17-11-2008, 03:03 PM
Phi Thăng Chi Háºu
Tham gia: Jun 2008
Bà i gởi: 1,213
Thá»i gian online: 3 tuần 1 ngà y 1 giá»
Thanks: 286
Thanked 0 Times in 0 Posts
Pierre & Jean - Guy de Maupassant
Tên truyện : Pierre & Jean
Tác giả : Guy de Maupassant
Dịch giả : Lê Hồng Sâm
Nguồn : vnthuquan
Äánh máy : tumbleweed
Giới Thiệu
Trong thá»i gian sáng tạo ngắn ngủi – quãng mÆ°á»i năm của cuá»™c Ä‘á»i không dà i (1850-1893), Guy de Maupassant dà nh nhiá»u quan tâm cho truyện ngắn, và cÅ©ng nổi tiếng nhá» truyện ngắn. Có lẽ vì thế, sáu cuốn tiểu thuyết của ông Ãt được ngÆ°á»i Ä‘á»c cÅ©ng nhÆ° giá»›i phê bình chú ý (tất nhiên vẫn có ngoại lệ, Lev Tolstoi, đại văn hà o Nga cùng thá»i, coi cuốn "Má»™t cuá»™c Ä‘á»i", cuốn tiểu thuyết đầu tiên của Maupassant là "cuốn tiểu thuyết Pháp hay nhất, từ sau Những ngÆ°á»i khốn khổ của Hugo").
Khoảng và i chục năm cuối thế ká»· XX tình hình có khác và trong sá»± tiếp cáºn "đổi má»›i" tiểu thuyết Maupassant, các nhà nghiên cứu dà nh má»™t vị trà khá đặc biệt cho Pierre và Jean, cuốn tiểu thuyết thứ tÆ°, xuất bản năm 1888.
Vá»›i dung lượng không lá»›n, chỉ nhÆ° má»™t truyện ngắn, Pierre và Jean có cấu trúc giản dị, văn chÆ°Æ¡ng trong sáng. Song, khảo sát sâu hÆ¡n, sẽ thấy bên dÆ°á»›i vẻ tá»± nhiên, Ä‘Æ¡n sÆ¡, là công phu, là sá»± lão luyện vá» phÆ°Æ¡ng diện ngôn ngữ và thủ pháp thuáºt truyện.
Vá» mặt sá»± kiện, chất liệu của cuốn tiểu thuyết khá Ãt á»i: trong má»™t gia đình có hai con trai, ngÆ°á»i em bất ngỠđược thừa kế má»™t tà i sản lá»›n. Biến cố không ở bản thân sá»± kiện, không do sá»± kiện tạo nên, mà ở những gì chúng tiết lá»™. Và câu chuyện là diá»…n tiến của má»™t phát hiện – ngÆ°á»i con lá»›n phát hiện quá khứ của mẹ mình, phát hiện quan hệ thá»±c sá»± giữa các thà nh viên trong gia đình mình. Dần dắt truyện vẫn là má»™t ngÆ°á»i kể biết hết má»i Ä‘iá»u, nhÆ°ng ở đây sá»± "biết hết" rằng có chừng má»±c, bởi ngÆ°á»i nà y hay lẩn mình Ä‘i tại những khoảnh khắc chủ chốt, hoặc cứ để lá»ng lÆ¡ má»™t số Ä‘iá»u không được nói ra (nhÆ° ý nghÄ© của bà mẹ, của nà ng thiếu phụ Rosémilly), hoặc cho sá»± váºt được soi rá»i từ Ä‘iểm nhìn của Pierre, ngÆ°á»i con cả. PhÆ°Æ¡ng thức kể chuyện nhÆ° thế khiến Pierre và Jean chuyển thà nh cuốn tiểu thuyết viết vá» quá trình của má»™t tÆ° duy, thế giá»›i chÃnh của truyện là thế giá»›i tinh thần, tâm trạng. Äó cÅ©ng là chất liệu Æ°a thÃch của tiểu thuyết thế ká»· XX, khi các tác giả ngà y cà ng có xu hÆ°á»›ng Ä‘Æ°a ngÆ°á»i Ä‘á»c và o thế giá»›i riêng của má»™t tâm tÆ°, má»™t trà óc, vá»›i những dằn vặt, ám ảnh, Ä‘á»™c thoại ná»™i tâm. Äiá»u nà y lý giải vì sao hiện nay nhiá»u nhà nghiên cứu lại đánh giá Pierre và Jean là má»™t bÆ°á»›c chuyển từ truyá»n thống tiểu thuyết thế ká»· XiX sang tÃnh hiện đại Ä‘ang manh nha.
Má»™t yếu tố khác cÅ©ng khiến Pierre và Jean được coi nhÆ° có tinh bán lá» giữa tiểu thuyết hai thế ká»·, giữa truyá»n thống và cái má»›i, đó là bà i Tá»±a quan trá»ng, má»™t tiểu luáºn được Maupassant đặt cho tiêu Ä‘á» "Tiểu thuyết". NhÆ° má»™t tuyên ngôn, bà i Tá»±a phát biểu những suy nghÄ© của Maupassant vá» phê bình, vá» thể loại tiểu thuyết, vá» công việc sáng tác, và vá» chủ nghÄ©a hiện thá»±c.
Maupassant chống lại thiên kiến hẹp hòi trong phê bình và nháºn xét rất chÃnh xác vá» tÃnh chất mở của tiểu thuyết, má»™t thể loại Ä‘á»™ng, tá»± do, cho đến bấy giá» vẫn theo quy phạm hoá chặt chẽ. Ông cÅ©ng nêu lên ý kiến của mình vá» chủ nghÄ©a hiện thá»±c, những ý kiến được nhiá»u nhà nghiên cứu hiện nay tán thưởng, bởi theo há», chúng lý giải nghịch lý cÅ©ng nhÆ° tÃnh biện chứng ná»™i tại của khái niệm: sá»± tháºt và tÃnh văn chÆ°Æ¡ng, phản ánh và hÆ° cấu. Theo Maupassant, bằng việc lá»±a chá»n sá»± kiện, bằng cách kết hợp, cấu tạo lại các sá»± kiện, nhà tiểu thuyết truyá»n đạt cho ngÆ°á»i Ä‘á»c cái nhìn riêng của cá nhân anh ta đối vá»›i thế giá»›i "tả thá»±c là tạo ra ảo tưởng trá»n vẹn vá» cái thá»±c" do đó "các nhà hiện thá»±c tà i ba lẽ ra phải gá»i là các nhà gây ảo tưởng thì đúng hÆ¡n".
Suy nghÄ© vá» công việc của nghệ sÄ©, vá» những gì nghệ sÄ© cần và có thể là m, Maupassant đã đặt chân và o con Ä‘Æ°á»ng trên đó văn há»c thế ká»· XX sẽ quyết liệt dấn bÆ°á»›c, đặt câu há»i vá» bản thân, đặt câu há»i vá» hà nh vi viết, hà nh vi Ä‘á»c.
Có thể Ä‘á»c Pierre và Jean má»™t cách thoải mái, nhÆ° má»™t câu chuyện nhẹ nhà ng, pha chút ý vị trinh thám. CÅ©ng có thể thưởng thức tác phẩm nhÆ° má»™t cuốn tiểu thuyết Ä‘áºm sắc thái há»™i hoạ ấn tượng chủ nghÄ©a vá»›i hình ảnh trở Ä‘i trở lại và vai trò của nÆ°á»›c, mô tÃp Æ°a thÃch trong há»™i hoạ ấn tượng, vá»›i tầm quan trá»ng dà nh cho sá»± cải tạo của cái nhìn, vá»›i thủ pháp cho nhân váºt tá»± hình thà nh dần trong mắt Ä‘á»™c giả, tÆ°Æ¡ng tá»± cách sá» dụng những quệt mà u liên tiếp để gợi bức tranh toà n cảnh. Lại cÅ©ng có thể, nhÆ° má»™t và i nhà phê bình phân tâm há»c Pháp, tìm thấy ở tác phẩm mặc cảm Oedips ngầm ẩn bên dÆ°á»›i cấu trúc gia đình, và sá»± thấp thoáng của cái vô thức.
Äó là cách tiếp cáºn riêng, là sở thÃch, là hứng thú cá nhân, tùy thuá»™c, nói nhÆ° Maupassant, và o cái tạng của má»—i ngÆ°á»i.
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y:
Tà i sản của ngudoc
17-11-2008, 03:05 PM
Phi Thăng Chi Háºu
Tham gia: Jun 2008
Bà i gởi: 1,213
Thá»i gian online: 3 tuần 1 ngà y 1 giá»
Thanks: 286
Thanked 0 Times in 0 Posts
Tiểu Thuyết
Ở đây tôi không há» có ý biện há»™ cho cuốn tiểu thuyết nhá» tiếp theo sau bà i nà y. Ngược hẳn lại, các ý tưởng tôi định giải thÃch xem chừng lại gây ra việc phê phán loại khảo cứu tâm lý mà tôi đã tiến hà nh trong Pierre và Jean.
Tôi muốn bà n vỠTiểu thuyết nói chung.
Tôi không phải là ngÆ°á»i duy nhất cứ má»—i lần ra má»™t cuốn sách má»›i lại bị vẫn những nhà phê bình ấy chê vẫn má»™t lá»i chê ấy.
Giữa những câu khen ngợi, tôi thÆ°á»ng xuyên thấy câu nà y, dÆ°á»›i vẫn những ngòi bút ná»:
"Khuyết điểm lớn nhất của tác phẩm nà y, đó là nó chẳng phải là một tiểu thuyết theo đúng nghĩa"
có thể trả lá»i bằng chÃnh láºp luáºn ấy:
"Khuyết Ä‘iểm lá»›n nhất của ngÆ°á»i viết có nhã ý xét Ä‘oán tôi, đó là ông ta chẳng phải má»™t nhà phê bình".
Quả tháºt cốt cách chủ yếu của nhà phê bình là nhÆ° thế nà o?
Nhà phê bình cần phải hiểu, phân biệt và lý giải má»i khuynh hÆ°á»›ng đối láºp nhất, những tÃnh khó tÆ°Æ¡ng phản nhất, và chấp nháºn những tìm tòi nghệ thuáºt Ä‘a dạng nhất, không thiên vị, không định kiến, không có tÆ° tưởng trÆ°á»ng phái, không gắn bó vá»›i má»™t giá»›i nghệ sÄ© nà o hết.
Váºy nhà phê bình nà o, sau khi đã xuất hiện Manon Lescaut, Paul và Virginie, Don Quichotte, Những sá»± kết giao nguy hiểm, Wrhter, Äồng thanh tÆ°Æ¡ng ứng, Clarisse Harlowe, Emile, Candide, Cinq Mars, René, Ba ngÆ°á»i lÃnh ngá»± lâm, Mauprat, Lão Goriot, Bà chị há» Bette, Colomba, Äá» và Äen, Tiểu thÆ° De Maupin, Nhà thá» Äức bà Paris, Salammbo, Bà Bovary, Adolphe, Ông De Camors, Quán rượu, Saphie, v..v… mà còn cả gan viết "Cái nà y là tiểu thuyết còn cái kia không phải tiểu thuyết" thì xem ra có má»™t sá»± sáng suốt rất giống vá»›i sá»± thiếu năng lá»±c.
ThÆ°á»ng thÆ°á»ng nhà phê bình đó hiểu tiểu thuyết là má»™t sá»± biến Ãt hay nhiá»u giống nhÆ° thá»±c, được sắp xếp theo kiểu má»™t vở kịch ba hồi, hồi thứ nhất trình bà y, hồi thứ hai hà nh Ä‘á»™ng và hồi thứ ba là chung cục.
Cách kết cấu nà y hoà n toà n có thể chấp nháºn được vá»›i Ä‘iá»u kiện ngÆ°á»i ta chấp nháºn tất cả những cách khác.
Có hay không những quy tắc để là m ra một cuốn tiểu thuyết, bên ngoà i những quy tắc nà y thì một câu chuyện viết ra phải mang cái tên khác?
Nếu Don Quichotte là tiểu thuyết, thì Äá» và Äen sẽ phải là má»™t tiểu thuyết khác hay không? Nếu Monte Cristo là tiểu thuyết thì Quán rượu có phải là tiểu thuyết không? Có thể so sánh được chăng Äồng thanh tÆ°Æ¡ng ứng của Goethe, Ba ngÆ°á»i lÃnh ngá»± lâm của Dumas, Bà Bovary của Flaubert, Ông De Camors của M.O.Feuillet và Germinal của ông Zola? Trong những tác phẩm ấy, cuốn nà o là tiểu thuyết? Những quy tắc trứ danh ấy là gì? Chúng ở đâu ra? Ai đã xác láºp chúng? Nhân danh nguyên lý nà o, uy quyá»n nà o và láºp luáºn nà o?
Thế mà dÆ°á»ng nhÆ° các nhà phê bình ná» biết má»™t cách chắc chắn, xác thá»±c, Ä‘iá»u gì là m nên má»™t cuốn tiểu thuyết, và điá»u gì phân biệt cuốn tiểu thuyết ấy vá»›i má»™t cuốn khác không phải tiểu thuyết. Äiá»u đó chỉ có nghÄ©a rằng, tuy chẳng phải là ngÆ°á»i sáng tác, há» lại tụ táºp trong má»™t trÆ°á»ng phái, và há» gạt bá», theo kiểu của chÃnh các nhà tiểu thuyết, má»i tác phẩm được cấu tứ và thá»±c hiện bên ngoà i mỹ há»c của há».
Má»™t nhà phê bình thông minh, ngược lại, phải tìm tòi tất cả những gì giống nhất vá»›i các tiểu thuyết đã được là m ra rồi, và thúc đẩy hết mức để những ngÆ°á»i trẻ tuổi thá» Ä‘i tìm những con Ä‘Æ°á»ng khác.
Tất cả các nhà văn, Victor Hugo cÅ©ng nhÆ° ông Zola, Ä‘á»u kiên trì đòi há»i quyá»n tuyệt đối, quyá»n không thể dị nghị, được cấu tạo, nghÄ©a là được tưởng tượng hoặc quan sát, tuỳ theo quan niệm cá nhân của há» vá» nghệ thuáºt. Tà i năng do sá»± Ä‘á»™c đáo mà có, nó là má»™t cách thức riêng biệt để nghÄ©, để nhìn, để hiểu và để xét Ä‘oán. Váºy, nhà phê bình nà o toan định nghÄ©a tiểu thuyết theo nhÆ° ý anh ta nghÄ© vá» tiểu thuyết căn cứ và o những cuốn được anh ta thÃch, và xác láºp má»™t số quy tắc kết cấu bất di bất dịch, sẽ luôn luôn chống lại má»™t tạng nghệ sÄ© Ä‘em đến má»™t cách thức má»›i. Má»™t nhà phê bình xứng đáng tuyệt đối vá»›i danh hiệu nà y, chỉ được là má»™t nhà phân tÃch không khuynh hÆ°á»›ng, không thiên ái, không Ä‘am mê, và nhÆ° má»™t chuyên gia vá» tranh, chỉ thẩm định giá trị nghệ thuáºt của tác phẩm mà ngÆ°á»i ta Ä‘Æ°a anh ta xem xét. Sá»± thông hiểu nÆ¡i anh, cởi mở vá»›i má»i sá»±, phải hút lấy cá tÃnh của anh đủ trá»n vẹn, để anh có thể phát hiện và ngợi ca ngay cả những cuốn sách mà anh không thÃch vá»›i tÆ° cách con ngÆ°á»i, song anh phải hiểu thấu vá»›i tÆ° cách nhà bình xét.
NhÆ°ng rốt cuá»™c, phần lá»›n các nhà phê bình chỉ là độc giả, do đó há» la mắng chúng tôi má»™t cách hầu nhÆ° luôn luôn vô lý hoặc lại khen ngợi chúng tôi hết lá»i và không có chừng má»±c.
NgÆ°á»i Ä‘á»c, chỉ tìm trong sách niá»m thoả mãn cho khuynh hÆ°á»›ng tá»± nhiên của đầu óc mình, thÆ°á»ng đòi nhà văn đáp ứng thị hiếu chủ đạo ở anh ta, và bao giá» cÅ©ng đánh giá là hay hoặc viết giá»i tác phẩm nà o hoặc Ä‘oạn nà o hợp vá»›i trà tưởng tượng lý tưởng hóa, vui tÆ°Æ¡i, tục tÄ©u, u buồn, mÆ¡ má»™ng hay thiết thá»±c ở anh ta.
Tóm lại, công chúng bao gồm nhiá»u nhóm ngÆ°á»i Ä‘ang kêu lên vá»›i chúng tôi:
Hãy an ủi tôi
Hãy là m cho tôi vui
Hãy là m tôi buồn
Hãy là m tôi cảm động
Hãy là m tôi mơ mà ng
Hãy là m tôi cÆ°á»i
Hãy là m tôi run rẩy
Hãy là m tôi khóc
Hãy là m tôi suy nghĩ
Chỉ riêng và i đầu óc ưu việt yêu cầu nghệ sĩ:
"Hãy là m cho tôi cái gì đẹp, trong hình thức nà o phù hợp với bạn nhất, tuỳ theo tạng của bạn".
Nghệ sĩ thỠlà m, thà nh công hoặc thất bại.
Nhà phê bình chỉ được thẩm định kết quả tuỳ theo bản chất của sá»± ná»— lá»±c, còn anh ta không có quyá»n báºn tâm vá» khuynh hÆ°á»›ng.
Äiá»u nà y đã được viết ra ngà n lần rồi. Sẽ vẫn cứ phải nhắc lại.
Váºy, sau các trÆ°á»ng phái văn há»c muốn Ä‘em lại cho ta má»™t cách nhìn biến dạng, siêu phà m, thÆ¡ má»™ng, cảm Ä‘á»™ng, khả ái hoặc mỹ lệ vá» cuá»™c Ä‘á»i, đã xuất hiện má»™t trÆ°á»ng phái hiện thá»±c hoặc tá»± nhiên, tá»± nháºn là phô ra cho chúng ta sá»± tháºt, chỉ sá»± tháºt mà thôi và toà n bá»™ sá»± tháºt.
Cần phải chấp nháºn vá»›i niá»m quan tâm thÃch thú ngang nhau các lý thuyết nghệ thuáºt rất khác biệt ấy và xét Ä‘oán các tác phẩm do những lý thuyết trên sản sinh, duy nhất từ quan Ä‘iểm vá» giá trị nghệ thuáºt của tác phẩm, và thừa háºn má»™t cách tiên nghiệm những tu tưởng chung đã là m nảy sinh tác phẩm.
Bác bá» quyá»n của nhà văn tạo nên má»™t tác phẩm thÆ¡ má»™ng hoặc má»™t tác phẩm hiện thá»±c, là muốn ép buá»™c nhà văn phải thay đổi tạng, không thừa nháºn tÃnh Ä‘á»™c đáo của nhà văn, không cho phép anh ta sá» dụng con mắt và trà năng mà tạo hoá đã ban cho anh ta.
Trách cứ các nhà văn vá» việc nhìn sá»± váºt đẹp hay xấu, bé má»n hay hùng tráng, duyên dáng hay thảm đạm, là trách cứ anh ta vá» việc anh ta được cấu tạo theo kiểu nà y hay kiểu kia và không có cách nhìn phù hợp vá»›i cách nhìn của chúng ta.
Hãy để nhà văn được tá»± do hiểu, quan sát, cấu tứ tuỳ anh ta, miá»…n rằng anh ta là nghệ sÄ©. Chúng ta hãy phấn khÃch má»™t cách thÆ¡ má»™ng để bình xét má»™t nhà lý tưởng hoá, và hãy chứng minh cho anh ta thấy rằng mÆ¡ má»™ng của anh ta xoà ng, tầm thÆ°á»ng không đủ rồ dại hoặc tráng lệ. NhÆ°ng nếu chúng ta xét Ä‘oán má»™t nhà tá»± nhiên chủ nghÄ©a, hãy chỉ cho anh ta thấy sá»± tháºt cuá»™c Ä‘á»i khác sá»± tháºt trong sách của anh ta chá»— nà o.
Hiển nhiên là các trÆ°á»ng phái khác biệt nhau đến thế phải sá» dụng những biện pháp kết cấu hoà n toà n đối láºp.
Nhà tiểu thuyết biến hoá sá»± tháºt hằng cứu, thô bạo và khó Æ°a, để rút từ đó ra má»™t sá»± biến khác thÆ°á»ng và hấp dẫn, phải váºn dụng các biến cố theo ý muốn, chẳng băn khoăn quá đáng vá» tÃnh giống nhÆ° thá»±c, phải sá»a soạn các biến cố và sắp xếp chúng để là m ngÆ°á»i Ä‘á»c thÃch, khiến ngÆ°á»i Ä‘á»c xúc cảm hay Ä‘á»™ng lòng. Äá» cÆ°Æ¡ng tiểu thuyết của anh ta chỉ là má»™t loạt những trù hoạch tinh xảo dẫn dắt má»™t cách khéo léo đến chung cục. Các sá»± cố được sắp đặt, tăng tiến dần dần tá»›i đỉnh Ä‘iểm và tá»›i hiệu quả của kết thúc, nó là má»™t biến cố cốt yếu và quyết định là m thoả mãn má»i niá»m tò mò được thức tỉnh lúc khởi đầu, đặt má»™t hà ng rà o ngăn hứng thú quan sát và chấm dứt truyện kể má»™t cách tháºt trá»n vẹn đến mức ngÆ°á»i ta không còn muốn biết những nhân váºt đáng quyến luyến nhất ngà y mai sẽ ra sao nữa.
Trái lại nhà tiểu thuyết tá»± nháºn là cho chúng ta má»™t hình ảnh chÃnh xác vá» cuá»™c sống, phải chú ý tránh bất kỳ sá»± liên kết biến cố nà o có vẻ khác thÆ°á»ng ngoại lệ. Mục Ä‘Ãch của anh ta không phải là kể cho ta má»™t câu truyện, là m ta vui hay Ä‘á»™ng lòng, mà là buá»™c ta phải nghÄ© ngợi, phải hiểu ý nghÄ©a sâu xa và ẩn giấu sau các biến cố. Do đã thấy nhiá»u và suy ngẫm nhiá»u, anh ta nhìn vÅ© trụ, sá»± váºt, sá»± kiện và con ngÆ°á»i theo má»™t cách nà o đó riêng của mình, nó là kết quả của toà n bá»™ những quan sát chÃn chắn nÆ¡i anh ta. ChÃnh cái nhìn riêng của cá nhân đối vá»›i thế giá»›i là điá»u anh muốn truyá»n đạt cho ta, bằng cách tái hiện cái nhìn ấy trong má»™t cuốn sách. Äể là m ta xúc Ä‘á»™ng nhÆ° bản thân anh từng xúc Ä‘á»™ng vì cảnh tượng cuá»™c Ä‘á»i, anh phải tái hiện cái nhìn ấy giống hết sức trÆ°á»›c mắt chúng ta. Váºy anh phải cấu tạo tác phẩm má»™t cách tháºt khéo léo, tháºt che Ä‘áºy, bá» ngoà i tháºt giản dị, đến mức má»i ngÆ°á»i không thể nháºn thấy và chỉ ra được Ä‘á» cÆ°Æ¡ng tác phẩm, không thể phát hiện được ý định nÆ¡i anh.
Thay vì sắp đặt má»™t sá»± biến và để nó diá»…n ra sao cho lý thú đến táºn chung cục, anh sẽ lấy nhân váºt hoặc các nhân váºt của mình ở má»™t giai Ä‘oạn nà o đấy trong cuá»™c sống của há» và dẫn dắt há», qua các chuyển tiếp tá»± nhiên, cho đến giai Ä‘oạn tiếp theo. Anh sẽ phô bà y theo cách đó, khi thì các đầu óc biến đổi nhÆ° thế nà o do ảnh hưởng của hoà n cảnh chung quanh, khi thì các tình cảm và các Ä‘am mê phát triển nhÆ° thế nà o, ngÆ°á»i ta yêu nhau nhÆ° thế nà o, ghét nhau nhÆ° thế nà o, chống lại nhau nhÆ° thế nà o trong má»i môi trÆ°á»ng xã há»™i, các lợi Ãch trưởng giả, lợi Ãch tiá»n bạc, lợi Ãch gia đình, lợi Ãch chÃnh trị đấu tranh nhÆ° thế nà o.
