TrÆ°á»›c khi thá»±c dân Pháp xâm lược, xã há»™i Việt Nam trải qua hà ng ngà n nÇŽm dÆ°á»›i chế Ä‘á»™ phong kiến, vá»›i ná»n kinh tế nông nghiệp lạc háºu, ruá»™ng đất thuá»™c quyá»n chiếm Ä‘oạt và chi phối của giai cấp địa chủ phong kiến. Những hình thức bóc lá»™t phổ biến trong xã há»™i phong kiến là địa tô, nợ lãi và thuế. Trong đó, hình thức đặc trÆ°ng là địa tô phong kiến, nó đã kìm hãm phát triển lá»±c lượng sản xuất và là nguồn gốc khổ cá»±c của ngÆ°á»i nông dân. Mâu thuẫn cÆ¡ bản của xã há»™i Việt Nam lúc bấy giá» là mâu thuẫn giữa toà n thể dân tá»™c Việt Nam vá»›i chủ nghÄ©a đế quốc xâm lược Pháp và bá»n tay sai; mâu thuẫn giữa nhân dân Việt Nam, chủ yếu là giai cấp nông dân, vá»›i giai cấp địa chủ phong kiến.
Cuối thế ká»· XIX, vua quan phong kiến triá»u Nguyá»…n đầu hà ng và bán rẻ nÆ°á»›c ta cho thá»±c dân Pháp. Trong quá trình khai thác thuá»™c địa của thá»±c dân Pháp, quan hệ sản xuất tÆ° bản chủ nghÄ©a đã hình thà nh ở nÆ°á»›c ta. Thá»±c dân Pháp đã đặt hết thảy ná»n kinh tế nÆ°á»›c ta và o tay các tổ chức tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n, đứng đầu là táºp Ä‘oà n tÆ° bản tà i chÃnh "Ngân hà ng Äông DÆ°Æ¡ng". Sá»± thống trị của tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n không có nghÄ©a là quan hệ sản xuất phong kiến bị loại trừ; trái lại, chúng duy trì nó để kìm hãm sá»± phát triển và là m cÆ¡ sở kinh tế, chÃnh trị, xã há»™i của chế Ä‘á»™ thuá»™c địa.
Vá» chÃnh trị, thá»±c dân Pháp sá» dụng bá»™ máy chÃnh quyá»n phong kiến là m tay sai cho chế Ä‘á»™ thá»±c dân; mặt khác, chế Ä‘á»™ thá»±c dân là m chá»— dá»±a tồn tại của giai cấp địa chủ phong kiến, nhằm bóc lá»™t, Ä‘Ã n áp nhân dân Việt Nam.
Xã há»™i Việt Nam lúc nà y tồn tại hai mâu thuẫn cÆ¡ bản: mâu thuẫn giữa dân tá»™c Việt Nam vá»›i đế quốc xâm lược và mâu thuẫn giữa nông dân vá»›i địa chủ phong kiến. Xã há»™i Việt Nam từ chá»— là xã há»™i phong kiến chuyển thà nh xã há»™i thuá»™c địa ná»a phong kiến. TÃnh chất nà y được thể hiện trong ná»n kinh tế là chế Ä‘á»™ chiếm hữu ruá»™ng đất và đá»i sống nông dân.
I. ÄẶC ÄIỂM SỞ Há»®U RUỘNG ÄẤT VÀ ÄỜI Sá»NG NHÂN DÂN VIỆT NAM DƯỚI CHẾ ÄỘ THá»°C DÂN PHONG KIẾN
1. Ruộng đất bị địa chủ phong kiến chiếm hữu
TrÆ°á»›c Cách mạng tháng Tám 1945, ở nÆ°á»›c ta đất trồng trá»t chỉ có 4,3 triệu hécta, trong đó, khoảng 54,5% diện tÃch do giai cấp địa chủ phong kiến và các thế lá»±c nhà thá» chiếm hữu. Số còn lại thuá»™c 37,8% số há»™ nông dân, 62,2% số há»™ nông dân không có ruá»™ng.
Äặc biệt ở Nam Bá»™, ruá»™ng đất táºp trung trong tay giai cấp địa chủ phong kiến vá»›i mức Ä‘á»™ cao hÆ¡n. Trong tổng số 2,3 triệu hécta ruá»™ng đất ở Nam Bá»™, địa chủ chiếm hữu khoảng 56,9%. 6300 địa chủ lá»›n (tổng số toà n quốc là 6530) đã chiếm hữu 45% tổng số ruá»™ng đất ở Nam Bá»™, 67,6% số há»™ nông dân không có ruá»™ng.
ở Bắc Bá»™ và Trung Bá»™, nÆ¡i đất hẹp ngÆ°á»i đông, mức chiếm hữu ruá»™ng đất của địa chủ tuy thấp hÆ¡n Nam Bá»™, nhÆ°ng tá»· lệ táºp trung ruá»™ng đất trong tay giai cấp địa chủ khá lá»›n. Theo thống kê của ủy ban cải cách ruá»™ng đất trung Æ°Æ¡ng (sau sá»a sai) tại 3653 xã thuá»™c vùng đồng bằng và trung du miá»n Bắc nÇŽm 1945 địa chủ chỉ có 4% dân số đã chiếm hữu tá»›i 24,5% tổng số ruá»™ng đất. Phần lá»›n ruá»™ng đất công do địa chủ lÅ©ng Ä‘oạn, thao túng. Thá»±c chất ruá»™ng công thuá»™c quyá»n chi phối của giai cấp địa chủ.
Tóm lại, những số liệu trên đã phản ánh má»™t thá»±c tế là dÆ°á»›i chế Ä‘á»™ thá»±c dân phong kiến, giai cấp địa chủ chiếm hữu trên 50% tổng số ruá»™ng đất ở nÆ°á»›c ta, chúng áp bức, bóc lá»™t nông dân hết sức nặng ná». DÆ°á»›i đây là tình hình phân phối ruá»™ng đất ở miá»n Bắc nÇŽm 1945.
b) Chiếm hữu ruộng đất của tư bản Pháp.
Thá»±c dân Pháp xâm chiếm nÆ°á»›c ta, duy trì quan hệ sản xuất phong kiến, đồng thá»i cho phép tÆ° bản Pháp chiếm hữu và khai thác ruá»™ng đất ở nÆ°á»›c ta trên quy mô lá»›n.
Äến nÇŽm 1890, ở Việt Nam đã có 126 đồn Ä‘iá»n, hầu hết là của bá»n cố đạo, bá»n võ quan và thá»±c dân ngÆ°á»i Pháp. Số ruá»™ng đất mà chúng khai thác ở Trung Kỳ là 3484 hécta, Bắc Kỳ là 3068 hécta và Nam Kỳ là 4346 hécta.
Trong khoảng thá»i gian từ nÇŽm 1890 đến nÇŽm 1900, tÆ° bản Pháp chiếm 320.000 hécta ruá»™ng đất trồng lúa và cao su. Äặc biệt từ nÇŽm 1907 trở Ä‘i, thá»±c dân Pháp đổ xô và o khai thác vùng đất Ä‘á» Nam Bá»™, và Nam Trung Bá»™, đồng thá»i mở rá»™ng các đồn Ä‘iá»n ở SÆ¡n Tây, Bắc Giang, Thái Nguyên. Sau Chiến tranh thế giá»›i lần thứ nhất, thá»±c dân Pháp đẩy mạnh khai thác thuá»™c địa bằng việc mở rá»™ng các đồn Ä‘iá»n. Từ nÇŽm 1921 đến nÇŽm 1926, chúng chiếm trên 100.000 hécta đồn Ä‘iá»n cao su, từ nÇŽm 1926 đến nÇŽm 1928 chúng chiếm 215.000 hécta.
NhÆ° váºy, từ khi trở thà nh thuá»™c địa của Pháp cho đến nÇŽm 1930, ruá»™ng đất ở Việt Nam táºp trung trong tay tÆ° bản Pháp lên tá»›i 1.025.000 hécta (riêng đồn Ä‘iá»n cao su là 706.000 hécta).
Ngoà i ra ruá»™ng đất còn táºp trung trong tay bá»n tÆ° bản tà i chÃnh (Äông Pháp ngân hà ng, Äịa ốc ngân hà ng và các chi nhánh của nó). Nông khố ngân hà ng có ở hầu khắp các tỉnh bằng hình thức cho vay rồi chiếm Ä‘oạt ruá»™ng đất của cả địa chủ và nông dân.
Qua nghiên cứu chế Ä‘á»™ ruá»™ng đất thá»i kỳ thá»±c dân, phong kiến, có thể rút ra mấy kết luáºn:
- Äế quốc Pháp xâm lược nÆ°á»›c ta đã duy trì chế Ä‘á»™ chiếm hữu ruá»™ng đất của giai cấp địa chủ phong kiến trong việc chiếm Ä‘oạt ruá»™ng đất của nông dân, đã tạo ra cÆ¡ sở kinh tế - xã há»™i cho sá»± tồn tại của chế Ä‘á»™ thá»±c dân ở Việt Nam.
- Äịa chủ và tÆ° bản thá»±c dân nắm trong tay khoảng 70% ruá»™ng đất, trong khi nông dân chiếm trên 90% số dân chỉ có khoảng gần 30% ruá»™ng đất. Mức chiếm hữu ruá»™ng đất nhÆ° trên tạo cho giai cấp thống trị có đầy đủ phÆ°Æ¡ng tiện váºt chất để áp bức bóc lá»™t nông dân, là m tuyệt đại Ä‘a số nông dân ta sống trong cảnh bần cùng, đói rách và dân tá»™c ta bị kìm hãm trong vòng nghèo nà n, lạc háºu.
2- Äá»i sống nông dân Việt Nam dÆ°á»›i thá»i Pháp thống trị
a) Sự bóc lột của giai cấp địa chủ phong kiến.
Dựa và o sự chiếm hữu ruộng đất, giai cấp địa chủ phong kiến bóc lột nông dân dưới hình thức địa tô, nợ lãi và thuê mướn bóc lột nhân công.
Äịa tô là hình thức bóc lá»™t phổ biến của giai cấp địa chủ phong kiến Việt Nam (chủ yếu là tô hiện váºt). Có ba hình thức địa tô sau đây:
Tô đóng: tuỳ theo từng loại ruá»™ng đất thuá»™c hạng nà o (tốt hay xấu, xa hay gần, dá»… là m hay khó là m...), địa chủ ấn định trÆ°á»›c số lượng thóc mà tá Ä‘iá»n phải ná»™p tô trên má»—i mẫu bất kể vụ đó tá Ä‘iá»n có thu hoạch được hay không. Hình thức nà y thÆ°á»ng được bá»n địa chủ lá»›n áp dụng. Vá»›i hình thức tô đóng, địa chủ có hai cái lợi: má»™t là , nắm chắc phần sản phẩm trong tay; hai là , không phải bá» công quản lý. Còn đối vá»›i nông dân, được mùa đã váºy, chẳng may mất mùa, há» chỉ còn cách Ä‘i vay lãi ná»™p tô cho địa chủ.
Tô rẽ: trên cÆ¡ sở thu hoạch cụ thể của vụ trÆ°á»›c, địa chủ chia vá»›i nông dân theo má»™t tá»· lệ ấn định trÆ°á»›c (thÆ°á»ng là 50%- rẽ đôi cho má»—i bên). Chi phà ruá»™ng đất hoà n toà n do nông dân bá» ra, sản lượng cà ng cao thì mức tô rẽ cà ng tÇŽng, do váºy địa chủ bóc lá»™t được nhiá»u. Hình thức nà y đã kìm hãm sá»± phát triển của sức sản xuất trong nông nghiệp. Tô rẽ thÆ°á»ng được bá»n địa chủ nhỠáp dụng.
Tô lao dịch: địa chủ lấy vụ chÃnh, má»i việc là m trong vụ nà y Ä‘á»u do nông dân, còn địa chủ quản lý. Bằng hình thức nà y, địa chủ vắt kiệt sức lao Ä‘á»™ng của nông dân.
