chuối!
Tên trưởng trại tức Ä‘iên ngÆ°á»i, vá»t xuống phÃa dÆ°á»›i, chá»i bá»›i om xòm, đánh đấm túi bụi.
NhÆ°ng xem hắn đánh những ai, rặt bá»n thỠđế.
Cuối cùng đâu cÅ©ng và o đấy. Hắn quay trở lại bắt đầu đếm cùng bá»n giám thị :
- Má»™t! Hai! Ba!
Hà ng nà o Ä‘iểm xong, láºp tức má»i ngÆ°á»i ba chân bốn cẳng chạy vá»™i và o trong trại xá. Thế là xong má»™t ngà y vá»›i các sếp!
Xong có nghÄ©a là không phải đếm lại lần thứ hai. Bá»n óc bã Ä‘áºu nà y, trán thì trông rõ rá»™ng mà còn ngu hÆ¡n bất cứ thằng chăn cừu nà o. Thằng chăn cừu tuy thất há»c, chỉ biết chăn cừu thôi, song trên Ä‘Æ°á»ng vá» cÅ©ng còn biết thiếu đủ ra sao. Mấy tên khốn nà y có mà nhồi và o đầu cÅ©ng chỉ đến thế.
Mùa đông năm ngoái trong trại lại còn không có lấy nổi má»™t cái lò sấy giầy nà o, cho nên phạm phải để lại ủng của mình trong phòng cả đêm. Äã thế còn bị Ä‘uổi ra ngoà i kiểm tra tá»›i ba bốn báºn. ChÃnh vì váºy há» chả thèm mặc quần áo cho tá» tế, cứ thế quấn chăn và o ngÆ°á»i rồi ra xếp hà ng. Tá»›i năm nay ngÆ°á»i ta cho xây và i cái lò. Không phải cho tất cả các Ä‘á»™i má»™t lúc, song cứ đôi ba ngà y các Ä‘á»™i lần lượt thay nhau sấy. Bởi thế, nên hồi nà y, khi nà o phải đếm lại, chúng để anh em ở bên trong trại, chỉ xua từ ná»a trại nà y sang ná»a trại kia thôi.
Sukhov chạy và o bên trong, tuy không phải ngÆ°á»i đầu tiên, nhÆ°ng mắt anh không rá»i tên phạm chạy và o trÆ°á»›c. Chạy tá»›i giÆ°á»ng của Sezar anh ngồi xuống, cởi ủng ra, leo lên má»™t chiếc giÆ°á»ng gần lò sưởi, đặt đôi ủng của mình lên đó. Ở đây ai đến trÆ°á»›c thì hưởng trÆ°á»›c. Sau đó anh quay lại giÆ°á»ng Sezar, ngồi xếp chân bằng tròn trên đó, má»™t mắt để ý không cho tên nà o ở phÃa dÆ°á»›i thò tay lên thó đồ của hắn, má»™t mắt canh chừng không cho tên nà o đẩy đôi ủng của anh ra để chiếm chá»—.
- Nà y! - Anh buá»™c phải hét toáng lên - Mà y, thằng tóc Ä‘á» kia! Muốn được nện ủng và o mặt hả? Cứ việc đặt ủng của mình và o, nhÆ°ng đừng có Ä‘á»™ng đến của ngÆ°á»i khác!
Phạm lÅ© lượt đổ trở lại trại xá. Ở Ä‘á»™i 20 má»i ngÆ°á»i hò nhau :
- Äem ủng Ä‘i sấy!
Bây giá» ngÆ°á»i ta thả há» ra để Ä‘i sấy ủng, rồi khóa cá»a lại. Má»™t lát sau những ngÆ°á»i nà y chạy vá», đấm cá»a thình thình :
- Công dân giám thị Æ¡i, mở cá»a cho chúng tôi vá»›i!
NhÆ°ng bá»n giám thị đã Ä‘i lên trung tâm để Ä‘á» sổ sách vá»›i phòng tà i vụ xem có thằng tù nà o chạy trốn hay không.