Váºy sá»± khéo léo của Ä‘á» cÆ°Æ¡ng sẽ không ở niá»m cảm Ä‘á»™ng hay hứng thú, không ở má»™t bÆ°á»›c khởi đầu hấp dẫn hay ở má»™t tai há»a gây xúc Ä‘á»™ng, mà ở sá»± táºp hợp khôn khéo các sá»± kiện nhá» hằng cá»u từ đó sẽ toát ra ý nghÄ©a tối háºu của tác phẩm. Nếu nhà tiểu thuyết để cho mÆ°á»i năm của má»™t cuá»™c Ä‘á»i ở trong ba trăm trang sách, nhằm chỉ ra ý nghÄ©a riêng biệt và hết sức tiêu biểu của nó, giữa tất cả những sinh linh vây quanh nó, thì anh ta phải biết loại bá», giữa vô và n biến cố nhá» nhặt và thÆ°á»ng ngà y, má»i biến cố vô dụng đối vá»›i anh ta, và là m nổi rõ, má»™t cách đặc biệt, má»i biến cố có lẽ những ngÆ°á»i quan sát sáng suốt không nhìn ra, song những biến cố ấy khiến cuốn sách của anh có được tầm của nó, có được giá trị tổng thể của nó.
Ta hiểu rằng má»™t cách kết cấu nhÆ° váºy, rất khác vá»›i biện pháp cÅ© mà ai ai Ä‘á»u nhìn thấy rá» thÆ°á»ng khiến các nhà phê bình hoang mang, há» không khám phá ra tất cả những sợi chỉ tháºt tế vi, tháºt kÃn đáo, hầu nhÆ° chẳng nhìn thấy được, do má»™t số nghệ sÄ© hiện đại sá» dụng, thay vì sợi dây duy nhất mang tên: Tình tiết.
Tóm lại, nếu Nhà Tiểu thuyết hôm qua chá»n và kể vá» những khủng hoảng của cuá»™c sống, những trạng thái gay gắt của tâm hồn và trái tim, thì Nhà Tiểu thuyết ngà y nay viết lịch sá» của trái tim, của tâm hồn và trà tuệ trong trạng thái bình thÆ°á»ng. Äể tạo được hiệu quả anh Ä‘eo Ä‘uổi, nghÄ©a là sức cảm tÃnh của hiện thá»±c bình dị, và để là m toát ra được bà i há»c nghệ thuáºt mà anh muốn khai thác từ hiện thá»±c ấy, nghÄ©a là phát lá»™ con ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i thá»±c sá»± là cái gì trÆ°á»›c mắt anh, anh chỉ được sá» dụng những sá»± kiện có tÃnh chân tháºt hằng cứu và không thể bác bá».
NhÆ°ng trong khi đặt mình và o chÃnh Ä‘iểm nhìn của các nghệ sÄ© hiện thá»±c đó, ngÆ°á»i ta phải tranh luáºn và phản bác lý thuyết của há», dÆ°á»ng nhÆ° có thể tóm tắt lý thuyết nà y bằng lá»i sau "Chỉ sá»± tháºt mà thôi và toà n bá»™ sá»± tháºt."
Vá»›i ý định là m toát ra triết lý của má»™t số sá»± kiện hằng cá»u và thông thÆ°á»ng, nhiá»u khi há» sẽ phải sá»a chữa các biến cố để có lợi cho tÃnh giống nhÆ° thá»±c sá»± thiệt thòi cho sá»± tháºt, bởi
Cái tháºt đôi khi có thể không giống nhÆ° tháºt
Nhà hiện thá»±c, nếu là má»™t nghệ sÄ© , sẽ tìm cách không phải Ä‘Æ°a ra cho ta bức ảnh chụp tầm thÆ°á»ng của cuá»™c sống, mà cho ta cái nhìn trá»n vẹn hÆ¡n cảm kÃch hÆ¡n, già u sức chứng minh hÆ¡n bản thân hiện thá»±c.
Kể hết má»i sá»± là không thể được, bởi nếu thế má»—i ngà y cần Ãt ra là má»™t cuốn, để liệt kê hà ng ngà y sá»± cố tầm thÆ°á»ng vô nghÄ©a chất đầy cuá»™c Ä‘á»i ta.
Váºy buá»™c phải lá»±a chá»n – đó là sá»± vi phạm đầu tiên lý thuyết vá» toà n bá»™ sá»± tháºt.
Ngoà i ra, cuá»™c sống gồm những Ä‘iá»u khác biệt nhất, bất ngá» nhất, trái ngược nhất, tạp nham nhất, nó thô bạo, chẳng liên tục, chẳng có mối liên hệ, đầy những tai há»a khó hiểu, phi lô gÃc và mâu thuẫn, cần phải xếp và o mục tin vặt.
Bởi váºy mà nghệ sÄ©, má»™t khi đã chá»n chủ Ä‘á», sẽ chỉ lấy trong cuá»™c sống ngổn ngang những ngẫu nhiên và những chuyện tầm phà o ấy các chi tiết tiêu biểu hữu dụng cho Ä‘á» tà i của mình, và gạt bá» má»i Ä‘iá»u còn lại, má»i cái-ở-bên-cạnh.
Một thà dụ trong ngà n thà dụ:
Con số ngÆ°á»i chết má»—i ngà y vì tai nạn là rất lá»›n trên trái đất. NhÆ°ng ta có thể cho má»™t viên ngói rÆ¡i xuống đầu má»™t nhân váºt chÃnh, hoặc quẳng nhân váºt ấy xuống dÆ°á»›i bánh xe ở giữa câu chuyện kể, viện cá»› phải cho tai nạn có phần của nó hay không?
Cuá»™c sống còn để má»i sá»± trên cùng má»™t bình diện, hối thúc các sá»± kiện hoặc kéo dà i chúng lê thê vô táºn. Ngược lại, nghệ thuáºt là tháºn trá»ng và soạn sá»a, là xếp đặt những sá»± chuyển tiếp tà i tình và che dấu, là chỉ nhá» và o kết cấu khéo léo mà là m nổi báºt những biến cố chủ yếu và cho tất cả các biến cố khác đầu mối phù hợp, tuỳ theo tầm quan trá»ng của chúng, để tạo nên cảm giác sâu xa vá» sá»± tháºt đặc biệt mà ta muốn phô bà y.
Váºy tả thá»±c là tạo ra ảo tưởng trá»n vẹn vá» cái thá»±c, theo lô gÃc bình thÆ°á»ng của các sá»± kiện, chứ không phải là ghi chép má»™t cách nô lệ các sá»± kiện trong sá»± kế tiếp lá»™n xá»™n.
Từ đó tôi kết luáºn rằng các nhà hiện thá»±c tà i ba Ãt ra phải gá»i là các nhà Gây ảo tưởng thì đúng hÆ¡n.
Vả lại, trẻ con biết mấy nếu tin và o hiện thá»±c bởi má»—i chúng ta mang hiện thá»±c của chÃnh mình trong tÆ° duy và trong các giác quan của chúng ta! Mắt, tai, khứu giác, vị giác khác biệt nÆ¡i chúng ta cÅ©ng tạo nên bao nhiêu sá»± tháºt ngang vá»›i chừng ấy con ngÆ°á»i có trên trái đất. Và trà óc chúng ta, tiếp nháºn thông tri từ các giác quan chịu tác Ä‘á»™ng má»™t cách khác nhau, hiểu thấu, phân tÃch và xét Ä‘oán nhÆ° thể má»—i ngÆ°á»i trong chúng ta thuá»™c má»™t giống nòi khác.
Váºy là má»—i ngÆ°á»i chúng ta chỉ tá»± tạo má»™t ảo tưởng vá» thế gian, ảo tưởng nên thÆ¡, Ä‘a cảm, tÆ°Æ¡i vui, u buồn, nhÆ¡ bẩn hay sầu thẳm tuỳ theo bản chất của mình. Và nhà văng chẳng có sứ mệnh nà o khác sứ mệnh tái hiện trung thà nh ảo tưởng ấy vá»›i má»i biện pháp nghệ thuáºt đã há»c được và có thể sá» dụng.
Ảo tưởng vá» cái đẹp nó là má»™t Æ°á»›c lệ của con ngÆ°á»i! Ảo tưởng vá» cái xấu nó là má»™t quan niệm hay đổi thay! ảo tưởng vá» cái tháºt nó chẳng bao giá» bất biến! ảo tưởng vá» cái đê tiện nó lôi cuốn bao sinh linh! Nghệ sÄ© lá»›n là những ngÆ°á»i áp đặt cho nhân loại ảo tưởng riêng của há».
Váºy chúng ta đừng giáºn dữ vá»›i má»™t lý thuyết nà o bởi má»—i lý thuyết chỉ là biểu hiện khái quát hóa của má»™t cái tạng Ä‘ang tá»± phân tÃch.
Äặc biệt có hai lý thuyết mà ngÆ°á»i ta hay Ä‘em ra tranh luáºn và đối láºp thuyết ná» vá»›i thuyết kia thay vì thừa nháºn cả hai, đó là lý thuyết vá» tiểu thuyết thuần tuý phân tÃch và lý thuyết vá» tiểu thuyết khách quan. Những ngÆ°á»i thuá»™c phái phân tÃch Ä‘á»u há»i nhà văn lÆ°u tâm chỉ ra những diá»…n tiến nhá» nhặt nhất của má»™t trà óc và tất cả những Ä‘á»™ng cÆ¡ thầm kÃn nhất quy định hà nh Ä‘á»™ng của chúng ta, và chỉ dà nh cho bản thân sá»± kiện má»™t tầm quan trá»ng hết sức phụ. Sá»± kiện là điểm Ä‘i tá»›i, là má»™t cái mốc mà thôi, là cái cá»› cho cuốn tiểu thuyết. váºy theo há», cần phải viết những tác phẩm chÃnh xác và má»™ng tưởng, nÆ¡i trà tưởng tượng hoà lẫn vá»›i quan sát, theo kiểu má»™t triết gia cấu tạo má»™t cuốn sách tâm lý, trình bà y các nguyên nhân lấy từ nguồn gốc xa xôi nhất, nói lên má»i lý do của má»i mong muốn và phân biệt má»i phản ứng của tâm hồn chịu sá»± xúi dục của các lợi Ãch, của các Ä‘am mê hoặc các bản năng.
Ngược lại, những ngÆ°á»i theo phái khách quan (nghe tiếng má»›i xấu là m sao!) tá»± nháºn là thể hiện chÃnh xác cho chúng ta những gì xảy ra trong cuá»™c sống cố tránh má»i giải thÃch phức tạp, má»i bình luáºn vá» Ä‘á»™ng cÆ¡, tá»± giá»›i hạn ở việc để các nhân váºt và các biến cố diá»…n ra trÆ°á»›c mắt chúng ta.
Vá»›i há», tâm lý phải ẩn giấu trong sách nhÆ° quả tháºt nó ẩn giấu bên dÆ°á»›i các sá»± kiện trong Ä‘á»i sống.
Tiểu thuyết cấu tứ theo cách nà y có được ý vị, có được tÃnh chất Ä‘á»™ng của truyện kể, có được sắc thái, có sá»± sống xôn xao.
Váºy, thay vì giải thÃch dà i dòng trạng thái tinh thần của má»™t nhân váºt, các nhà văn khách quan tìm hà nh Ä‘á»™ng hoặc cá» chỉ mà trạng thái tâm hồn ấy ắt phải khiến con ngÆ°á»i kia thá»±c hiện má»™t cách tất nhiên trong má»™t tình thế nhất định. Và há» là m cho con ngÆ°á»i nà y xá» sá»± theo cách nà o đó từ đầu đến cuối cuốn sách, để má»i hà nh vi, má»i Ä‘á»™ng tác của anh ta Ä‘á»u phản ánh bản chất sâu kÃn, phản ánh má»i ý nghÄ©, má»i quyết tâm hay má»i trù trừ do dá»± nÆ¡i anh ta. Váºy là há» che giấu tâm lý thay vì phÆ¡i bà y nó, há» khiến tâm lý thà nh bá»™ khung của tác phẩm, giống nhÆ° xÆ°Æ¡ng cốt không trông thấy được là bá»™ khung của thân thể con ngÆ°á»i. Hoạ sÄ© vẽ chân dung chung ta đâu có phô ra bá»™ xÆ°Æ¡ng của ta.
Tôi thấy hình nhÆ° tiểu thuyết là m theo cách đó thà nh thá»±c hÆ¡n. TrÆ°á»›c hết nó giống nhÆ° thá»±c hÆ¡n, vì những ngÆ°á»i chúng ta nhìn thấy Ä‘ang hà nh Ä‘á»™ng quanh ta chẳng há» kể cho ta vá» những Ä‘á»™ng cÆ¡ mà há» tuân theo.
Sau nữa cần lÆ°u ý rằng, nếu nhÆ°, do cứ quan sát mãi má»i ngÆ°á»i, ta có thể xác định bản chất há» khá đúng để tiên Ä‘oán được cung cách hiện hữu của há» trong hầu hết má»i trÆ°á»ng hợp, nếu nhÆ° ta có thể nói chắc chắn "Má»™t ngÆ°á»i nhÆ° thế, có tÃnh khi nhÆ° thế, ở trÆ°á»ng hợp nhÆ° thế, sẽ là m Ä‘iá»u nà y", thì không phải nhá» váºy mà ta có thể xác định được, từng Ä‘iểm má»™t, má»i diá»…n biến thầm kÃn trong ý nghÄ© ngÆ°á»i ấy, nó không há» là ý nghÄ© của ta, má»i yêu cầu bà ẩn của bản năng ngÆ°á»i ấy chúng không giống bản năng của ta, má»i xúi dục mÆ¡ hồ của bản chất ngÆ°á»i ấy mà giác quan, thần kinh, máu, thịt, khác biệt vá»›i ta.
Má»™t ngÆ°á»i yếu Ä‘uối, hiá»n hoà , chẳng có Ä‘am mê, chỉ yêu khoa há»c và lao Ä‘á»™ng, dù tà i ba đến mấy cÅ©ng không thể chuyển mình khá trá»n vẹn sang tâm hồn và cÆ¡ thể của má»™t gã sung mãn, Æ°a nhục dục, hung tợn, bốc lên vì má»i ham muốn tháºm chà vì má»i thói hÆ°, để hiểu thấu và chỉ ra những xung Ä‘á»™ng vá»›i cảm giác sâu kÃn nhất của sinh thể hết sức khác biệt ấy, tuy rằng anh ta rất có thể tiên Ä‘oán và kể lại má»i hà nh vi trong Ä‘á»i gã ná».
Tóm lại, ngÆ°á»i là m tâm lý Ä‘Æ¡n thuần chỉ có thể lấy mình thay cho tất cả các nhân váºt trong những tình huống khác nhau mà anh ta đặt nhân váºt và o, vì anh ta không thể thay đổi khà quan của mình, chúng là trung gian môi giá»›i duy nhất giữa cuá»™c sống bên ngoà i và ta, chúng áp đặt cho ta các cảm nháºn của chúng, quy định sá»± cảm thụ của ta, tạo ra ở ta má»™t tâm hồn khác vá» bản chất vá»›i tất cả những tâm hồn quanh ta. Cái nhìn của ta, nháºn thức của ta vá» thế giá»›i nhá» giác quan mà có được, ý tưởng của ta vè cuá»™c sống, những Ä‘iá»u ấy ta chỉ có thể chuyển phần nà o sang tất cả các nhân váºt mà ta tá»± nháºn là bá»™c lá»™ được con ngÆ°á»i sâu kÃn, không ai hay biết ở ta. Váºy là bao giá» ta cÅ©ng chỉ phô bà y chÃnh ta trong hình hà i má»™t vị vua, má»™t kẻ sát nhân, má»™t tên trá»™m cắp hay má»™t ngÆ°á»i lÆ°Æ¡ng thiện, má»™t gái giang hồ, má»™t nữ tu sÄ©, má»™t thiếu nữ hay má»™t bà bán hà ng ở chợ, bởi chúng ta buá»™c phải đặt ra cho mình vấn Ä‘á» nhÆ° thế nà y "Nếu tôi là vua, sát nhân, trá»™m cắp, gái giang hồ, nữ tu, thiếu nữ hay bà bán hà ng ở chợ, tôi sẽ là m gì, tôi sẽ nghÄ© gì, tôi sẽ hà nh Ä‘á»™ng ra sao?" Váºy là chúng ta chỉ Ä‘a dạng hóa các nhân váºt của mình bằng cách thay đổi tuổi tác, giá»›i tÃnh, địa vị xã há»™i và má»i hoà n cảnh sống của cái tôi nÆ¡i chúng ta, mà tạo báºc đá vây bá»c bằng má»™t hà ng rà o khà quan không thể vượt qua.
Sá»± khéo léo là ở chá»— không để ngÆ°á»i Ä‘á»c nháºn ra cái tôi ấy dÆ°á»›i tất cả những mặt nạ khác biệt ta dùng để che giấu nó.
NhÆ°ng nếu nhÆ° sá»± phân tÃch tâm lý thuần tuý – sá»± phản bác, chỉ từ quan Ä‘iểm duy nhất vá» tÃnh chÃnh xác hoà n toà n ,thì tuy váºy nó vẫn có thể cho ta những tác phẩm nghệ thuáºt cÅ©ng hay nhÆ° má»i phÆ°Æ¡ng pháp sáng tác khác.
Nà y đây, các nhà tượng trÆ°ng chủ nghÄ©a, thá»i nay. Sao lại không nhỉ? Giấc mÆ¡ nghệ sÄ© của hỠđáng trá»ng, và há» có Ä‘iểm đặc biệt thú vị là biết và công bố tÃnh chất khó khăn cá»±c kỳ của nghệ thuáºt.
Quả tháºt phải rất Ä‘iên, rất táo gan, rất xấc láo hay rất ngu má»›i còn dám viết hôm nay! Sau bao nhiêu báºc thà y có bản chất tháºt Ä‘a dạng, có thiên tà i tháºt muôn vẻ, còn gì chÆ°a được sáng tác để mà sáng tác , còn gì chÆ°a được nói để mà nói? Trong chúng ta ai dám khoe đã viết má»™t trang, má»™t câu chÆ°a há» tồn tại, hao hao tÆ°Æ¡ng tá»±, ở đâu đó rồi? Khi chúng ta Ä‘á»c, chúng ta, những ngÆ°á»i quá bão hoà văn chÆ°Æ¡ng Pháp đến mức toà n bá»™ cÆ¡ thể cho ta cảm giác mình là má»™t chất bá»™t là m bằng từ ngữ, ta có bao giá» gặp má»™t dòng, má»™t ý nghÄ© mà mình không quen quen, mà chà Ãt mình chÆ°a mÆ¡ hồ linh cảm thấy?
NgÆ°á»i nà o chỉ tìm cách mua vui cho công chúng bằng những phÆ°Æ¡ng tiện đã quen biết thÆ°á»ng viết vá»›i niá»m tin tưởng, trong cái ngây thÆ¡ của sá»± kém cá»i, những tác phẩm dà nh cho đám đông dốt nát và nhà n rá»—i. NhÆ°ng những ai bị đè nặng bởi tất cả những thế ká»· văn chÆ°Æ¡ng quá khứ, những ai chẳng gì là m thoả mãn, chán lợm má»i sá»±, bởi Æ°á»›c mÆ¡ cao hÆ¡n thế, há» thấy má»i Ä‘iá»u dÆ°á»ng nhÆ° đã chẳng còn trinh bạch, há» luôn có cảm giác tác phẩm mình là má»™t việc là m vô Ãch tầm thÆ°á»ng. Những ngÆ°á»i ngà y Ä‘i tá»›i chá»— cho rằng nghệ thuáºt văn chÆ°Æ¡ng là má»™t Ä‘iá»u bà ẩn, không thể nắm bắt, chỉ được và i trang của các báºc thầy lá»›n nhất tiết lá»™ cho ta chút Ãt.
Hai chục câu thÆ¡, hai mÆ°Æ¡i lá»i văn, bá»—ng chốc Ä‘á»c được khiến ta rùng mình thấu tim nhÆ° má»™t sá»± phát lá»™ đáng kinh ngạc, nhÆ°ng những câu thÆ¡ sau lại giống má»i câu thÆ¡, dòng văn xuôi trôi chảy tiếp theo lại giống má»i văn xuôi.
Chắc hẳn các báºc thiên tà i không há» có những lo âu và những dằn vặt ấy, vì há» mang trong mình nhiá»u sức mạnh sáng tạo không cưỡng nổi. Há» không tá»± xét Ä‘oán. Còn những kẻ khác, còn chúng ta đây, chúng ta chỉ là những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng bá»n bỉ và có ý thức, chúng ta chỉ có thể đấu tranh chống tình trạng ngã lòng không sao địch nổi, bằng ná»— lá»±c liên tục.
Hai con ngÆ°á»i đã cho tôi sức lá»±c luôn luôn thá» thách, nhá» những Ä‘iá»u dạy bảo giản dị và sáng rõ: Raph Bouilhet và Gustave Flaubert.
Bouilhet mà tôi quen biết trÆ°á»›c, má»™t cách khá thân thiết, khoảng hai năm trÆ°á»›c khi có được tình thân của Flaubert, do cứ nhắc Ä‘i nhắc lại mãi vá»›i tôi rằng má»™t trăm câu thÆ¡, có thể Ãt hÆ¡n, là đủ cho má»™t nghệ sÄ© nổi danh, nếu những câu thÆ¡ ấy hoà n hảo và nếu chúng chứa Ä‘á»±ng thá»±c chất của tà i năng và tÃnh Ä‘á»™c đáo ở má»™t con ngÆ°á»i dù thuá»™c hạng nhì Ä‘i nữa, đã khiến tôi hiểu rằng lao Ä‘á»™ng không ngừng nghỉ và hiểu biết nghá» nghiệp sâu sắc có thể, và o má»™t ngà y minh mẫn, mạnh mẽ và luyện rèn, nhá» may mắn gặp được má»™t Ä‘á» tà i tháºt phù hợp vá»›i má»i khuynh hÆ°á»›ng trà tuệ nÆ¡i ta, là m nảy nở tác phẩm ngắn, Ä‘á»™c nhất, và hoà n hảo hết mức ta có thể sáng tạo.
Sau đó tôi hiểu rằng các nhà văn nổi tiếng nhất hầu nhÆ° không bao giỠđể lại quá má»™t quyển sách, và trÆ°á»›c hết phải có cái may tìm thấy và phân biệt được, giữa vô và n chất liệu để ta chá»n lá»±a, cái chất liệu sẽ thu hút toà n bá»™ năng lá»±c của ta, toà n bá»™ giá trị, toà n bá»™ sức mạnh nghệ sÄ© nÆ¡i ta.
Vá» sau nà y Flaubert mà thỉnh thoảng tôi gặp Ä‘em lòng mến tôi. Tôi dám trình ông và i tác phẩm đầu tay. Ông nhân từ Ä‘á»c chúng và trả lá»i tôi rằng "Tôi không biết liệu rồi ra anh có tà i hay không. Những gì anh đã Ä‘Æ°a cho tôi chứng tá» má»™t trà thông minh nà o đó, nhÆ°ng đừng quên Ä‘iá»u nà y, chà ng trai ạ, rằng tà i năng – theo lá»i Buffon – chỉ là má»™t sá»± kiên nhẫn lâu dà i. Anh hãy là m việc Ä‘i."
Tôi là m việc, và tôi hay trở lại thăm ông, hiểu rằng mình được ông Æ°a, bởi ông vừa cÆ°á»i vừa gá»i tôi là đồ đệ của ông.
Bảy năm trá»i tôi là m thÆ¡, tôi viết truyện dà i, truyện ngắn, tôi còn viết cả má»™t vở kịch rất dà i. Những cái đó chẳng còn lại gì. Báºc thầy Ä‘á»c không thể, và chủ nháºt sau, trong bữa ăn trÆ°a, triển khai những Ä‘iá»u phê bình và dần dần, Ä‘Æ°a và o sâu trong tôi, hai hoặc ba nguyên lý thâu tóm những Ä‘iá»u chỉ giải kiên nhẫn và lâu dà i. Ông bảo "Nếu ta có má»™t Ãt Ä‘á»™c đáo, trÆ°á»›c hết phải là m toát nó ra, nếu ta không có, phải đạt cho được má»™t nét."