Ngoà i địa tô chÃnh, nông dân còn phải ná»™p cái gá»i là "địa tô phụ" dÆ°á»›i hình thức lá»… lạt, quà cáp, biếu xén...
Bóc lá»™t bằng nợ lãi là hình thức bóc lá»™t phổ biến của địa chủ và là gánh nặng đổ lên đầu nông dân. Sau khi ná»™p tô cho địa chủ, ngÆ°á»i nông dân không còn đủ sản phẩm để nuôi sống gia đình, phải Ä‘i vay lãi. Äây là dịp để địa chủ thá»±c hiện việc tÆ°á»›c Ä‘oạt nốt ruá»™ng đất và tà i sản cuối cùng của nông dân.
Bóc lá»™t bằng chế Ä‘á»™ là m công nô lệ là hình thức bóc lá»™t phổ biến của địa chủ vừa và nhá». Quan hệ giữa nông dân và địa chủ là quan hệ lệ thuá»™c giữa tá Ä‘iá»n vá»›i chúa đất.
b) Sự bóc lột của tư bản Pháp
Trong số hÆ¡n má»™t triệu hécta ruá»™ng đất mà bá»n tÆ° bản Pháp chiếm Ä‘oạt, gồm má»™t phần ba là ruá»™ng lúa. Khai thác loại ruá»™ng đất nà y, vá» cÆ¡ bản tÆ° bản cÅ©ng áp dụng phÆ°Æ¡ng thức bóc lá»™t phong kiến. Äiểm khác ở đây là bá»™ máy chÃnh quyá»n thá»±c dân trá»±c tiếp bảo vệ quyá»n lợi của các chủ đồn Ä‘iá»n.
Số đồn Ä‘iá»n trồng cây công nghiệp, tÆ° bản Pháp trá»±c tiếp kinh doanh và thuê mÆ°á»›n nhân công. Äồn Ä‘iá»n trồng cây công nghiệp nằm tại những vùng đất má»›i khai phá (đất rá»™ng, ngÆ°á»i thÆ°a). Chủ đồn Ä‘iá»n Pháp má»™ phu phần lá»›n ở Bắc Bá»™ và Trung Bá»™. NgÆ°á»i nông dân bị dồn và o thế cùng quẫn bởi sÆ°u cao, thuế nặng, địa tô, nợ lãi... cuối cùng phải rá»i bá» quê quán và o là m thuê cho các chủ đồn Ä‘iá»n. Tại đây, bá»n tÆ° bản thá»±c dân bóc lá»™t lao Ä‘á»™ng là m thuê má»™t cách tà n bạo, thân pháºn ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng trở thà nh thân pháºn ngÆ°á»i nô lệ.
Ngoà i các hình thức bóc lá»™t trên đây, địa chủ và thá»±c dân Pháp còn bóc lá»™t nông dân bằng sÆ°u cao, thuế nặng nhÆ°: thuế Ä‘inh, thuế Ä‘iá»n, thuế ngoại phụ. Thuế Ä‘inh bổ và o ngÆ°á»i nam giá»›i từ 18 tuổi đến 60 tuổi, thuế Ä‘iá»n đánh và o các loại ruá»™ng, thuế phụ thu lạm bổ đánh và o ngÆ°á»i dân cà y... ChÃnh quyá»n thá»±c dân dùng thuế quan nhằm bảo há»™ công thÆ°Æ¡ng nghiệp chÃnh quốc, kìm hãm sá»± phát triển kinh tế thuá»™c địa, triệt tiêu các nghá» truyá»n thống của dân tá»™c Việt Nam.
DÆ°á»›i ách thống trị của thá»±c dân Pháp, vá»›i toà n bá»™ thiết chế chÃnh trị của chúng, chÃnh quyá»n thá»±c dân cùng vua quan phong kiến và địa chủ đã kìm hãm ná»n kinh tế Việt Nam trong phÆ°Æ¡ng thức sản xuất lá»—i thá»i, lạc háºu. Thân pháºn ngÆ°á»i nông dân Việt Nam chỉ là nô lệ. Vì váºy, đánh đổ chế Ä‘á»™ thá»±c dân, phong kiến già nh Ä‘á»™c láºp dân tá»™c và ruá»™ng đất cho dân cà y là yêu cầu khách quan, hợp quy luáºt của xã há»™i Việt Nam, là nguyện vá»ng tha thiết của nông dân.
II- QUà TRÃŒNH GIẢI QUYẾT CÃC VẤN ÄỀ RUỘNG ÄẤT TRONG CÃCH MẠNG VIỆT NAM
1- Thá»i kỳ 1930-1945
TrÆ°á»›c khi Äảng cá»™ng sản Việt Nam ra Ä‘á»i, trong hÆ¡n ná»a thế ká»·, nhiá»u giai cấp và tầng lá»›p đã đứng lên lãnh đạo nhân dân ta chống xâm lược. NhÆ°ng do hạn chế vá» mặt giai cấp, ở nÆ°á»›c ta, chÆ°a có má»™t tầng lá»›p hay má»™t giai cấp nà o nháºn thức được tÃnh bức thiết của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất cÅ©ng nhÆ° mối quan hệ khÇŽng khÃt của nó vá»›i vấn Ä‘á» giải phóng dân tá»™c. Äó chÃnh là nguyên nhân khiến cho há» không lôi kéo được đông đảo nông dân tiến hà nh giải phóng dân tá»™c và không tránh khá»i thất bại.
Chỉ đến khi giai cấp công nhân Việt Nam vá»›i Ä‘á»™i tiên phong của mình là Äảng cá»™ng sản Việt Nam bÆ°á»›c lên vÅ© Ä‘Ã i chÃnh trị thì vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và vấn Ä‘á» nông dân má»›i được nháºn thức đúng vị trà quan trá»ng của nó và được đặt thà nh má»™t trong hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam.
Trong ChÃnh cÆ°Æ¡ng vắn tắt và Äiá»u lệ vắn tắt do đồng chà Nguyá»…n ái Quốc khởi thảo được thông qua tại Há»™i nghị thà nh láºp Äảng cá»™ng sản Việt Nam (3-2-1930) đã chỉ rõ: "Cách mạng Việt Nam là tÆ° sản dân quyá»n cách mạng và thổ địa cách mạng để tiến tá»›i xã há»™i cá»™ng sản".
Luáºn cÆ°Æ¡ng chÃnh trị tháng 10-1930 khẳng định tÃnh chất của cách mạng Việt Nam là "cách mạng tÆ° sản dân quyá»n, nó phải giải quyết hai nhiệm vụ chiến lược là đánh đế quốc già nh Ä‘á»™c láºp dân tá»™c và đánh đổ phong kiến già nh ruá»™ng đất cho nông dân. Vì có đánh đổ đế quốc chủ nghÄ©a má»›i phá được các giai cấp địa chủ và là m cách mạng thổ địa được thắng lợi, mà có phá tan được chế Ä‘á»™ phong kiến thì má»›i đánh đổ được đế quốc chủ nghÄ©a".
NhÆ° váºy, lần đầu tiên trong lịch sá», đồng chà Nguyá»…n ái Quốc và Äảng ta đã nháºn thức đúng vị trà của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và vấn Ä‘á» nông dân ở má»™t nÆ°á»›c thuá»™c địa ná»a phong kiến và đặt thà nh má»™t nhiệm vụ chiến lược gắn liá»n vá»›i nhiệm vụ giải phóng dân tá»™c. CÆ°Æ¡ng lÄ©nh của Äảng đã định hÆ°á»›ng đúng cho sá»± váºn Ä‘á»™ng phát triển của cách mạng Việt Nam.
Giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất cho nông dân chÃnh là bảo đảm quyá»n dân chủ cÆ¡ bản vá» mặt kinh tế của nông dân. Nó không chỉ được thá»±c hiện trong cách mạng dân tá»™c dân chủ, mà còn được định hÆ°á»›ng cho sá»± phát triển tiếp theo trong giai Ä‘oạn cách mạng xã há»™i chủ nghÄ©a.
Ngay sau khi Äảng ta ra Ä‘á»i, theo phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng mà CÆ°Æ¡ng lÄ©nh vạch ra, má»™t phong trà o cách mạng của công - nông dÆ°á»›i sá»± lãnh đạo của Äảng diá»…n ra hết sức sôi nổi, đỉnh cao là Xôviết Nghệ TÄ©nh. Lần đầu tiên nhân dân ta đã nắm quyá»n ở má»™t số địa phÆ°Æ¡ng, thá»±c hiện ngay những quyá»n dân chủ đối vá»›i nông dân, trong đó có vấn Ä‘á» ruá»™ng đất cho dân cà y.
Trong thá»i kỳ Mặt tráºn dân chủ (1936-1939), Äảng lợi dụng những hình thức hợp pháp, mở rá»™ng hoạt Ä‘á»™ng và ảnh hưởng của mình ở cả thà nh thị và nông thôn. Äảng đặc biệt quan tâm đến vấn Ä‘á» nông dân. Tác phẩm Vấn Ä‘á» dân cà y của các đồng chà TrÆ°á»ng - Chinh và Võ Nguyên Giáp xuất bản nÇŽm 1937-1938 đã phản ánh tình cảnh giai cấp nông dân Việt Nam, sá»± bóc lá»™t tà n bạo của đế quốc và phong kiến đối vá»›i nông dân và chỉ rõ: Chỉ có đánh đổ đế quốc và phong kiến thì ngÆ°á»i nông dân má»›i chấm dứt được tình cảnh khổ cá»±c của mình.
Từ nÇŽm 1939 đến nÇŽm 1945, mục tiêu trá»±c tiếp của cách mạng Việt Nam là già nh Ä‘á»™c láºp dân tá»™c. Äảng ta chỉ rõ: Äứng trên láºp trÆ°á»ng giải phóng dân tá»™c, lấy quyá»n lợi dân tá»™c là m tối cao, tất cả má»i vấn Ä‘á» của cách mệnh, cả vấn Ä‘á» Ä‘iá»n địa cÅ©ng phải nhằm và o mục Ä‘Ãch ấy mà giải quyết. Vì váºy, Äảng chủ trÆ°Æ¡ng tạm gác khẩu hiệu cách mạng thổ địa để táºp hợp lá»±c lượng toà n dân tá»™c chống đế quốc, phátxÃt. Äảng ta chỉ rõ: Trong giai Ä‘oạn hiện tại ai cÅ©ng biết rằng, nếu không đánh Ä‘uổi được giặc Pháp - Nháºt thì váºn mệnh của dân tá»™c phải chịu kiếp ngá»±a trâu muôn Ä‘á»i mà vấn Ä‘á» ruá»™ng đất cÅ©ng không là m sao giải quyết được.
Vá» vấn Ä‘á» ruá»™ng đất trong thá»i kỳ nà y, Äảng nêu khẩu hiệu tịch thu tà i sản của bá»n phátxÃt Nháºt - Pháp và bá»n việt gian, thi hà nh giảm tô, chia lại công Ä‘iá»n theo chÆ°Æ¡ng trình của Mặt tráºn Việt Minh.
Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được Äảng ta đặt ra ở đây tuy má»›i chỉ là chủ trÆ°Æ¡ng, chÃnh sách, song nói có ý nghÄ©a thá»±c tiá»…n là : chủ trÆ°Æ¡ng, chÃnh sách đó đã phù hợp vá»›i lợi Ãch của giai cấp nông dân nên đã sá»›m phát huy tác dụng, phát triển phong trà o cách mạng của quần chúng, tạo nên sức mạnh váºt chất, góp phần cùng toà n dân tiến hà nh cuá»™c Cách mạng tháng Tám 1945 thà nh công, láºp nên nhà nÆ°á»›c Việt Nam dân chủ cá»™ng hoà .