Hôm nay Sukhov cóc thèm để ý đến mấy việc nà y. Kìa Sezar Ä‘ang Ä‘i vá» giữa hai hà ng giÆ°á»ng, miệng suýt xoa :
- Cám ơn anh, Ivan Denhisych!
Sukhov gáºt đầu và nhanh nhÆ° sóc, anh leo lên giÆ°á»ng của mình ở phÃa trên. Bây giá» có thể ăn nốt hai trăm gram bánh, hoặc hút Ä‘iếu thứ hai, hoặc lăn ra mà ngủ.
NhÆ°ng Sukhov đâu muốn ngủ ngay, bởi vì anh đã có được má»™t ngà y tháºt đẹp, nó khiến anh thấy vui vẻ quá.
Sắp giÆ°á»ng chiếu - chuyện nhá»: chỉ việc kéo cái chăn Ä‘en đã bạc mà u, rồi nằm lên đệm (lâu lắm rồi, có lẽ từ năm bốn mốt, sau khi Ä‘i khá»i nhà tá»›i giá», anh chÆ°a nằm ngủ trên vải trải giÆ°á»ng bao giá». Và anh lấy là m lạ tại sao Ä‘Ã n bà lại cứ phải phiá»n phức vì khăn trải giÆ°á»ng thế nhỉ. Chỉ tổ mất công giặt), đặt đầu lên cái cái gói nhồi phoi bà o, hai chân đút và o áo trấn thủ, đắp chăn lên, phÃa trên đắp thêm chiếc áo bông nữa, và thế là cám Æ¡n Chúa, má»™t ngà y nữa lại qua rồi!
Cám ơn Chúa, vì không phải ngủ ở xà lim, nằm ở đây cũng không đến nỗi nà o.
Sukhov nằm, đầu hÆ°á»›ng ra cá»a sổ, còn Aliosa nằm ở giÆ°á»ng bên kia, cạnh anh, trở ngược đầu Ä‘uôi để hứng lấy ánh sáng đèn. Anh ta lại Ä‘ang Ä‘á»c Phúc Âm.
Ngá»n đèn Ä‘iện cách chá»— há» không xa, có thể Ä‘á»c sách, tháºm chà khâu vá quần áo cÅ©ng được.
Aliosa nghe thấy Sukhov thầm thì cảm ơn Chúa, bèn quay lại.
- Ivan Denhisovich, tâm hồn anh muốn cầu nguyện Chúa, tại sao anh không để cho nó là m việc đó nhỉ?
Sukhov liếc nhìn Aliosa, hai mắt anh ta giống nhÆ° hai ngá»n nến, ấm áp. Anh thở dà i :
- À, bởi vì những lá»i cầu nguyện cÅ©ng giống nhÆ° mấy cái Ä‘Æ¡n khiếu nại, cÅ©ng có thể đến được tay cấp trên, cÅ©ng có thể chả bao giá» tá»›i được, hoặc quay trở vá» vá»›i má»™t chữ bên cạnh: “Bác Ä‘Æ¡nâ€.
TrÆ°á»›c cá»a văn phòng trụ sở trại có đặt bốn chiếc há»™p nhá» mà u Ä‘en niêm phong cẩn tháºn và hà ng tháng có má»™t ngÆ°á»i được há» uá»· quyá»n tá»›i mở các hòm lấy thÆ° ra. Nhiá»u Ä‘Æ¡n từ ở trong mấy cái hòm đó bị quẳng Ä‘i. Còn phạm ta thì cứ đợi, tÃnh từng ngà y, ngóng tin phản hồi. NhÆ°ng nà o có thấy. Hoặc chỉ nháºn được má»—i chữ: “Bác Ä‘Æ¡n!â€.
- Ivan Denisovich ạ, chÃnh vì anh cầu nguyện Ãt quá, lại không thà nh tâm, nhẫn nại, hóa cho nên những lá»i cầu nguyện của anh chả bao giá» thà nh hiện thá»±c được cả. Cầu nguyện phải thÆ°á»ng xuyên cÆ¡. Và nhÆ° có đức tin, thì anh bảo núi chuyển, nó cÅ©ng phải chuyển.