- Tà i năng là má»™t sá»± kiên nhẫn lâu dà i – vấn Ä‘á» là nhìn tất cả những gì mình muốn biểu hiện, khá lâu và khá chăm chú để phát hiện được ở đó má»™t ý chÆ°a ngÆ°á»i nà o thấy và chÆ°a ngÆ°á»i nà o nói. Trong tất cả má»i Ä‘iá»u, Ä‘á»u có cái chÆ°a được khám phá, bởi ta quen chỉ sá» dụng mắt ta vá»›i sá»± nhá»› lại những ý má»i ngÆ°á»i đã nghÄ© ra trÆ°á»›c ta vá» cái ta Ä‘ang ngắm. Váºt tầm thÆ°á»ng nhất cÅ©ng chứa Ä‘á»±ng má»™t chút lạ lùng. Ta hãy tìm ra Ä‘iá»u đó. Äể miêu tả má»™t ngá»n lá»a Ä‘ang cháy và má»™t cái cây trên cánh đồng, ta hãy ở trÆ°á»›c mặt ngá»n lá»a ấy và cái cây ấy kỳ cho đến khi đến lúc chúng không còn giá»ng má»™t cái cây nà o khác hay má»™t ngá»n lá»a nà o khác.
ChÃnh bằng cách ấy ngÆ°á»i ta thà nh Ä‘á»™c đáo.
Vả lại, đã xác láºp chân lý rằng trên toà n thá»i gian, không có lấy hai hạt cát, hai con ruồi, hai bà n tay hay hai cái mÅ©i giống hệt nhau, ông buá»™c tôi diá»…n đạt trong và i câu, má»™t sinh thể hoặc má»™t đồ váºt sao cho cá biệt hóa được rõ rà nh sinh thể hay đồ váºt ấy, phân biệt được nó giữa má»i sinh thể khác hay má»i đồ váºt khác cùng nòi hoặc cùng loại.
Ông bảo tôi "Khi anh Ä‘i qua trÆ°á»›c má»™t ông hà ng thá»±c phẩm Ä‘ang ngồi ở cá»a nhà , trÆ°á»›c má»™t bác gác cổng Ä‘ang hút ống Ä‘iếu, trÆ°á»›c má»™t bến xe ngá»±a thuê, anh hãy phô bà y cho tôi ông hà ng thá»±c phẩm, hay bác gác cổng a , dáng Ä‘iệu của há», toà n bá»™ ngoại hình của há», nhá» sá»± khéo léo của hình ảnh chỉ ra những ngoại hình ấy cÅ©ng chứa Ä‘á»±ng toà n bá»™ bản chất tinh thần của há», sao cho tôi không nhầm lẫn há» vá»›i bất kỳ ông hà ng thá»±c phẩm nà o khác hay bất kỳ bác gác cổng nà o khác, và anh hãy là m cho tôi nhìn thấy, qua má»™t từ thôi, vì cái gì mà má»™t con ngá»±a kéo xe thuê không giống năm chục con khác Ä‘i sáu nó và đi trÆ°á»›c nó."
Ở các bà i viết khác tôi đã triển khai những ý kiến của ông vỠbút pháp. Những ý kiên ấy có tương quan lớn lao với lý thuyết quan sát mà tôi vừa trình bà y.
Bất kể Ä‘iá»u ta muốn nói là cái gì, chỉ có má»™t từ để diá»…n đạt nó, má»™t Ä‘á»™ng từ để khiến nó có hồn, má»™t tÃnh từ để xác định nó. Váºy phải tìm kỳ cho đến lúc phát hiện được từ ấy, Ä‘á»™ng từ ấy và tÃnh từ ấy, và đừng bao giá» bằng lòng vá»›i cái na ná, đừng bao giá» trông cáºy và o những Ä‘iá»u hÆ° ngụy, dù tà i tình, vá»›i những trò xiếc chữ để tránh né khó khăn.
Có thể diá»…n tả và chỉ ra được những Ä‘iá»u tế nhị nhất bằng cách áp dụng câu thÆ¡ nà y của Boileau:
Dạy cho biết uy lực của một từ đặt đúng chỗ.
Äể xác định má»i sắc thái của tÆ° duy, chẳng cần đến thứ từ ngữ quái lạ, rắc rối, rất nhiá»u và kỳ quặc nhÆ° tiếng tà u mà ngà y nay thiên hạ Ä‘ang áp đặt Ä‘Æ°a chúng ta dÆ°á»›i danh nghÄ©a văn chÆ°Æ¡ng nghệ sÄ©, nhÆ°ng cần phân biệt cá»±c kỳ sáng suốt má»i biến đổi giá trị của má»™t từ tuỳ theo vị trà của từ đó. Ta hãy bá» Ä‘i những danh từ, Ä‘á»™ng từ và tÃnh từ mà ý nghÄ©a hầu nhÆ° không nắm bắt nổi, và hãy tăng thêm những câu khác biệt, có cấu tạo Ä‘a dạng, được ngắt tháºt khéo đầy âm vang và nhịp Ä‘iệu tà i tình. Ta hãy gắng láºp những nhà bút pháp giá»i hÆ¡n là những nhà sÆ°u tầm từ ngữ hiếm lạ.
Quả tháºt váºn dụng câu văn theo ý mình là m cho nó nói lên hết thảy, ngay cả Ä‘iá»u nó không biểu đạt, khiến nó chứa chan những ám chỉ, những ẩn ý chẳng cần tá» bà y, việc đó khó khăn hÆ¡n là phát minh những từ ngữ má»›i hoặc lục tìm trong lòng những từ ngữ má»›i hoặc lục tìm trong lòng những cuốn sách cÅ© chẳng ai biết, tất cả những từ ngữ mà không còn sá» dụng, không còn hiểu ý nghÄ©a, vá»›i chúng nhÆ° những ngôn từ chết.
Vả lại tiếng Pháp là má»™t là n nÆ°á»›c trong mà các nhà văn kiểu cách chÆ°a bao giá» và sẽ chẳng bao giá» khuấy đục nổi. Má»—i thế ká»· đã ném và o dòng chảy trong vắt ấy những "mốt" của nó, những Ä‘iá»u phá»ng Æ°á»›c kiêu căng tá»± phụ và những thứ cầu kỳ của nó, song chẳng có gì còn nổi lên được từ những mÆ°u toan vô bổ ấy , từ những cố gắng bất lá»±c ấy. Bản chất của ngôn ngữ nà y là trong sáng, lô gÃc và gân guốc. Ta không để cho ngÆ°á»i ta là m suy nhược Ä‘i, tối tăm Ä‘i hoặc hÆ° há»ng Ä‘i.
Những ai giỠđây tạo hình ảnh, mà chẳng coi chung từ ngữ trừu tượng, những ai trút nÆ°á»›c mÆ°a hoặc mÆ°a đá xuống sá»± tinh sạch nÆ¡i cá»a kÃnh, cÅ©ng có thể ném đá và o sá»± giản dị của đồng nghiệp! Äá có thể Ä‘áºp và o đồng nghiệp, há» có má»™t hình hà i, nhÆ°ng đá không bao giá» trúng được sá»± giản dị, nó đấu có hình hà i.
GUY DE MAUPASSANT
La Guillette, Etretat, tháng ChÃn 1887
Tà i sản của ngudoc
17-11-2008, 03:12 PM
Phi Thăng Chi Háºu
Tham gia: Jun 2008
Bà i gởi: 1,213
Thá»i gian online: 3 tuần 1 ngà y 1 giá»
Thanks: 286
Thanked 0 Times in 0 Posts
ChÆ°Æ¡ng 1
"Thây kệ!" lão Roland thốt kêu lên, đã má»™t khắc đồng hồ lão im lìm bất Ä‘á»™ng, mắt đăm đăm nhìn mặt nÆ°á»›c, thỉnh thoảng nhấc tháºt khẽ sợi dây câu buông xuống đáy biển.
Bà Roland Ä‘ang thiêm thiếp ngủ ở phÃa sau con tà u, bên cạnh bà Rosémilly được má»i dá»± buổi câu, chợt tỉnh giấc, và quay đầu vá» phÃa chồng:
"Nà o..nà o..Gérôme!"
Ông lão giáºn dữ đáp:
"Nó không hỠđớp mồi nữa. Suốt từ trưa tôi chẳng được gì. Lẽ ra chỉ nên đi câu giữa cánh đà n ông với nhau, đà n bà bao giỠcũng là m mình xuống tà u quá muộn."
Hai con trai ông, Pierre và Jean, ngÆ°á»i bên mạn phải, ngÆ°á»i bên mạn trái, má»—i ngÆ°á»i cầm má»™t sợi dây câu cuốn và o ngón tay trá», báºt cÆ°á»i cùng má»™t lúc và Jean đáp:
"Cha à , cha không lịch sự với bà khách của chúng ta rồi."
Ông Roland thẹn thùng, và tạ lỗi:
"Bà Rosémilly, xin bà tha thứ, tÃnh tôi nó váºy đấy. Tôi má»i các quý bà vì tôi Æ°a ở bên các bà , ấy thế rồi, vá»›i cảm thấy mặt nÆ°á»›c bên dÆ°á»›i mình, là tôi chỉ còn nghÄ© đến cá."
Bà Roland đã tỉnh hẳn và nhìn vá»›i vẻ cảm Ä‘á»™ng chân trá»i bát ngát những biển những bá» dốc. Bà nói nhá»:
"Váºy mà mấy bố con đã câu được kha khá đấy."
NhÆ°ng ông chồng vừa lắc đầu ra ý không phải nhÆ° thế, vừa Ä‘Æ°a con mắt Ä‘á»™ lượng nhìn chiếc giá» trong đó số cá ba ngÆ°á»i bắt được hãy còn mÆ¡ hồ quẫy cá»±a vá»›i tiếng Ä‘á»™ng nhè nhẹ của vẩy trÆ¡n nhầy và vây giÆ°Æ¡ng lên, của những cố gắng uể oải và bất lá»±c, của những cái ngáp trong không khà chết chóc.
Lão Roland kẹp giỠgiữa hai đầu gối, giốc nghiêng, cho dòng cá ánh bạc chảy tới miệng giỠđể xem zcon trong đáy, và tiếng quẫy cựa hấp hối của chúng tăng thêm, và mùi nồng nồng từ thân mình chúng, một mùi tanh là nh mạnh của cá biển tươi bốc lên từ lòng chiếc giỠđầy.
Ông lão đánh cá sốt sắng hÃt mùi ấy, nhÆ° ngÆ°á»i ta ngá»i hoa hồng, và tuyên bố:
"Chà ! Những con nà y tÆ°Æ¡i tháºt"
Rồi ông nói tiếp:
"Anh được mấy con thế, bác sĩ?"
Anh con trưởng Pierre, má»™t ngÆ°á»i trạc ba mÆ°Æ¡i, đầu tóc Ä‘en, xén tỉa nhÆ° râu các pháp quan, cằm và ria mép cạo nhẵn, đáp:
"Ô! Ba bốn con gì đó, chẳng nhiá»u nhặn gì".
Ông bố quay sang con thứ:
"Còn anh, Jean?"
Jean, má»™t chà ng trai cao lá»›n, tóc và ng, râu rất ráºm, trẻ hÆ¡n anh nhiá»u, mỉm cÆ°á»i nói nhá»:
"Äại để nhÆ° Pierre, bốn hoặc năm con".
Lần nà o há» cÅ©ng nói dối y nhÆ° váºy, khiến lão Roland phấn khởi.
Ông đã cuốn dây câu và o cá»c má»™t mái chèo, rồi khoanh tay, thông báo:
"Tôi sẽ chẳng bao giá» thá» câu và o buổi chiá»u nữa. Há»… quá mÆ°á»i giá» là há»ng. Nó không Ä‘á»›p nữa, cái đồ khốn ấy, nó ngủ giấc trÆ°a dÆ°á»›i nắng."
Ông lão nhìn biển quanh mình vá»›i vẻ thoả mãn của ngÆ°á»i sở hữu.
Äó là má»™t nhà cá»±u kim hoà n ở Paris, vì mê bÆ¡i thuyá»n và câu cá quá thể nên đã dứt khá»i quầy hà ng ngay khi vừa đủ sung túc để có thể sống khiêm nhÆ°á»ng giản dị bằng tiá»n niên kim.
Váºy là ông rút vá» Le Havre, mua má»™t con thuyá»n và thà nh thuá»· thủ nghiệp dÆ°. Pierre và Jean, hai con trai ông, ở lại Paris để tiếp tục há»c hà nh và thỉnh thoảng vá» nghỉ chia sẻ thú vui cùng bố.
Hết báºc trung há»c, anh con trưởng Pierre, hÆ¡n em năm tuổi, liên tiếp cảm thấy có thiên hÆ°á»›ng vá»›i những nghá» nghiệp khác nhau, đã lần lượt thá» Ä‘á»™ chừng ná»a tá nghá», rồi, nghá» nà o cÅ©ng chóng chán, lại lao ngay và o những hy vá»ng má»›i.
Cuối cùng ngà nh y hấp dẫn chà ng, và chà ng đã là m việc hết sức hăng hái thà nh thá» chà ng vừa ra bác sÄ© sau thá»i gian há»c hà nh khá ngắn cùng cái giá»›i hạn miá»…n trừ được bá»™ trưởng cho phép. Chà ng thông minh, phấn khÃch, hay thay đổi và gan dạ, đầy quan niệm triết lý và những ý nghÄ© không tưởng.
Còn Jean, tóc ông anh Ä‘en bao nhiêu thì tóc chà ng hoe và ng bấy nhiêu, ông anh nóng nảy bao nhiêu thì chà ng Ä‘iá»m tÄ©nh bấy nhiêu, ông anh hay há»n oán bao nhiêu thì chà ng hiá»n háºu bấy nhiêu. Jean đã bình thản há»c xong ngà nh luáºt và vừa Ä‘áºu bằng cá» nhân cùng thá»i gian Pierre được bằng bác sÄ©.
Váºy là cả hai cùng vá» nghỉ ngÆ¡i đôi chút tại gia đình, và cả hai cùng dá»± định láºp nghiệp ở Le Havre nếu nhÆ° há» thá»±c hiện được việc nà y trong Ä‘iá»u kiện thoả đáng.
NhÆ°ng má»™t niá»m ganh ghét mÆ¡ hồ, má»™t trong những niá»m ganh ghét lặng lá», cứ lá»›n dần mà hầu nhÆ° không thấy giữa anh em trai hay chị em gái cho đến lúc trưởng thà nh và bùng nổ nhân má»™t cuá»™c kết hôn hoặc má»™t hạnh phúc rÆ¡i và o tay ai khiến cho hai ngÆ°á»i Ä‘á»u cảnh giá»›i trong má»™t mối tÆ° thù mang tình huynh đệ vô hại. Tất nhiên há» yêu nhau, nhÆ°ng há» rình ráºp nhau. Pierre, năm tuổi khi Jean ra Ä‘á»i, đã nhìn vá»›i mối ác cảm của con thú vốn được nuông chiá»u, cái con thú nhá» kia Ä‘á»™t nhiên xuất hiện trong vòng tay bố mẹ mình, và được há» yêu đến thế, ná»±ng nịu đến thế.
Từ bé, Jean đã là má»™t mẫu má»±c vá» nết hiá»n háºu, tÃnh tốt bụng và tÃnh tình ôn hoà , còn Pierre dần dần thấy bá»±c tức vì cứ nghe tán dÆ°Æ¡ng, không ngá»›t cái gã phục phịch mà chà ng thấy tÃnh hiá»n hoà dÆ°á»ng nhÆ° là sá»± má»m yếu, lòng tốt dÆ°á»ng nhÆ° sá»± ngô nghê và tÃnh khoan dung dÆ°á»ng nhÆ° sá»± mù quáng. Bố mẹ chà ng là những ngÆ°á»i bình thản, mÆ¡ tưởng cho hai con những địa vị thÃch đáng và tầm thÆ°á»ng, chê trách nÆ¡i chà ng những Ä‘iá»u lưỡng lá»±, những nhiệt tình, những toan tÃnh bất thà nh, má»i hÆ°ng phấn vô Ãch, hÆ°á»›ng vá» những ý tưởng quảng đại và những nghá» nghiệp hà o nhoáng.
Từ khi chà ng trưởng thà nh, má»i ngÆ°á»i không ngá»›t bảo chà ng "Hãy nhìn Jean và bắt chÆ°á»›c nó!" nhÆ°ng má»—i lần nghe láºp lại "Jean đã là m cái nà y, Jean đã là m cái ná»", chà ng hiểu rõ ý nghÄ©a và điá»u ám chỉ gì ẩn giấu sau những lá»i lẽ ấy.
Mẹ há», má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà ngăn nắp, má»™t phụ nữ trưởng giả tằn tiện, Ãt nhiá»u Ä‘a cảm, có má»™t tâm hồn nữ thủ quỹ dịu dà ng, không ngừng hoà hoãn những đối địch nảy sinh hà ng ngà y giữa hai con trai bà , vá» má»i sá»± việc vụn vặt trong cuá»™c sống chung. Vả lại, má»™t biến cố nhá» giỠđây Ä‘ang khuấy Ä‘á»™ng sá»± an tÄ©nh nÆ¡i bà , và bà sợ có rắc rối, vì và o mùa đông, trong khi các con má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u Ä‘ang há»c cho xong ngà nh chuyên môn của mình, bà đã là m quen vá»›i má»™t ngÆ°á»i láng giá»ng, bà Rosémilly, vợ góa má»™t thuyá»n trưởng viá»…n dÆ°Æ¡ng, chết trên biển cách đây đã hai năm. NgÆ°á»i quả phụ trẻ, rất trẻ, hai mÆ°Æ¡i hai tuổi, má»™t phụ nữ giá»i giang, am tÆ°á»ng cuá»™c sống theo bản năng, nhÆ° má»™t Ä‘á»™ng váºt thung dung phóng khoáng, nhÆ° thể nà ng đã thấy, đã trải, đã hiểu và đã nhắc má»i biến cố có thể xảy tốt, được nà ng xét Ä‘oán vá»›i má»™t đầu óc là nh mạnh, thiển cáºn và khoan dung đã thà nh thói quen tối tối đến trò chuyện đôi ba câu, dệt đôi ba Ä‘Æ°á»ng thảm, ở nhà những vị láng giá»ng niá»m nở thÆ°á»ng đãi nà ng tách trà .
Lão Roland, bị cái táºt là m ra bá»™ thuá»· thủ kÃch thÃch không ngừng, thÆ°á»ng há»i han bà bạn má»›i quen vá» vị thuyá»n trưởng quá cố, và nà ng nói vỠông, vá» những chuyến Ä‘i của ông, vá» những chuyện ông kể ngà y trÆ°á»›c, không bối rối, rõ ra ngÆ°á»i biết Ä‘iá»u và cam chịu, mến yêu cuá»™c sống và tôn trá»ng cái chết.
Hai ngÆ°á»i con trai, khi trở vá», thấy ngÆ°á»i goá phụ xinh đẹp kia yên vị trong nhà , láºp tức bắt đầu săn đón nà ng, vì mong được lòng nà ng Ãt hÆ¡n là ý muốn hất cẳng nhau.
Bà mẹ tháºn trá»ng và thiết thá»±c hết sức hy vá»ng má»™t trong hai ngÆ°á»i sẽ chiến thắng, bởi thiếu phụ già u có, nhÆ°ng bà cÅ©ng mong sao ngÆ°á»i kia không vì thế mà phiá»n não.
Bà Rosémilly có mái tóc và ng với đôi mắt biếc, có một và nh tóc tơ buông lơi tinh nghịch tung bay trước mỗi là n gió nhẹ và một dáng dấp ngang nghiên bạo dạn, gây gổ chẳng phù hợp chút nà o với cách thức suy nghĩ khôn ngoan nơi nà ng.
Nà ng đã có vẻ Æ°a Jean hÆ¡n, hÆ°á»›ng tá»›i chà ng do tháºt sá»± tÆ°Æ¡ng tá»± vá» bản chất. Vả lại niá»m thiên ái ấy được bá»™c lá»™ qua má»™t chút khác biệt hầu nhÆ° không cảm thấy được, trong ánh nhìn và giá»ng nói, và còn có đôi khi nà ng há»i ý kiến chà ng.
Nà ng nhÆ° Ä‘oán được rằng ý của Jean sẽ củng cố thêm ý của chÃnh mình, còn ý của Pierre ắt không tránh khá»i khác biệt. Khi nói vá» tÆ° tưởng của chà ng, vá» những tÆ° tưởng chÃnh trị, nghệ thuáºt, triết lý, đạo đức của chà ng, thỉnh thoảng nà ng bảo "Những Ä‘iá»u hão huyá»n của anh". Thế là , chà ng liá»n nhìn nà ng bằng ánh mắt lạnh của vị pháp quan xét xá» những ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà , tất cả Ä‘Ã n bà , những sinh linh tá»™i nghiệp!
TrÆ°á»›c khi các con trở vá», chÆ°a khi nà o ông lão Roland má»i bà Rosémilly Ä‘i câu, ông cÅ©ng chẳng bao giá» Ä‘Æ°a vợ theo, vì ông thÃch lên thuyá»n trÆ°á»›c khi trá»i sáng, cùng vá»›i thuyá»n trưởng Beausire, má»™t thuyá»n trưởng Ä‘Æ°á»ng trÆ°á»ng đã nghỉ hÆ°u, gặp gỡ ở bến cảng và o các giá» nÆ°á»›c triá»u lên rồi thà nh bạn chà thân, và lão thuá»· thủ già Papagris, biệt hiệu Jean-Pips, chịu trách nhiệm trông coi con thuyá»n.
Thế rồi, tuần trÆ°á»›c, và o má»™t buổi tối, khi bà Rosémilly vừa dùng bữa chiá»u tại nhà ông, nói "Äi câu chắc là vui lắm nhỉ?" nhà cá»±u kim hoà n, được tán dÆ°Æ¡ng trúng niá»m Ä‘am mê và bá»—ng muốn quảng bá nó, muốn chiêu má»™ tÃn đồ nhÆ° kiểu các tu sÄ©, reo lên:
"Bà có muốn đi cùng không?"
"Có chứ".
"Thứ ba tới nhé?"
"Vâng, thứ ba tới".
"Bà là ngÆ°á»i phụ nữ ra Ä‘i và o năm giá» sáng được chứ?"
Nà ng thốt lên má»™t tiếng kêu sá»ng sốt:
"Ôi! Không đâu, đi thế nà o được!"
Ông thất vá»ng, nguá»™i bá»›t nhiệt tình, và ông bá»—ng hoà i nghi thiên hÆ°á»›ng ná».
Tuy váºy ông vẫn há»i:
"Thế bà đi được và o mấy gi�"
"À…chÃn giá»".
"Không sớm hơn được ư?"
"Không, không được. Thế đã là sớm lắm rồi".
Ông lão do dá»±. chắc chắn sẽ chẳng câu được gì vì nếu mặt trá»i hun nóng, cá không cắn mồi nữa, nhÆ°ng hai anh em đã sốt sắng thu xếp chuyến Ä‘i, sắp đặt má»i sá»± và giải quyết má»i sá»± tức thá»i.
Váºy là , ngà y thứ ba tuần sau, con thuyá»n đã buông neo dÆ°á»›i những núi đá trắng ở mÅ©i Le Hève, má»i ngÆ°á»i câu cho đến giữa trÆ°a, rồi thiu thiu ngủ, rồi lại câu, mà chẳng được gì, và ông lão Rolanhd, hiểu ra hÆ¡i muá»™n rằng bà Rosémilly thá»±c ra chỉ Æ°a thÃch và chỉ thưởng thức việc du ngoạn trên biển, lại thấy các dây câu của mình không giáºt dây nữa, đã văng ra, trong má»™t cÆ¡n nóng nảy chẳng suy xét, cái tưởng thây kệ sá»— sà ng dà nh cho cả nà ng quả phụ thá» Æ¡ cả những con cá không sao bắt nổi.
GiỠđây, ông nhìn chá»— cá câu được, cá của ông. Má»™t niá»m vui rung Ä‘á»™ng của kẻ biển láºn, rồi ông ngÆ°á»›c mắt lên trá»i, thấy mặt trá»i Ä‘ang lặn.
"Nà o! Các con, ông nói, hay ta quay vỠchút đỉnh?"
Cả hai kéo dây câu lên, cuốn lại, móc lưỡi câu đã lau sạch và o những nút gỗ bâc rồi đợi.
Roland đứng lên thăm dò chân trá»i theo kiểu má»™t thuyá»n trưởng. Ông bảo:
"Không có gió nữa, ta chèo thôi các cáºu".
Và đột nhiên, giang tay vỠhướng Bắc, ông nói thêm:
"Kìa, kìa, tà u từ Southampton".
Trên mặt biển phẳng lặng, căng ra nhÆ° tấm vải, xanh ngắt, bát ngát, sáng loáng, lấp lánh ánh và ng xuất hiện, Ä‘Ã ng kia, theo hÆ°á»›ng ông chỉ, má»™t áng mây Ä‘en Ä‘Æ°a toả lên ná»n trá»i hồng. Và ngÆ°á»i ta nháºn ra, bên dÆ°á»›i, con tà u ở quá xa nên dÆ°á»ng nhÆ° bé tÃ.