2- Thá»i kỳ 1945-1953
Sau khi già nh chÃnh quyá»n, Äảng lãnh đạo nhân dân ta tiến hà nh cuá»™c kháng chiến chống thá»±c dân Pháp để giữ vững ná»n Ä‘á»™c láºp dân tá»™c. Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được Äảng Ä‘á» ra thà nh má»™t hệ thống các chÃnh sách và từng bÆ°á»›c giải quyết ruá»™ng đất cho nông dân, cụ thể là :
Tịch thu ruá»™ng đất của thá»±c dân Pháp để chia cấp cho nông dân. TÃnh đến trÆ°á»›c cải cách ruá»™ng đất, đã tịch thu 81,3% ruá»™ng đất từ tay thá»±c dân Pháp chia cho nông dân.
Chia cấp lại công Ä‘iá»n, công thổ cho nông dân. TÃnh đến nÇŽm 1953 đã chia cấp 77,8% ruá»™ng công Ä‘iá»n cho nông dân.
Tạm giao ruộng đất của địa chủ, việt gian và địa chủ vắng mặt cho nông dân, 84,7% loại ruộng đất nà y đã được chia cho nông dân.
Nhà nước đã ban hà nh sắc lệnh giảm tô 25%, cho nông dân lĩnh canh ruộng đất của địa chủ, thu thuế nông nghiệp (nǎm 1952).
TÃnh chung lại, đến nÇŽm 1953 đã có 58,3% tổng số ruá»™ng đất của tÆ° bản Pháp, địa chủ, cùng ruá»™ng công được chia cho nông dân. Kết quả trên đây có ý nghÄ©a thá»±c tiá»…n to lá»›n đối vá»›i sá»± nghiệp cách mạng nÆ°á»›c ta, quyá»n sở hữu ruá»™ng đất đã thay đổi, từng bÆ°á»›c chuyển từ tay giai cấp địa chủ phong kiến và đế quốc sang tay nông dân, thu hẹp thế lá»±c kinh tế và chÃnh trị của chúng, tÇŽng cÆ°á»ng thế và lá»±c của chÃnh quyá»n cách mạng. Trên cÆ¡ sở đó, từng bÆ°á»›c cải thiện Ä‘á»i sống nhân dân, củng cố liên minh công - nông - nòng cốt của mặt tráºn dân tá»™c thống nhất, đẩy mạnh cuá»™c kháng chiến chống Pháp đến thắng lợi.
3- Thá»i kỳ 1953-1957
Việc thá»±c hiện từng bÆ°á»›c chÃnh sách ruá»™ng đất của Äảng từ sau Cách mạng tháng Tám 1945 đến đầu nÇŽm 1953 đã tạo ra những chuyển biến sâu sắc vá» sở hữu ruá»™ng đất và quan hệ giai cấp ở nông thôn. Tuy váºy, chế Ä‘á»™ chiếm hữu và bóc lá»™t phong kiến chÆ°a bị thủ tiêu, khẩu hiệu "NgÆ°á»i cà y có ruá»™ng" chÆ°a được giải quyết cÇŽn bản, giai cấp địa chủ vẫn tồn tại. Trên cÆ¡ sở những thà nh tá»±u đã đạt được, Äảng ta tiếp tục tiến hà nh cải cách ruá»™ng đất, hoà n thà nh nhiệm vụ chống phong kiến. HÆ¡n thế nữa, sá»± phát triển của cuá»™c kháng chiến đến nÇŽm 1953 đã Ä‘i và o giai Ä‘oạn quyết định, đòi há»i cấp thiết phải thá»±c hiện triệt để nhiệm vụ chống phong kiến để bồi dưỡng lá»±c lượng kháng chiến.
Tháng 1-1953, Ban chấp hà nh trung Æ°Æ¡ng Äảng há»p Há»™i nghị lần thứ 4 kiểm Ä‘iểm chÃnh sách ruá»™ng đất trong kháng chiến và phát Ä‘á»™ng triệt để giảm tô nhằm bÆ°á»›c đầu thá»±c hiện yêu cầu vá» kinh tế của nông dân.
Tháng 11-1953, Há»™i nghị Ban chấp hà nh trung Æ°Æ¡ng Äảng lần thứ 5 quyết định cải cách ruá»™ng đất, Ä‘á» ra chủ trÆ°Æ¡ng, biện pháp tiến hà nh cải cách ruá»™ng đất...
Cải cách ruá»™ng đất được thá»±c hiện ngay trong lúc cuá»™c kháng chiến Ä‘ang trên thế Ä‘i tá»›i thắng lợi. Äó là má»™t chủ trÆ°Æ¡ng đúng đắn của Äảng, đã kết hợp đúng đắn hai nhiệm vụ cÆ¡ bản của cách mạng dân tá»™c dân chủ nhân dân. Thà nh quả của nó đã góp phần quan trá»ng và o thắng lợi của chiến cuá»™c Äông Xuân 1953-1954 và chiến dịch Äiện Biên Phủ.
Hoà bình láºp lại, miá»n Bắc bÆ°á»›c và o giai Ä‘oạn má»›i, Äảng tiếp tục đẩy mạnh cải cách ruá»™ng đất, hoà n thà nh nhiệm vụ cách mạng dân tá»™c dân chủ nhân dân, tạo Ä‘iá»u kiện cho việc khôi phục và phát triển kinh tế để củng cố miá»n Bắc là m cÆ¡ sở cho cuá»™c đấu tranh thống nhất nÆ°á»›c nhà .
Kết quả đã phát Ä‘á»™ng quần chúng giảm tô trong tám đợt bao gồm 1875 xã vá»›i 1.106.955 hécta ruá»™ng đất, tiến hà nh cải cách ruá»™ng đất trong 5 đợt bao gồm 3653 xã (toà n bá»™ vùng đồng bằng và trung du miá»n Bắc), đã chia 810.000 hécta ruá»™ng đất cho hÆ¡n 2 triệu há»™ nông dân, tức 72,8% tổng số há»™ nông dân ở miá»n Bắc.
ở miá»n núi, do những Ä‘iá»u kiện đặc thù vá» kinh tế và xã há»™i không nằm trong diện cải cách ruá»™ng đất. ở đây, việc hoà n thà nh cải cách dân chủ được thá»±c hiện kết hợp vá»›i cuá»™c váºn Ä‘á»™ng hợp tác hoá nông nghiệp và o những nÇŽm 1959-1961.
NhÆ° váºy, thá»±c hiện cải cách ruá»™ng đất, đã xoá bá» chế Ä‘á»™ chiếm hữu ruá»™ng đất và bóc lá»™t của giai cấp địa chủ phong kiến, xác láºp quyá»n sở hữu ruá»™ng đất của nông dân, bÆ°á»›c đầu thá»±c hiện dân chủ hoá vá» mặt kinh tế đối vá»›i nông dân - cÆ¡ sở của dân chủ vá» mặt chÃnh trị ở nông thôn. Trên cÆ¡ sở đó, nÇŽng lá»±c sản xuất trong nông nghiệp được giải phóng, sức lao Ä‘á»™ng và ruá»™ng đất của nông dân được gắn vá»›i nhau trong quá trình sản xuất.
Trong khi tiến hà nh cải cách ruá»™ng đất, bên cạnh những thắng lợi cÇŽn bản, Äảng ta đã phạm má»™t số sai lầm nghiêm trá»ng trong chỉ đạo thá»±c hiện mà sau má»™t thá»i gian má»›i phát hiện được. Do chủ quan, giáo Ä‘iá»u, không xuất phát đầy đủ từ thá»±c tiá»…n nÆ°á»›c ta, nên không thấy rõ được những thay đổi quan trá»ng vá» sở hữu ruá»™ng đất ở nông thôn Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám, nhất là trong 9 nÇŽm kháng chiến. Từ đó, trong chỉ đạo tiến hà nh cải cách ruá»™ng đất đã cÆ°á»ng Ä‘iệu tÃnh chất đấu tranh giai cấp ở nông thôn, dẫn đến mở rá»™ng quá mức đối tượng đấu tranh, gây ra tình trạng đánh nhầm và o ná»™i bá»™ nông dân, nhất là trung nông lá»›p trên. Trong chỉnh đốn tổ chức, đã nháºn định sai vá» tổ chức cÆ¡ sở đảng ở nông thôn, cho là bị địch lÅ©ng Ä‘oạn. Từ đó, trong chỉnh đốn Äảng đã dẫn đến việc xá» lý oan những cán bá»™, đảng viên tốt. Sai lầm nà y đã gây ra má»™t số tổn thất cho Äảng.
Việc tổ chức ra má»™t hệ thống tổ chức chỉ đạo cải cách ruá»™ng đất từ Trung Æ°Æ¡ng đến cÆ¡ sở tách rá»i sá»± chỉ đạo và kiểm soát của các cấp uá»· đảng ở khu, tỉnh, huyện; hệ thống nà y được giao quyá»n hạn quá rá»™ng, dẫn đến mệnh lệnh, Ä‘á»™c Ä‘oán, hạ thấp vai trò lãnh đạo của các cấp bá»™ đảng, nhiá»u cán bá»™ theo Ä‘uôi quần chúng, theo láºp trÆ°á»ng tÆ° tưởng của giai cấp nông dân để giải quyết những vấn Ä‘á» kinh tế - xã há»™i nông thôn.
Há»™i nghị lần thứ 10 (khoá II) của Ban chấp hà nh Trung Æ°Æ¡ng Äảng đã nghiêm khắc kiểm Ä‘iểm những sai lầm trong thá»±c hiện cải cách ruá»™ng đất và chỉnh đốn tổ chức. Äảng ta, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chà Minh đã công khai tá»± phê bình và kên quyết sá»a chữa sai lầm. Thái Ä‘á»™ chân thà nh của Äảng được nhân dân đồng tình ủng há»™, mặc dù có khó khÇŽn nhÆ°ng chỉ sau hai nÇŽm việc sá»a sai đã hoà n thà nh, uy tÃn của Äảng được nâng cao.
Cùng vá»›i việc xác láºp quyá»n là m chủ ruá»™ng đất của nông dân, tháng 5-1955, Quốc há»™i đã ban hà nh các chÃnh sách kinh tế quan trá»ng nhằm khuyến khÃch khôi phục và phát triển kinh tế há»™ nông dân, ná»™i dung cÆ¡ bản là bảo đảm quyá»n sở hữu ruá»™ng đất, bảo vệ tà i sản của nông dân và các tầng lá»›p khác, khuyến khÃch khai hoang phục hoá (khai hoang được miá»…n thuế 5 nÇŽm, phục hoá được miá»…n thuế 3 nÇŽm), tÇŽng vụ, tÇŽng nÇŽng suất, tá»± do thuê mÆ°á»›n nhân công, tá»± do thuê mÆ°á»›n trâu bò, tá»± do vay mượn, khuyến khÃch các hình thức đổi công tÆ°Æ¡ng trợ, khuyến khÃch khôi phục các nghá» thủ công truyá»n thống, bảo há»™, khuyến khÃch, khen thưởng nông dân sản xuất giá»i, nghiêm cấm phá hoại sản xuất...
Vụ chiêm nÇŽm 1955, ChÃnh phủ ban hà nh chÃnh sách thuế sá»a đổi, giảm bá»›t mức đóng góp của nông dân, đồng thá»i miá»…n thuế cho há»™ quá nghèo.
ChÃnh phủ váºn Ä‘á»™ng nông dân phát triển chÇŽn nuôi trâu bò, sá»a chữa đê Ä‘iá»u, là m thuá»· lợi, khôi phục các hệ thống thuá»· nông.
NhÆ° váºy, sau khi được giải phóng khá»i phÆ°Æ¡ng thức sản xuất phong kiến, nguyện vá»ng phát triển kinh tế của nông dân được Äảng và Nhà nÆ°á»›c hết sức quan tâm bằng các chÃnh sách phù hợp và được pháp luáºt bảo há»™, đã là m cho sức sản xuất ở nông thôn nÆ°á»›c ta cuối tháºp ká»· 50 có bÆ°á»›c tiến bá»™ rõ rệt. ở và o thá»i Ä‘iểm đất nÆ°á»›c vừa trải qua chiến tranh, kinh tế còn nghèo nà n, kỹ thuáºt còn lạc háºu, quan hệ hợp tác giúp đỡ quốc tế chÆ°a có gì đáng kể, nhÆ°ng vá»›i hệ thống chÃnh sách đúng đắn, đã Ä‘Æ°a lại quyá»n là m chủ ruá»™ng đất cho nông dân, giải phóng má»i nÇŽng lá»±c sản xuất trong nông nghiệp, đã tạo ra Ä‘á»™ng lá»±c má»›i phát triển sản xuất góp phần khôi phục kinh tế và ổn định Ä‘á»i sống nhân dân.