Sukhov cÆ°á»i khẩy và cuốn thêm má»™t Ä‘iếu thuốc nữa. Anh châm lá»a nhỠở cặp Estoni.
- Thôi Ä‘i Aliosa, đừng huyên thuyên. Tá»› chÆ°a từng thấy núi chuyển, vả cả cả Ä‘á»i tá»› đã nhìn thấy núi bao giỠđâu. Còn các cáºu ở Kavkaz, cả há»™i Tẩy lá»… nhà các cáºu cùng cầu nguyện, thế các cáºu đã nhìn thấy quả núi nà o chuyển Ä‘á»™ng chÆ°a?
Mấy ngÆ°á»i Tẩy lá»… nà y kể cÅ©ng khổ: cầu nguyện Chúa thì có hại đến ai, ấy thế mà cả bá»n Ä‘á»u bị lãnh hai mÆ°Æ¡i lăm năm tù. Thì bây giá» nó là váºy, ai cÅ©ng hai mÆ°Æ¡i lăm năm tuốt tuá»™t.
- NhÆ°ng chúng tôi đâu có cầu nguyện Ä‘iá»u đó, Ivan Denhisych. - Aliosa khÆ¡i gợi. Hắn cầm cuốn sổ chép Phúc Âm xán tá»›i gần Sukhov, ngó sát mặt anh - Trong tất cả má»i thứ trần tục, phù du, chúng tôi chỉ cầu xin Thượng đế có được miếng ăn hà ng ngà y mà thôi: “Xin cho chúng con đồ ăn ngà y nà o đủ ngà y nấy!â€
- Tức là khẩu phần hà ng ngà y, đúng không? - Sukhov há»i.
NhÆ°ng Aliosa vẫn nói tiếp, ánh mắt hắn thuyết phục nhiá»u hÆ¡n lá»i hắn nói, hắn đặt tay lên tay Sukhov, khẽ vuốt :
- Ivan Denicych! Không nên cầu nguyện vì má»™t gói đồ tiếp tế hay má»™t xuất cháo thừa. Những gì ta coi là quý giá lại thấp hèn trÆ°á»›c Chúa! Cần cầu nguyện những gì thuá»™c tâm linh: sao cho Äức Chúa Lá»i lấy hết những cái ác trong tâm chúng ta...
- Nghe tớ nói chuyện nà y còn hay hơn. Ở nhà thỠPolomensk chỗ chúng tớ có một cha cố...
- Äừng nói vỠông cha đạo của anh nữa! - Aliosa nà i nỉ, tháºm chà trán hắn nhăn lại vì Ä‘au Ä‘á»›n.
- Không, cáºu hãng cứ nghe đã. - Sukhov chống khuá»·u tay nhá»m dáºy. Cả vùng Polomensk chúng tá»› không có ai già u bằng lão cha cố. Tiá»n công sá»a cái mái nhà bình thÆ°á»ng ra là ba mÆ°Æ¡i rúp má»™t ngà y, riêng cha cố ngÆ°á»i ta phải lấy tá»›i trăm rúp. Mặc dù ngÆ°á»i ngợm ục à ục ịch, lão Ä‘i lại vá»›i ba mụ Ä‘Ã n bà ở ba thà nh phố khác nhau, hà ng tháng trợ cấp tiá»n cho há», còn vá»›i ngÆ°á»i thứ tÆ° thì lão sống nhÆ° vợ chồng hẳn hoi. Lão nắm thóp ông tổng giám mục, biếu xén ghê lắm, chẳng thế mà tất cả các ông cha cố mà ngÆ°á»i ta cỠđến địa pháºn Ä‘á»u bị lão đẩy Ä‘i hết, lão chẳng muốn chia chác vá»›i ai...
- Anh nói vá» cha cố là m gì? Nhà thá» ChÃnh thống đã xa lìa Phúc Âm. NgÆ°á»i ta đâu có bắt giam há», tống há» và o tù, ấy là vì ngÆ°á»i ta biết rằng hỠđâu có đức tin thá»±c sá»±.