Roland há»i:
"Có phải hôm nay tà u Normandie vỠkhông nhỉ?"
Jean đáp:
"Phải đấy, cha ạ".
"ÄÆ°a cho cha cái ống nhòm, cha chắc đằng kia là tà u ấy đấy".
Ông bố dương chiếc ống đồng, áp và o mắt, tìm điểm ngắm, rồi đột nhiên, phấn khởi vì đã nhìn thấy:
"Phải, phải, đúng nó rồi, ta nháºn ra hai ống khói của nó. Bà có muốn nhìn không, bà Rosémilly?"
Nà ng cầm lấy ống nhòm, hÆ°á»›ng vá» phÃa con tà u xuyên đại dÆ°Æ¡ng xa vá»i, chắc hẳn không chỉnh được cho nó đối diện con tà u, vì nà ng chẳng nháºn thấy gì hết, chỉ có mà u xanh lam. Vá»›i má»™t quầng mà u, má»™t cầu vồng tháºt tròn, rồi những váºt kỳ quặc, những thứ ẩn ẩn, hiện hiện, khiến nà ng nôn náo choáng váng.
Nà ng vừa trả chiếc ống nhòm vừa nói:
"Vá»›i lại tôi chÆ°a bao giá» biết dùng cái dụng cụ nà y. Chuyện ấy tháºm chà là m nhà tôi nổi giáºn, ông thÆ°á»ng ở bên cá»a sổ hà ng giá» nhìn tà u bè qua lại".
Lão Roland pháºt ý bảo:
"Chắc hẳn do mắt bà có táºt gì, vì kÃnh của nó rất tốt".
Rồi ông đưa cho vợ:
"Mình có muốn xem không?"
"Không, cám ơn mình, tôi biết trước là sẽ không là m được".
Bà Roland, má»™t phụ nữ bốn mÆ°Æ¡i tám tuổi nhÆ°ng trẻ hÆ¡n tuổi, dÆ°á»ng nhÆ° vui hưởng hÆ¡n tất cả má»i ngÆ°á»i, cuá»™c du ngoạn và buổi chiá»u tà nà y.
Mái tóc hạt dẻ của bà chỉ má»›i chá»›m bạc ấy có má»™t vẻ Ä‘iá»m tÄ©nh và biết Ä‘iá»u, má»™t vẻ hạnh phúc và nhân háºu tháºt Æ°a nhìn. Theo cách nói của cáºu con trai Pierre, bà biết giá trị của tiá»n bạc, Ä‘iá»u nà y không há» cản trở bà hưởng cái thú mÆ¡ má»™ng. Bà thÃch Ä‘á»c sách, thÃch tiểu thuyết và thÆ¡ ca, không phải vì giá trị nghệ thuáºt của chúng, mà vì trạng thái mÆ¡ tưởng buồn và dịu dà ng chúng khÆ¡i dáºy nÆ¡i bà . Má»™t đôi Ä‘iá»u nhiá»u khi vô vị, nhiá»u khi dở, là m rung tÆ¡ lòng, nhÆ° bà nói, khiến bà có cảm giác vá» má»™t Æ°á»›c nguyện huyá»n bà hầu nhÆ° đã thà nh. Và bà thÃch thú những tình cảm nhẹ nhà ng ấy, chúng là m xao Ä‘á»™ng đôi chút tâm hồn chỉn chu ngăn nắp nhÆ° má»™t cuốn sổ kế toán của bà .
Từ khi đến Le Havre, bà đẫy ra khá rõ, thân hình xÆ°a kia rất uyển chuyển và rất mảnh mai thà nh ra nặng ná».
Chuyến Ä‘i biển nà y là m bà phấn khởi. Ông chồng, không ác, nhÆ°ng hay gắt gá»ng bà nhÆ° các nhà chuyên chế chốn cá»a hà ng thÆ°á»ng gắt gá»ng mà không giáºn dữ và không căm ghét, vá»›i há» chỉ huy tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i rủa xả. TrÆ°á»›c má»i ngÆ°á»i lạ, ông giữ gìn nhÆ°ng trong gia đình thì ông buông thả và là m ra bá»™ dạng ghê gá»›m, tuy ông sợ tất cả má»i ngÆ°á»i. Bà , vốn ghét ầm Ä©, ghét những vụ cãi cá», những chuyện phân trần vô bổ, nên luôn luôn nhÆ°á»ng nhịn và không bao giỠđòi há»i Ä‘iá»u gì, bởi thế từ lâu lắm rồi, bà không còn dám yêu cầu Roland Ä‘Æ°a mình Ä‘i chÆ¡i biển. Váºy là bà đã vui mừng nắm lấy cÆ¡ há»™i, và đang an hưởng lạc thú hiếm có và má»›i mẻ nà y.
Từ lúc khởi hà nh, bà hoà n toà n buông mình, cả thể chất lẫn tinh thần, theo sá»± lÆ°á»›t trôi êm Ä‘á»m trên mặt nÆ°á»›c. Bà không há» nghÄ© ngợi, bà không phiêu diêu trong hồi ức hay trong hy vá»ng, bà thấy lòng bà dÆ°á»ng nhÆ° Ä‘ang báºp bá»nh giống nhÆ° thân thể trên má»™t cái gì má»m dịu, lÆ°u chuyển, tuyệt vá»i, nó ru bà khiến bà tê mê.
Khi ông bố ra lệnh quay vá» "Nà o, và o vị trà để chèo!" thì bà mỉm cÆ°á»i nhìn hai con trai, hai ngÆ°á»i con trai cao lá»›n của bà , cởi áo ngoà i và xắn ống tay áo sÆ¡ mi trên những cánh tay trần.
Pierre ở gần hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà hÆ¡n, cầm lấy mái chèo mạn phải, Jean cầm chèo mạn trái và há» chá» chủ thuyá»n hô "Tất cả hÆ°á»›ng vá» phÃa trÆ°á»›c!" vì ông muốn các thao tác phải được tiến hà nh đúng quy luáºt.
Cùng má»™t lúc, cùng má»™t ná»— lá»±c, há» thả mái chèo rồi vừa ngả mình ra phÃa sau vừa chèo mạnh hết sức mình, và má»™t cuá»™c đấu khởi đầu để phô trÆ°Æ¡ng sá»± cÆ°á»ng tráng nÆ¡i há». HỠđã căng buồm ra khÆ¡i tháºt êm ả nhÆ°ng giỠđây gió lặng và lòng kiêu hãnh nam nhi ở hai anh em bá»—ng nhiên thức tỉnh má»i triển vá»ng ngÆ°á»i ná» Ä‘ua tà i cùng ngÆ°á»i kia.
Khi chỉ có hai anh em Ä‘i câu cùng ông bố, há» cứ chèo mà chẳng ai cầm lái, vì Roland vừa soạn dây câu vừa canh chừng sá»± váºn hà nh của con thuyá»n được ông Ä‘iá»u khiển qua má»™t cá» chỉ hoặc má»™t câu "Jean, chùng bá»›t!" – "Nà y, Pierre, căng lên" Hoặc ông bảo "Nà o, số má»™t, nà o số hai, dẻo tay hÆ¡n". Anh chà ng Ä‘ang vÆ¡ vẩn mÆ¡ mà ng bèn chèo mạnh hÆ¡n, anh chà ng Ä‘ang bốc liá»n bá»›t hăng Ä‘i, và thuyá»n lại Ä‘i thẳng.
Ngà y hôm nay há» sẽ phô bà y cÆ¡ bắp của mình. Cánh tay Pierre nhiá»u lông, hÆ¡i gầy, nhÆ°ng gân guốc, cánh tay Jean máºp và trắng, hÆ¡i hồng hồng vá»›i má»™t múi bắp cuá»™n lên cuá»™n xuống dÆ°á»›i là n áo.
Thoạt tiên Pierre chiếm Æ°u thế. Răng nghiến, trán cau cau, chân duá»—i căng, hai bà n tay quắp lấy mái chèo, má»—i cố gắng của chà ng khiến cây chèo oằn xuống hết chiá»u dà i, và thuyá»n Perle tiến vá» phÃa bá» biển. Lão Roland ngồi Ä‘Ã ng trÆ°á»›c để nhÆ°á»ng cả chiếc ghế dà i phÃa sau cho hai phụ nữ, ra lệnh hết cả hÆ¡i "Số má»™t, nhẹ thôi – số hai, căng lên". Số má»™t cà ng Ä‘iên cuồng hÆ¡n, và số hai không thể đáp ứng được cách chèo há»—n loạn ná».
Cuối cùng ông chủ hạ lệnh "Dừng lại!" Hai mái chèo cùng nhấc lên và Jean, theo lệnh bố, chèo má»™t mình và i khoảnh khắc. NhÆ°ng kể từ lúc ấy chà ng lại giữ Æ°u thế, chà ng phấn khÃch, bốc lên, trong khi Pierre hết hÆ¡i, kiệt sức vì cÆ¡n hăng máu, yếu Ä‘i và thở hổn hà hổn hển. Bốn báºn liá»n lão Roland cho dừng thuyá»n những cho anh lấy lại hÆ¡i và để chÃnh con thuyá»n Ä‘ang chỉnh hÆ°á»›ng. Thế là chà ng bác sÄ©, trán đẫm mồ hôi, mặt Ä‘á» á»ng, mất thể diện và điên giáºn, lắp bắp:
"Chẳng biết tôi bị cái gì, tim tôi co thắt lại. Tôi đã khởi đầu rất tốt, rồi cái đó là m tay tôi rá»i rã".
Jean há»i:
"Anh có muốn em chèo một mình bằng mái chèo đôi không?"
"Không, cám Æ¡n, rồi nó sẽ khá»i thôi".
Bà mẹ buồn phiá»n, bảo:
"Nà y, Pierre, để mình lâm và o tình trạng như thế thì có nghĩa lý gì chứ, con có là trẻ con nữa đâu".
Chà ng nhún vai rồi lại tiếp tục chèo.
Bà Rosémilly dÆ°á»ng nhÆ° không nhìn thấy, không nghe thấy, không hiểu. Mái đầu nhá» tóc và ng, cứ má»—i lần con thuyá»n váºn Ä‘á»™ng, lại hất ra phÃa sau vá»›i má»™t Ä‘á»™ng tác Ä‘á»™t ngá»™t và yêu kiá»u là m bay lên những sợi tóc tÆ¡ trên hai thái dÆ°Æ¡ng.
NhÆ°ng lão Roland reo to "Nà y, tà u VÆ°Æ¡ng công Albert Ä‘uổi kịp ta kìa". Và má»i ngÆ°á»i cùng nhìn. Dà i, thấp, vá»›i hai ống khói chúc vá» phÃa sau, vá»›i hai khuông mà u và ng, tròn nhÆ° đôi má, con tà u Southhampton tiến lại rất nhanh, trên tà u đầy hà nh khách và những chiếc dù dÆ°Æ¡ng lên. Những bánh xe quay tÃt, ồn à o, vá»— nÆ°á»›c toé bá»t lả tả, khiến nó có má»™t vẻ vá»™i vã, vẻ của con tà u thÆ° hối hả, và mÅ©i tà u thẳng tắp rẽ mặt biển, là m tung lên hai là n sóng mảnh và trong suốt trÆ° trÆ°á»n dá»c thà nh tà u.
Khi tà u đến sát gần thuyá»n Perle, lão Roland nhấc mÅ©, hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà vẫy khăn tay, và khoảng ná»a tá dù đáp lại những cái chà o nà y sốt sắng, Ä‘ung Ä‘Æ°a trên con tà u Ä‘ang Ä‘i xa dần, để lại đằng sau, trên mặt biển êm ả và sáng loà , và i gợn sóng cháºm rãi.
Và há» nhìn thấy những tà u khác, cÅ©ng có vầng khói bên trên, từ má»i ngả chân trá»i chạy vá» con đê ngắn mà u trắng Ä‘ang nuốt chá»ng chúng nhÆ° má»™t cái miệng, tà u ná» tiếp tà u kia. Rồi những thuyá»n đánh cá và những thuyá»n buồm lá»›n vá»›i các cánh buồm mảnh nhẹ lÆ°á»›t trên ná»n trá»i, được những tà u kéo không nhìn thấy kéo Ä‘i, tất cả Ä‘á»u tiến, hoặc nhanh hoặc cháºm, vá» phÃa con quá»· phà m ăn, con nà y, thỉnh thoảng, dÆ°á»ng nhÆ° đã no nê, và phun ra lại biển khÆ¡i má»™t hải Ä‘oà n khác gồm những tà u, những thuyá»n nhá» hai buồm, những thuyá»n những tà u nhẹ, những con tà u ba cá»™t buồm đầy những dây những mảng buồm nhằng nhịt. Những chiếc thuyá»n máy tất tả vút sang phải, sang trái, trên lòng Äại dÆ°Æ¡ng phẳng lặng, trong lúc các tà u chạy buồm, được những con tà u nhá» kéo vá» rồi lại bỠđó, đứng im lìm, khoác trên mình từ cá»™t lá»›n cho đến cá»™t nhá», vải buồm trắng hay buồm nâu trông tá»±a nhÆ° mà u Ä‘á» dÆ°á»›i ánh tà dÆ°Æ¡ng.
Bà Roland, mắt lim dim, thì thầm:
"Chúa ơi! Mặt biển nà y, sao mà đẹp đến thế!"
bà Rosémilly đáp lại, với tiếng thở dà i lâu dứt, thản nhiên không có gì buồn bã:
"Vâng, nhÆ°ng đôi khi nó gây nhiá»u tai hoạ".
Roland reo lá»›n:
"Nà y, tà u Normandie đang và o bến. Nó to quá, nhỉ?"
Rồi ông giảng giải vá» bá» biển trÆ°á»›c mặt, Ä‘Ã ng nà y, đằng kia, mạn bên kia cá»a sông Seine – hai mÆ°Æ¡i cây số, cái cá»a sông ấy – ông bảo thế. Ông chỉ Trouville, Houlgate, Luc, Arromanches, vùng Caen và những tảng đá miá»n Calvados khiến tà u bè qua lại gặp nguy hiểm cho tá»›i táºn Cherbourg. Rồi ông bà n đến vấn Ä‘á» những giải cát ở sông Seine, sá»± di chuyển theo má»—i đợt thuá»· triá»u là m cho chÃnh các hoa tiêu ở Quilleboeuf cÅ©ng mắc sai lầm, nếu nhÆ° hà ng ngà y há» không Ä‘i khắp con lạch dẫn và o con sông. Ông lÆ°u ý Le Havre ngăn cách miá»n Hạ Normandie vá»›i miá»n Thượng ra sao. Ở Normandie hạ, bá» biển bằng phẳng, thoai thoải những bãi chăn gia súc, những đồng cá», những thá»a ruá»™ng cho đến biển. Ngược lại, bá» biển Normandie thượng bị thẳng đứng, má»™t bá» dốc cao, khúc khuá»·u, lô cốt hùng vÄ©, tạo nên má»™t bức thà nh trắng bát ngát đến táºn Dunkerque, má»—i hõm Ä‘á»u ẩn má»™t thôn là ng hay má»™t bến cảng: Etertat, Fécamp, Sain-Valéry, Tréport, Dieppe. v..v..
Hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà chẳng há» nghe ông nói, há» Ä‘ang tê mê vì khoan khoái dá»… chịu, xúc Ä‘á»™ng vì cảnh Äại dÆ°Æ¡ng chi chÃt tà u thuyá»n chạy tá»›i chạy lui nhÆ° những con thú quanh hang ổ của chúng, và há» Ãt tiếng, hÆ¡i bị áp đảo bởi viá»…n cảnh mênh mang sóng nÆ°á»›c, trở nên lặng lẽ do buổi tà dÆ°Æ¡ng êm ả và huy hoà ng. Má»™t mình Roland nói không dứt, ông thuá»™c loại ngÆ°á»i chẳng Ä‘iá»u gì là m cho bối rối . Những ngÆ°á»i phụ nữ, thần kinh dá»… căng thẳng hÆ¡n, đôi khi cảm thấy mà không hiểu vì sao tiếng ồn của cái giá»ng nói vô bổ lại gây bá»±c tức nhÆ° má»™t Ä‘iá»u thô tục.
Pierre và Jean, đã bình tÄ©nh lại, chèo thong thả và thuyá»n Perle Ä‘i vá» cảng, nhá» xÃu bên những con tà u lá»›n.
Khi thuyá»n cáºp bến, lão thuá»· thủ Papagris Ä‘ang đợi, dắt tay các bà bÆ°á»›c xuống, rồi má»i ngÆ°á»i và o thà nh phố. Má»™t đám ngÆ°á»i đông đúc, bình lặng, đám đông ngà y nà o cÅ©ng ra đê và o giá» thuá»· triá»u lên và cùng ra vá».
Bà Roland và bà Rosémilly Ä‘i trÆ°á»›c, ba ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông theo sau. Khi ngược lên phố Paris, thỉnh thoảng hai bà dừng chân trÆ°á»›c má»™t hiệu thá»i trang hay kim hoà n để ngắm má»™t chiếc mÅ© hay má»™t đồ trang sức, rồi há» lại Ä‘i tiếp sau khi đã trao đổi ý kiến.
Äến trÆ°á»›c quảng trÆ°á»ng Sở Giao dịch, Roland ngắm, nhÆ° ngà y nà o ông cÅ©ng ngắm, vÅ©ng Ä‘áºu Commerce đầy tà u thuyá»n, có những vÅ©ng khác tiếp đó, nÆ¡i các vá» tà u lá»›n ká» nhau san sát bốn năm hà ng. Toà n bá»™ những cá»™t buồm nhiá»u vô kể, trên mặt biển trải rá»™ng nhiá»u cây số, toà n bá»™ những cá»™t buồm vá»›i trục, cá»c nhá»n, dây dợ, là m cho cái khoảng trống mở ra giữa thà nh phố có dáng dấp má»™t khu rá»™ng lá»›n chết khô. Bên trên cánh rừng không lá vá»›i những con hải âu bay lượn, rình má»i thức ăn được trút xuống nÆ°á»›c, để lao xuống nhÆ° má»™t viên đá nhá»n và má»™t thuá»· thủ nhá», Ä‘ang buá»™c chiếc ròng rá»c trên ngá»n má»™t cá»™t buồm, trông cứ nhÆ° trèo lên đó để mà tìm tổ chim.
Bà Roland há»i bà Rosémilly "Bà có vui lòng dùng vá»›i chúng tôi bữa tối, chẳng kiểu cách gì, để ta ở bên nhau hết ngà y không?"
"Có chứ ạ, em cÅ©ng xin nháºn lá»i không kiểu cách gì cả. Vá» má»™t mình tối nay thì buồn lắm".
Pierre, đã nghe thấy và bắt đầu pháºt ý vì sá»± thá» Æ¡ của thiếu phu, lẩm bẩm "Thế đấy, giỠđây chị góa bám chặt". Từ mấy ngà y nay anh gá»i nà ng là "chị góa". Cái tiếng ấy chẳng biểu lá»™ gì, chỉ riêng giá»ng nói khiến Jean bá»±c dá»c, chà ng thấy nó có vẻ Ä‘á»™c ác và xúc phạm.
Và ba ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông không nói năng gì nữa cho đến táºn thá»m nhà . Äó là má»™t ngôi nhà hẹp, gồm má»™t tầng trệt và hai gác nhá», ở phố Belle Normandie. Cô hầu gái Joséphine, mÆ°á»i chÃn tuổi, là ngÆ°á»i vùng quê Ä‘i ở vá»›i công xá rất hạ, có đến cao Ä‘á»™ cái vẻ ngÆ¡ ngác và súc váºt của nông dân, ra mở cá»a rồi đóng lại, Ä‘i sau chủ nhân cho đến phòng khách ở tầng gác gần nhất, rồi cô bảo:
"Có má»™t ông nà o ý đến đây ba báºn".
Lão Roland, chẳng khi nà o nói năng vá»›i cô ấy mà không hét lác không chá»i rủa, quát:
"Mẹ kiếp, ai đến mới được chứ?"
Cô chẳng bao giỠbối rối vì những tiếng la hét của ông chủ, nên nói tiếp;
"Một ông ở đằng ông công chứng ý".
"Công chứng nà o?"
"Ông Canu ý chứ ai".
"Thế cái ông ấy bảo gì?"
"Bảo là ông Canu tự đến tối nay".
Luáºt sÆ° Lecanu là công chứng viên và phần nữa là bạn của lão Roland, trông nom công việc cho ông. Ông ta báo sẽ đến và o buổi tôi, là phải có chuyện gì khẩn cấp và hệ trá»ng, và bốn ngÆ°á»i nhà Roland nhìn nhau, bối rối vì tin nà y nhÆ° những ngÆ°á»i gia sản Ãt á»i thÆ°á»ng bối rối má»—i khi có công chứng viên can dá»±, sá»± can dá»± đó khÆ¡i dáºy má»™t loạt ý tưởng vá» khế Æ°á»›c, gia tà i, kiện tụng, những Ä‘iá»u đáng mong hÆ¡n đáng sợ. Ông bố, sau và i giây im lặng, nói nhá»:
"Chuyện nà y có thể ra thế nà o nhỉ?"
Bà Rosémilly cÆ°á»i bảo:
"Má»™t gia tà i đấy. Tôi tin chắc thế. Tôi Ä‘em lại váºn may mà ".
NhÆ°ng há» chẳng trông mong cái chết của ngÆ°á»i nà o đó có thể để lại cho há» cái gì đó.
Bà Roland, có trà nhá»› rất giá»i vá» thân tá»™c, láºp tức tìm kiếm má»i môi quan hệ bên chồng và bên mình, soát ngược lên các Ä‘á»i trong há», theo dõi các chi các ngà nh.
Bà há»i, mà tháºm chà chÆ°a bá» mÅ© ra:
"Nà y bố (ở nhà bà gá»i chồng là "bô", và thỉnh thoảng là "ông Roland" trÆ°á»›c ngÆ°á»i lạ) nà y, bố nó có nhá»› ai đã lấy Joseph Lebru không bằng, lần kết hôn sau ấy?"
"Có, một cô con gái hỠDuménil, con một nhà là m giấy".
"HỠcó con không?"
"Tôi cho là có đấy, Ãt ra ba bốn đứa".
"Không, thế thì đằng ấy chẳng có gì đâu".
HỠđã phấn khÃch trong việc tìm kiếm nà y, bà dà nh lấy mối hy vá»ng có được chút sung túc rÆ¡i từ trên trá»i xuống. NhÆ°ng Pierre, rất yêu mẹ, biết tÃnh mẹ Æ°a mÆ¡ má»™ng, và sợ má»™t sá»± tan vỡ ảo tưởng, má»™t phiá»n muá»™n nhá», má»™t ná»—i buồn nhá», nếu nhÆ° cái tin thay vì tốt là nh, lại là tin xấu, anh ngăn mẹ lại.
"Äừng xốc nổi mẹ Æ¡i, chẳng còn ông chú từ táºn bên Mỹ nữa đâu! Con, thì con nghÄ© có lẽ là chuyện hôn nhân cho Jean thì đúng hÆ¡n".
Má»i ngÆ°á»i ngạc nhiên vì ý tưởng nà y, còn Jean hÆ¡i pháºt ý vì anh mình lại nói chuyện đó trÆ°á»›c mặt bà Rosémilly.
"Sao lại cho em mà không cho anh thì đúng hÆ¡n? Giả thuyết rất dá»… bác bá». Anh là trưởng nam, chắc má»i ngÆ°á»i sẽ nghÄ© đến anh trÆ°á»›c tiên. Vá»›i em, thì em không muốn lấy vợ".
Pierre cÆ°á»i gằn:
"Thì ra chú đang phải lòng à ?"
Chà ng kia bất bình đáp:
"Có cần thiết cứ phải lòng mới bảo là không muốn lấy vợ hay không?"
"A! được rồi, cái tiếng "chÆ°a" sá»a lại hết cái chú Ä‘ang chỠđợi".
"Cứ cho là em chỠđợi đi, nếu anh muốn".
NhÆ°ng lão Roland đã lắng nghe và ngẫm nghÄ© đã tìm ra lá»i giải đáp có vẻ nhÆ° tháºt nhất.
"Dà o! Chúng ta vắt óc ra nhÆ° váºy tháºt ngốc nghếch. Thầy Lecanu là bạn của nhà ta, ông biết Pierre Ä‘ang tìm má»™t phòng khám, còn Jean tìm má»™t văn phòng luáºt sÆ°, ông ấy đã kiếm được chá»— cho má»™t trong hai anh".