Vá» kinh tế, tổng sản lượng và thu nháºp bình quân đầu ngÆ°á»i vá» lÆ°Æ¡ng thá»±c đã vượt nÇŽm 1939 (nÇŽm cao nhất dÆ°á»›i thá»i kỳ thá»±c dân Pháp). Äá»™ng lá»±c của kinh tế há»™ nông nghiệp đã được phát huy trong những nÇŽm trÆ°á»›c táºp thể hoá nông nghiệp.
4- Thá»i kỳ 1958-1980
a) ở miá»n Bắc
Sau thá»i kỳ khôi phục kinh tế, Äảng chủ trÆ°Æ¡ng cải tạo xã há»™i chủ nghÄ©a đối vá»›i nông nghiệp bằng hình thức hợp tác xã. Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được đặt ra và giải quyết thông qua phong trà o hợp tác hoá là má»™t ná»™i dung cÆ¡ bản của hợp tác xã nông nghiệp. Xác láºp chế Ä‘á»™ sở hữu táºp thể vá» ruá»™ng đất gắn liá»n vá»›i tổ chức lao Ä‘á»™ng táºp thể trong các hợp tác xã nông nghiệp từ thấp đến cao, từ nhỠđến lá»›n. Từ đây, kinh tế há»™ nông dân bị coi là kinh tế phụ.
Táºp thể hoá nông nghiệp được nhân thức là nhằm ngÇŽn chặn khuynh hÆ°á»›ng tá»± phát tÆ° bản chủ nghÄ©a ở nông thôn, tạo ra sá»± thuần nhất của kinh tế xã há»™i chủ nghÄ©a vá»›i hai hình thức sở hữu toà n dân và táºp thể. Äảng nháºn định: "Chế Ä‘á»™ tiểu nông hà ng ngà y hà ng giá» sinh ra chủ nghÄ©a tÆ° bản" . "Còn chế Ä‘á»™ sở hữu tÆ° nhân vá» tÆ° liệu sản xuất và lối là m ÇŽn riêng lẻ thì vẫn còn cÆ¡ sở váºt chất và điá»u kiện xã há»™i cho khuynh hÆ°á»›ng tÆ° bản chủ nghÄ©a tá»± phát nảy nở" . Do đó, phải tiến hà nh táºp thể hoá triệt để ruá»™ng đất, tổ chức lại sản xuất theo hình thức lao Ä‘á»™ng táºp thể, chặn đứng con Ä‘Æ°á»ng tÆ° bản chủ nghÄ©a ở nông thôn, góp phần củng cố liên minh công nông. HÆ¡n nữa, phải táºp trung sức lao Ä‘á»™ng, tÆ° liệu sản xuất của bần nông và trung nông lại để xây dá»±ng má»™t phÆ°Æ¡ng thức sản xuất má»›i, má»™t sá»± phân công lao Ä‘á»™ng má»›i.
Từ nháºn thức trên đây, Äảng đã Ä‘á» ra Ä‘Æ°á»ng lối giai cấp ở nông thôn: "Dá»±a hẳn và o bần nông và trung nông lá»›p dÆ°á»›i, Ä‘oà n kết chặt chẽ vá»›i trung nông, hạn chế Ä‘i đến xoá bá» sá»± bóc lá»™t kinh tế của phú nông, cải tạo tÆ° tưởng phú hông, ngÇŽn ngừa địa chủ ngóc đầu dáºy ...".
Ná»™i dung công hữu hoá tÆ° liệu sản xuất trÆ°á»›c hết là táºp thể hoá triệt để ruá»™ng đất, theo đó là sức lao Ä‘á»™ng và các tÆ° liệu sản xuất khác của nông dân. Ruá»™ng đất táºp thể hoá được đặt dÆ°á»›i sá»± quản lý và sá» dụng của ban quản trị hợp tác xã, mà ban quản trị chủ yếu được chá»n từ những thà nh phần bần cố nông.
Thá»±c hiện chủ trÆ°Æ¡ng trên đây, Äảng đã phát Ä‘á»™ng má»™t phong trà o quần chúng nhằm giải quyết vấn Ä‘á» "ai thắng ai" giữa lối là m ÇŽn táºp thể và lối là m ÇŽn cá thể ở nông thôn.
Kết quả, trong hÆ¡n má»™t nÇŽm, từ tháng 4-1959 đến mùa thu 1960, đã táºp thể hoá 76% diện tÃch ruá»™ng đất canh tác của 2,4 triệu há»™ nông dân, chiếm 84,8% tổng số há»™ nông dân miá»n Bắc.
Và o thá»i Ä‘iểm nông dân Ä‘ang phấn khởi vá»›i các chÃnh sách khuyến nông của Äảng và ChÃnh phủ, lợi Ãch kinh tế của há»™ nông dân gắn vá»›i đất Ä‘ai Ä‘ang trở thà nh Ä‘á»™ng lá»±c kÃch thÃch phát triển sản xuất thì chúng ta tiến hà nh táºp thể hoá triệt để ruá»™ng đất, sức lao Ä‘á»™ng, đồng thá»i đặt trong má»™t cÆ¡ chế tổ chức quản lý và điá»u hà nh táºp trung. Vì váºy, mô hình sở hữu táºp thể ngay từ đầu đã mang trong lòng nó những yếu kém, sá»± gò ép trái nguyên tắc, đã dẫn đến tan vỡ hà ng loạt hợp tác xã, hà ng vạn nông dân xin ra hợp tác xã , sản lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c nÇŽm 1960 giảm má»™t triệu tấn, nÇŽng suất lúa giảm 200 kg/hécta, lÆ°Æ¡ng thá»±c bình quân đầu ngÆ°á»i giảm từ 333 kg/nÇŽm 1959 xuống 261 kg/nÇŽm 1960.
Những yếu kém của mô hình táºp thể hoá trên đây trÆ°á»›c hết là do vi phạm các nguyên tắc vá» hợp tác hoá, đã bá» qua ná»™i dung kinh tế của các nguyên tắc nà y. CÆ¡ sở kinh tế của nguyên tắc tá»± nguyện chÃnh là sá»± xã há»™i hoá sức sản xuất, trên cÆ¡ sở đó xuất hiện nhu cầu hợp tác hoá các há»™ nông dân, hợp tác ở những khâu nà o có lợi nhất cho phát triển sản xuất. Song, trên thá»±c tế là không nháºn thức và cÅ©ng không dá»±a trên tất yếu kinh tế mà chủ yếu là xuất phát từ những tiá»n Ä‘á» chÃnh trị, lấy tất yếu chÃnh trị thay cho tất yếu kinh tế để nhanh chóng tạo ra quan hệ sản xuất mà ta cho đó là chủ nghÄ©a xã há»™i, đồng nhất hợp tác hoá vá»›i táºp thể hoá.
CÆ¡ sở kinh tế cÇŽn bản nhất của nông dân là quyá»n là m chủ sá» dụng ruá»™ng đất. Trong táºp thể hoá, chúng ta đã xoá bá» ngay từ đầu cÆ¡ sở kinh tế nà y.
Do phân phối bình quân, lợi Ãch kinh tế của nông dân bị vi phạm đã dẫn đến thủ tiêu Ä‘á»™ng lá»±c sản xuất của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng.
Mặt khác, do "quản lý là khâu yếu kém nhất, ruá»™ng đất được táºp thể hoá nhÆ°ng sá» dụng không có kế hoạch, dẫn đến cà y sâu cấy muá»™n, bá» sót ruá»™ng, nÇŽng suất và sản lượng thấp. Cán bá»™ quản lý thiếu nÇŽng lá»±c do trình Ä‘á»™ vÇŽn hoá thấp, không đủ kinh nghiệm quản lý sản xuất, từ đó dẫn đến hiệu quả kinh tế giảm sút, không hÆ¡n sản xuất cá thể".
Mô hình sở hữu táºp thể có nhiá»u sai trái, yếu kém, cháºm được phát hiện, sá»a chữa. Vì váºy, sau ba nÇŽm xác láºp mô hình sở hữu táºp thể cho thấy: việc táºp thể hoá triệt để ruá»™ng đất tất yếu dẫn đến táºp thể hoá triệt để sức lao Ä‘á»™ng và các tÆ° liệu sản xuất khác của nông dân. Cách là m đó đã biến nông dân từ ngÆ°á»i là m chủ ruá»™ng đất trở thà nh ngÆ°á»i là m công cho ban quản trị hợp tác xã - những ngÆ°á»i chÆ°a đủ khả nÇŽng và kinh nghiệm quản lý. Trong phÆ°Æ¡ng pháp tiến hà nh táºp thể hoá, nông dân từ chá»— là má»™t lá»±c lượng sản xuất xã há»™i, má»™t tiá»m nÇŽng kinh tế to lá»›n trở thà nh đối tượng cải tạo, vì váºy đã triệt tiêu tÃnh nÇŽng Ä‘á»™ng, sáng tạo của há» trong sản xuất.
Từ nÇŽm 1961 trở Ä‘i, Äảng táºp trung củng cố, tÇŽng cÆ°á»ng và mở rá»™ng mô hình sở hữu táºp thể, bằng má»™t loạt cuá»™c váºn Ä‘á»™ng ở nông thôn .
Ná»™i dung cÆ¡ bản của các cuá»™c váºn Ä‘á»™ng thể hiện trên mấy Ä‘iểm sau đây:
Má»™t là , mở rá»™ng quy mô sở hữu táºp thể vá» ruá»™ng đất từ thôn lên liên thôn, đỉnh cao là quy mô toà n xã sau Há»™i nghị nông nghiệp ở Thái Bình tháng 8-1974.
Hai là , xác láºp và thá»±c hiện cÆ¡ chế quản lý táºp trung trong kinh tế nông nghiệp từ vi mô đến vÄ© mô.
Vá» tổ chức sản xuất, chia cắt quá trình sản xuất nông nghiệp ra nhiá»u công Ä‘oạn, đỉnh cao là thà nh láºp các Ä‘á»™i chuyên (1976-1980), tiến hà nh tổ chức lại sản xuất trên phạm vi toà n huyện.
Quản lý và sá» dụng ruá»™ng đất táºp trung thống nhất theo chế Ä‘á»™ sở hữu táºp thể. Má»i phân biệt vá» lợi Ãch kinh tế trên đất Ä‘ai Ä‘á»u bị xoá bá».
Vá» phân phối, thá»±c hiện nguyên tắc "trừ lùi" (thuế, quỹ, chi phà sản xuất, các khoản Ä‘iá»u hoà ...), còn lại chia theo ngà y công, bằng hiện váºt.
Ba là , cÆ¡ chế váºn hà nh của mô hình táºp thể hoá triệt để ruá»™ng đất, sức lao Ä‘á»™ng và các tÆ° liệu sản xuất khác của nông dân bằng má»™t bá»™ máy hà nh chÃnh hoá, qua nhiá»u tầng nấc trung gian từ Trung Æ°Æ¡ng xuống tỉnh, huyện, xã và hợp tác xã.
Việc Ä‘iá»u hà nh và quyết định trá»±c tiếp quá trình sản xuất và phân phối sản phẩm sản phẩm là bá»™ máy quản lý gồm đủ các phòng, ban, Ä‘á»™i, tổ... bá»™ máy nà y thoát ly sản xuất trở thà nh quan liêu hoá, song quyá»n lá»±c rất lá»›n, quyết định toà n bá»™ Ä‘á»i sống kinh tế, chÃnh trị, xã há»™i ở nông thôn.