Sukhov hút thuốc, bình thản nhìn Aliosa Ä‘ang bị kÃch Ä‘á»™ng.
- Aliosa. - Anh đẩy nhẹ tay hắn ra, khói thuốc lá của anh bay và o mặt hắn - Tá»› đâu có chống lại Chúa, cáºu hiểu chứ. Tá»› sẵn lòng tin và o Chúa. Có Ä‘iá»u tá»› không tin có thiên Ä‘Ã ng và địa ngục. Các ngÆ°á»i coi bá»n nà y là lÅ© ngốc hay sao mà cứ hứa hiêu hứa vượn mãi vá» thiên Ä‘Æ°á»ng vá»›i chả địa ngục? Äó là cái tá»› ghét nhất.
Sukhov nằm trở lại, cẩn tháºn vẩy tà n thuốc sau đầu, chá»— giữa đầu giÆ°á»ng anh và cá»a sổ, tránh không là m cháy đồ của ông trung tá. Mải nghÄ©, anh không nghe thấy Aliosa thì thầm gì nữa.
- Với lại, dù mình có cầu nguyện bao nhiêu chăng nữa, cái hạn tù của mình đâu có ngắn bớt đi. Cứ phải lê cho hết, từng ngà y, từng ngà y một, từ kẻng báo thức tới kẻng ngủ.
- Ấy, anh đừng nên cầu nguyện Ä‘iá»u đó! - Aliosa hoảng sợ - Anh cần tá»± do để là m gì? Có tá»± do thì đức tin cuối cùng còn sót lại trong anh, giống nhÆ° chút hạt giống, sẽ mắc kẹt trong bụi máºn gai! Anh phải lấy là m mừng vì ở trong trại tù! Ở đây anh còn có thá»i gian mà nghÄ© đến linh hồn! Sứ đồ Palo từng nói: “Các ngÆ°á»i khóc lóc gì váºy, muốn là m nát lòng ta chăng? Ta chẳng những chịu trói, mà còn sẵn sà ng chịu chết vì danh Chúa Jesuâ€.
Sukhov im lặng nhìn trần nhà . ChÃnh anh cÅ©ng không còn biết mình có cần tá»± do hay không. Lúc má»›i và o tù anh thèm được tá»± do lắm, má»—i tối nằm tÃnh xem mình đã ở tù được bao nhiêu lâu, thá»i hạn còn lại bao lâu. Sau đó phát chán. Sau đó hiểu ra rằng những ngÆ°á»i nhÆ° anh há» không thả cho vá» nhà , mà bắt Ä‘i đầy. Váºy thì ở đây hay ở nÆ¡i đầy ải, chá»— nà o khá hÆ¡n, cÅ©ng chẳng rõ nữa.
Anh chỉ cầu xin Chúa trá»i có má»—i má»™t Ä‘iá»u - được vá» nhà .
Nhưng mà hỠkhông thả...
Aliosa không nói dối anh. Qua ánh mắt, lá»i nói của hắn cÅ©ng đủ biết hắn mừng vì được ở tù.
- Nghe nà y, Aliosa, - Sukhov giải thÃch cho hắn - vá»›i anh thì được, Äấng Kitô bảo anh và o tù và anh ở tù là vì Ngà i. Chứ còn tôi, tôi ngồi tù vì lẽ gì? Vì việc năm má»™t chÃn bốn mốt ngÆ°á»i ta không chuẩn bị cho cuá»™c chiến tranh? Vì lẽ đó? NhÆ°ng đấy có phải lá»—i của tôi đâu.
- Xem ra há» không kiểm tra lần thứ hai... - Kildigs nằm trên giÆ°á»ng nói xen và o.
- Ờ, á»! - Sukhov hưởng ứng - Phải ghi lên cái ống ở đằng góc nhà : ngà y nà y, tháng nà y trại không bị kiểm tra lần thứ hai. - Anh ngáp và nói - ngủ thôi.