Tháºt là đơn giản và có vẻ đúng hết sức thà nh thá» tất cả Ä‘á»u đồng ý.
"Bữa ăn dá»n rồi" cô hầu gái nói.
Thế là má»—i ngÆ°á»i vá» phòng mình để rá»a ráy trÆ°á»›c khi và o bà n ăn.
MÆ°á»i phút sau, há» dùng bữa tối trong má»™t phòng ăn nhá», ở tầng trệt.
Mới đầu, hỠchẳng nói năng gì mấy, nhưng một lát sau, Roland lại thấy lạ vỠcuộc viếng thăm của ông công chứng.
"Chung quy, tại sao ông ấy không viết thÆ°, tại sao ông ấy cho thÆ° ký lại ba lần, tại sao Ä‘Ãch thân ông ta không đến chứ?"
Pierre thấy chuyện đó tự nhiên.
"Chắc cần phải trả lá»i ngay láºp tức, và chúng tôi ông ấy muốn thông báo vá»›i ta những Ä‘iá»u khoản riêng tÆ° mà má»i ngÆ°á»i không thÃch viết ra mấy".
NhÆ°ng há» vẫn băn khoăn và cả bốn hÆ¡i phiá»n lòng là đã má»i ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà không thân thÃch và có lẽ sẽ là m trở ngại việc há» thảo luáºn và quyết định.
HỠvừa quay lên phòng khách thì được báo là ông công chứng tới.
Roland lao ra.
"Xin chà o, thầy thân mến".
ông gá»i chức danh ông Lecanu bằng tiếng "thầy" thÆ°á»ng đứng trÆ°á»›c há» tên của má»i viên công chứng.
bà Rosémilly đứng dáºy:
"Tôi vỠđây, tôi mệt quá".
Há» cÅ©ng giữ nà ng lại gá»i là , nhÆ°ng nà ng không đồng ý và nà ng ra vá» chẳng có ai trong ba ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông Ä‘Æ°a tiá»…n, nhÆ° há» vẫn xá» sá»± trÆ°á»›c nay.
Bà Roland vồn vã với vị khách mới đến:
"Ông dùng tách cà phê nhé?"
"Không, cám ơn, tôi vừa mới ăn xong".
"Váºy má»™t tách trà được không?"
"Tôi không từ chối, nhưng khoan đã, ta cần bà n công việc trước".
trong sá»± lặng ngắt nhÆ° tá» tiếp theo những lá»i nà y, chỉ còn nghe thấy tiếng đồng hồ quả lắc kêu nhẹ nhà ng, và ở tầng dÆ°á»›i, tiếng soong nồi cô hầu gái Ä‘ang rá»a, cô quá đần thà nh cÅ©ng chẳng ghé tai nghe trá»™m.
Viên công chứng lại nói:
"Ở Paris các vị có quen một ông Maréchal nà o đó không, Léon Maréchal ấy?"
Ông bà Roland cùng thốt lên một tiếng như nhau:
"Có chứ!"
"Ông ấy là bạn của các vị à ?"
Roland tuyên bố:
"Bạn tốt nhất đấy, thÆ°a ông, nhÆ°ng là dân Paris cuồng nhiệt, ông ấy chẳng bao giá» rá»i Ä‘Æ°á»ng phố đâu. Ông là trưởng phòng ở bá»™ Tà i chÃnh. Tôi không gặp ông ấy nữa từ dạo tôi Ä‘i ra khá»i thủ đô. Rồi chúng tôi cÅ©ng thôi thÆ° từ cho nhau. Ông biết đấy, khi ngÆ°á»i ná» sống xa ngÆ°á»i kia…"
Viên công chứng trịnh trá»ng nói tiếp:
"Ông Maréchal đã từ trần".
NgÆ°á»i Ä‘Ã n ông và ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà cùng có má»™t Ä‘á»™ng tác nhá» ngạc nhiên và buồn bã, hoặc giả bá»™, hoặc chân tháºt, nhÆ°ng luôn luôn mau lẹ, khi ngÆ°á»i ta đón nháºn những tin nhÆ° thế.
Ông Lecanu lại tiếp:
"Äồng nghiệp của tôi tại Paris vừa thông báo cho tôi ý định chủ yếu trong di chúc của ông, láºp con trai các vị, cáºu Jean Roland, là m ngÆ°á»i thừa tá»± toà n hưởng".
Há» quá sức ngạc nhiên đến ná»—i chẳng tìm ra lá»i nà o để nói.
Bà Roland là ngÆ°á»i đầu tiên nén ná»—i xúc Ä‘á»™ng, lắp bắp:
"Chúa Æ¡i, Léon tá»™i nghiệp…ngÆ°á»i bạn tá»™i nghiệp của chúng tôi…Chúa Æ¡i…Chúa Æ¡i…đã chết…"
Mắt bà trà o lệ, những giá»t lệ lặng lẽ của phụ nữ, những giá»t buồn đến từ tâm hồn, chảy xuống má và có vẻ rất Ä‘au thÆ°Æ¡ng, vì rất trong.
Còn Roland nghÄ© đến ná»—i buồn mất mát Ãt hÆ¡n là nghÄ© đến niá»m hy vá»ng vừa được thông báo. Tuy nhiên ông không dám há»i han ngay vá» các Ä‘iá»u khoản trong bản di chúc ná», và vá» con số tà i sản, và để Ä‘i tá»›i vấn đỠđáng lÆ°u tâm, ông há»i:
"Ông ấy mất vì nguyên nhân gì, ông Maréchal tội nghiệp ấy?"
Ông Lecanu hoà n toà n không hay biết. Ông bảo:
"Tôi chỉ biết là , qua Ä‘á»i không có ngÆ°á»i thừa kế trá»±c hệ, ông để lại toà n bá»™ tà i sản, khoảng hai vạn francs niên kim, bằng trái phiếu ba phần trăm, cho cáºu con thứ của các vị, mà ông đã nhìn thấy sinh ra, lá»›n lên và ông xét là xứng đáng vá»›i di sản đó. Trong trÆ°á»ng hợp cáºu Jean không nháºn, thì gia tà i sẽ dà nh cho các trẻ bị bá» rÆ¡i".
Lão Roland đã không còn che Ä‘áºy nổi ná»—i vui mừng và lão reo lên:
"Chà ! Äây tháºt là má»™t ý tưởng tốt từ tấm lòng. Tôi đây, nếu mà tôi không có ngÆ°á»i nối dõi, chắc chắn tôi cÅ©ng chẳng quên ông ấy đâu, cái ông bạn trung háºu!"
Viên công chứng mỉm cÆ°á»i bảo:
"Tôi rất mừng được tá»± mình báo cho các vị tin nà y. Äem tin tốt là nh đến cho má»i ngÆ°á»i bao giá» cÅ©ng là má»™t thú vui".
Ông ta đã chẳng há» nghÄ© rằng cái tin tốt là nh ấy là cái chết của má»™t ngÆ°á»i bạn, ngÆ°á»i bạn tốt nhất của ông Roland, bản thân ông nà y cÅ©ng vừa má»›i quên phắt mối thân tình được thông báo chắc chắn ban nãy.
Chỉ riêng bà Roland và các con giữ vẻ mặt buồn rầu. Bà vẫn khóc lóc đôi chút, lấy khăn tay lau mắt rồi ép khăn lên miệng để nén những tiếng thở dà i sÆ°á»n sượt.
Chà ng bác sÄ© nói nhá»:
"Äó là má»™t ngÆ°á»i trung háºu, hết sức thân ái. Ông hay má»›i anh em tôi lại ăn tối".
Jean, hai mắt mở to và sáng long lanh, bà n tay phải cầm bộ râu và ng hoe đẹp đẽ bằng một cỠchỉ quen thuộc, rồi vuốt xuống mãi những sợi cuối cùng, như để cho chòm râu dà i ra và mảnh đi.
Hai lần chà ng mấp máy đôi môi để nói lên má»™t lá»i thÃch hợp, và , sau khi tìm kiếm mãi, chà ng má»›i nói được Ä‘iá»u nà y:
Quả tháºt ông ấy rất yêu tôi, bao giá» tôi đến thăm, ông cÅ©ng ôm hôn tôi".
NhÆ°ng ý nghÄ© của ông bố Ä‘ang phi nhanh, nó chạy chung quanh cái gia tà i được thông báo, được có rồi, quanh số tiá»n Ä‘ang nấp sau cánh cá»a và chốc nữa, ngà y mai, sẽ bÆ°á»›c và o, sau má»™t lá»i chấp nháºn.
Ông há»i:
"Không có khó khăn gì chứ? Không có kiện tụng chứ? Không có tranh tụng?"
Công chứng viên Lecanu có vẻ bình tâm:
"Không, đồng nghiệp của tôi ở Paris báo rằng tình huống rất minh bạch. Chúng tôi chỉ cần có sá»± chấp nháºn của cáºu Jean".
"Thế thì tuyệt…còn tà i sản rõ rà ng chứ?"
"Rất rõ rà ng".
"Má»i thủ tục đã là m xong?"
"Xong cả".
Äá»™t nhiên, nhà cá»±u kim hoà n thấy hÆ¡i hổ thẹn, má»™t ná»—i hổ thẹn mÆ¡ hồ, bản năng và thoáng qua, vì ông đã vá»™i vã há»i han tình hình, và ông nói tiếp:
"Ông biết rõ là nếu tôi há»i ông ngay vá» má»i Ä‘iá»u ấy là để tránh cho con tôi những chuyện phiá»n phức mà có thể nó không tiên liệu được. Äôi khi có những nợ nần, má»™t tình thế rắc rối, là m sao tôi biết được? Thế là mình đâm quà ng và o bụi ráºm chẳng gỡ ra được. Chung quy, có phải tôi thừa kế đâu, nhÆ°ng tôi nghÄ© đến thằng bé trÆ°á»›c hết".
trong gia đình, má»i ngÆ°á»i vẫn gá»i Jean là thằng bé, mặc dù chà ng cao lá»›n hÆ¡n Pierre nhiá»u.
bà Roland, Ä‘á»™t nhiên, nhÆ° ra khá»i má»™t giấc mÆ¡, nhÆ° nhá»› lại má»™t Ä‘iá»u xa xôi, hầu nhÆ° đã quên Ä‘iá»u mà trÆ°á»›c khi bà có nghe thấy, song bà cÅ©ng không chắc chắn, và bà ấp úng:
"Ông bảo là ông Maréchal tội nghiệp của chúng tôi đã để tà i sản lại cho thằng bé Jean nhà tôi phải không nhỉ?"
"Vâng, thưa bà ".
Bà liá»n nói tiếp má»™t cách Ä‘Æ¡n giản:
"Äiá»u đó là m cho tôi rất vui, vì Ä‘iá»u đó chứng tá» rằng ông ấy yêu mến chúng tôi".
Roland đã đứng dáºy:
"Luáºt sÆ° thân mến, ông có muốn con trai tôi ký nháºn ngay không?"
"Không…không…ông Roland ạ. Ngà y mai, ngà y mai, ở văn phòng tôi, và o hai giá», nếu các vị thấy thÃch hợp".
"Äược chứ. Äược chứ, tôi nghÄ© thế".
Lúc đó bà Roland cÅ©ng đã đứng dáºy, và mỉm cÆ°á»i sau những giá»t lệ, tiến hai bÆ°á»›c vá» phÃa ông công chứng, đặt tay lên lÆ°ng chiếc ghế ông ngồi và nhìn ông bằng ánh mắt cảm Ä‘á»™ng của ngÆ°á»i mẹ biết Æ¡n, bà há»i:
"Thế còn tách trà , ông Lecanu?"
"Bây giá», thì tôi xin uống, thÆ°a bà ".
Cô hầu gái được gá»i lên, thoạt tiên mang bánh ngá»t Ä‘á»±ng trong những há»™p thiếc sâu lòng, loại bánh Anh nhạt nhẽo và khô ròn, dÆ°á»ng nhÆ° được nÆ°á»›ng cho chim vẹt mổ và đóng trong các hòm kim loại cho những cuá»™c chu du vòng quanh thế giá»›i, rồi cô ấy lấy những chiếc khăn mà u xám, gấp thà nh hình vuông nhá», loại khăn dùng khi uống trà mà trong lúc gia đình túng bấn, ngÆ°á»i ta chẳng bao giá» giặt. Cô trở lại lần thứ ba vá»›i bình Ä‘Æ°á»ng và tách chén, rồi lại Ä‘i ra để Ä‘un nÆ°á»›c. Má»i ngÆ°á»i bèn đợi.
Không ai nói năng được, há» có quá nhiá»u Ä‘iá»u để nghÄ©, mà chẳng có gì để nói. Riêng bà Roland tìm những lá»i lẽ thông thÆ°á»ng. Bà kể chuyện Ä‘i câu, khen con thuyá»n Perle và khen bà Rosémilly.
"Tháºt dá»… thÆ°Æ¡ng, tháºt dá»… thÆ°Æ¡ng" viên công chứng láºp lại.
Roland, tá»±a hông và o lò sưởi nhÆ° trong mùa đông, khi Ä‘ang đốt lá»a, hai tay đút túi, môi mấp máy nhÆ° Ä‘ang huýt gió, không sao đứng yên được nữa, bị dà y vò bởi Æ°á»›c muốn mãnh liệt để cho toà n bá»™ niá»m vui thoát ra.
Hai anh em, ngồi trong hai ghế bà nh giống nhau, chân bắt chéo cùng kiểu, bên phải và bên trái chiếc bà n xoay ở chÃnh giữa, đăm đăm nhìn trÆ°á»›c mặt, vá»›i dáng Ä‘iệu tÆ°Æ¡ng tá»± chứa chan những ý tứ khác biệt.
Cuối cùng trà được Ä‘em ra. Viên công chứng đón lấy, cho Ä‘Æ°á»ng và uống sau khi đã bẻ vụn và o tách má»™t chiếc bánh nhá» rắn quá không nhai ròn được, rồi ông ta đứng lên, bắt tay má»i ngÆ°á»i ra vá».
Roland nhắc lại:
Nhất định rồi nhé, ngà y mai, ở nhà ông, lúc hai giá»".
"Nhất định rồi, ngà y mai, hai giá»".
Jean chẳng nói má»™t lá»i nà o.
Sau khi viên công tố ra vá», còn yên lặng má»™t lát nữa, rồi lão Roland đến vá»— hai bà n tay xèo mở rá»™ng lên vai ngÆ°á»i con trai thứ, nói to:
"Thế nà o, cái thằng rõ may mắn, không ôm hôn bố ư?"
Jean bèn mỉm cÆ°á»i, và chà ng vừa hôn bố vừa nói:
"Con không thấy Ä‘iá»u ấy có vẻ cần thiết".
NhÆ°ng ông lão hoan hỉ quá không còn tá»± chủ được. Ông bÆ°á»›c Ä‘i, gõ lên đồ đạc nhÆ° đánh dÆ°Æ¡ng cầm bằng những đầu ngón tay vụng vá», xoay ngÆ°á»i và nhắc di nhắc lại:
"May thế! May thế! Rõ tháºt là may!"
Pierre há»i:
"Ngà y trước bố mẹ quen ông Maréchal lắm nhỉ?"
Ông bố đáp:
"Chà , tối nà o ông ấy cÅ©ng ở nhà ta, mà chắc gì con còn nhá»› ông ấy vẫn đến trÆ°á»ng đón con, và o những ngà y được vá» chÆ¡i, rồi ông ấy thÆ°á»ng dẫn con trở lại trÆ°á»ng sau bữa tối. Nà y, đúng rồi, sáng hôm Jean sinh ra, chÃnh ông ấy Ä‘i tìm thầy thuốc! Ông vừa ăn trÆ°a ở nhà ta xong thì mẹ con thấy Ä‘au. Chúng ta hiểu ngay là chuyện gì, và ông ấy vá»™i và ng chạy Ä‘i. Trong lúc hấp tấp ông ấy chẳng cầm mÅ© của mình mà cầm mÅ© bố. Bô nhá»› chuyện đó vì sau nà y, bá»n ta đã cÆ°á»i mãi. Tháºm chà có lẽ ông đã nhá»› lại chi tiết ấy và o lúc chết, và vì chẳng có ai thừa kế, ông tá»± nhủ á», mình đã góp phần và o việc cái thằng bé ná» ra Ä‘á»i, mình sẽ để lại gia sản cho nó".
Bà Roland, ngồi lút trong chiếc ghế dá»±a có nệm, dÆ°á»ng nhÆ° phiêu diêu trong ká»· niệm. Bà thì thầm nhÆ° thể suy nghÄ© nên lá»i:
"A! Äó là má»™t ngÆ°á»i bạn trung háºu, rất táºn tâm, rất chung thuá»·, má»™t con ngÆ°á»i hiếm có, và o thá»i buổi nà y".
Jean đã đứng lên, chà ng nói:
"Con đi dạo một lát".
Ông bố ngạc nhiên, muốn giữ chà ng lại, vì há» cần trò chuyện, cần trù hoạch, quyết định. NhÆ°ng chà ng trai khăng khăng, viện cá»› có hẹn. Vả lại há» còn có khối thá»i gian bà n tÃnh trÆ°á»›c khi sở hữu gia tà i.
Và chà ng ra Ä‘i, vì chà ng muốn ở má»™t mình, để suy nghÄ©. Äến lượt Pierre bảo là ra ngoà i phố, và chà ng Ä‘i, sau em trai và i phút.
Khi lão Roland còn lại riêng vá»›i bà vợ, lão ôm lấy bà , hôn mÆ°á»i lần lên má»—i bên má, và để trả lá»i cho má»™t Ä‘iá»u bà hay trách lão:
"Mình yêu quý, mình thấy đấy, thay vì đến đây bồi bổ sức khá»e giá tôi cứ ở lại Paris lâu thêm nữa, là m quần quáºt cho con cái thì có được tÃch sá»± gì đâu, của cải từ trên trá»i rÆ¡i xuống cho ta mà ".
Bà trở nên rất nghiêm trang:
"Nó từ trên trá»i rÆ¡i xuống cho Jean, nhÆ°ng còn Pierre?"
"Pierre! Thì nó là bác sÄ© kia mà , nó sẽ kiếm ra…tiá»n bạc…vá»›i lại em nó hẳn sẽ là m Ä‘iá»u gì đó cho nó".
"Không, nó sẽ không nháºn đâu. Vá»›i lại gia sản ấy là của Jean, chỉ của Jean mà thôi, nhÆ° thế Pierre sẽ bị thiệt thòi".
Ông lão có vẻ hoang mang:
"Thế thì chúng ta sẽ di chúc để lại cho nó nhiá»u hÆ¡n má»™t chút, chúng ta ấy".
"Không, nhÆ° thế cÅ©ng không tháºt công bằng"
Lão kêu lên:"
A! Thế thì, thây kệ! Mình muốn tôi là m thế nà o đây, tôi ấy? Lúc nà o mình cũng đi tìm một đống những ý tưởng khó chịu. Mình cứ phải phá đám các vui thú của tôi. Thôi, tôi đi ngủ đây. Chà o mình. Chẳng sao, đó là chuyện may đấy, may ghê lắm đấy".
Rồi lão Ä‘i ra, hân hoan, bất kể má»i sá»±, chẳng má»™t lá»i xót thÆ°Æ¡ng cho ông bạn chết Ä‘i má»™t cách hà o hiệp đến thế.
Bà Roland lại tÆ° lá»± trÆ°á»›c ngá»n đèn leo lét ám khói muá»™i Ä‘en.
Tà i sản của ngudoc
17-11-2008, 03:17 PM
Phi Thăng Chi Háºu
Tham gia: Jun 2008
Bà i gởi: 1,213
Thá»i gian online: 3 tuần 1 ngà y 1 giá»
Thanks: 286
Thanked 0 Times in 0 Posts
ChÆ°Æ¡ng 2
Ra khá»i nhà , Pierre hÆ°á»›ng vá» phố Paris, Ä‘Æ°á»ng phố chÃnh của Le Havre, sáng ánh đèn, náo nhiệt, ồn à o. Gió ven biển hÆ¡i là nh lạnh, nhẹ thoảng trên mặt, chà ng bÆ°á»›c cháºm rãi, can cắp nách, tay chắp sau lÆ°ng.
Chà ng cảm thấy khó chịu, nặng ná», bất mãn, nhÆ° khi nháºn được tin chẳng là nh. Chà ng không phiá»n muá»™n vì má»™t ý nghÄ© rõ rệt nà o và thoạt tiên không biết được do đâu mà tâm hồn trÄ©u xuống, thân xác tê Ä‘i. Chà ng Ä‘au ở đâu đó không rõ, chà ng mang trong mình má»™t nốt châm nhá» nhức nhối, má»™t trong những vết bầm hầu nhÆ° chẳng cảm nháºn thấy, không biết ở chá»— nà o, nhÆ°ng lại gây bứt rứt, mệt má»i, buồn rầu, tức tối, má»™t ná»—i Ä‘au lạ chÆ°a từng biết và nhè nhẹ, cái gì đó giống nhÆ° má»™t thoáng u sầu.
Tá»›i quảng trÆ°á»ng Nhà hát, chà ng bị thu hút bởi ánh đèn mà u của quán cà phê Tortoni, và từ từ tiến vá» phÃa mặt tiá»n sáng trÆ°ng, nhÆ°ng khi sắp bÆ°á»›c và o, chà ng chợt nghÄ© sẽ gặp ở đó bạn bè, ngÆ°á»i quen, những kẻ mình sẽ phải trò chuyện, và đột nhiên thấy tởm cái mối giao tình tầm thÆ°á»ng bên những tách cà phê nhá», những ly con rượu mùi. Thế là chà ng quay trở lại, Ä‘i theo Ä‘Æ°á»ng chÃnh dẫn ra cảng.
Chà ng vừa tá»± há»i "Mình Ä‘i đâu nhỉ?" vừa tìm má»™t nÆ¡i mà chà ng thÃch, mà tâm trạng của chà ng sẽ được dá»… chịu. Chà ng tìm không ra, vì Ä‘Æ¡n Ä‘á»™c nên chà ng tức tối, song lại chẳng muốn gặp ai hết.
Äến gần bến lá»›n, chà ng do dá»± má»™t lần nữa, rồi hÆ°á»›ng vá» phÃa Ä‘áºp, chà ng đã chá»n ná»—i cô Ä‘Æ¡n.
Chạm phải một chiếc ghế dà i trên đê chắn sóng, chà ng ngồi xuống, đã thấy chán không muốn bước di và đã ngán ngẩm việc dạo chơi, ngay cả lúc chưa tiến hà nh.
Chà ng tá»± há»i "Tối nay mình là m sao thế nà y?" Và chà ng liá»n tìm tòi trong ký ức xem mình đã gặp phải Ä‘iá»u gì trái ý, giống nhÆ° ngÆ°á»i ta há»i han má»™t ngÆ°á»i Ä‘au ốm để thấy được căn nguyên cÆ¡n sốt.
Tâm tÃnh chà ng vừa dá»… bị kÃch thÃch vừa hay suy tÆ°, chà ng bốc lên, rồi biện luáºn, tán thà nh hoặc khiển trách sá»± bồng bá»™t của mình, nhÆ°ng rốt cuá»™c ở chà ng bản tÃnh nguyên sÆ¡ vẫn mạnh hÆ¡n, và con ngÆ°á»i cảm tÃnh luôn chi phối con ngÆ°á»i trà tuệ.
Váºy là chà ng tìm tòi xem đâu mà mình có chuyện bá»±c mình ấy, cái nhu cầu chuyển Ä‘á»™ng mà chẳng thiết gì ấy, niá»m mong muốn gặp gỡ má»™t ai đó để bất đồng ý kiến, và cả ná»—i chán ngán những ngÆ°á»i mình có thể gặp cùng những Ä‘iá»u há» có thể nói vá»›i mình.
Và chà ng tá»± đặt cho mình câu há»i nà y "Liệu có phải vì tà i sản Jean được kế thừa?"
Phải, dù sao cÅ©ng rất có thể. Khi viên công chứng thông báo tin nà y, chà ng đã cảm thấy tim mình Ä‘áºp mạnh hÆ¡n. DÄ© nhiên, không phải bao giá» ta cÅ©ng là m chủ được bản thân, và ta chịu những xúc Ä‘á»™ng bá»™t phát và dai dẳng mà ta hoà i công chống lại.