Những chủ trÆ°Æ¡ng và biện pháp trên đây được triển khai trong Ä‘á»i sống kinh tế xã há»™i nông thôn miá»n Bắc suốt 20 nÇŽm (1960-1980). Tuy nhiên, trong Ä‘iá»u kiện lịch sá» cụ thể lúc bấy giá», mô hình sở hữu táºp thể cÅ©ng đã Ä‘Æ°a lại những kết quả nhất định.
Vá»›i ná»n nông nghiệp lạc háºu, thoát thai từ phÆ°Æ¡ng thức sản xuất phong kiến, sau nhiá»u nÇŽm táºp thể hoá, vá»›i nguồn vốn của Nhà nÆ°á»›c đầu tÆ°, vốn của táºp thể và công sức của nông dân, đã xây dá»±ng được má»™t hệ thống cÆ¡ sở váºt chất, kỹ thuáºt bÆ°á»›c đầu rất quan trá»ng, đặc biệt là hệ thống thuá»· lợi, cải tạo đồng ruá»™ng, phát triển giao thông nông thôn, khai hoang, phục hoá, cảnh quan nông thôn đã có bÆ°á»›c thay đổi. Nhiá»u tiến bá»™ khoa há»c - kỹ thuáºt được áp dụng trong nông nghiệp, là m thay đổi táºp quán và phÆ°Æ¡ng pháp canh tác cổ truyá»n, Ä‘Æ°a lại nÇŽng suất cao, nhất là nÇŽng suất lúa. Trong thá»i kỳ cả nÆ°á»›c có chiến tranh, mô hình táºp thể hoá triệt để nà y đã trở thà nh má»™t kết cấu kinh tế - xã há»™i cần thiết góp phần và o ổn định Ä‘á»i sống chÃnh trị, kinh tế, xã há»™i nông thôn, góp phần to lá»›n và o việc cung cấp sức ngÆ°á»i, sức của cho kháng chiến chống Mỹ cứu nÆ°á»›c, thá»±c hiện có hiệu quả chÃnh sách háºu phÆ°Æ¡ng quân Ä‘á»™i. Sá»± Ä‘oà n kết tÆ°Æ¡ng trợ, tình là ng nghÄ©a xóm trong nông thôn đã thiết thá»±c cổ vÅ©, Ä‘á»™ng viên bá»™ Ä‘á»™i trên các chiến trÆ°á»ng hoà n thà nh sá»± nghiệp vẻ vang giải phóng miá»n Nam, thống nhất Tổ quốc.
Tuy váºy, xét vá» bản chất kinh tế, mô hình táºp trung cao vá»›i các đặc trÆ°ng nêu trên có những khuyết Ä‘iểm nghiêm trá»ng:
- Quá trình củng cố mô hình nà y chÃnh là quá trình tách lao Ä‘á»™ng nông nghiệp ra khá»i ruá»™ng đất và sản phẩm cuối cùng, đỉnh cao là thá»i kỳ 1976-1980 mà hệ quả trá»±c tiếp là là m tha hoá ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng. Há» chỉ còn cách quay vá» là m chủ thá»±c sá»± mảnh đất 5% vá»›i kinh tế gia đình.
- Kinh tế há»™ nông dân bị hoà tan và o kinh tế táºp thể. Các thà nh viên lao Ä‘á»™ng trong gia đình nông dân bị xé lẻ, phân công và o các Ä‘á»™i chuyên hoặc Ä‘á»™i cÆ¡ bản đặt dÆ°á»›i sá»± Ä‘iá»u hà nh của bá»™ máy quản lý táºp trung. Chức nÇŽng kinh tế của há»™ gia đình cÆ¡ bản bị thủ tiêu, chỉ còn lại chức nÇŽng xã há»™i. Lợi Ãch kinh tế trá»±c tiếp của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng bị vi phạm đã là m mất Ä‘i sá»± thiết tha vá»›i ruá»™ng đất, là m mất Ä‘i bản chất cần cù má»™t nắng hai sÆ°Æ¡ng của ngÆ°á»i nông dân Việt Nam.
- Do cÆ¡ chế quản lý táºp trung quan liêu, ruá»™ng đất thuá»™c sở hữu và sá» dụng táºp thể theo kiểu "cha chung không ai khóc" đã dẫn đến tình trạng vô chủ trong quản lý và sá» dụng đất Ä‘ai, gây ra lãng phà và mất đất Ä‘ai nghiêm trá»ng. ở Nam Hà , Thanh Hoá và Hải HÆ°ng má»—i tỉnh mất 2 vạn hécta. Trong 10 nÇŽm (1961-1971), má»—i tỉnh mất Ä‘i diện tÃch canh tác bằng diện tÃch hai huyện, còn đất gieo trồng ở miá»n Bắc mất Ä‘i bằng diện tÃch hai tỉnh .
Tại Há»™i nghị nông nghiệp ở Thái Bình (tháng 8-1974), đồng chà Lê Duẩn nháºn định: Trong thá»i kỳ 1964-1974, "Ä‘iá»u đáng lÆ°u ý là ruá»™ng đất canh tác bị sụt Ä‘i khoảng và i chục vạn hécta do xây dá»±ng cÆ¡ bản, là m thuá»· lợi, đắp Ä‘Æ°á»ng. .. Cho nên, dù nÇŽng suất có tÇŽng khá, nhÆ°ng tổng sản lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c cÅ©ng chỉ xoay quanh má»™t mức nhất định, không tÇŽng lên được nhiá»u, trong lúc đó dân số tÇŽng hÆ¡n 4 triệu ngÆ°á»i".
Theo số liệu của cục quản lý ruá»™ng đất, nÇŽm 1978 cả nÆ°á»›c có 1,4 triệu hécta đất chuyên dùng (dà nh cho thuá»· lợi, xây dá»±ng cÆ¡ bản) chiếm 24% diện tÃch canh tác. ở các tỉnh phÃa bắc, đất thuá»· lợi chiếm 9% diện tÃch canh tác. Má»™t số tỉnh đất hẹp, ngÆ°á»i đông, diện tÃch đất loại nà y lên đến 12% (Thái Bình, Hà Nam Ninh). Song, hiệu quả sá» dụng đất là m thuá»· lợi rất thấp, 1 hécta đất là m thuá»· lợi bình quân chỉ tÆ°á»›i được 4,2 hécta diện tÃch canh tác.
Nếu tÃnh cả những nÇŽm sau nà y, do quản lý và sá» dụng ruá»™ng đất vô trách nhiệm, trong 5 nÇŽm (1981-1985), diện tÃch đất canh tác cả nÆ°á»›c mất Ä‘i 350.000 hécta (riêng đồng bằng sông Cá»u Long 250.000 hécta), tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i diện tÃch trồng lúa của ba tỉnh miá»n Trung (Thanh Hoá, Nghệ TÄ©nh và Bình Trị Thiên cá»™ng lại). Äây là chÆ°a tÃnh việc biến đất thổ canh thà nh thổ cÆ° ở địa phÆ°Æ¡ng nà o cÅ©ng có. Riêng nÇŽm 1978 gần 7 vạn hécta đất "bá» xôi ruá»™ng máºt" biến thà nh thổ cÆ°.
Những khuyết Ä‘iểm trên đây đã là m cho sản xuất nông nghiệp phát triển cháºm, không ổn định, kéo dà i tình trạng tá»± cấp tá»± túc. Tiá»m nÇŽng lao Ä‘á»™ng và đất Ä‘ai khai thác kém hiệu quả. Nhất là những nÇŽm 1976-1980, Ä‘Æ°a nông nghiệp lên sản xuất lá»›n má»™t cách duy ý chà đã dẫn đến khủng hoảng kinh tế nông nghiệp: sản lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c suốt những nÇŽm 1960-1980 trên miá»n Bắc chỉ đạt bình quân trên dÆ°á»›i 5 triệu tấn/nÇŽm. Trong những nÇŽm 1976-1980 sản lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c cả nÆ°á»›c chỉ đạt 13 triệu tấn/nÇŽm (miá»n Bắc trên 5 triệu tấn), trong khi đó Äại há»™i Äảng toà n quốc lần thứ IV định ra chỉ tiêu phấn đấu đạt 21 triệu tấn lÆ°Æ¡ng thá»±c và o nÇŽm 1980.
Sản xuất nông nghiệp suy thoái nhÆ° trên đã Ä‘Æ°a đến hệ quả kinh tế là : táºp thể quản lý và sá» dụng 95% diện tÃch ruá»™ng đất chỉ đáp ứng được dÆ°á»›i 50% thu nháºp của há»™ xã viên, còn trên 50% thu nháºp của há» phải dá»±a và o mảnh đất 5% và kinh tế gia đình. Mảnh đất 5% trở thà nh "mảnh đất thần kỳ". NÇŽng suất lúa trên mảnh đất 5% phổ biến đạt 90 đến 100 tạ/hécta, trong khi ruá»™ng đất thuá»™c sở hữu táºp thể thì tối Ä‘a má»›i đạt 50-60 tạ/hécta. Äất 5% có thá»i kỳ chỉ coi là kinh tế phụ, tháºm chà còn hạn chế sá»± phát triển của nó. Song, trên mảnh đất 5% đã tá» rõ sức phát triển. ở đây, ngÆ°á»i nông dân đã kết hợp được những kinh nghiệm ngà n nÇŽm của ông cha vá»›i những tri thức và kỹ thuáºt má»›i mà há» có thể sá» dụng cùng vá»›i sức lá»±c, tâm huyết gắn bó vá»›i đất Ä‘ai. Äất đã không phụ công ngÆ°á»i, Ä‘em lại trên 50% thu nháºp cho gia đình há».
Nguyên nhân ra Ä‘á»i và tồn tại của mô hình táºp thể hoá triệt để ruá»™ng đất thể hiện trên mấy Ä‘iểm sau đây:
TrÆ°á»›c hết, do nháºn thức Ä‘Æ¡n giản, giáo Ä‘iá»u, duy ý chà vá» chế Ä‘á»™ kinh tế xã há»™i chủ nghÄ©a. Cụ thể là : quan niệm thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i chỉ tồn tại hai hình thức sở hữu: toà n dân và táºp thể, và sau nà y đồng nghÄ©a vá»›i sở hữu nhà nÆ°á»›c, từ đó đã nóng vá»™i muốn nhanh chóng xoá bá» các loại hình sở hữu khác, coi đó là điá»u kiện tiên quyết để xây dá»±ng chế Ä‘á»™ kinh tế má»›i trong khi chÆ°a có đủ các tiá»n Ä‘á» cần thiết.
Trong xây dá»±ng kinh tế nông thôn, chỉ tuyệt đối hoá má»™t hình thức táºp thể hoá triệt để ruá»™ng đất, theo nó là sức lao Ä‘á»™ng nông nghiệp. Äiá»u nà y đã là m nghèo Ä‘i nguyên lý của chủ nghÄ©a cá»™ng sản khoa há»c và sá»± liên minh tá»± nguyện giữa những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng tá»± do thà nh các hiệp há»™i.
Từ nháºn thức giản Ä‘Æ¡n nhÆ° váºy nên đã váºn dụng má»™t cách giáo Ä‘iá»u há»c thuyết ba giai Ä‘oạn phát triển của chủ nghÄ©a tÆ° bản trong công nghiệp và nông nghiệp, vá»›i mong muốn tạo ra quan hệ sản xuất mở Ä‘Æ°á»ng cho lá»±c lượng sản xuất phát triển, Ä‘i ngược lại quy luáºt phát triển lịch sá» tá»± nhiên của xã há»™i và không phù hợp vá»›i đặc Ä‘iểm sản xuất nông nghiệp, má»™t lÄ©nh vá»±c sản xuất đòi há»i phải tuân thủ nghiêm ngặt quy luáºt sinh há»c.