NhÆ°ng ngay lúc đó, trong trại giam tÄ©nh mịch, an pháºn, bá»—ng vang lên tiếng Ä‘á»™ng đằng sau cá»a ra và o. Có hai tên vừa nãy mang ủng Ä‘i sấy chạy và o hà nh lang hô hoán ầm Ä© :
- Kiểm tra lần hai!
Theo sát hỠlà viên giám thị :
- Tất cả sang phÃa bên kia!
Nhiá»u ngÆ°á»i đã ngủ. Há» cà u nhà u, lồm cồm ngồi dáºy, xá» chân và o ủng (há» vẫn đánh cả quần bông Ä‘i ngủ. Mặc quần thÆ°á»ng nằm trong chăn không chịu được, ngÆ°á»i cứ run cầm cáºp).
- Phù! Quân khốn nạn! - Sukhov chá»i, song anh cÅ©ng không bá»±c mình cho lắm, vì chÆ°a ngủ.
Sezar từ giÆ°á»ng dÆ°á»›i Ä‘Æ°a lên anh hai chiếc bánh bÃch quy, hai cục Ä‘Æ°á»ng và má»™t lát giò tròn.
- Cám Æ¡n, Sezar Markovich! - Sukhov cúi xuống dÆ°á»›i, lối Ä‘i giữa hai dãy giÆ°á»ng - Anh Ä‘Æ°a tôi cái bao tôi cất dÆ°á»›i gối tôi cho. Cất trên trên nà y cho chắc. (GiÆ°á»ng tầng trên không thể vá»›i tay lên mà thuổng nhanh các thứ được, vá»›i lại giÆ°á»ng của Sukhov ai mà thèm nhòm ngó).
Sezar Ä‘Æ°a lên phÃa trên cho Sukhov cái bao mà u trắng Ä‘an lÆ°á»›i của hắn. Sukhov nhét nó xuống dÆ°á»›i đệm và chá» cho gần hết má»i ngÆ°á»i ra hà nh lang, vì nhÆ° váºy anh đỡ phải dẫm chân trần lâu dÆ°á»›i đất.
Nhưng tên giám thị đã gầm lên :
- Ê, ngÆ°á»i góc đằng kia!
Sukhov nhẹ nhà ng nhảy chân trần xuống sà n (là vì đôi ủng của anh cùng vá»›i vải quấn chân Ä‘ang sấy trên lò sưởi, lấy xuống tiếc lắm). Anh đã khâu biết bao đôi dép Ä‘i trong nhà , song toà n là cho ngÆ°á»i khác, bản thân chẳng có lấy má»™t đôi. Vá»›i lại anh cÅ©ng đã quen, việc nà y cÅ©ng chóng thôi mà .
Vả chúng cũng sẽ bắt tuốt cả dép, nếu ban ngà y chúng mò thấy được.
Những ngÆ°á»i trong Ä‘á»™i đến phiên được sấy giầy, ngÆ°á»i Ä‘i dép, ngÆ°á»i để nguyên cả vải quấn chân, ngÆ°á»i dẫm chân không.
- Nhanh chân lên! nhanh lên! - Tên giám thị quát tháo.
- Bá»n bay muốn ăn gáºy lắm hả, đồ mắc dịch! - Tên trưởng trại có mặt tức thì.
Tất cả bị dồn sang ná»a kia của trại và những ngÆ°á»i ra cuối cùng phải đứng ở ngà i hà nh lang. Sukhov đứng ở ngoà i đó, áp ngÆ°á»i sát và o tÆ°á»ng gần nhà vệ sinh. Sà n nhà ướt át dÆ°á»›i chân anh, má»™t ngá»n gió buốt lạnh luồn và o từ chá»— cá»a ra và o.
Má»i ngÆ°á»i đã bị Ä‘uổi hết sang ná»a bên kia nhà và tên giám thị cùng vá»›i tên trưởng trại xá lại Ä‘i lục soát xem còn ai ở lại nấp trong bóng tối. Bởi vì đếm không đủ tù - khốn nạn, đếm thừa tù - cÅ©ng khốn nạn. Thế là lại phải kiểm lại từ đầu.