Chà ng bắt đầu ngẫm nghÄ© sâu xa vá» vấn Ä‘á» có tÃnh sinh lý của ấn tượng do má»™t sá»± kiện gây ra cho má»™t ngÆ°á»i bản năng, tạo nên ở ngÆ°á»i ấy má»™t luồng ý tưởng và cảm giác Ä‘au Ä‘á»›n hoặc vui tÆ°Æ¡i, ngược lại những ý tưởng và cảm giác mà con ngÆ°á»i tÆ° duy mong muốn, vá»i gá»i, cho là tốt đẹp và là nh mạnh, con ngÆ°á»i nà y nhá» vun trồng trà tuệ đã thà nh Æ°u việt hÆ¡n bản thân mình.
Chà ng gắng hình dung tâm trạng của ngÆ°á»i con được thừa kế má»™t tà i sản lá»›n, nhỠđó mà sắp được hưởng rất nhiá»u niá»m vui khao khát từ lâu và bị cấm ngặt do sá»± hà tiện của má»™t ngÆ°á»i cha tuy thế vẫn được yêu mến và tiếc thÆ°Æ¡ng.
Chà ng đứng dáºy, và lại bÆ°á»›c di vá» phÃa cuối con Ä‘áºp. Chà ng cảm thấy dá»… chịu hÆ¡n, hà i lòng vì đã hiểu, đã tá»± tóm được chÃnh mình, đã là m lá»™ ra con ngÆ°á»i khác ở bên trong chúng ta.
"Váºy là mình đã ghen vá»›i Jean, chà ng nghÄ©. Äiá»u đó quả là khá thấp kém! GiỠđây mình chắc chắn nhÆ° thế, vì ý nghÄ© đầu tiên đến vá»›i mình là nghÄ© vá» cuá»™c hôn nhân của Jean vá»›i bà Rosémilly. Ấy nhÆ°ng mình đâu có yêu cái ả ngốc nghếch bé nhá» biết Ä‘iá»u, khiến cho ngÆ°á»i ta phát ngán lÆ°Æ¡ng tri và sá»± khôn ngoan. Váºy đó là sá»± ghen ghét vô cá»›, chÃnh bản chất của ghen ghét, cái ghen ghét vì nó là ghen ghét. Phải chữa trị cái đó".
Chà ng đến trÆ°á»›c cá»™t tÃn hiệu chỉ má»±c nÆ°á»›c của cảng, và chà ng đánh má»™t que diêm để Ä‘á»c danh sách các tà u sẽ ra khÆ¡i hoặc cáºp bến và o đợt thuá»· triá»u sắp tá»›i. NgÆ°á»i ta đợi những tà u máy từ Brazil, La Plata, Chi lê, Nháºt, hai tà u nhẹ Äan Mạch, má»™t tà u có hai buồm của Na Uy và má»™t tà u khà Thổ NhÄ© Kỳ, Ä‘iá»u nà y khiến Pierre ngạc nhiên khác nà o Ä‘á»c báo thấy "má»™t tà u khà Thuỵ SÄ©", và chà ng nhìn thấy trong má»™t kiểu chiêm bao kỳ quặc má»™t con tà u lá»›n đầy những ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông đầu quấn khăn, Ä‘ang trèo lên các cá»™t buồm vá»›i những ống quần rá»™ng phất phá»›i.
"Tháºt ngốc, chà ng nghÄ©, dân Thổ NhÄ© Kỳ là dân thạo Ä‘i biển kia mà ".
Äi thêm và i bÆ°á»›c nữa, chà ng dừng chân để ngắm cá»a biển, bên phải chà ng, phÃa bên Saint-Adresse, hai ngá»n đèn pha Ä‘iện của mÅ©i La Hève, giống nhÆ° hai vị thần Ä‘á»™c nhỡn quái dị và song sinh, phóng ra biển ánh nhìn xa và mạnh mẽ. Xuất phát từ hai tiêu Ä‘iểm gần nhau, hai luồng sáng song song tá»±a nhÆ° những c I Ä‘uôi khổng lồ của hai ngôi sao chổi, chiếu xuống theo má»™t Ä‘Æ°á»ng dốc thẳng và dà i vô chừng, từ đỉnh cao bá» biển đến táºn cuối chân trá»i. Rồi trên hai con Ä‘áºp, hai ánh đèn khác, con của những thần khổng lồ ná», chỉ lối và o Le Havre, ở Ä‘Ã ng kia, bên kia sông Seine, ta thấy những ánh sáng khác nữa, rất nhiá»u ánh đèn, cố định hay nhấp nháy, chói ngá»i và khi ẩn khi hiện, mở ra khép và o nhÆ° những con mắt, mắt của bến cảng, và ng, Ä‘á», lục, dò xét mặt biển tối tăm chi chÃt tà u thuyá»n, những con mắt sống Ä‘á»™ng của mặt đất hiếu khách, chỉ qua Ä‘á»™ng tác máy móc Ä‘á»u đặn không thay đổi của mi mắt mà bảo rằng "Tôi đây. Tôi là Trouville, tôi là Honfleur, tôi là dòng sông Pont-Audemer". Và vượt lên hết thảy, cao vút đến ná»—i, ở tầm xa ngất, ngÆ°á»i ta ngỡ nó là má»™t tinh cầu, ngá»n đèn pha trên không của Etouville chỉ ra con Ä‘Æ°á»ng Rouen, qua các giải cát nÆ¡i cá»a dòng sông lá»›n.
Rồi trên là n nÆ°á»›c sâu, trên là n nÆ°á»›c không bá» bến, u tối hÆ¡n bầu trá»i, ngÆ°á»i ta ngỡ nhÆ° nhìn thấy, đó đây, những vì sao. Chúng nhấp nháy trong sÆ°Æ¡ng đêm, bé nhá», gần hay xa, trắng, xanh lục, hoặc có cả mà u Ä‘á». Hầu hết Ä‘á»u bất Ä‘á»™ng, tuy nhiên, má»™t và i ngôi sao Ä‘ang chạy, đó là ánh đèn của những con tà u buông neo chỠđợt triá»u tá»›i, hoặc những con tà u Ä‘i tìm chá»— Ä‘áºu.
Äúng lúc ấy trăng lên sau thà nh phố, và trăng giống nhÆ° ngá»n đèn pha đồ sá»™ và thần thánh thắp lên trong không trung để dẫn lối cho hải Ä‘oà n vô táºn những vì sao tháºt sá»±.
Pierre lẩm bẩm, gần như lớn tiếng:
"Trông kìa, thế mà chúng ta buồn lo vì mấy đồng xu!"
Äá»™t nhiên, gần sát bên chà ng, trong Ä‘Æ°á»ng hà o rá»™ng và tối Ä‘en mở ra giữa các con Ä‘áºp, má»™t cái bóng, má»™t cái bóng lá»›n kỳ ảo, lÆ°á»›t trôi. Cúi mình qua lan can bằng đá, chà ng thấy má»™t thuyá»n đánh cá Ä‘ang vá», không má»™t tiếng nói, không má»™t tiếng sóng, không má»™t tiếng chèo, được đẩy Ä‘i êm ru nhá» lá buồm cao mà u nâu căng gió biển khÆ¡i.
Chà ng ngẫm nghÄ© "Nếu nhÆ° có thể sống trên đó, ngÆ°á»i ta sẽ bình thản biết bao, có lẽ!" Rồi Ä‘i thêm và i bÆ°á»›c nữa, chà ng thấy má»™t ngÆ°á»i Ä‘ang đứng ở đầu con đê chắn sóng.
Má»™t tay mÆ¡ má»™ng, má»™t khách si tình, má»™t hiá»n nhân, má»™t kẻ sung sÆ°á»›ng, hay má»™t ngÆ°á»i buồn bã , ai đấy nhỉ? Chà ng lại gần, tò mò, để xem mặt kẻ cô Ä‘á»™c ná», và chà ng nháºn ra em mình.
"Kìa, chú đấy ư? Jean?"
"Kìa, Pierre! Anh đến là m gì?"
"Thì anh hóng gió. Còn chú?"
Jean báºt cÆ°á»i:
"Em cũng hóng gió".
Thế là Pierre ngồi xuống cạnh em trai.
"Äẹp quá, phải không?"
"Phải đấy".
Nghe giá»ng nói, chà ng hiểu là Jean đã chẳng nhìn gì hết. chà ng nói tiếp:
"Anh ấy, khi anh đến chá»— nà y, anh thấy Ä‘iên cuồng khao khát lên Ä‘Æ°á»ng, khao khát ra Ä‘i vá»›i tất cả những con tà u kia, lên mạn Bắc hay xuống phÃa Nam. Em hãy nghÄ© rằng những ánh đèn nhá» nhá» Ä‘Ã ng kia, đến từ khắp má»i miá»n trên thế giá»›i, những xứ sở có những bông hoa lá»›n và những cô gái đẹp da xanh xao hay mà u đồng, những xứ sở có chim ruồi, voi, sÆ° tá» tá»± do rong ruổi, những ông vua má»i, tất cả những xứ sở chúng là truyện thần tiên của chúng ta, những ngÆ°á»i chẳng còn tin và o Chú Mèo Trắng, và o NgÆ°á»i Äẹp ngủ trong rừng. Äược ngao du má»™t chuyến ở những nÆ¡i ấy thì tuyệt, nhÆ°ng thế thì phải có tiá»n, rất nhiêu tiá»n…"
chà ng ngừng lá»i Ä‘á»™t ngá»™t, nghÄ© rằng giỠđây em chà ng có đồng tiá»n ấy, và được giải thoát khá»i má»i Æ°u tÆ°, giải thoát khá»i công việc hà ng ngà y, tá»± do, không bị cản trở, sung sÆ°á»›ng, vui tÆ°Æ¡i, em chà ng có thể Ä‘i đến nÆ¡i nà o mà mình thÃch, đến vá»›i những cô gái Thuỵ Ä‘iển tóc và ng hay các cô gái Havana tóc nâu.
Rồi má»™t trong những ý nghÄ© vô tình chà ng hay có, những ý nghÄ© rất Ä‘á»™t ngá»™t, rất nhanh, đến mức chà ng không thể tiên Ä‘oán, không thể ngăn lại, không thể thay đổi, dÆ°á»ng nhÆ° đến từ má»™t tâm hồn thứ hai, Ä‘á»™c láºp và dữ dá»™i, xuyên qua chà ng "Dà o! Nó quá ngây ngốc, nó sẽ lấy cô ả Rosémilly".
Chà ng đã đứng lên.
"Anh để cho em mơ đến tương lai, còn anh thì anh cần đi dạo".
Chà ng bắt tay em trai, rồi nói tiếp vá»›i giá»ng rất Ä‘iá»m tÄ©nh:
" Nà y Jean, thế là em già u rồi nhé. Anh rất hà i lòng được gặp riêng mình em tối nay, để bảo em rằng Ä‘iá»u ấy khiến anh vui biết mấy, rằng anh mừng cho em biết mấy và yêu em biết mấy".
Jean, bản tÃnh vốn hiá»n hoà và dá»… cảm, rất xúc Ä‘á»™ng, ấp úng:
"Cám ơn…cám ơn..Anh Pierre tốt bụng, cám ơn anh."
Và Pierre quay vá», bÆ°á»›c cháºm rãi, can cắp và o nách, tay chắp sau lÆ°ng.
Khi đã và o thà nh phố, chà ng lại tá»± há»i mình đã là m gì, bất mãn vì cuá»™c dạo chÆ¡i bị rút ngắn, không được ngắm biển do sá»± có mặt của em trai.
Chà ng bỗng nảy ra một ý "Mình sẽ đến nhà Marowsko uống cốc rượu mùi", và chà ng lại ngược lên khu phố Ingouville.
Chà ng đã quen lão Marowsko tại các bệnh viện ở Paris. Äó là má»™t ông già ngÆ°á»i Ba lan, nghe đồn là tù lÆ°u vong chÃnh trị, đã có những chuyện khủng khiếp ở bên ấy và đã sang Pháp hà nh nghá» dược sÄ© sau khi thi lại. Má»i ngÆ°á»i chẳng biết gì vá» cuá»™c Ä‘á»i trÆ°á»›c của lão, bởi váºy những chuyện hoang Ä‘Æ°á»ng lÆ°u truyá»n trong đám bác sÄ© ná»™i trú, ngoại trú, và sau nà y trong láng giá»ng. Tiếng tăm kẻ âm mÆ°u đáng sợ, dân hÆ° vô chủ nghÄ©a, ngÆ°á»i giết vua, nhà ái quốc, không từ việc gì, thoát chết do má»™t sá»± thần kỳ, đã hấp dẫn trà tưởng tượng phiêu lÆ°u và hăng hái của Pierre Roland. Và chà ng đã kết bạn vá»›i ông già Ba lan, song chÆ°a bao giỠđược lão thổ lá»™ Ä‘iá»u gì vá» quá khứ của lão. CÅ©ng lại nhá» chà ng thầy thuốc mà ông lão đã láºp nghiệp ở Le Havre, hy vá»ng sẽ có đông khách hà ng do vị tân bác sÄ© cung cấp.
Trong khi chỠđợi, lão sống nghèo khổ trong hiệu bà o chế xoà ng xÄ©nh, bán thuốc men cho các tiểu thị dân và thợ thuyá»n trong khu phố.
Pierre hay đến thăm lão sau bữa tối và chuyện trò vá»›i lão má»™t tiếng đồng hồ, vì chà ng Æ°a gÆ°Æ¡ng mặt trầm tÄ©nh và sá»± Ãt lá»i của Marowsko, chà ng cho rằng quãng im lặng dà i của lão là sâu sắc.
Chỉ có má»™t ngá»n đèn khà cháy sáng bên trên quầy hà ng đầy chai lá». Các ngá»n đèn ở mặt tiá»n không thắp, để tiết kiệm. sau quầy hà ng, ngồi trên má»™t ghế dá»±a, hai chân duá»—i dà i chồng lên nhau, má»™t ông già đầu hói, chiếc mÅ©i to khoằm nhÆ° má» chim nối tiếp vầng trán trÆ¡ trụi khiến lão có cái vẻ buồn bã của chim vẹt, Ä‘ang ngủ rất say, cằm gục xuống ngá»±c.
Nghe tiếng chuông, ông lão tỉnh giấc, đứng dáºy, nháºn ra chà ng bác sÄ©, liá»n tiến đến đón chà ng, hai bà n tay giÆ¡ ra.
Chiếc áo Ä‘uôi tôm mà u Ä‘en, vằn vện những vệt a xÃt và xi rô, quá rá»™ng đối vá»›i thân hình gà y gò bé nhá», có dáng má»™t tấm pháp y cổ kÃnh, và ông ta nói vá»›i âm sắc Ba lan rất nặng, khiến cái giá»ng mảnh có gì đó rất trẻ thÆ¡, má»™t sá»± ngá»ng nghịu và những sắc thái của đứa bé má»›i biết phát âm.
Pierre ngồi xuống và Marowsko há»i:
"Có gì mới không, bác sĩ thân mến?"
"Chẳng có gì hết, đâu đâu cũng thế cả".
"Tối nay trông ông không vui".
"Tôi thÆ°á»ng không vui".
"Nà o, nà o, phải gạt tất cả những cái ấy đi. Ông dùng cốc rượu mùi nhé?"
"Xin vâng".
"Thế thì tôi sẽ má»i ông nếm má»™t loại rượu má»›i pha chế. Äã hai tháng nay tôi nghÄ© cách sá» dụng trái phúc bồn tá», cho đến giá» ngÆ°á»i ta chỉ dùng nó để là m xi rô..thế là , tôi đã tìm ra…tôi đã tìm ra…má»™t loại rượu mùi rất ngon, rất ngon, rất ngon".
Và phấn khởi, lão Ä‘i tá»›i bên má»™t chiếc tủ, mở ra và chá»n má»™t cái bình Ä‘em lại. Lão chuyển dịch và hà nh Ä‘á»™ng vá»›i những cá» chỉ ngắn, không bao giá» hoà n tất, không bao giá» lão duá»—i hết cánh tay, giang rá»™ng hai chân, không bao giá» lão là m má»™t Ä‘á»™ng tác nà o đến cùng và trá»n vẹn. à tưởng của lão dÆ°á»ng nhÆ° cÅ©ng giống hà nh vi, lão chỉ ra ý tưởng, báo trÆ°á»›c chúng, phách chúng, khÆ¡i gợi chúng, nhÆ°ng không phát biểu ra.
Vả chăng dÆ°á»ng nhÆ° mối báºn tâm lá»›n nhất trong Ä‘á»i của lão là pha chế xi rô và rượu mùi. "Vá»›i má»™t thứ xi rô ngon hay má»™t loại rượu mùi ngon, ngÆ°á»i ta là m già u được" lão hay nói nhÆ° váºy.
Lão đã sáng chế hà ng trăm thứ nÆ°á»›c ngá»t mà chẳng tung ra bán được lấy má»™t thứ. Pierre khẳng định rằng Marowsko khiến chà ng nghÄ© đến Marat.
Hai chiếc ly nhỠđược lấy ra từ gian sau cá»a hà ng, đặt lên tấm ván là nÆ¡i để pha chế, rồi hai ngÆ°á»i nâng cốc lên gần ngá»n đèn để ngắm mà u rượu.
"Sắc hồng ngá»c đẹp!" Pierre tuyên bố.
"Phải thế không nà o?"
Bộ mặt chim vẹt của ông già Ba lan có vẻ phấn khởi.
Bác sĩ nếm rượu, thưởng thức, ngẫm nghĩ, lại nếm, lại ngẫm nghĩ nữa rồi phán quyết:
"Ngon lắm, ngon lắm, và hương vị rất mới lạ. Một tìm tòi khá quý đấy, ông bạn thân mến ạ!"
"A! Tôi rất hà i lòng, tháºt váºy".
Thế là Marowsko há»i ý kiến để đặt tên cho thứ rượu má»›i. Lão muốn gá»i nó là "tinh chất phúc bồn tá»" hoặc "phúc bồn tinh tuý" hoặc "phúc bồn cam lá»™" hoặc "phúc bồn mỹ tá»u".
Pierre không tán thà nh một tên nà o hết.
Ông lão bỗng nảy ra một ý kiến:
"Äiá»u ông vừa nói ban nãy rất hay, sắc hồng ngá»c đẹp".
Chà ng bác sÄ© lại bác bá» giá trị của cái tên ấy, tuy chà ng tìm ra nó, và khuyên dùng cách gá»i Ä‘Æ¡n giản "rượu phúc bồn" mà Marowsko tuyên bố là rất tuyệt. Rồi há» im lặng và ngồi má»™t lát dÆ°á»›i ngá»n đèn khà duy nhất , chẳng nói má»™t lá»i. Cuối cùng, Pierre, hầu nhÆ° ngoà i ý muốn:
"á»’, tối nay gia đình tôi gặp má»™t chuyện khá kỳ quặc. má»™t ngÆ°á»i bạn của bố tôi chết Ä‘i, để lại gia tà i lại cho em tôi".
Ông dược sÄ© hình nhÆ° không hiểu ngay, nhÆ°ng, sau khi nghÄ© ngợi, lão hy vá»ng chà ng bác sÄ© được hưởng má»™t ná»a. Khi sá»± việc đã được nói tháºt rõ, lão có vẻ ngạc nhiên và tức giáºn, và để bà y tá» mối bất mãn thấy anh bạn trẻ của mình bị hy sinh, lão nhắc Ä‘i nhắc lại nhiá»u lần:
"Chuyện đó sẽ không gây ấn tượng tốt".
Pierre, lại thấy bá»±c bá»™i, muốn biết Marowsko ngụ ý gì qua câu nói ấy – tại sao chuyện ấy lại không gây ấn tượng tốt? Việc em chà ng thừa hưởng gia tà i của má»™t ngÆ°á»i bạn gia đình có thể dẫn tá»›i ấn tượng xấu nà o?
NhÆ°ng ông lão, tháºn trá»ng, chẳng nói rõ hÆ¡n.
"Trong trÆ°á»ng hợp ấy ngÆ°á»i ta để lại cho hai anh em ngang nhau, tôi bảo ông rằng chuyện ấy không gây ấn tượng tốt đâu".
Và bác sÄ©, bá»±c bá»™i, ra vá», trở lại nhà và đi ngủ. Chà ng nghe Jean Ä‘i lại khẽ khà ng ở phòng bên má»™t lát, rồi chà ng thiếp ngủ sau khi uống hai ly nÆ°á»›c.
Tà i sản của ngudoc
17-11-2008, 03:24 PM
Phi Thăng Chi Háºu
Tham gia: Jun 2008
Bà i gởi: 1,213
Thá»i gian online: 3 tuần 1 ngà y 1 giá»
Thanks: 286
Thanked 0 Times in 0 Posts
ChÆ°Æ¡ng 3
Ngà y hôm sau bác sÄ© thức dáºy vá»›i quyết tâm nhất định là m già u.
Äã nhiá»u lần chà ng có quyết định ấy song không Ä‘eo Ä‘uổi thá»±c tại của quyết định. BÆ°á»›c đầu má»i ý đồ láºp sá»± nghiệp má»›i, hy vá»ng đạt già u sang nhanh chóng thÆ°á»ng nâng đỡ các ná»— lá»±c và niá»m tin cho chà ng, cho đến khi gặp trở ngại đầu tiên, cho đến khi gặp thất bại đầu tiên, nó quẳng chà ng sang má»™t má»™t nẻo Ä‘Æ°á»ng má»›i.
Nằm lút trong giÆ°á»ng giữa chăn nệm ấm, chà ng ngẫm nghÄ©. Bao nhiêu thầy thuốc đã thà nh triệu phú trong má»™t thá»i gian ngắn! Chỉ cần chút tà i khéo léo, vì trong thá»i gian há»c chà ng đã có thể thẩm định những giáo sÆ° nổi tiếng nhất và bây giỠđây chà ng đánh giá há» là ngu nhÆ° lừa. Chắc chắn chà ng cÅ©ng bằng há» nếu không hÆ¡n. Nếu nhá» cách nà o đó, chà ng thu phục được đám khách hà ng lịch sá»± và già u có ở Le Havre, chà ng có thể kiếm được mÆ°á»i vạn francs má»—i năm dá»… dà ng, và chà ng tÃnh toán, má»™t cách chÃnh xác những khoản thu cầm chắc. buổi sáng, chà ng sẽ Ä‘i, chà ng sẽ đến nhà bệnh nhân. Cứ lấy con số trung bình, rất xoà ng, là mÆ°á»i bệnh nhân má»—i ngà y, trả hai mÆ°Æ¡i francs má»™t ngÆ°á»i, chà ng sẽ được tối thiểu là bảy mÆ°Æ¡i hai ngà n franc má»™t năm, tháºm chà chà bảy mÆ°á»i lăm, vì con số mÆ°á»i bệnh nhân thấp hÆ¡n thà nh tá»±u chắc chắn. Buổi chiá»u, chà ng tiếp tại phòng khám má»™t số trung bình khác là mÆ°á»i khách vá»›i giá mÆ°á»i francs, vị chi ba mÆ°Æ¡i sáu ngà n francs. Thế là mÆ°á»i hai vạn francs, số tròn. Khách hà ng cÅ© v` bạn bè của chà ng sẽ đến nhà thăm bệnh vá»›i giá mÆ°á»i francs, và tiếp ở phòng khách vá»›i giá năm francs có lẽ sẽ là m cho tổng số ná» hÆ¡i giảm Ä‘i, song bù lại, có những cuá»™c há»™i chẩn cùng các thầy thuốc khác và má»i món lợi nhá» thông thÆ°á»ng trong nghá».
Äạt tá»›i Ä‘iá»u đó dá»… ợt nhá» quảng cáo cho khéo, những tin tức trên báo Le Figaro, chỉ ra rằng giá»›i khoa há»c Paris để mắt tá»›i chà ng, quan tâm đến những việc chữa trị đáng kinh ngạc do nhà bác sÄ© trẻ và khiêm tốn ở Le Havre tiến hà nh. Rồi chà ng sẽ già u hÆ¡n em trai, già u hÆ¡n và nổi tiếng hÆ¡n, và hà i lòng vá»›i bản thân, vì tà i sản của chà ng chỉ nhá» và o chÃnh mình, và chà ng sẽ tá» ra hà o hiệp vá»›i bố mẹ, há» sẽ tá»± hà o chÃnh đáng vì danh tiếng của chà ng. Chà ng sẽ không lấy vợ , không muốn là m Ä‘á»i mình vÆ°á»›ng vÃu vì má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà duy nhất và phiá»n phức, nhÆ°ng chà ng sẽ có nhân tình trong số những khách hà ng nữ xinh đẹp nhất.