Thứ hai, mô hình táºp thể hoá táºp trung cao được xây dá»±ng và củng cố, phần nà o do ảnh hưởng của nhân tố quốc tế. Những chÆ°Æ¡ng trình đồ sá»™ của Liên Xô chuẩn bị "Ä‘i và o chủ nghÄ©a cá»™ng sản", rồi "đại nhảy vá»t" của Trung Quốc và "Thiên lý mã" của Triá»u Tiên... đã tác Ä‘á»™ng không nhỠđến nÆ°á»›c ta trong việc hoạch định những chiến lược kinh tế lá»›n, muốn Ä‘i nhanh lên chủ nghÄ©a xã há»™i, trong đó có nông nghiệp. Những hình thức kinh tế táºp thể ở những nÆ°á»›c nà y, trên thá»±c tế cho thấy là kém hiệu quả, khó đứng vững trÆ°á»›c những thách thức, biến Ä‘á»™ng vá» kinh tế, chÃnh trị, xã há»™i.
Thứ ba, mô hình sở hữu táºp thể vá»›i việc táºp thể hoá triệt để, táºp trung là con đẻ của cÆ¡ chế táºp trung quan liêu của cả ná»n kinh tế. Hiện nay, việc xoá bá» cÆ¡ chế nà y tất yếu phải thay đổi mô hình cÅ© cả vá» tổ chức và phÆ°Æ¡ng thức hoạt Ä‘á»™ng.
Sau cùng, phải kể đến quy luáºt chiến tranh. Trong chiến tranh không trá»±c tiếp tạo nên mô hình nà y, song đã góp phần củng cố nó.
b) ở miá»n Nam
- Äặc Ä‘iểm vá» sở hữu ruá»™ng đất, nông nghiệp, nông thôn miá»n Nam sau giải phóng 1975.
Trải qua chiến tranh lâu dà i và ác liệt, do tác Ä‘á»™ng của chÃnh sách ruá»™ng đất của chÃnh quyá»n cách mạng và do sá»± xâm nháºp ở mức Ä‘á»™ khác nhau của chủ nghÄ©a thá»±c dân má»›i từ thá»i Mỹ - ngụy, vấn Ä‘á» ruá»™ng đất, nông nghiệp và nông thôn miá»n Nam sau giải phóng (1975) rất Ä‘a dạng và khác nhau giữa các vùng.
Miá»n Trung là dải đất hẹp, bình quân ruá»™ng đất thấp, trong chiến tranh trở thà nh vùng tranh chấp ác liệt, nông thôn bị tà n phá nặng ná», nông dân bị đồn xúc, phân tán. Ruá»™ng đất nhiá»u nÆ¡i trở thà nh và nh Ä‘ai trắng.
Tây Nguyên là vùng núi cao, phần lá»›n là dân tá»™c Ãt ngÆ°á»i. Cho đến ngà y giải phóng, trên vùng đất nà y tồn tại hai bá»™ pháºn kinh tế chủ yếu: kinh tế tá»± nhiên và ná»a tá»± nhiên mang dấu ấn của cá»™ng đồng các thị tá»™c mà đơn vị sản xuất chÃnh là các đại gia đình theo chế Ä‘á»™ "nhà dà i". Kinh tế đồn Ä‘iá»n vá»›i các vùng cây công nghiệp của tÆ° bản nÆ°á»›c ngoà i và Việt Nam kinh doanh theo phÆ°Æ¡ng thức tÆ° bản chủ nghÄ©a.
Nam Bá»™ sau giải phóng có những đặc Ä‘iểm khác miá»n Bắc sau hoà bình (1954), khác miá»n Trung và Tây Nguyên ở cùng thá»i Ä‘iểm. ở đây, phÆ°Æ¡ng thức sản xuất phong kiến vá» cÆ¡ bản đã bị xoá bá», 70% số há»™ nông dân là trung nông, chiếm 80% diện tÃch canh tác. Há» Ä‘ang trở thà nh lá»±c lượng trung tâm của sản xuất nông nghiệp ở Nam Bá»™. Phú nông và tÆ° sản nông thôn chiếm khoảng từ 1 đến 4% số há»™, sở hữu khoảng 4 đến 7% ruá»™ng đất canh tác, há» vừa kinh doanh trên ruá»™ng đất, vừa kinh doanh dịch vụ. NÇŽng lá»±c cÆ¡ khà của há» rất lá»›n và đang trở thà nh trung tâm dịch vụ kinh tế, kỹ thuáºt ở nông thôn. Còn lại khoảng 20% số há»™ thiếu ruá»™ng hoặc không có ruá»™ng, cá»™ng vá»›i hà ng triệu nông dân bị chiến tranh xô đẩy và o các khu táºp trung, các đô thị sau giải phóng trở vá» quê cÅ©. Tình hình đó đặt ra yêu cầu khách quan phải giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất ở nông thôn sau chiến tranh.
Trung nông hoá phổ biến ở nông thôn Nam Bá»™ đã mở Ä‘Æ°á»ng cho sá»± tiếp thu tiến bá»™ kỹ thuáºt . Nhiá»u vùng nông thôn sức sản xuất phát triển, hình thà nh sá»± phân công lao Ä‘á»™ng Ä‘a dạng: sản xuất nông nghiệp, kinh doanh dịch vụ, chế biến nông sản, thÆ°Æ¡ng nghiệp và lao Ä‘á»™ng tá»± do. Hệ thống dịch vụ nông nghiệp, sản xuất lÆ°u thông hà ng hoá - tiá»n tệ đã hình thà nh thông suốt từ thà nh thị đến thôn ấp và há»™ nông dân. Hệ thống nà y bÆ°á»›c đầu đã gắn được nông nghiệp vá»›i công nghiệp, sản xuất vá»›i chế biến và tiêu thụ sản phẩm, thúc đẩy sản xuất phát triển.
Xét vá» mặt xã há»™i hoá sản xuất thì đây là bÆ°á»›c tiến bá»™ trong lịch sá» sản xuất nông nghiệp ở nÆ°á»›c ta, là tiá»n Ä‘á» kinh tế hết sức cÆ¡ bản để từng bÆ°á»›c chuyển ná»n nông nghiệp Nam Bá»™ sang sản xuất hà ng hoá theo hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a. Những đặc Ä‘iểm trên đây mang tÃnh khách quan quy định chÃnh sách của Äảng và Nhà nÆ°á»›c đối vá»›i nông nghiệp, nông dân và nông thôn Nam Bá»™ trÆ°á»›c hết và cÇŽn bản là vấn Ä‘á» ruá»™ng đất.
Chủ trÆ°Æ¡ng của Äảng vá» ruá»™ng đất trong những nÇŽm 1975-1980.
Sau giải phóng (1975), Äảng chủ trÆ°Æ¡ng "xác láºp quan hệ sản xuất xã há»™i chủ nghÄ©a đồng nhất trong cả nÆ°á»›c dÆ°á»›i hai hình thức sở hữu toà n dân và táºp thể để phát triển sản xuất nông nghiệp theo hÆ°á»›ng sản xuất lá»›n" . Vá» vấn Ä‘á» ruá»™ng đất, Äảng chủ trÆ°Æ¡ng triệt để xoá bá» tà n dÆ° bóc lá»™t ruá»™ng đất của địa chủ, phong kiến, tịch thu ruá»™ng đất của bá»n phản Ä‘á»™ng ác ôn có nợ máu chia cho nông dân không ruá»™ng và thiếu ruá»™ng; Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất trong ná»™i bá»™ nông dân gắn vá»›i cải tạo nông nghiệp theo hình thức hợp tác xã; táºp thể hoá triệt để ruá»™ng đất và các tÆ° liệu sản xuất của nông dân.
Thực hiện chủ trương trên, kết quả đưa lại ở các vùng không giống nhau.
ở các tỉnh duyên hải miá»n Trung, đến cuối nÇŽm 1975 đã thu hồi 125.527 hécta ruá»™ng đất chia cho 2 triệu nông dân. Mức chênh lệch ruá»™ng đất giữa các há»™ không đáng kể. Vì váºy, tạo thuáºn lợi cho quá trình Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất và táºp thể hoá.
ở Tây Nguyên, ruá»™ng đất chủ yếu là quốc gia công thổ và đồn Ä‘iá»n. Việc tịch thu đất Ä‘ai và quốc hữu hoá đồn Ä‘iá»n từ tay giai cấp tÆ° sản khá thuáºn lợi. Sau khi chuyển các đồn Ä‘iá»n cây công nghiệp thà nh nông trÆ°á»ng quốc doanh, còn lại má»™t số ruá»™ng được chia cấp táºp thể, láºp các hợp tác xã và táºp Ä‘oà n sản xuất.
ở Nam Bá»™, trÆ°á»›c hết, là tịch thu ruá»™ng đất của địa chủ, việt gian phản Ä‘á»™ng chia cho nông dân. Vấn Ä‘á» má»›i đặt ra là ruá»™ng đất tịch thu được của địa chủ còn lại không nhiá»u trong khi gần hai triệu ngÆ°á»i, vốn Ä‘ang hoạt Ä‘á»™ng trong các lÄ©nh vá»±c công thÆ°Æ¡ng nghiệp (phi nông nghiệp) được coi là đối tượng cải tạo công thÆ°Æ¡ng nghiệp phải trở vá» nông thôn, đòi há»i có ruá»™ng đất canh tác. Äể có ruá»™ng đất cấp cho đối tượng nà y, phải tiến hà nh Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất bằng cuá»™c váºn Ä‘á»™ng "nhÆ°á»ng áo sẻ cÆ¡m" theo tinh thần Chỉ thị 57 của Bá»™ ChÃnh trị (tháng 1-1978). Thá»±c chất là cắt đất của 10% số há»™ trung nông khá giả để chia bình quân cho ngÆ°á»i không có ruá»™ng.
Tiếp theo, thá»±c hiện Chỉ thị 100 vá» khoán sản phẩm trong nông nghiệp (tháng 1-1981) và Chỉ thị 19 (tháng 5-1993) vá» Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất và cải tạo nông nghiệp Nam Bá»™ của Ban Bà thÆ° trung Æ°Æ¡ng, tiếp tục Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất của 40% số há»™ trung nông có ruá»™ng đất cao hÆ¡n mức bình quân ở địa phÆ°Æ¡ng.
Trong quá trình táºp thể hoá, đã coi việc phân biệt lợi Ãch kinh tế trên đất Ä‘ai của há»™ nông dân là không cần thiết, nên dẫn đến tình trạng cắt đất xâm canh và xáo canh diá»…n ra hết sức phức tạp ở nông thôn Nam Bá»™.
NhÆ° váºy, sau giải phóng, giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất ở miá»n Nam đã Ä‘Æ°a lại kết quả nhất định là hoà n thà nh cách mạng ruá»™ng đất, xoá bá» chế Ä‘á»™ chiếm hữu và bóc lá»™t của đế quốc và địa chủ phong kiến trên phạm vi cả nÆ°á»›c.
NhÆ°ng bên cạnh thắng lợi đó, trong Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất gắn liá»n vá»›i táºp thể hoá, chúng ta đã mắc những sai lầm, khuyết Ä‘iểm nghiêm trá»ng:
TrÆ°á»›c hết, việc Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất theo cách là m trên, đã vi phạm lợi Ãch của nông dân, đặc biệt là trung nông - nhân váºt trung tâm của sản xuất nông sản hà ng hoá ở Nam Bá»™, những ngÆ°á»i có vốn, lao Ä‘á»™ng và kinh nghiệm sản xuất, đại biểu cho lá»±c lượng sản xuất Ä‘ang phát triển ở nông thôn.
Thứ hai, việc Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất nhiá»u lần dẫn đến bình quân, xoá xâm canh, gây ra xáo canh, là m cho quá trình sản xuất hà ng hoá và phân công lao Ä‘á»™ng bị biến Ä‘á»™ng lá»›n. Trên thá»±c chất là đi ngược lại quá trình tÃch tụ và táºp trung ruá»™ng đất, vốn là tÆ° liệu sản xuất theo hÆ°á»›ng sản xuất hà ng hoá. Nhiá»u nÆ¡i còn chia ruá»™ng đất cho cả những ngÆ°á»i hoạt Ä‘á»™ng trong các lÄ©nh vá»±c phi nông nghiệp, mà việc há» tách ra khá»i sản xuất nông nghiệp lại chÃnh là kết quả tiến bá»™ của quá trình phân công lao Ä‘á»™ng xã há»™i. Dù không tá»± giác, chúng ta là m lại cái đã qua vá» mặt lịch sá» phát triển.