Hai tên sục sạo, sục sạo chán rồi quay trở lại chá»— cá»a.
- Má»™t, hai, ba, bốn... - Bây giá» thì chúng nhanh chóng cho từng hà ng năm ngÆ°á»i và o má»™t. Sukhov là ngÆ°á»i thứ mÆ°á»i tám qua vòng kiểm soát, anh phóng vá»™i vá» giÆ°á»ng. Äặt má»™t chân lên mép giÆ°á»ng tầng dÆ°á»›i, anh tung ngÆ°á»i và đánh soạt má»™t cái đã ở trên chá»— của mình.
Tốt rồi. Hai chân lại đút và o hai tay áo bông, đắp chăn lên ngÆ°á»i và trên cùng là áo trấn thủ. Ngủ thôi! Bây giá» anh em phạm ở ná»a nhà bên sẽ bị lùa sang bên nà y. Há» cứ việc kiểm, chả Ä‘á»™ng dạng gì đến mình.
Sezar trở vá» giÆ°á»ng. Sukhov Ä‘Æ°a xuống trả hắn cái bao Ä‘á»±ng đồ ăn.
Aliosa cÅ©ng đã quay vá». Hắn chẳng khôn gì cả. Có cái gì cÅ©ng cho má»i ngÆ°á»i, mà bản thân nà o có kiếm được gì.
- Cầm lấy, Aliosa! Anh Ä‘Æ°a hắn má»™t chiếc bánh bÃch quy.
Aliosa nhoẻn miệng cÆ°á»i :
- Cám ơn anh. Anh đã chẳng có...
- Ä‚n Ä‘i!
Tớ chẳng có, nhưng tớ còn kiếm được.
Và anh bá» miếng giò và o miệng. Răng anh nhai miếng giò! Răng Ä‘ang nhai. Ôi chao cái vị của thịt. NÆ°á»›c của thịt. Thịt chÃnh hiệu. Nó Ä‘ang trôi xuống bụng.
Nhoằng một cái, miếng giò đã biến mất.
Những thứ còn lại, Sukhov nghĩ bụng, mình sẽ ăn trước giỠđiểm danh buổi sáng.
Và anh kéo tấm chăn má»ng, đã lâu không giặt, trùm đầu. Lúc nà y anh đã không còn nghe thấy ở các lối Ä‘i giữa các dãy giÆ°á»ng má»—i lúc má»™t cháºt cứng tù nhân của ná»a trại bên: há» chá» ngÆ°á»i ta Ä‘ang lục soát chá»— của há».
Sukhov nhắm mắt ngủ và anh thấy tháºt hà i lòng. Ngà y hôm nay tháºt may mắn: không phải và o nhà đá, Ä‘á»™i của anh không bị lùa Ä‘i là m ở Khu Dịch Xá, bữa trÆ°a anh gặt hái được thêm má»™t bát cháo, Ä‘á»™i trưởng nâng được năng xuất cho anh em, xây tÆ°á»ng tháºt vui vẻ, qua mặt được bá»n kiểm soát miếng sắt mẻ, kiếm được tà chút của Sezar, lại còn mua được cả thuốc lá. Và không bị bệnh. CÆ¡n Ä‘au buổi sáng đã qua khá»i.
Má»™t ngà y đã qua gần nhÆ° không má»™t Ä‘iá»u phiá»n muá»™n. Có thể coi là má»™t ngà y hạnh phúc.
Trong hạn tù của anh, từ tiếng kẻng nà y tới tiếng kẻng khác, có ba nghìn sáu trăm năm mươi ba ngà y như thế.
Vì vÆ°á»›ng mấy năm nhuáºn, nên bị dôi thêm ba ngà y...
--------------------------------------------------------------------------------
[17] Iuri Zavadski (...) - nhà hoạt động sân khấu nổi tiếng của Liên Xô.
HẾT
|
|
| |