Chà ng cảm thấy tin rất chắc ở thà nh công, đến mức nhảy ra khá»i giÆ°á»ng nhÆ° để tóm ngay lấy nó, rồi chà ng váºn y phục để Ä‘i tìm trong thà nh phố căn há»™ thÃch hợp vá»›i mình.
Thế là , vừa lượn Ä‘i lượn lại qua các phố, chà ng vừa nghÄ© sao mà các nguyên nhân quy định hà nh nghá» của chúng ta lại nhẹ tênh đến thế. Từ ba tuần nay lẽ ra chà ng có thể, lẽ ra chà ng phải có cái quyết tâm vừa nảy sinh Ä‘á»™t ngá»™t nÆ¡i chà ng, theo sau việc em chà ng được hưởng gia tà i, chắc chắn nhÆ° váºy.
Chà ng dừng chân trÆ°á»›c những cánh cá»a treo thông báo cho thuê hoặc má»™t căn há»™ đẹp, hoặc má»™t căn há»™ sang trá»ng, những chỉ dẫn không có tÃnh từ bao giá» cÅ©ng khiến chà ng hết sức khinh rẻ. Thế là chà ng xem xét vá»›i thái Ä‘á»™ ngạo mạn, Ä‘o chiá»u cao trần nhà , vẽ lên cuốn sổ của mình sÆ¡ đồ nÆ¡i ở, các lối Ä‘i, cách sắp xếp nẻo ra và o, thông báo mình là thầy thuốc và có nhiá»u khách lắm. Cầu thang tháºt rá»™ng và giữ gìn tháºt sạch sẽ, vả lại chà ng không thể ở cao hÆ¡n tầng gác thứ nhất.
Sau khi đã ghi bảy tám địa chỉ và nguệch ngoạc hai trăm tin tức, chà ng vá» nhà ăn trÆ°a, cháºm mất mÆ°á»i lăm phút.
Từ ngoà i tiá»n sảnh, chà ng đã nghe tiếng Ä‘Ä©a bát. Thì ra hỠăn mà không có chà ng. Tại sao? ChÆ°a khi nà o ngÆ°á»i trong nhà đúng giỠđến thế. Chà ng pháºt ý, bất bình, vì tÃnh chà ng dá»… Ä‘á»™ng lòng. Chà ng vừa bÆ°á»›c và o, thì Roland bảo:
"Nà o, Pierre, nhanh nhanh lên, rõ tháºt! Con biết là chúng ta đến nhà công chứng viên và o lúc hai giá» mà ! Không phải là ngà y để phất phÆ¡ dông dà i đâu".
Bác sÄ© ngồi xuống, không đáp, sau khi hôn mẹ, xiết tay bố và em, rồi chà ng lấy trong chiếc Ä‘Ä©a sâu lòng ở giữa bà n, miếng sÆ°á»n dà nh cho mình. Nó nguá»™i và khô. Chắn hẳn là miếng dở nhất. chà ng nghÄ© lẽ ra má»i ngÆ°á»i có thể để nó trong lò chỠđến khi chà ng vá», và đừng có rối trà đến ná»—i quên cả đứa con kia, đứa con trưởng. Cuá»™c chuyện trò ngắt Ä‘oạn do chà ng bÆ°á»›c và o, lại tiếp tục ở Ä‘iểm chà ng đã là m ngắt quãng. Bà Roland bảo Jean:
"Giá là mẹ thì đây là điá»u mẹ sẽ là m ngay láºp tức. Mẹ sẽ thu xếp chá»— ở tháºt sang trá»ng, là m má»i ngÆ°á»i phải chú ý, mẹ sẽ xuất hiện ở nÆ¡i giao tế, mẹ sẽ Ä‘i ngá»±a, và sẽ chá»n má»™t hai vụ việc thú vị để biện há»™, để có địa vị vững tại Toà . Mẹ muốn là m má»™t kiểu luáºt sÆ° nghiệp dÆ° được cầu cạnh. Æ n Chúa, giá» thì con không còn lo túng thiếu, và nếu con có là m được gì, chung quy là để khá»i phà công há»c hà nh và đã là ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông chẳng bao giá» nên ngồi không".
Lão Roland Ä‘ang gá»t má»™t quả lê, tuyên bố:
"Chà , chà ! Và o địa vị con, bố sẽ mua má»™t con thuyá»n tháºt đẹp, loại tà u buồm theo mẫu tà u hoa tiêu ấy. Bố sẽ Ä‘i đến táºn Senegal, vá»›i cái đó".
Äến lượt Pierre phát biểu ý kiến. Chung quy, không phải tà i sản là m nên giá trị tinh thần, giá trị trà tuệ của má»™t con ngÆ°á»i. vá»›i những kẻ tầm thÆ°á»ng, kém cá»i, nó chỉ là má»™t nguyên nhân suy đồi, trong khi ngược lại nó được đặt và o tay những ngÆ°á»i giá»i giang má»™t đòn bẩy mạnh mẽ. Vả chăng, những ngÆ°á»i ấy hiếm lắm. Nếu Jean tháºt sá»± là má»™t con ngÆ°á»i Æ°u việt, chà ng có thể phô bà y Ä‘iá»u đó giỠđây khi chà ng không còn lo túng thiếu. NhÆ°ng chà ng phải là m việc nhiá»u hÆ¡n gấp trăm lần việc chà ng có thể là m trong những hoà n cảnh khác. Vấn Ä‘á» không phải là biện há»™ để bênh hay chống ngÆ°á»i vợ góa đứa con côi rồi bá» túi chừng đó ê-quy cho má»—i vụ kiện thắng hay thua, mà là trở thà nh nhà luáºt pháp há»c trác tuyệt , má»™t ánh sáng của pháp luáºt.
Và Pierre nói thêm để kết luáºn:
"Anh mà có tiá»n, anh ấy à , thì anh sẽ mổ xác các tá» thi".
Lão Roland nhún vai:
"Ô chà chà ! Ở Ä‘á»i khôn ngoan nhất là sống cho nhà n nhã. Chúng ta không phải là những con váºt là m việc nặng, mà là những con ngÆ°á»i. Khi ngÆ°á»i ta sinh ra nghèo khó, thì cần phải là m việc, ừ, kệ thôi, là m việc váºy, nhÆ°ng khi ngÆ°á»i ta có lợi tức niên kim, thì chà chà ! Há»a có ngá»› ngẩn má»›i là m cho mình mệt xác".
Pierre trả lá»i má»™t cách cao ngạo:
"Khuynh hÆ°á»›ng của chúng ta không giống nhau. Con ấy à , trên Ä‘á»i con chỉ kÃnh trá»ng tri thức và trà tuệ, má»i cái còn lại Ä‘á»u đáng khinh".
Bà Roland bao giá» cÅ©ng cố là m dịu Ä‘i những sá»± va chạm liên miên giữa hai bố con, bà bèn chuyển sang trò chuyện và nói vá» má»™t vụ giết ngÆ°á»i vừa xảy ra ở Bolbec-Nointot, tuần trÆ°á»›c. Các đầu óc láºp tức báºn bịu vì những hoà n cảnh xung quanh vụ bạo hà nh, và bị thu hút bởi sá»± ghê gá»›m thú vị, bởi bà máºt hấp dẫn của tá»™i ác, ngay cả khi chúng tầm thÆ°á»ng, ô nhục và ghê tởm, vẫn có sức mê hoặc lạ lùng và phổ biến đối vá»›i lòng hiếu kỳ của con ngÆ°á»i.
Trong khi ấy, chốc chốc, lão Roland lại rút đồng hồ ra. Lão bảo:
"Nà o, nà o, sắp phải lên Ä‘Æ°á»ng thôi".
Pierre cÆ°á»i gằn:
"Còn chÆ°a đến má»™t giá». Quả tháºt, đâu đến ná»—i phải cho tôi ăn miếng sÆ°á»n nguá»™i".
"Con có đến nhà ông công chứng không?" bà mẹ há»i.
chà ng lãnh đạm đáp:
"Con ấy à , không, để là m gì chứ? Sá»± có mặt của con tháºm vô Ãch".
Jean vẫn lặng lẽ nhÆ° không phải chuyện của mình. Khi má»i ngÆ°á»i nói vá» vụ giết ngÆ°á»i ở Bolbec, chà ng đã phát biểu và i ý vá»›i tÆ° cách nhà luáºt pháp há»c, phát triển và i nháºn xét vá» tá»™i ác và kẻ phạm tá»™i. Bây giá» chà ng lại im tiếng, nhÆ°ng ánh sáng trong đôi mắt, sắc hồng phấn khÃch trên đôi má, cho đến cả sá»± óng mượt của bá»™ râu, dÆ°á»ng nhÆ° công bố vẻ hạnh phúc nÆ¡i chà ng.
Sau khi cả nhà ra Ä‘i, Pierre lại còn má»™t mình, liá»n bắt đầu má»™t lần nữa việc tìm tòi săm soi buổi sáng, qua các căn há»™ cho thuê. Sau hai ba giá» leo lên lá»™i xuống các cầu thang, cuối cùng chà ng phát hiện, trên đại lá»™ Francois Äệ nhất, má»™t cái gì xinh đẹp, má»™t tầng lá»ng rá»™ng rãi có hai cáºu mở ra hai phố khác nhau, hai phòng khách, má»™t hà nh lang lắp kÃnh nÆ¡i các bệnh nhân trong khi chỠđến lượt, sẽ dạo chÆ¡i giữa hoa lá, và má»™t phòng ăn tuyệt vá»i hình tròn nhìn ra biển.
Äến lúc thuê, con số ba ngà n francs chặn chà ng lại, vì phải trả trÆ°á»›c ba tháng đầu, mà chà ng chẳng có gì hết, không má»™t đồng xu trÆ°á»›c mắt.
Cái gia sản nhá» nhoi bố chà ng dà nh dụm được chỉ sấp sỉ tám ngà n francs niên kim, và Pierre tá»± chÃnh mình đã thÆ°á»ng khiến bố mẹ phải lúng túng vì đã do dá»± mãi khi chá»n nghá», vì cứ định là m rồi lại bá», và luôn luôn bắt đầu há»c lại. Váºy là chà ng Ä‘i ra, hứa rằng sẽ trả lá»i trong hai ngà y, và nảy ra ý mượn em trai khoản tiá»n cho ba tháng đầu, tháºm chà sáu tháng, vị chi là má»™t ngà n năm trăm francs, khi nà o Jean được sở hữu gia tà i. Chà ng nghÄ©:
"Chỉ là vay tạm và i tháng thôi. Có thể mình sẽ trả được Jean trÆ°á»›c khi hết năm cÅ©ng nên. Vả lại, chuyện cÅ©ng Ä‘Æ¡n giản, và Jean sẽ hà i lòng là m cho mình Ä‘iá»u ấy".
Vì chÆ°a đến bốn giá», và vì chẳng có việc gì là m, không có gì hết, chà ng ra ngồi ở công viên, và chà ng đã ngồi rất lâu trên chiếc ghế dà i, không ý tưởng, chỉ nhìn xuống đất, nặng trÄ©u má»™t ná»—i chán chÆ°á»ng đã trở thà nh khổ não.
Tuy nhiên, tất cả những ngà y trÆ°á»›c đó, từ khi trở vá» nhà cha mẹ, chà ng vẫn sống nhÆ° váºy, chẳng Ä‘au Ä‘á»›n gay gắt đến thế vi sá»± trống rá»—ng của cuá»™c Ä‘á»i và vì cảnh ăn không ngồi rồi. Váºy chà ng đã qua thá»i gian từ lúc thức dáºy đến khi Ä‘i ngủ nhÆ° thế nà o?
Chà ng đã lang thang vÆ¡ vẩn trên đê và o những giá» nÆ°á»›c triá»u lên, vÆ¡ vẩn qua các phố, vÆ¡ vẩn qua các quán cà phê, vÆ¡ vẩn ở nhà Marowsko, vÆ¡ vẩn khắp nÆ¡i. Và kìa, Ä‘á»™t nhiên, cái cuá»™c sống ấy vẫn chịu Ä‘á»±ng cho đến bây giá», đối vá»›i chà ng bá»—ng trở thà nh khả ố, không kham nổi. Giá nhÆ° có Ãt tiá»n, chà ng đã thuê má»™t cá»— xe để Ä‘i dạo má»™t chuyến ở vùng quê, dá»c theo các hà o trang trại rợp bóng những cây giẻ gai và những cây du, nhÆ°ng chà ng Ä‘ang tÃnh toán giá từng vại bia, hoặc cái tem thÆ°, những thú chÆ¡i ngông nhÆ° thế, chà ng đâu cho phép. Bá»—ng nhiên chà ng nghÄ© rằng ngoà i ba mÆ°Æ¡i tuổi rồi mà thỉnh thoảng còn phải Ä‘á» mặt há»i xin má»™t đồng hai mÆ°Æ¡i francs thì cá»±c biết bao nhiêu! Chà ng vừa lẩm bẩm vừa lấy đầu cây can bá»›i đất:
"Chà ! Nếu nhÆ° mình có tiá»n!"
Và ý nghĩ vỠgia tà i của em trai lại xuyên và o chà ng như thể ong châm, nhưng chà ng bực bội xua nó đi chẳng muốn buông mình theo đà ghen ghét ấy.
Quanh chà ng, những đứa trẻ chÆ¡i đùa trong bụi Ä‘Æ°á»ng. Tóc chúng dà i, và ng hoe, và chúng đắp vá»›i vẻ rất nghiêm túc, vá»›i dáng chăm chú trịnh trá»ng, những núi cát nhỠđể rồi dẫm chân má»™t nhát cho bẹp Ä‘i.
Pierre Ä‘ang ở và o má»™t trong những ngà y ủ dá»™t, khi ngÆ°á»i ta nhìn và o má»i ngóc ngách tâm hồn mình, khi ngÆ°á»i ta lay rÅ© má»i nếp gấp của nó.
"Sá»± nghiệp của chúng ta giống nhÆ° việc là m của những đứa nhóc ná»," chà ng nghÄ©. Rồi chà ng tá»± há»i hay Ä‘iá»u khôn ngoan nhất trong Ä‘á»i lại là đẻ ra hai hoặc ba sinh linh bé bá»ng vô dụng ấy và nhìn chúng lá»›n lên má»™t cách Ä‘á»™ lượng và tò mò. Và ước vá»ng hôn nhân thoáng lÆ°á»›t qua chà ng. NgÆ°á»i ta không quá bÆ¡ vÆ¡ và không còn cô Ä‘á»™c nữa. Ãt ra ngÆ°á»i ta cÅ©ng nghe má»™t ai đó Ä‘á»™ng cá»±a gần bên mình và o những giá» khắc hoang mang bối rối, gá»i má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà bằng "em" đã là má»™t cái gì đó rồi, khi ngÆ°á»i ta Ä‘au khổ.
Chà ng bèn nghĩ đến đà n bà .
Chà ng quen biết há» rất Ãt, hồi ở khu phố La tinh chà ng có những cuá»™c dan dÃu khoảng hai tuần, khi đã ăn hết số tiá»n hà ng tháng thì cắt đứt, rồi nối lại hoặc thay thế và o tháng sau. Váºy mà , ắt phải tồn tại những con ngÆ°á»i rất nhân háºu, rất dịu dà ng, rất an ủi. Mẹ chà ng đã chẳng là lý trà và duyên sắc của tổ ấm gia đình đó sao? Chà ng mong muốn đến chừng nà o má»›i quen biết má»™t phụ nữ, má»™t phụ nữ thá»±c sá»±!
Chà ng bá»—ng đứng dáºy vá»›i ý định tạt đến thăm Rosémilly.
Rồi chà ng lại Ä‘á»™t ngá»™t ngồi xuống. Cô ta khiến chà ng không Æ°a, cái cô ả ấy! Tại sao? Cô ta có quá nhiá»u lÆ°Æ¡ng tri tầm thÆ°á»ng và thấp kém, vá»›i lại, cô ta dÆ°á»ng nhÆ° chẳng thÃch Jean hÆ¡n chà ng đó Æ°? Tuy không tá»± thú má»™t cách rõ rà ng, song niá»m thiên ái có liên quan rất nhiá»u đến việc chà ng coi thÆ°á»ng trà thông minh của ngÆ°á»i quả phụ, vì, tuy yêu mến em trai chà ng không thể ngăn mình đánh giá em là hÆ¡i xoà ng và cho rằng mình Æ°u việt hÆ¡n.
Dù sao chà ng cÅ©ng chẳng ở lại nÆ¡i nà y cho đến đêm, và , giống nhÆ° tối hôm trÆ°á»›c, chà ng lo âu tá»± há»i "Mình sẽ là m gì nhỉ?"
Lúc nà y cảm thấy trong tâm hồn má»™t nhu cầu được má»m lòng, được ôm hôn và an ủi. An ủi vì cái gì chứ? Chà ng chẳng biết nói thế nà o, nhÆ°ng chà ng Ä‘ang ở và o má»™t trong những giá» phút yếu Ä‘uối và chán chÆ°á»ng mà sá»± hiện diện của má»™t phụ nữ, sá»± vuốt ve của má»™t phụ nữ, má»™t bà n tay đụng chạm, má»™t tà áo phá»›t qua, má»™t ánh mắt Ä‘en hay xanh dịu dà ng dÆ°á»ng nhÆ° rất cần thiết, và cần ngay tức khắc, ở trái tim ta.
Và chà ng nhớ đến một cô hầu gái trong một quán bia mà một hôm chà ng đã đưa vỠnhà cô và thỉnh thoảng gặp lại.
Thế là chà ng lại đứng lên để đến uống má»™t ly vá»›i cô ấy. Chà ng sẽ nói gì vá»›i cô? Cô sẽ nói gì vá»›i chà ng? Chẳng gì cả. Chắc thế. Có cần gì? Chà ng sẽ cầm tay cô và i giá». Cô có vẻ thÃch chà ng. Váºy tại sao chà ng không hay gặp cô hÆ¡n?
Chà ng thấy cô Ä‘ang thiu thiu trên chiếc ghế dá»±a trong quán bia hầu nhÆ° không ngÆ°á»i. Ba khách hà ng ngồi chống khuá»·u tay bên những chiếc bà n gá»— sồi, hút ống Ä‘iếu, bà chủ Ä‘á»c tiểu thuyết, trong lúc ông chủ, mặc sÆ¡ mi không áo khoác ngoà i, Ä‘ang ngủ tháºt sá»± trên chiếc ghế dà i nhá».
Vừa nhìn thấy chà ng, cô gái vá»™i đứng lên, tiến vá» phÃa chà ng:
"Chà o ông, ông có khoẻ không?"
"Cũng được, còn em?"
"Em khá»e lắm. Sao ông Ãt đến thế?"
"Phải, tôi có rất Ãt thá»i gian rảnh. Em biết tôi là thầy thuốc mà ".
"Nà y, ông chưa bảo em chuyện ấy. Nếu em biết thì tuần trước em bị ốm, em đã nhỠông khám bệnh. Ông uống gì?"
"Một ly. Còn em?"
"Em cũng uống một ly, vì anh trả cho em mà ".
Rồi cô tiếp tục xÆ°ng hô anh em nhÆ° thể việc má»i uống đã ngầm cho phép nhÆ° thế. Váºy là , ngồi đôi diện vá»›i nhau, há» trò chuyện. thỉnh thoảng, cô cầm tay chà ng má»™t cái thân tình dá»… dãi của những cô gái mà sá»± âu yếm là thứ Ä‘em bán, và nhìn chà ng vá»›i cặp mắt má»i má»c, cô bảo:
"Sao anh không hay đến hÆ¡n? Em thÃch anh lắm anh yêu ạ".
NhÆ°ng chà ng đã chán cô rồi, thấy cô ngu ngốc, tầm thÆ°á»ng, có mùi dân chúng. Äà n bà , chà ng tá»± nhủ, phải xuất hiện trÆ°á»›c chúng ta trong má»™t giấc má»™ng hoặc trong má»™t vầng hà o quang xa hoa nó thi vị hoá sá»± dung phà m của há».
Cô bảo chà ng:
"Sáng hôm ná» anh đến vá»›i má»™t cáºu tóc và ng, đẹp trai, để râu và ng, em của anh đấy à ?"
"Phải, em tôi đấy"
"Cáºu ấy rất xinh trai".
"Em thấy thế ư?"
"Thì đúng váºy, vá»›i lại cáºu ấy có vẻ vui tÃnh".
Nhu cầu lạ lùng nà o Ä‘á»™t nhiên thúc đẩy chà ng kể cho cô hầu trong quán bia nà y chuyện Jean được thừa kế? Tại sao cái ý tưởng mà chà ng gạt Ä‘i khá»i bản thân khi ở má»™t mình, mà chà ng xua Ä‘uổi vì sợ tâm hồn bị khuấy Ä‘á»™ng, lại đến cá»a miệng chà ng lúc nà y và tại sao chà ng để nó tuôn ra, nhÆ° thể chà ng cần dốc lần nữa trÆ°á»›c ai đó tấm lòng chà ng đầy cay đắng?
Chà ng vừa bắt chéo hai chân vừa nói:
"Em tôi tháºt may mắn, cáºu ấy vừa được thừa kế hai mÆ°Æ¡i ngà n francs tiá»n niên kim".
Cô mở tháºt to đôi mắt xanh biếc và tham lam:
"á»’! Thế ai đã để lại cho cáºu ta cái đó? Bà hay cô, bác?"
"Không, má»™t ngÆ°á»i bạn cÅ© của bố mẹ tôi."
"Chỉ là bạn thôi à ? Không thể có chuyện ấy! Mà ông ta không để cho anh gì hết ư? Cho anh ấy?"
"Không. Tôi biết ông ta rất Ãt".
Cô nghÄ© ngợi má»™t lát, rồi vá»›i má»™t nụ cÆ°á»i kỳ cục trên môi:
"Thế thì, em của anh may mắn có những ông bạn kiểu ấy! Thảo nà o, chẳng có gì lạ là cáºu ta Ãt giống anh đến thế!"
Chà ng muốn tát cô mà không hiểu rõ vì sao, và chà ng há»i, miệng rúm lại:
"Em có ý gì váºy?"
Cô đã khóac một vẻ ngu ngốc và khỠkhạo:
"Em Æ°? Chẳng có gì hết. Em muốn bảo là cáºu ấy may mắn hÆ¡n anh".
Chà ng quăng hai mươi xu lên bà n rồi đi ra.
GiỠđây chà ng lặp lại cho mình câu nà y "Chẳng có gì lạ là cáºu ta Ãt giống anh đến thế".
Cô ta đã nghÄ© gì? Cô ta đã ám chỉ gì qua những lá»i ấy? Chắn hắn ở đó có má»™t sá»± tinh quái, má»™t sá»± Ä‘á»™c ác, má»™t Ä‘iá»u xấu xa. Phải, hẳn cô gái nà y cho rằng Jean là con của ông Maréchal.
NghÄ© đến Ä‘iá»u nghi ngá» nà y đối vá»›i mẹ mình, chà ng cảm thấy xúc Ä‘á»™ng tháºt dữ dá»™i đến mức chà ng dừng chân và đưa mắt tìm má»™t chá»— nà o để ngồi xuống.
Thấy má»™t quán giải khát khác ở trÆ°á»›c mặt, chà ng liá»n bÆ°á»›c và o, lấy má»™t chiếc ghế, và khi gã phục vụ tiến ra, chà ng bảo "Má»™t ly".
Chà ng cảm thấy tim mình Ä‘áºp mạnh, chà ng nổi da gà . Và đột nhiên, chà ng nhá»› lại Ä‘iá»u Marowsko nói tối hôm trÆ°á»›c "Chuyện đó sẽ không gây ấn tượng tốt". Ông ta cÅ©ng có cùng má»™t ý nghÄ©, cùng má»™t mối nghi ngá» vá»›i cái ả trÆ¡ tráo kia chăng?
Cúi xuống ly bia, chà ng nhìn lá»›p bá»t trắng sủi lên rồi tan Ä‘i, và chà ng tá»± há»i "NgÆ°á»i ta có thể tin má»™t Ä‘iá»u nhÆ° váºy hay sao?"
Những lý do là m nảy sinh mối nghi ngá» khả ố nà y trong đầu óc má»i ngÆ°á»i giỠđây lần lượt hiện ra vá»›i chà ng, rõ rà ng, hiển nhiên, gây phẫn ná»™. Má»™t ông già độc thân không ai thừa kế để lại tà i sản cho hai con trai của má»™t ngÆ°á»i bạn, thì không gì Ä‘Æ¡n giản hÆ¡n và tá»± nhiên hÆ¡n, nhÆ°ng ông ta lại Ä‘em toà n bá»™ gia tà i cho riêng má»™t trong hai ngÆ°á»i con ấy, dÄ© nhiên thiên hạ sẽ kinh ngạc, xì xầm và cuối cùng là cÆ°á»i tủm. Sao ông ta lại không tÃnh trÆ°á»›c Ä‘iá»u đó, sao cha chà ng không cảm thấy, sao mẹ chà ng lại không Ä‘oán ra Ä‘iá»u đó? Không, hỠđã quá sung sÆ°á»›ng vì đồng tiá»n ngoà i hy vá»ng kia thà nh thỠý tưởng nà y chẳng chạm tá»›i há». Vá»›i lại là m sao những con ngÆ°á»i lÆ°Æ¡ng thiện ấy có thể ngỠđược má»™t chuyện ô nhục nhÆ° thế?
NhÆ°ng công chúng, nhÆ°ng láng giá»ng, ông nhà buôn, ngÆ°á»i cung cấp hà ng, tất cả những ai quen biết há» chẳng sẽ lặp lại hay sao cái Ä‘iá»u đáng ghê ấy, đùa vá»›i nó, thú vị vá»›i nó, cÆ°á»i cha chà ng và khinh mẹ chà ng?
Và nháºn xét của cô gái phục vụ quán bia rằng Jean tóc và ng còn chà ng tóc nâu, rằng há» chẳng giống nhau vá» gÆ°Æ¡ng mặt, vá» dáng Ä‘i, vá» phong Ä‘á»™, vá» trà tuệ, giỠđây sẽ Ä‘áºp và o má»i con mắt và má»i đầu óc. Sau nà y khi nói vá» má»™t anh con trai nhà Roland há» sẽ bảo "Anh nà o, anh con tháºt hay con giả?"
Chà ng đứng lên vá»›i quyết tâm báo trÆ°á»›c cho em, bảo cáºu Ä‘á» phòng nguy cÆ¡ gá»›m guốc Ä‘ang Ä‘e dá»a danh dá»± của mẹ há». NhÆ°ng Jean sẽ là m gì đây? chắc chắn Ä‘iá»u Ä‘Æ¡n giản nhất sẽ là khÆ°á»›c từ món gia tà i, nó sẽ thuá»™c vá» ngÆ°á»i nghèo, rồi chỉ nói vá»›i bạn bè và những ngÆ°á»i quen có biết việc di tặng nà y rằng bảo di chúc có những Ä‘iá»u khoản và điá»u kiện không chấp nháºn được, chúng khiến cho Jean chẳng phải là ngÆ°á»i được thừa kế, mà là ngÆ°á»i được ký thác.
Vừa trở vá» nhà , chà ng vừa nghÄ© rằng phải gặp riêng em trai, để khá»i nói trÆ°á»›c mặt bố mẹ vá» má»™t Ä‘á» tà i nhÆ° váºy.
Từ ngoà i cá»a chà ng đã nghe cÆ°á»i nói ồn à o trong phòng khách, rồi, khi bÆ°á»›c và o, chà ng nghe thấy tiếng bà Rosémilly cùng thuyá»n trưởng Beausire, do cha chà ng dẫn vá» và giữ lại dá»± bữa tối để ăn mừng tin tốt là nh.
HỠđã cho mang lên rượu ngải đắng và rượu vermouth để khai vị, và trÆ°á»›c hết há» cùng vui vẻ phấn chấn. Thuyá»n trưởng Beausire, má»™t ngÆ°á»i thấp lùn tròn xoay vì đã lăn lóc mãi trên biển, và má»i ý tưởng dÆ°á»ng nhÆ° cÅ©ng tròn, tá»±a các hòn đá cuá»™i ven bá», khi cÆ°á»i thì những tiếng rung rung đầy cổ há»ng, ông cho cuá»™c Ä‘á»i là má»™t thứ tuyệt hảo mà cái gì cÅ©ng đáng lấy cả.
Ông Ä‘ang chạm ly vá»›i lão Roland, trong lúc Jean Ä‘Æ°a má»i các bà cai ly rượu đầy má»›i rót.
Bà Rosémilly từ chối, thì thuyá»n trưởng Beausire, từng quen biết ông chồng quá cố của bà , nói to:
"Nà o, nà o, thÆ°a bà , bis repetita placent, tiếng địa phÆ°Æ¡ng chúng tôi có nghÄ©a là hai ly vermouth chẳng gây hại bao giá» , tôi đây, bà ạ, từ khi không Ä‘i tà u nữa, má»—i ngà y tôi tá»± cho mình, trÆ°á»›c bữa tối, hai hay ba cú chòng chà nh nhân tạo! Tôi thêm và o đó má»™t cú lắc lÆ° sau bữa cà phê, thế là tôi có biển có sóng lá»›n cho buổi tối. Chẳng bao giá» tôi Ä‘i tá»›i bão tố đâu! Chẳng bao giá», chẳng bao giá», vì tôi sá» hÆ° hại".
roland, được ông già thuyá»n trưởng, Ä‘Æ°á»ng trÆ°á»ng tán dÆ°Æ¡ng cái táºt hà ng hải, cÆ°á»i rất nhiệt tình, mặt đã Ä‘á» và mắt má» Ä‘i vì rượu ngải. Lão có cái bụng to của ngÆ°á»i chủ hiệu, chỉ má»™t cái bụng nÆ¡i dÆ°á»ng nhÆ° ẩn tà ng má»i thứ còn lại của thân hình, loại bụng nhẽo của những ngÆ°á»i lúc nà o cÅ©ng ngồi, há» chẳng còn đùi, chẳng còn ngá»±c, chẳng còn cánh tay, chẳng còn cổ, lòng chiếc ghế dá»±a đã dồn đống toà n bá»™ váºt chất của há» và o cùng má»™t chá»—.
Beausire, trái lại, mặc dù thấp béo, lại có vẻ đầy ăm ắp như quả trứng và rắn đanh như viên đạn.
Bà Roland chÆ°a uống hết ly rượu đầu, và , mặt á»ng hồng vì hạnh phúc, mắt ngá»i sáng, bà ngắm cáºu con trai Jean của mình.
Ở chà ng giỠđây cÆ¡n mừng vui bùng nổ. Äó là má»™t việc đã xong, má»™t việc đã ký kết, chà ng có hai mÆ°Æ¡i ngà n francs lợi tức. Trong cách chà ng cÆ°á»i, chà ng nói vá»›i má»™t giá»ng vang hÆ¡n, cách chà ng nhìn má»i ngÆ°á»i, trong dáng Ä‘iệu dứt khoát hÆ¡n, vẻ tá»± tin hÆ¡n, ngÆ°á»i ta cảm thấy sá»± Ä‘Ä©nh đạc do đồng tiá»n mang lại.
NgÆ°á»i nhà báo là tiệc đã dá»n, và khi ông lão Roland định Ä‘Æ°a tay cho bà Rosémilly khoác, vợ ông nói to "Không, không, bố ạ, ngà y hôm nay tất cả là cho Jean".
Trên bà n rá» rỡ má»™t sá»± xa hoa Ãt có, trÆ°á»›c Ä‘Ä©a của Jean, ngồi ở chá»— ông bố, má»™t bó hoa to tÆ°á»›ng đầy những giải lụa, má»™t bó hoa đại lá»… tháºt sá»±, vồng lên nhÆ° má»™t mái tròn có treo cá», kèm bốn chiếc Ä‘Ä©a cao chân, má»™t Ä‘Ä©a Ä‘á»±ng những quả Ä‘Ã o tuyệt đẹp xếp hình tháp, Ä‘Ä©a thứ hai má»™t bánh ga tô đồ sá»™ đầy ứ kem và phủ những chiếc chuông nhá» bằng Ä‘Æ°á»ng nấu chảy, má»™t toà nhà thá» bằng bánh bÃch quy, Ä‘Ä©a thứ ba là những khoanh dứa ngâm xi rô loãng, và đĩa thứ tÆ°, má»™t sá»± xa xỉ phi thÆ°á»ng, nho Ä‘en, đến từ những xứ sở nhiệt Ä‘á»›i.
"Cha chả!" Pierre vừa ngồi xuống vừa nói, "chúng ta là m lễ đăng quang cho Jean Hà o phú".
Sau món súp, há» má»i rượu vang Madère, và tất cả má»i ngÆ°á»i đã cùng nói má»™t lúc. Beausire thuáºt lại má»™t bữa tối từng dá»± ở Saint-Dominique, tại bà n tiệc của má»™t ông tÆ°á»›ng da Ä‘en. Lão Roland vừa nghe vừa tìm cách kể chen và o đó chuyện má»™t bữa ăn khác do bạn lão ở Meudon đãi, là m má»—i thá»±c khách phát ốm mÆ°á»i lăm ngà y. Bà Rosémilly, Jean và bà mẹ bà n kế hoạch Ä‘i chÆ¡i rồi ăn trÆ°a ở Saint-Jouin, há» hy vá»ng sẽ vô cùng vui thú, còn Pierre ân háºn là đã không ăn tối má»™t mình, trong má»™t quán ăn xoà ng ven biển, để tránh tất cả sá»± ồn à o nà y, những tiếng cÆ°á»i và niá»m vui nà y chúng khiến chà ng bá»±c bá»™i.
Chà ng tìm xem bây giá» sẽ là m cách nà o để nói vá»›i em trai những ná»—i lo sợ của mình và bảo em khÆ°á»›c từ cái gia tà i đã nháºn rồi, mà cáºu Ä‘ang vui hưởng, Ä‘ang say sÆ°a vì nó rồi. Cố nhiên, vá»›i cáºu sẽ gay go đây, nhÆ°ng cần phải thế, cáºu không thể do dá»±, vì danh tiếng của mẹ há» bị Ä‘e doạ.
Má»™t con cá vược to tÆ°á»›ng được dá»n ra lại dẫn Roland quay vá» chuyện Ä‘i câu. Beausire kể những chuyện câu cá kỳ lạ ở Gabon, ở Sainte-Marie tại Madagascar và nhất là ở bá» biển Trung Hoa và Nháºt bản, nÆ¡i cá có bá»™ mặt kỳ cục nhÆ° các ngÆ° dân. Và ông vừa tả tÆ°á»›ng mạo những con cá ấy, mắt to và ng ối, bụng xanh lam hoặc Ä‘á», vây kỳ quặc, giống nhÆ° những chiếc quạt, Ä‘uôi hình trăng lưỡi liá»m, vừa là m Ä‘iệu bá»™ bắt chÆ°á»›c má»™t cách khôi hà i đến ná»—i má»i ngÆ°á»i nghe ông nói mà cÆ°á»i chảy cả nÆ°á»›c mắt.
Riêng Pierre có vẻ không tin và lẩm bẩm:
"Thiên hạ bảo ngÆ°á»i Normandie là dân Gascogne miá»n Bắc tháºt có lý".
Sau cá đến món thịt hấp nấm, rồi gà quay, xà lách, Ä‘áºu và pa tê thịt chim của Pithiviers. Chị ngÆ°á»i là m của bà Rosémilly giúp hầu bữa, và sá»± vui vẻ tăng lên theo số các ly rượu vang. Khi báºt nút chai sâm banh đầu tiên, lão Roland, rất kÃch Ä‘á»™ng, phồng mồm bắt chÆ°á»›c tiếng nổ, rồi tuyên bổ:
"Tôi ưa cái nà y hơn tiếng súng lục".
Pierre, cà ng lúc cà ng thêm bá»±c bá»™i, vừa cÆ°á»i gằn vừa đáp:
"Tuy nhiên, cái ấy có thể nguy hiểm cho bố hơn".
Roland sắp sá»a uống, liá»n đặt chiếc ly đầy xuống bà n và há»i:
"Tại sao thế?"
Lâu nay ông lão thÆ°á»ng phà n nà n vá» sức khoẻ, thấy nặng ngÆ°á»i, chóng mặt, khó chịu liên miên không hiểu vì sao. Chà ng bác sÄ© lại nói:
"Bởi vì viên đạn súng lục rất có thể đi chệch sang bên cạnh bố, còn ly rượu vang bắt buộc phải đi và o bụng bố".
"Rồi sao?"
"Rồi nó đốt cháy dạ dà y, là m rối loạn hệ thần kinh, trì trệ tuần hoà n và chuẩn bị cho chứng xuất huyết não là nguy cÆ¡ của tất cả những ngÆ°á»i có tạng nhÆ° bố".
Sá»± say sÆ°a Ä‘ang tăng dần ở nhà cá»±u kim hoà n dÆ°á»ng nhÆ° tan Ä‘i tá»±a là n khói trÆ°á»›c gió, và ông nhìn con vá»›i cặp mắt đăm đăm lo ngại, cố tìm hiểu xem liệu chà ng có riá»…u cợt mình không.
Nhưng Beausire kêu lên:
"A! Những thầy thuốc chết tiệt nà y, bao giá» cÅ©ng thế cả, đừng ăn, đừng uống, đừng yêu Ä‘Æ°Æ¡ng. Và đừng nhảy Ä‘iệu vÅ© vòng tròn. tất cả những cái đó là m sức khoẻ bé bá»ng bị Ä‘au Ä‘au. Nà y, tôi đây, tôi đã là m tất cả những cái đó, thÆ°a ngà i, ở tất cả các nÆ¡i trên thế giá»›i, khắp má»i chốn có thể, nhiá»u hết mức có thể, song tôi có vì thế mà kém khoẻ mạnh đâu".
Pierre trả lá»i cay chua:
"TrÆ°á»›c hết, thÆ°a thuyá»n trưởng, ông cÆ°á»ng tráng hÆ¡n cha tôi, sau nữa tất cả những kẻ ăn chÆ¡i phóng túng Ä‘á»u nói nhÆ° ông cho đến cái ngà y mà …và hôm sau hỠđâu có quay lại bảo vá»›i ngÆ°á»i thầy thuốc tháºn trá»ng "Ông có lý, bác sÄ© ạ". Khi tôi thấy cha tôi là m Ä‘iá»u dở nhất và nguy hiểm nhất đối vá»›i ông, việc tôi báo trÆ°á»›c cho ông là rất tá»± nhiên. Tôi sẽ là đứa con không tốt nếu tôi hà nh Ä‘á»™ng khác Ä‘i".
Äến lượt bà Roland, phiá»n muá»™n, can thiệp:
"Nà o, Pierre, con sao thế? Chỉ má»™t lần, sẽ chẳng hại cho bố đâu. Con hãy nghÄ© xem, đây là việc vui mừng đến thế nà o đối vá»›i bố, vá»›i chúng ta. Con sắp là m há»ng hết niá»m vui thú của bố và khiến tất cả chúng ta buồn. Äiá»u con Ä‘ang là m ấy, tháºt là không hay!"
Chà ng nhún vai lẩm bẩm:
"Bố muốn là m gì cứ là m. Con đã báo trước cho bố rồi".
NhÆ°ng lão Roland không uống. Lão nhìn ly của lão, cái ly đầy rượu vang sáng ngá»i và trong suốt mà linh hồn khinh khoái, linh hồn nồng say Ä‘ang bay Ä‘i qua những bá»t nhá», nhanh và vá»™i và ng, từ đáy ly Ä‘i lên, để bốc thà nh hÆ¡i trên bá» mặt, lão nhìn nó vá»›i vẻ Ä‘a nghi của con cáo thấy má»™t con gà chết và đánh hÆ¡i ra chiếc bẫy.
Lão ngần ngừ há»i:
"Con cho rằng cái đó là m hại bố nhiá»u Æ°?"
Pierre bá»—ng hối háºn và tá»± trách mình là m ngÆ°á»i khác khổ vì tÃnh tình cáu bẳn của mình.
"Không, bố ạ, một lần thì bố có thể uống được nhưng đừng lạm dụng và đừng để thà nh thói quen".
Thế là lão Roland nâng ly song còn chÆ°a quyết định Ä‘Æ°a lên miệng. Lão Ä‘au khổ ngắm nó, thèm muốn và sợ sệt, rồi lão ngá»i, nếm, uống từng há»›p nhá» và thưởng thức những há»›p rượu ấy, lòng đầy lo âu, nhu nhược và tham ăn tham uống, rồi đầy nuối tiếc, khi đã cạn giá»t cuối cùng.
Pierre, Ä‘á»™t nhiên, bắt gặp mắt bà Rosémilly, con mắt nhìn chà ng chăm chắm, xanh biếc và trong vắt, sáng suốt và khắc nghiệt. Và chà ng cảm thấy, chà ng thấu hiểu, chà ng Ä‘oán ra ý nghÄ© rà nh rá»t là m sinh Ä‘á»™ng ánh nhìn ấy, ý nghÄ© tức giáºn của ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà bé nhá» có đầu óc Ä‘Æ¡n giản và ngay thẳng kia, vì ánh mắt ấy bảo rằng "Anh, and Ä‘ang ghen ghét. Äiá»u đó tháºt đáng xấu hổ".
Chà ng cúi đầu xuống và ăn tiếp.
Chà ng không đói, chà ng thấy má»i thứ Ä‘á»u dở. Chà ng khổ sở vì muốn bá» Ä‘i, muốn mình đừng ở giữa những con ngÆ°á»i nà y nữa, đừng nghe há» trò chuyện, cÆ°á»i đùa nữa.
Trong khi ấy thì lão Roland, lại bắt đầu bối rối vì hÆ¡i men, đã quên mất những lá»i con trai khuyên nhủ và liếc xéo má»™t cách âu yếm chai sâm banh hãy còn gần đầy ở bên cạnh Ä‘Ä©a ăn của lão. Lão không dám sá» và o nó, sợ lại bị khiển trách, và lão nghÄ© xem nhá» trò láu cá nà o, nhá» sá»± khéo léo nà o, lão có thể tóm lấy nó mà không đánh Ä‘á»™ng sá»± chỉ trÃch nÆ¡i Pierre. Lão chợt có má»™t mÆ°u mẹo, giản Ä‘Æ¡n hÆ¡n hết thảy, lão cầm chai rượu má»™t cách há» hững, rồi giữ lấy đáy chai, duá»—i cánh tay qua bà n để trÆ°á»›c hết rót đầy chiếc ly đã cạn của chà ng bác sÄ©, sau đó lần lượt các ly k , và khi đến ly của mình, lão liá»n nói tháºt to, và nếu lão có rót cái gì và o đấy thì chắc chắn ngÆ°á»i ta có thể cam Ä‘oan là do lÆ¡ Ä‘á»…nh. Vả lại, chẳng ai để ý đến chuyện nà y.
Pierre uống rất nhiá»u, mà không để tâm. Căng thẳng và bá»±c dá»c, chà ng uống luôn miệng, và bằng má»™t Ä‘á»™ng tác vô ý thức, Ä‘Æ°a lên môi chiếc ly thuôn dà i bằng thuá»· tinh, cho tôi bá»t lăn tăn ở giữa chất lá»ng sống Ä‘á»™ng và trong veo. Chà ng liá»n cho rượu chảy tháºt cháºm và o miệng để cảm nháºn cái tê tê ngòn ngá»t của hÆ¡i cay tan trên lưỡi.
Dần dà má»™t hÆ¡i nóng êm dịu toả đầy cÆ¡ thể chà ng. Xuất phát từ bụng, dÆ°á»ng nhÆ° là trung tâm của nó, hÆ¡i nóng nà y lan lên ngá»±c, trà n ra tứ chi, truyá»n khắp thịt da, nhÆ° má»™t là n sóng ấm và tốt là nh mang theo niá»m vui. Chà ng cảm thấy dá»… chịu hÆ¡n, bá»›t nóng nảy, bá»›t bất mãn, và niá»m quyết tâm nói vá»›i em trai ngay tối nay nhụt Ä‘i, chẳng phải vì chà ng định thôi không nói, mà là để đừng khuấy rối quá nhanh niá»m khoan khoái Ä‘ang cảm thấy trong mình .
Beausire đứng lên để chúc rượu.
Sau khi cúi chà o vòng quanh, ông tuyên bố:
"ThÆ°a các quý phu nhân kiá»u diá»…m, thÆ°a quý ngà i, chúng ta há»™i há»p để chúc mừng má»™t sá»± kiện tốt là nh vừa xảy đến vá»›i má»™t ngÆ°á»i bạn trong chúng ta. XÆ°a thiên hạ thÆ°á»ng bảo là thần Hạnh Váºn mù mắt, tôi cho rằng thần chỉ cáºn thị hoặc tinh quái mà thôi và thần vừa táºu má»™t ống nhòm hà ng hải tuyệt hảo, nó đã khiến thần nháºn rõ được tại cảng Le Havre con trai ông bạn Roland trung háºu của chúng ta, thuyá»n tá»›i thuyá»n Perle".
Những tiếng hoan hô báºt ra khá»i miệng má»i ngÆ°á»i, thêm tiếng vá»— tay cổ vÅ©, và Roland bố đứng lên để đáp từ.
Sau khi đằng hắng, vì lão cảm thấy cổ há»ng có Ä‘á»m và lưỡi hÆ¡i lÃu, lão ấp úng:
"Xin cám Æ¡n thuyá»n trưởng, xin cám Æ¡n nhân danh tôi và con tôi. Tôi sẽ không bao giá» quên cách ông cÆ° xá» trong trÆ°á»ng hợp nà y. Tôi xin uống để chúc cho ý nguyện của ông".
Mắt và mũi lão đầy nước mắt, rồi lão ngồi xuống, chẳng biết nói gì nữa.
Äến lượt Jean Ä‘ang cÆ°á»i, phát biểu. Chà ng nói:
"ChÃnh tôi phải cám Æ¡n tại đây những ngÆ°á»i bạn táºn tâm, những ngÆ°á»i bạn rất tốt (chà ng nhìn bà Rosémilly) ngà y hôm nay đã chứng tá» vá»›i tôi má»™t cách đáng cảm Ä‘á»™ng lòng thân ái của há». NhÆ°ng chẳng phải bằng lá»i nói mà tôi có thể biểu lá»™ cùng há» lòng biết Æ¡n nÆ¡i tôi. Tôi sẽ chứng tá» lòng biết Æ¡n ấy và o ngà y mai, và o má»i thá»i khắc trong Ä‘á»i tôi, mãi mãi, vì tình bạn giữa chúng ta không há» là thứ tình bạn dá»… nhạt phai".
Mẹ chà ng, rất cảm động, thì thầm:
"Äược lắm, con ạ"
Nhưng Beausire kêu to:
"Nà o, bà Rosémilly, xin hãy nói nhân danh phái đẹp".
Nà ng nâng ly, và , bằng má»™t giá»ng dá»… thÆ°Æ¡ng, hÆ¡i đượm buồn:
"Tôi, nà ng nói, tôi xin uống để tưởng nhớ hương hồn ông Maréchal".
Có và i giây tạm lắng, và i giây tÄ©nh tâm hợp lá»… nhÆ° sau má»™t lá»i cầu nguyện, rồi Beausire, vốn có lòng khen rất hoạt, nháºn xét:
"Chỉ có phụ nữ má»›i tìm ra được những Ä‘iá»u tế nhị nhÆ° thế".
Rồi quay sang Roland bố:
"Kỳ thực, ông Maréchal ấy là thế nà o nhỉ? Các vị thân thiết với ông ấy lắm ư?"
Ông lão, xúc cảm vì say, báºt khóc, và nói lắp bắp:
"Má»™t ngÆ°á»i anh em…thế đấy…má»™t ngÆ°á»i mà ta không thấy lại nữa…ngà y trÆ°á»›c chúng tôi không rá»i nhau…tối nà o ông ấy cÅ©ng ăn ở nhà tôi…và ông đã cùng vá»›i chúng tôi những cuá»™c liên hoan nho nhỠở nhà hát…tôi chỉ nói vá»›i các vị có thế…có thể…Má»™t ngÆ°á»i bạn thá»±c sự…thá»±c sự…phải không, Louise?"
Vợ ông đáp giản dị:
"Phải, đó là má»™t ngÆ°á»i bạn thuá»· chung".
Pierre nhìn bố mẹ, nhÆ°ng vì má»i ngÆ°á»i nói sang chuyện khác, chà ng lại uống tiếp.
Vá» Ä‘oạn cuối buổi tối ấy ,chà ng không nhá»› mấy. HỠđã dùng cà phê, uống rượu mùi, cÆ°á»i rất nhiá»u và nói đùa. Rồi chà ng Ä‘i nằm, và o lúc ná»a đêm, trà óc mÆ¡ hồ và đầu nặng trịch. Và chà ng ngủ li bì cho đến chÃn giá» sáng hôm sau.
Tà i sản của ngudoc