5. Thá»i kỳ từ nÇŽm 1981 đến nay.
a) Từng bước khôi phục kinh tế hộ nông dân.
Kinh tế há»™ nông dân được khôi phục bằng khoán sản phẩm đến nhóm và ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, thá»±c chất là khoán há»™.
Khoán há»™ trải qua những bÆ°á»›c thÇŽng trầm. Từ nÇŽm 1962, khoán há»™ đã xuất hiện trên đồng đất Äồ sÆ¡n (Hải Phòng) và sau đó ở VÄ©nh Phú (1966). Do nháºn thức chÆ°a đổi má»›i nên khoán há»™ không được thừa nháºn, phải đến những nÇŽm 1977-1980, khi ná»n nông nghiệp lâm và o tình trạng khủng hoảng thì "khoán chui" xuất hiện phổ biến ở nhiá»u địa phÆ°Æ¡ng trên miá»n Bắc.
Qua tổng kết thá»±c tiá»…n trên, ngà y 13-1-1981, Ban Bà thÆ° ban hà nh Chỉ thị 100 vá» khoán sản phẩm đến nhóm và ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, thÆ°á»ng gá»i tắt là khoán 100.
"Khoán chui", má»™t mặt, phản ánh sá»± bắt đầu đổ vỡ khó tránh khá»i của mô hình táºp thể hoá triệt để ruá»™ng đất, sức lao Ä‘á»™ng và tÆ° liệu sản xuất khác của nông dân; mặt khác, phản ánh tÃnh tất yếu kinh tế - khôi phục lại chức nÇŽng kinh tế há»™ nông dân. Khoán 100 bÆ°á»›c đầu đáp ứng được yêu cầu khách quan nà y.
Nội dung cơ bản của khoán 100 thể hiện trên mấy điểm:
Mục Ä‘Ãch: phát triển sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế, nÇŽng suất lao Ä‘á»™ng, nâng cao thu nháºp của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng.
Nguyên tắc: quản lý và sá» dụng có hiệu quả tÆ° liệu sản xuất, trÆ°á»›c hết là ruá»™ng đất, quản lý và điá»u hà nh lao Ä‘á»™ng phải trên cÆ¡ sở gắn vá»›i kết quả cuối cùng của sản xuất, thá»±c hiện khoán theo 5 khâu và 3 khâu; trong phân phối giải quyết hà i hoà mối quan hệ lợi Ãch ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng.
Phạm vi: áp dụng đối vá»›i má»i loại cây trồng và váºt nuôi.
Khoán 100 đã Ä‘Æ°a lại tác dụng phân chia lại chức nÇŽng kinh tế giữa táºp thể và há»™ gia đình cả vá» quan hệ sở hữu, quan hệ quản lý và phân phối, mở đầu cho quá trình dân chủ hoá vá» mặt kinh tế, bằng việc gắn bó trở lại lao Ä‘á»™ng vá»›i ruá»™ng đất, mang lại lợi Ãch thiết thá»±c cho nông dân, tạo ra Ä‘á»™ng lá»±c kÃch thÃch phát triển sản xuất. Xét vá» mặt cÆ¡ chế quản lý kinh tế, khoán 100 đã phá vỡ cÆ¡ chế táºp trung quan liêu trong sản xuất nông nghiệp. Trong thá»i gian đầu, khoán 100 đã có tác dụng là m sống Ä‘á»™ng ná»n kinh tế nông thôn và tạo ra má»™t khối lượng nông sản lá»›n hÆ¡n so vá»›i thá»i kỳ trÆ°á»›c.
Tuy váºy, khoán 100 cÅ©ng chỉ có tác dụng trong má»™t thá»i gian, sau đó giảm dần vì cÆ¡ chế táºp trung quan liêu vẫn còn được duy trì trong hợp tác xã, cÅ©ng nhÆ° toà n bá»™ hệ thống tái sản xuất xã há»™i trong nông nghiệp. Hệ thống nà y cùng tÃnh chất mệnh lệnh hà nh chÃnh, mà háºu quả của nó đè lên vai ngÆ°á»i nông dân, trÆ°á»›c hết là há»™ nháºn khoán. Há»™ nông dân không đủ khả nÇŽng bảo đảm tái sản xuất và nhu cầu Ä‘á»i sống nên đã phải trả lại bá»›t ruá»™ng đất.
TrÆ°á»›c đòi há»i của cuá»™c sống, nhiá»u cấp uá»· đảng ở địa phÆ°Æ¡ng đã chủ Ä‘á»™ng chuyển sang khoán gá»n và sau đó được Nghị quyết 10 của Bá»™ ChÃnh trị (tháng 4-1988) xác nháºn và thÆ°á»ng gá»i là khoán 10. Cùng vá»›i việc thá»±c hiện khoán 10 là sá»± đổi má»›i toà n bá»™ cÆ¡ chế quản lý kinh tế nông nghiệp, đổi má»›i hoạt Ä‘á»™ng kinh tế - xã há»™i ở nông thôn. Từ đây, chức nÇŽng kinh tế của há»™ nông dân được xác láºp trở lại. Há»™i nghị Ban chấp hà nh trung Æ°Æ¡ng Äảng lần thứ 6 (khoá VI) tháng 3-1989 và Äại hôi đại biểu toà n quốc lần thứ VII của Äảng khẳng định há»™ nông dân là má»™t Ä‘Æ¡n vị kinh tế tá»± chủ sản xuất hà ng hoá. Äổi má»›i hình thức và ná»™i dung hoạt Ä‘á»™ng của các hợp tác xã nhằm khai thác có hiệu quả các tiá»m nÇŽng kinh tế há»™ nông dân và nông nghiệp, từng bÆ°á»›c chuyển ná»n kinh tế tá»± cấp tá»± túc sang sản xuất hà ng hoá theo định hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a.
III. MẤY KINH NGHIỆM GIẢI QUYẾT VẤN ÄỀ RUỘNG ÄẤT
1- Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất cần được giải quyết từng bÆ°á»›c phù hợp vá»›i sá»± phát triển của cách mạng và lợi Ãch của nông dân
a) Nháºn thức đúng vị trà của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và lợi Ãch của ngÆ°á»i nông dân trong từng thá»i kỳ cách mạng để Ä‘á» ra chÃnh sách ruá»™ng đất phù hợp vá»›i thá»±c tiá»…n.
Ruá»™ng đất là tÆ° liệu sản xuất đặc biệt không thay thế được đối vá»›i sản xuất nông nghiệp, là yêu cầu cÆ¡ bản và cấp thiết của nông dân trong má»i thá»i kỳ cách mạng. Giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và nông dân không chỉ mang ý nghÄ©a chÃnh trị, mà còn mang ý nghÄ©a kinh tế - xã há»™i quan trá»ng đối vá»›i sá»± phát triển của cách mạng.
Trong cách mạng giải phóng dân tá»™c, Äảng giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và nông dân nhằm táºp hợp lá»±c lượng chÃnh trị, tạo nên sức mạnh Ä‘oà n kết toà n dân, nòng cốt là liên minh công - nông, để tiến hà nh đấu tranh già nh Ä‘á»™c láºp dân tá»™c. Mặt chÃnh trị của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và nông dân được đặt lên hà ng đầu. Chủ trÆ°Æ¡ng của Äảng ta trong thá»i kỳ nà y là tịch thu ruá»™ng đất của đế quốc, địa chủ và việt gian chia cho dân cà y. TÆ° tưởng cÆ¡ bản của chủ trÆ°Æ¡ng trên là nhằm Ä‘oà n kết các tầng lá»›p, các giai cấp trong xã há»™i, Ä‘oà n kết vá»›i cả má»™t bá»™ pháºn địa chủ có tinh thần yêu nÆ°á»›c. NhỠđó, Äảng đã táºp hợp xung quanh mình má»™t lá»±c lượng chÃnh trị, xã há»™i rá»™ng lá»›n, nhân sức mạnh của giai cấp công nhân lên gấp bá»™i, thá»±c hiện thắng lợi nhiệm vụ giải phóng dân tá»™c.
Mặt kinh tế của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và nông dân được giải quyết thà nh công ở chá»— gắn liá»n vá»›i nhiệm vụ chÃnh trị. Khẩu hiệu "NgÆ°á»i cà y có ruá»™ng" và chÃnh sách cải cách ruá»™ng đất thá»±c chất mang ná»™i dung kinh tế, đáp ứng nguyện vá»ng tha thiết của nông dân, đồng thá»i có ý nghÄ©a chÃnh trị sâu sắc. Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất đã có sức lôi cuốn, Ä‘á»™ng viên nông dân tham gia kháng chiến, tÇŽng cÆ°á»ng và củng cố liên minh công - nông và mặt tráºn dân tá»™c thống nhất. Trên cÆ¡ sở đó, Äảng lãnh đạo toà n dân hoà n thà nh thắng lợi nhiệm vụ cách mạng.
Trong xây dá»±ng đất nÆ°á»›c, giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất trÆ°á»›c hết phải đáp ứng được lợi Ãch kinh tế của nông dân, phải đặt lợi Ãch kinh tế của nông dân lên hà ng đầu. ChÃnh trị phải thể hiện được yêu cầu kinh tế ấy, và chỉ khi đó chÃnh trị má»›i có sức mạnh to lá»›n. Mối quan hệ biện chứng nà y được thể hiện trong tÆ° tưởng Hồ Chà Minh: nếu nÆ°á»›c Ä‘á»™c láºp mà dân không được hưởng hạnh phúc, tá»± do thì Ä‘á»™c láºp cÅ©ng chẳng có ý nghÄ©a gì.
Vá» vấn Ä‘á» ruá»™ng đất, chủ trÆ°Æ¡ng của Äảng là nhằm giải phóng toà n bá»™ nÇŽng lá»±c sản xuất trong nông nghiệp bằng việc thá»±c hiện chÃnh sách kinh tế nhiá»u thà nh phần, coi đó là vấn Ä‘á» chiến lược có ý nghÄ©a lâu dà i và là quy luáºt chuyển ná»n kinh tế tá»± cấp tá»± túc sang kinh tế hà ng hoá. Phải xuất phát từ lợi Ãch của nông dân và quyá»n là m chủ thá»±c sá»± của nông dân giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất. Nếu trong đấu tranh giải phóng dân tá»c, nông dân là má»™t lá»±c lượng chÃnh trị - xã há»™i hùng háºu, thì trong xây dá»±ng đất nÆ°á»›c, nông dân là má»™t lá»±c lượng kinh tế to lá»›n góp phần quyết định và o việc thá»±c hiện chiến lược kinh tế trong chặng đầu thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i ở nÆ°á»›c ta.
b) Cách mạng phát triển đến đâu thì vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được giải quyết đến đó, tạo Ä‘iá»u kiện cho bÆ°á»›c phát triển má»›i của cách mạng.
Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được Äảng ta coi là yêu cầu cÆ¡ bản của nông dân. Ngay các vÇŽn kiện của Äảng trong thá»i kỳ giải phóng dân tá»™c (1930 - 1945), Äảng chủ trÆ°Æ¡ng thá»±c hiện má»™t bÆ°á»›c yêu cầu đó là tịch thu ruá»™ng đất của đế quốc, phátxÃt và địa chủ phản đông chia cho nông dân. Trong kháng chiến chống Pháp, vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được thá»±c hiện ngà y cà ng nhiá»u hÆ¡n nhằm thu hẹp thế lá»±c của đế quốc, phong kiến, bồi dưỡng lá»±c lượng kháng chiến. Khi kháng chiến đã già nh được thắng lợi quyết định, vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được giải quyết má»™t cách triệt để bằng cải cách ruá»™ng đất, Ä‘Æ°a lại quyá»n là m chủ ruá»™ng đất cho nông dân và giải phóng sức sản xuất trong nông nghiệp.
Äảng giải quyết thà nh công nhất vấn Ä‘á» ruá»™ng đất trong thá»i kỳ giải phóng dân tá»™c và thá»i kỳ kết thúc cuá»™c kháng chiến chống Pháp. NhÆ°ng trong thá»i kỳ cải tạo xã há»™i chủ nghÄ©a (1958-1980), đã phạm má»™t số sai lầm vá» chỉ đạo chiến lược. Cụ thể là chủ quan, nóng vá»™i trong cải tạo nông nghiệp, tiến hà nh công hữu hoá và táºp thể hoá ruá»™ng đất má»™t cách triệt để, tách ruá»™ng đất ra khá»i lao Ä‘á»™ng và quyá»n là m chủ của ngÆ°á»i nông dân, triệt tiêu Ä‘á»™ng lá»±c sản xuất, dẫn đến khủng hoảng kinh tế nông nghiệp trong những nÇŽm 1976-1980.
Từ nÇŽm 1981 đến nay, trở lại tiếp cáºn thá»±c tiá»…n, tiếp cáºn quy luáºt khách quan, Äảng lãnh đạo từng bÆ°á»›c đổi má»›i chÃnh sách kinh tế nông nghiệp, trÆ°á»›c hết là chÃnh sách khuyến khÃch phát triển kinh tế há»™ nông dân, nên đã tạo ra bÆ°á»›c phát triển má»›i trong sản xuất nông nghiệp.
2- Giải quyết vấn đỠruộng đất phải nhằm mục tiêu giải phóng sức sản xuất, phát triển sản xuất hà ng hoá theo định hướng xã hội chủ nghĩa
Giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất phải nhằm khai thác có hiệu quả tiá»m nÇŽng kinh tế trong nông nghiệp, trÆ°á»›c hết phải gắn được lao Ä‘á»™ng vá»›i đất Ä‘ai trong tất cả các thà nh phần kinh tế. Muốn là m được nhÆ° váºy phải thá»±c hiện dân chủ hoá vá» kinh tế đối vá»›i nông dân, xác láºp và thể hiện được trong thá»±c tiá»…n quyá»n là m chủ của nông dân đối vá»›i ruá»™ng đất.
Trên cÆ¡ sở dân chủ hoá vá» kinh tế, há»™ nông dân là má»™t Ä‘Æ¡n vị kinh tế tá»± chủ để xây dá»±ng chế Ä‘á»™ hợp tác vÇŽn minh. ở đây, cần hiểu chế Ä‘á»™ hợp tác má»›i trong nông nghiệp bao hà m các loại hình, trình Ä‘á»™ tổ chức, liên kết giữa các há»™ nông dân, các thà nh phần kinh tế trên cÆ¡ sở tá»± nguyện, dân chủ, cùng có lợi và nhằm phát triển sản xuất hà ng hoá, nâng cao hiệu quả kinh tế và không ngừng cải thiện Ä‘á»i sống nhân dân lao Ä‘á»™ng ở nông thôn. Nói má»™t cách khác, chế Ä‘á»™ hợp tác má»›i mang tÃnh Ä‘a dạng vá» hình thức, vá» quan hệ sở hữu, quản lý và phân phối, phù hợp vá»›i tÃnh chất và trình Ä‘á»™ của lá»±c lượng sản xuất. Trong Chiến lược ổn định và phát triển kinh tế - xã há»™i đến nÇŽm 2000, Äảng ta đã khẳng định: "Kinh tế táºp thể, vá»›i hình thức phổ biến là hợp tác xã, đổi má»›i tổ chức và phÆ°Æ¡ng thức hoạt Ä‘á»™ng, phát triển rá»™ng rãi và đa dạng trong các ngà nh, nghá» vá»›i quy mô và mức Ä‘á»™ táºp thể hoá khác nhau, trên cÆ¡ sở tá»± nguyện góp vốn, góp sức của những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng. Tổ chức và hoạt Ä‘á»™ng của các hợp tác xã không phụ thuá»™c và o địa giá»›i hà nh chÃnh. Má»™t há»™ gia đình có thể tham gia các hợp tác xã khác nhau và có quyá»n rút ra khá»i hợp tác xã theo Ä‘iá»u lệ".
Trong chế Ä‘á»™ hợp tác, kinh tế há»™ là tế bà o của kinh tế hợp tác, ở đây kinh tế há»™ không hoà tan và o kinh tế hợp tác nhÆ° trÆ°á»›c đây mà là má»™t Ä‘Æ¡n vị kinh tế tá»± chủ được phát huy sở trÆ°á»ng và khả nÇŽng của mình trong sản xuất - kinh doanh. Sá»± phát triển của kinh tế há»™ là điá»u kiện tồn tại cho kinh tế hợp tác. Ngược lại, kinh tế hợp tác chỉ có giá trị Ä‘Ãch thá»±c trên cÆ¡ sở những tất yếu kinh tế đòi há»i phải có sá»± phân công và hợp tác của nhiá»u há»™ má»›i có hiệu quả. Kinh tế hợp tác không bao trùm lên kinh tế há»™, mà hợp tác ở những khâu nà o đó đòi há»i phải có sức mạnh của kinh tế táºp thể kinh doanh chung má»›i Ä‘em lại hiệu quả. Äây là mối quan hệ biện chứng tác Ä‘á»™ng qua lại lẫn nhau của quá trình phát triển lá»±c lượng sản xuất và xây dá»±ng, củng cố quan hệ sản xuất định hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a, từng bÆ°á»›c thúc đẩy sản xuất hà ng hoá phát triển, nâng cao Ä‘á»i sống nông dân và xây dá»±ng nông thôn má»›i, Äại há»™i đại biểu toà n quốc lần thứ VII của Äảng khẳng định: "ở nông thôn, trên cÆ¡ sở tÇŽng cÆ°á»ng vai trò Ä‘Æ¡n vị kinh tế tá»± chủ của há»™ xã viên, các hợp tác xã hÆ°á»›ng hoạt Ä‘á»™ng và o những khâu và lÄ©nh vá»±c mà há»™ xã viên không có Ä‘iá»u kiện tá»± là m hoặc là m kém hiệu quả hÆ¡n kinh doanh táºp thể. Cùng vá»›i chÃnh quyá»n và các Ä‘oà n thể chÇŽm lo các vấn Ä‘á» xã há»™i và xây dá»±ng nông thôn má»›i".
Muốn là m nhÆ° váºy, kinh tế há»™ gia đình phải trở thà nh kinh tế hà ng hoá, khác vá» chất so vá»›i kinh tế cá thể tá»± cung tá»± cấp trÆ°á»›c đây. Vì váºy, vấn Ä‘á» ruá»™ng đất đặt ra phải tuân theo quy luáºt tÃch tụ và táºp trung ruá»™ng đất và o tay những ngÆ°á»i là m ruá»™ng giá»i má»›i giải quyết được mâu thuẫn giữa việc phân phối và sá» dụng ruá»™ng đất manh mún, bình quân, vá»›i yêu cầu phát triển sản xuất hà ng hoá trong nông nghiệp. Trong Ä‘iá»u kiện ruá»™ng đất thuá»™c sở hữu toà n dân được Nhà nÆ°á»›c giao cho há»™ nông dân sá» dụng lâu dà i thì việc thá»±c hiện chuyển nhượng quyá»n sá» dụng ruá»™ng đất có thể hiểu ra là lấy hiệu quả sản xuất kinh doanh là m chÃnh. Äây là má»™t quá trình lịch sá» tá»± nhiên dá»±a trên cÆ¡ sở phát triển của lá»±c lượng sản xuất và sá»± tiến bá»™ của phân công lao Ä‘á»™ng xã há»™i trong lÄ©nh vá»±c nông nghiệp. Äại há»™i đại biểu toà n quốc lần thứ VII của Äảng chỉ rõ: "Äất Ä‘ai thuá»™c sở hữu toà n dân. Các há»™ nông dân được Nhà nÆ°á»›c giao quyá»n sá» dụng ruá»™ng đất lâu dà i và cấp giấy chứng nháºn. Luáºt pháp quy định cụ thể việc thừa kế và chuyển quyá»n sá» dụng ruá»™ng đất".
3- Äổi má»›i quản lý vÄ© mô của Nhà nÆ°á»›c trong quá trình phát triển kinh tế há»™ nông dân thà nh Ä‘Æ¡n vị sản xuất hà ng hoá.
Bản thân ná»n kinh tế nông nghiệp, trong đó kinh tế há»™ nông dân là cÆ¡ bản, tá»± nó không thể chuyển sang sản xuất hà ng hoá được mà phải có sá»± quan hệ thúc đẩy, há»— trợ của các ngà nh kinh tế kỹ thuáºt khác. Phải đặt vấn Ä‘á» nông nghiệp, nông dân và nông thôn trong chiến lược tổng thể phát triển kinh tế - xã há»™i, trên cÆ¡ sở đó, Nhà nÆ°á»›c vá»›i tÆ° cách là ngÆ°á»i quản lý và điá»u hà nh vÄ© mô gắn phát triển nông nghiệp vá»›i phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thÆ°Æ¡ng nghiệp và dịch vụ ở nông thôn. Äây là nhiệm vụ có tầm quan trá»ng đặc biệt trong quá trình thúc đẩy sá»± ra Ä‘á»i và phát triển phân công lao Ä‘á»™ng trong nông nghiệp, công nghiệp hoá nông thôn và xây dá»±ng nông thôn má»›i theo hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a. Äại há»™i đại biểu toà n quốc lần thứ VII của Äảng chỉ rõ: "Phát triển nông, lâm, ngÆ° nghiệp gắn vá»›i công nghiệp chế biến, phát triển toà n diện kinh tế nông thôn và xây dá»±ng nông thôn má»›i là má»™t nhiệm vụ quan trá»ng hà ng đầu để ổn định tình hình kinh tế - xã há»™i".
Äể thúc đẩy quá trình nà y, trÆ°á»›c hết cần quan tâm hình thà nh các Ä‘iểm kinh tế - kỹ thuáºt, các thị trấn, thị tứ ở nông thôn theo quy hoạch hợp lý. Các Ä‘iểm kinh tế, kỹ thuáºt sẽ là môi trÆ°á»ng và điá»u kiện kÃch thÃch sản xuất hà ng hoá và phân công lại lao Ä‘á»™ng nông nghiệp, trở thà nh "Ä‘á»™ng lá»±c" thúc đẩy kinh tế, vÇŽn hoá, xã há»™i nông thôn phát triển.
Sá»± phát triển sản xuất hà ng hoá trong nông nghiệp đối vá»›i kinh tế há»™ nông dân trÆ°á»›c hết cần phải có sá»± đầu tÆ° của Nhà nÆ°á»›c trong việc xây dá»±ng kết cấu hạ tầng để mở mang giao lÆ°u kinh tế, tạo Ä‘iá»u kiện kÃch thÃch sản xuất hà ng hoá phát triển. Sá»± tà i trợ của Nhà nÆ°á»›c là điá»u kiện hết sức cÆ¡ bản trong quá trình chuyển kinh tế há»™ tá»± cấp tá»± túc sang kinh tế hà ng hoá. Vì váºy, cần có hệ thống ngân hà ng tÃn dụng nông nghiệp vá»›i cÆ¡ chế kinh doanh má»›i theo hÆ°á»›ng thúc đẩy sá»± phân công lao Ä‘á»™ng ở nông thôn, phù hợp vá»›i đặc Ä‘iểm sản xuất nông nghiệp. Nhà nÆ°á»›c phải đổi má»›i cÆ¡ chế chÃnh sách để tạo ra môi trÆ°á»ng và điá»u kiện cho kinh tế há»™ và kinh tế hợp tác phát triển.
(Theo báo Ä‘iện tá» Äảng Cá»™ng Sản Việt Nam)
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y: