07-08-2008, 02:53 PM
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
Thuáºt nói chuyện của ngÆ°á»i xÆ°a - Hoà ng Xuân Việt
Phần 001
Äừng Già Hà m
Bạn thá» nghe câu chuyện sau đây: Tôi có thói quen Ä‘i thà nh thị má»—i tháng. Ngà y ná» tôi Ä‘em tiá»n theo nhiá»u. Tôi thấy gần bến xe có bán nhiá»u bồ câu đẹp quá. Tôi mua má»™t cặp vá» nuôi chÆ¡i. À! Tôi đóng cái lồng rất khéo vì tôi thÆ°á»ng biết, bồ câu thÃch ở nÆ¡i chuồng sÆ¡n nhiá»u mà u. Lúc ấy vợ tôi phụ đóng chuồng vá»›i tôi. Hai chúng tôi lấy là m sung sÆ°á»›ng vì có cặp bồ câu ngá»™ nghÄ©nh. Con mái vừa đẻ được má»™t trứng. NhÆ°ng Ä‘au Ä‘á»›n thay, nó bị con chó "cắn chết". Äó là câu chuyện tháºt của má»™t ngÆ°á»i lân cáºn vá»›i chúng tôi, có danh là "già hà m". Anh chỉ muốn nói vá»›i chúng tôi, con bồ câu mái của anh chị bị chó cắn mà anh thuyết gần ấy. Bạn thá» nghe có mệt không?
ThÆ°a bạn, trong xã há»™i có biết bao ngÆ°á»i có táºt Ä‘a ngôn nhÆ° ngÆ°á»i lân cáºn nà y của chúng tôi. Há» mở miệng ra không phải nói những Ä‘iá»u đã suy nghÄ©, bổ Ãch, mà chỉ thÃch nói cho đã, không lúc nà o để miệng "kéo da non". Há» không cần biết nghệ thuáºt nói chuyện là gì, mà sung sÆ°á»›ng, tá»± đắc là m má»™t cái "máy nói".
NgÆ°á»i xung quanh khi gặp há», phải mệt cả óc, ù cả tai để nghe há» nói hằng giá» Ä‘iá»u mà má»™t ngÆ°á»i khéo nói có thể nói trong mÆ°á»i phút. "Äặc sắc" của há» là gặp ai, bất kỳ lạ quen, có dịp là há» thuyết. NgÆ°á»i bà n chuyện của há» có óc tinh tế, chú trá»ng lịch sá»±, có công chuyện gấp, có thái Ä‘á»™ khinh rẻ há», tá» ra nhà m chán há», bằng những cái ngáp hay giã từ. Mặc kệ. Há» cứ nói. Äến những nÆ¡i có ngÆ°á»i ăn há»c cao, ngồi đứng vá»›i thái Ä‘á»™ trầm ngâm, nói năng Ä‘iá»m đạm, há» rá»™ tiếng lên nhÆ° muốn giục bao kẻ xung quanh "nhóm chợ" vá»›i há». NgÆ°á»i ta mắc cỡ, ngượng ngùng giùm cho há» mà há» không ý thức được. Sống trong chá»— đông, há» không quan tâm đến bổn pháºn, mà đi cà rểu hết bạn bè nà y đến ngÆ°á»i thân kia để kể con cà con kê. Trong khi há» già hà m, Ä‘iá»u bạn thấy nổi báºt nÆ¡i há», là chuyện "chuá»™t đẻ" há» nói ra "núi chuyển bụng". Có khi chỉ và i ý tưởng xà m láp gì đó thôi, há» vô đỠđại cà sa, thuáºt cả má»™t lịch sá» rồi phê bình, rồi than thở, rồi nói lại, rồi dẫn giải, rồi má»›i nói ra ý mình. Thứ chỉ và i tiếng ngăn ngắn là diá»…n đạt đủ. Há» chỉ cần có mặt ngÆ°á»i nghe thôi, có mặt để há» nói vô ý thức nhÆ° cái máy. NgÆ°á»i nghe nà o, khi chÆ°a quen biết há», tưởng há» là báºc trà thức cao giá»i hùng biện, nhÆ°ng trong và i phút sống vá»›i há» ngÆ°á»i ta phải nhăn mặt nhà m chán. NgÆ°á»i nghe muốn lánh mặt há» Æ°?
Không được, há» nói cà nhằng. Há» bà n đủ thứ chi tiết, há» giả bá»™ há»i, rồi cÆ°á»›p câu trả lá»i. Há» sá»a soạn ra vá» nhÆ°ng ngồi lại, ra tá»›i cá»a nhÆ°ng đứng đó, lại thuyết bất tuyệt. Bạn đừng trông ở câu chuyện của há» có má»™t cứu cánh nhé. Äến bà n chuyện vá»›i ai, há» tá» ra lo lắng vá» kẻ ấy, là m ngÆ°á»i ta ngạc nhiên tưởng có gì quan hệ. NhÆ°ng rồi sau cùng phải ngáp dà i vá»›i lá»i nói tấp náºp nhÆ° thác nÆ°á»›c của há», và không thu hoạch ở há» má»™t kết luáºn nà o hay đẹp cả. Trong câu chuyện, há» cÅ©ng hay lặp Ä‘i lặp lại rằng, mình không muốn nói nhiá»u. Há» hay bảo: "Thiệt tôi buá»™c lòng lắm má»›i nói, tôi chẳng muốn nói nhiá»u vì nói chiá»u ngÆ°á»i ta nói mình không tháºt..." Nói váºy nhÆ°ng há» vẫn thuyết gần đứt hÆ¡i. Có nhiá»u ngÆ°á»i lịch sá»±, không cháºn lá»i nói của há», há» tưởng các kẻ nà y mê say câu chuyện của há», coi há» là tay hùng biện, nên há» tha hồ nói vá»›i nét mặt và điệu bá»™ dÆ°Æ¡ng dÆ°Æ¡ng tá»± đắc.
Ná»±c cÆ°á»i nữa là khi nà o có nhiá»u nay già hà m há»™i lại. Äúng là má»™t cái chợ. Há» gân cổ, lấy hÆ¡i không kịp để nói, tranh nói nhÆ° ăn cÆ°á»›p, há» giá»±t lá»i nhau. NgÆ°á»i nà y há»i ngÆ°á»i kia, ngÆ°á»i kia má»›i hé trả lá»i là bị ngÆ°á»i ná» giá»±t lá»i. NgÆ°á»i giá»±t lá»i nói và i tiếng là bị kẻ khác cháºn lại để cắt nghÄ©a, để phê bình, để chế giá»…u. Không biết bạn có lần nà o nghe nhiá»u tay già hà m há»p mặt chÆ°a. Ai rủi nghe hỠđối khẩu thì mắc mệt nhÆ° sắp lìa trần. Không cần chúng tôi nói, bạn dÆ° biết rằng, những ngÆ°á»i Ä‘a ngôn trong xã há»™i là m đối tượng cho thiên hạ oán ghét, khinh chê. Những khi nói chuyện vá»›i bất kỳ ai, há» không sao thuyết phục được. NgÆ°á»i nghe há» nói là má»™t thứ hình phạt. Váºy muốn thuyết phục thÃnh giả của mình xin bạn chịu khó đừng nói nhiá»u quá. hãy coi táºt Ä‘a ngôn nhÆ° má»™t thứ bệnh dịch của uy tÃn và nhân cách của mình. Nó là cái lá»— má»t là m tiêu tan dÅ©ng khà của tâm hồn, để rồi bị kẻ khác chi phối. Bạn thá» thà nghiệm Ä‘i. Khi bạn sống chung vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i nếu bạn Ãt nói bạn có vẽ thinh lặng, tá»± nhiên bạn nghe con ngÆ°á»i của mình hùng dÅ©ng. lá»i nói của mình có "ma lá»±c" lôi kéo sá»± chú ý của kẻ khác, còn nếu sau đó bạn nói đủ thứ chuyện mà nói nhÆ° đê vỡ, tá»± nhiên bạn cảm thấy con ngÆ°á»i của mình yếu Ä‘uối, bẽn lẽn, không còn đủ lá»±c dẫn dụ kẻ khác. Váºy từ đây, khi gặp ai để tiếp chuyện, xin bạn hãy Ä‘á» phòng táºt già hà m, má»—i khi mở miệng nên nhá»› lá»i khuyên chà lý nà y của LÆ°u Há»™i: "Nhất ngôn bất trúng, thiên ngôn vô dụng: Nói tráºt má»™t lá»i thì thuyết ngà n lá»i cÅ©ng vô Ãch". Trong trÆ°á»ng hợp gặp ngÆ°á»i già hà m, bắt bạn phải nghe chuyện xà m láp của há», thì bạn phải là m sao?
bạn mạnh tiếng bảo há» câm Æ°? Äáng lẽ phải váºy, nhÆ°ng không lịch sá»± chút nà o. Mà dù sao, cÅ©ng phải cháºn cái biến lá»i của há» lại, bằng không bạn tốn thì giá» vô Ãch, phải bá»±c dá»c đến mất đức yêu ngÆ°á»i. Bạn có thể trầm tÄ©nh, cháºm cháºm, vừa ngó ngay mắt há» vừa nói: " Xin ông hay bà ...cho tôi có ý kiến nà y". Há» chắc chắn không chịu và cÆ°á»›p lá»i bạn. NhÆ°ng bạn cÆ°Æ¡ng quyết bảo: "Ông hay bà phải nhÆ° thế nà y hay thế kia". Thái Ä‘á»™ nà y có thể không nên dùng vá»›i ngÆ°á»i tinh tế, nhÆ°ng vá»›i những kẻ già hà m, nhất định bạn phải dừng bằng không bạn tốn thì giá» vô Ãch, mà không Ä‘i đến kết quả nà o.
Giá khi cần thiết, há»i há» Ä‘iá»u gì, thì bạn hãy tinh tÆ°á»ng sáng suốt, đặt vấn Ä‘á» cho rõ rệt, lúc nà o cÅ©ng chú ý kéo há» vá» câu trả lá»i mà bạn yêu cầu. Nếu bạn "đắc nhân tâm" không đúng chá»—, ngồi nghe há» tá»± do nói, thì chÆ°a tháºt vá»›i bạn, sau cùng bạn phải thất vá»ng mà mất thiện cảm vá»›i há». Äiá»u bạn há»i có khi chỉ và i tiếng là trả lá»i xong, há» lại lo "diá»…n thuyết" cho bạn đủ Ä‘iá»u.
Phần 002
Äừng Cứ "bổn CÅ© Soạn Lại"
Trong lúc nói chuyện, nhiá»u ngÆ°á»i mang táºt nói Ä‘i vói lại mãi những Ä‘iá»u nà o đó là m cho ngÆ°á»i nghe phải bá»±c mình. Äối vá»›i cuá»™c Ä‘á»i, ngÆ°á»i ta nói: "DÆ°á»›i bóng mặt trá»i không có gì má»›i lạ". Chúng ta có thể nói, trong thứ ngÆ°á»i ấy, không có chuyện gì má»›i lạ cả. Hầu hết những Ä‘iá»u há» thốt ra có thể gá»i má»™t cách vui vui là "Bổn cÅ© soạn lại". NgÆ°á»i ta hay lặp lại, thÆ°á»ng bởi nhiá»u nguyên do. Vì nghèo nà n trà nhá»›, nói rồi quên, nên phải nhiá»u lần nhắc lại để kẻ khác cảm hiểu vá»›i mình. Vì nhà m chán cảnh Ä‘á»i hiện tại, thÃch mÆ¡ vá»ng tÆ°Æ¡ng lai. Vì má»™t nhu cầu khẩn thiết nà o đó, nên phải hạ mình xuống van nà i lòng tốt của kẻ khác. Vì cho mình là quan trá»ng, thấy mình già u tà i đức khao khát thiên hạ ngợi khen mình. Vì thiếu lÆ°Æ¡ng tri, thiếu tâm lý, nên thÃch nhai Ä‘i nhai lại má»™t hai Ä‘iá»u gì đó tưởng thiên hạ mê nghe, và tá»± đắc rằng mình duyên dáng trong khi nói chuyện.
Vì quá yêu thÃch má»™t ai, hay má»™t váºt nà o nên ngÆ°á»i ta thấy cần nhắc mãi những gì có liên hệ đến đối tượng yêu của mình. Vì cô Ä‘Æ¡n, Ä‘au khổ, nghèo túng. Có lẽ do kinh nghiệm, bạn biết nhiá»u ngÆ°á»i hay nói mãi má»™t vấn Ä‘á» chỉ vì há» kém trà khôn, hoặc bởi hoà n cảnh gia đình nghèo túng, há» không thu trữ được nhiá»u kiến văn. Phạm vi hiểu biết của há» chỉ căn cứ trên những công ăn việc là m cháºt hẹp hằng ngà y của mình, vì váºy, khi nói chuyện, há» không biết gì má»›i lạ để nói, phải bà n luôn những việc tầm thÆ°á»ng cuá»™c sống của mình. Chúng tôi có quen được má»™t bà lão bán kẹo Ä‘áºu phá»™ng. Trong mÆ°á»i lần chúng tôi đến thăm bà là có đến bảy lần nghe bà nói vá» cách rang Ä‘áºu, xà o Ä‘áºu vá»›i Ä‘Æ°á»ng, cách nÆ°á»›ng bánh tráng, vá» mùa nà o kẹo Ä‘áºu phá»™ng phải đổi lúa, đổi dừa, phải bán bằng tiá»n để có lợi. Trong xã há»™i, có biết bao ngÆ°á»i hay nói chuyện nhÆ° bà lão nầy.
Táºt kém trà nhá»› cÅ©ng là m cho nhiá»u ngÆ°á»i khi nói chuyện bị kẻ khác chê chán. Chuyện há» má»›i nói và i bữa trÆ°á»›c, nói rất nhiá»u, rất lâu mà bữa nay há» lại nghiá»…m nhiên nói lại nữa. Bởi não nhá»› khiếm khuyết, nên những Ä‘iá»u há» há»c táºp từ trÆ°á»›c dần dần tiêu tan trong thá»i gian. Câu chuyện của há» do đó không được dồi dà o ý tưởng. Những Ä‘iá»u há» má»›i bà n, há» cắt nghÄ©a lại. Bệnh láºp lại nà y chẳng những rất thÆ°á»ng ở báºc lão thà nh mà cÅ©ng không Ãt ở những thanh niên yếu tinh thần, Ä‘au thần kinh, Ãt trà khôn, trác táng qúa Ä‘á»™ hay dùng không chừng má»±c những món kÃch thÃch nhÆ° cà phê, rượu mạnh.
Không biết bạn có gặp nhÆ° chúng tôi, nhiá»u ông lão hay chê thá»i hiện tại cuảa chúng ta và ca tụng thá»i dÄ© vãng của mình đã sống không? Chúng tôi thỉnh thoảng lại gặp những báºc cao tuổi có tinh thần nhÆ° váºy. Tá»± nhiên há» có ác cảm vá»›i cuá»™c sống, mà há» Ä‘ang sống có cảm tình rất nhiá»u vá»›i cái kiếp xá»a xÆ°a nà o của thá»i há» còn măng xuân. Há» hay Ä‘em những chuyện xÆ°a ra kể lể. Ãt khi bạn gặp má»™t ông lão hay bà lão mà không nghe há» nói hồi đó ngÆ°á»i ta không nhÆ° thế nà y, trá»i đất, cây trái, tôm cá nhÆ° thế kia, Ä‘á»i bây giá» tệ hÆ¡n hồi xÆ°a nhiá»u. Và bạn nên nhá»› rằng, cái thá»i mà khi há» còn xuân tráng, há» không ca ngợi gì lắm đâu. Có khi há» cÅ©ng chê chán lắm. Lúc vá» già , há» mang tâm lý "Vang bóng má»™t thá»i". Mà không phải chỉ ngÆ°á»i già má»›i có tâm lý nà y nghe bạn. Hạng thanh niên cÅ©ng có nhiá»u ngÆ°á»i Æ°a khen ngợi thá»i xÆ°a. Bạn và chúng tôi chắc có lần nói, bây giá» há»c sinh lÆ°á»i biếng và há»c kém hÆ¡n chúng ta hồi lúc bằng tuổi chúng. Có kẻ khác chê hiện tại, khao khát những cải cách ngà y mai và hay nói Ä‘i nói lại những kết quả còn trong má»™ng. Tất cả hai hạng nà y Ä‘iá»u là m cho thÃnh giả bá»±c mình.
Sá»± tá»± ty mặc cảm có khi cÅ©ng là m cho đôi ngÆ°á»i hạ mình xuống thái quá để van nà i lòng từ nhân của kẻ khác. Khi kẻ nà y, vì lý do nà o đó không là m há» thá»a mãn được, há» lặp Ä‘i lặp lại mãi lá»i yêu cầu của mình. ThÃnh giả trÆ°á»›c mặt há» phải bá»±c mình hÆ¡n cả ngÆ°á»i mắc nợ trÆ°á»›c mặt chhủ nợ.
Nhiá»u ngÆ°á»i hay "bổn cÅ© soạn lại" chỉ vì có tÃnh khoe khoang thái quá. Lúc nà o há» cÅ©ng muốn Ä‘á»i nháºn mình là má»™t ngÆ°á»i quan trá»ng và muốn cho thiên hạ biết những tà i đức của mình. Gặp ai há» cÅ©ng hay bà n đến những thà nh công của há» vá» quân sá»±, những kết quả của há» vá» doanh nghiệp, những cấp bằng, những tác phẩm văn nghệ, những ngà nh văn hóa mà há» chuyên khảo. Các đầu đỠấy ám ảnh tâm hồn há», nên há»… nói vá» chúng là tâm hồn hỠđược thá»a mãn phần nà o.
Trong nhiá»u cuá»™c há»™i Ä‘Ã m, có không Ãt kẻ hay trà o phúng, hay là m trò há» mà thiếu lÆ°Æ¡ng tri và dốt tâm lý thÃnh giả. Há» nói những Ä‘iá»u mà há» tưởng là m kẻ khác cÆ°á»i vỡ bụng, tronh khi thÃnh giả ngượng nghịu, thÆ°Æ¡ng hại tÃnh khá» dại của há», và muốn bịt giá»ng há» cho rồi.
Má»™t nguyên nhân nữa hay là m cho nhiá»u ngÆ°á»i có táºt láºp lại lúc nói chuyện là yêu say mê má»™t ngÆ°á»i hay má»™t váºt nà o. Chắc bạn nhiá»u lần chán ngắt má»™t và i bè bạn há»… gặp bạn là bà n vá» ngÆ°á»i tình của há». Có nhiá»u chi tiết bá láp của kẻ ấy, há» cÅ©ng Ä‘em ra nói nhÆ° thuáºt má»™t kỳ công. Há» thÃch nói Ä‘i nói lại vá» ngÆ°á»i há» yêu, là vì thá»± nhiên há» muốn chia sẻ ná»—i sung sÆ°á»›ng trong tâm hồn yêu và được yêu của mình. Song tiếc má»™t ná»—i há» quên rằng, con ngÆ°á»i ai cÅ©ng Æ°a nói vá» mình nhÆ° há», và ai cÅ©ng không thÃch kẻ khác bà n những việc không ăn thua gì đến mình vì thế thÃnh giả không thÃch há». Chúng tôi có biết được má»™t bà lão rất thÃch những đồ cổ nhÆ° ghế trÆ°á»ng ká»·, mâm thau, dÄ©a chén, lÆ° ô... Và má»™t ông lão rất say mê chuyện Tà u. Ai gặp hai ngÆ°á»i nà y Ä‘á»u nghe há» bà n vá» những há» yêu thÃch. Trong xóm chúng tôi ở, thiên hạ không Æ°a mà há» không lo lắng gì. Có lần chúng tôi đến chÆ¡i nhà ông lão mê truyện tà u, sau khi ông thuyết cho chúng tôi nà o Chung Vô Diệm đánh cá» vá»›i Hầu Anh, nà o các anh hùng trong Thủy Há», nà o Äắc Ká»· vá»›i Bá Lạc Äà i. Ông nói vá»›i chúng tôi: Nhiá»u ngÆ°á»i không Æ°a tôi, nhÆ°ng tôi thấy tôi Æ°a truyện Tà u là đủ rồi. Tháºt là ông Lão ngoan cố! Những ngÆ°á»i gặp tai nạn, táºt nguyá»n, bệnh hoạn, gặp cảnh chia ly, đói rét cÅ©ng hay nói Ä‘i nói lại nguy cảnh và tâm sá»± của mình. Thiệt ra, há» không đáng trách, vì tâm hồn Ä‘au khổ của há» cần được chia sá»›t, cần nÆ¡i nÆ°Æ¡ng ẩn, ủy lạo. NhÆ°ng bởi ngÆ°á»i Ä‘á»i, không mấy ai quan tâm đến tâm sá»± của kẻ khác, nên má»™t khi há» là i nhà i kể lể cõi lòng của mình, thì nhiá»u ngÆ°á»i chán ghét há».
Bây giá» xin bạn hãy tá»± xét mình, coi trong câu chuyện hà ng ngà y, bạn có táºp quán "bổn cÅ© soạn lại" nhÆ° những ngÆ°á»i đáng tiếc trên nà y không. Nếu rủi có, sinh bạn mau mau trừ tuyệt. Lối nói láºp lại là m cho kẻ có óc sáng suốt phải khổ tâm. Nó là m cho kẻ khác, thấy ngÆ°á»i nói ra không biết chú trá»ng đến kẻ xung quanh mà mãi lo nghÄ© đến mình. Và bởi cái gì nhiá»u quá gây chán nản, nên câu chuyện của ngÆ°á»i có táºt láºp lại là m kẻ xung quanh mất thiện cảm của há».Trong xã há»™i, nếu bạn thÆ°á»ng gặp những ngÆ°á»i có táºt xấu nà y, bạn nên khoan hồng vá»›i há». Phần đông há» bị cô Ä‘á»™c, tâm hồn lúc nà o cÅ©ng khao khát bạch lá»™ để được an ủi. Nếu không tốn thì giá», hay không có hại, thì bạn nên nhẫn nhịn nghe há» giao phó cõi lòng. Bạn sẽ là ngÆ°á»i há» yêu quý cách riêng, và nhá» há» bạn có thể thà nh công trong nhiá»u việc. Sá»± nhẫn nhịn nhÆ° thế, đã Ä‘Ã nh là thái Ä‘á»™ lịch sá»± mà còn là bà quyết rèn luyện tâm tÃnh cho má»m dẻo, có thể ăn chịu nhiá»u Ä‘au khổ và đủ khả năng để là m nên.
Phần 003
Äừng Là m NgÆ°á»i Ta Ngượng
Trong xã há»™i, thứ ngÆ°á»i hay nói vá» hạnh phúc của mình trÆ°á»›c mặt kẻ khốn khổ quả nhiá»u nhÆ° lá rừng. Rất có thể, há» là những báºc "thánh sống", những vị lão thà nh, những biển kiến thức, nhÆ°ng há» phải cái táºt là không biết dùng lÆ°Æ¡ng tri của mình trong câu chuyện. Há» hay buá»™t miệng buông nhiá»u tiếng không hợp vá»›i ngÆ°á»i nghe, khiến kẻ khác phải ngượng nghịu, mắc cỡ, khổ tâm. NgÆ°á»i chạm tá»± ái kẻ khác, không những bằng lá»i nói của mình, mà còn bằng những nét cÆ°á»i, những Ä‘iệu bá»™ Ä‘i theo lá»i nói đó.
Khi ngồi cùng má»™t bà lão không còn răng, há» má»i bà nhai khô má»±c, và nói rằng răng của mình còn nguyên vẹn không có cái nà o bị gãy hay sứt mẻ. Thăm viếng ngÆ°á»i cùi, rụng hết những lóng tay chân và ốm nhÆ° mắm, há» bà n vá» thể dục, thể thao, nói rằng mình có má»™t em, bằng tuổi ngÆ°á»i cùi mà thân thể rất "lá»±c sÄ© " quanh năm không biết bệnh là gì. Äang bà n chuyện cùng má»™t phụ nữ có mang, há» nói vá» nhà bảo sanh, vá» những tin tức trong báo thuáºt lại những cuá»™c sinh quái thai rất rùng rợn.
Gặp cha mẹ má»™t há»c sinh ngu đần, thi mấy lần là há»ng mấy lần, há» Ä‘em khoe đứa cháu của há» có óc thông minh, hy vá»ng sẽ Ä‘oạt nhiá»u bằng đại há»c sau nà y. Há» cÅ©ng thÃch bà n vá» những cuá»™c trúng số Ä‘á»™c đắc của kẻ ná» ngÆ°á»i kia cho ngÆ°á»i vừa bị ăn trá»™m nghe.
Trong nhiá»u trÆ°á»ng hợp, há» không có đầu óc và cặp mắt tinh tế, sâu sắc để hiểu ngÆ°á»i nghe của mình. Há» giao tiếp vá»›i kẻ khác, nói năng cùng bất cứ ai má»™t cách tá»± nhiên, có khi tá»± đắc nữa. Thiệt là thứ ngÆ°á»i đáng tá»™i nghiệp. Có ngÆ°á»i sá»a táºt xấu của mình dá»… dà ng. Có ngÆ°á»i rất khó sá»a.
Há» thấy mình nhiá»u lần, bị kẻ khác "sá»a lÆ°ng", cho những lá»i cảnh cáo nhÆ° tát nÆ°á»›c và o mặt, nên cố gắng ăn nói duyên dáng hÆ¡n. NhÆ°ng đến khi gặp dịp để nói, há» quên liá»n. Không biết tại sao váºy? Bản tánh Æ°? Há»… nói là nói lãng xẹt, nói tráºt Ä‘á», nói không hợp tuổi tác, địa vị ngÆ°á»i nghe. Có nhiá»u khi há» tốt bụng, thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i, hiá»n là nh lắm nhÆ°ng nói chÆ¡i má»™t tiếng là nói báºy, ai nghe cÅ©ng phát ghét.
Muốn câu chuyện của mình được duyên dáng, hấp dẫn, xin bạn Ä‘á» phòng khiếm khuyết nà y. Äừng vì cao hứng, vì quá thân thiện, hay vì lý do gì đó mà không chá»n lá»c kỹ lá»i trÆ°á»›c khi nói. Con ngÆ°á»i, kể cả những đứa thất phụ, những ngÆ°á»i không được dạy dá»— chu đáo vá» tâm đức, Ä‘á»u có tá»± ái Ãt nhiá»u. Cẩu thả trong việc ăn nói, có thể bạn là m cho há» Ä‘au khổ trong lòng và oán ghét bạn. Trong xã há»™i, thứ ngÆ°á»i nà y tuy Ãt hÆ¡n những tay già hà m, nhÆ°ng không phải là không có. Khi bà n chuyện vá»›i há», vì lý do thu tâm, bạn đừng "sá»a lÆ°ng" há» má»™t cách chua chát. Có rất nhiá»u ngÆ°á»i già u lÆ°Æ¡ng tri thiệt, nhÆ°ng không đủ quân tá», hay "chỉnh" ngay mặt những ngÆ°á»i đó bằng đủ thứ lý luáºn, đủ thứ bà i há»c luân lý. Bạn đừng bắt chÆ°á»›c thứ ngÆ°á»i thông tái rởm nà y. Hãy quăng đại vá»›i kẻ vụng ăn vụng nói.
Há» là ngÆ°á»i đáng thÆ°Æ¡ng, chá»› không phải đáng ăn thua. Sống chung má»™t cá»™ng đồng nhiá»u kẻ chỉ trÃch há», nếu bạn khoan hồng vá»›i há», há» sẽ là ngÆ°á»i bạn thân vá»›i bạn, và giúp bạn đắc lá»±c. Äôi khi lỡ miệng nói những lá»i, là m chạm tá»± ái kẻ khác, nếu muốn khá»i mất danh giá, theo chúng tôi, bạn nên xin lá»—i liá»n. Äó là diệu kế. Xin lá»—i nhÆ° váºy, bạn tá» ra mình có lÆ°Æ¡ng tri, biết rõ phải quấy, tá» ra mình kÃnh trá»ng ngÆ°á»i nghe, lúc nà o cÅ©ng muốn đẹp lòng há». NhÆ° thế mà há» không mến phục bạn sao được.
Äừng vì lá»i nói mà gieo oán thù. NhÆ° váºy, cuá»™c Ä‘á»i sẽ bá»›t cô Ä‘á»™c hÆ¡n.
Phần 004
Äừng Có Giá»ng "thầy Äá»i"
Bạn có biết thứ ngÆ°á»i hay là m cái mà ngÆ°á»i ta gá»i là "sÆ° tà ng" không? Khi nói chuyện vá»›i bạn. Há» không kể gì đến đầu óc tinh tế và vốn kiến thức của bạn. Há» lấy là m hãnh diện là hỠăn nói nhÆ° báºc thầy. Bạn trình bà y ý kiến của bạn vá» má»™t vấn Ä‘á», nhanh nhÆ° chá»›p, há» chụp lá»i bạn, tán rá»™ng lá»i bạn nói, há» cắt nghÄ©a lăng nhăng, dẫn chứng hết danh nhân nà y đến sách báo kia. Há» nghị luáºn, phê bình, chỉ trÃch bạn, bÄ©u môi chê ý kiến của bạn là chủ quan, là sai lạc. TrÆ°á»›c mặt há», bạn có cảm tưởng mình Ä‘ang đứng trÆ°á»›c má»™t vị giáo sÆ° nghiêm khắc ở trÆ°á»ng đại há»c. Há» có bá»™ mặt ra vẻ oai nghiêm, mắt há» tá» ra suy nghÄ©, tay há» múa và miệng há» thao thao thuyết trịnh trá»ng nhÆ° má»™t báºc thầy đạo mạo vá»›i đứa há»c trò còn măng xuân. Há» thÃch quan trá»ng hóa những vấn Ä‘á» bạn Ä‘Æ°a ra, ý kiến bạn, há» bất chấp.
Há» tá»± nhiên cảm thấy có bổn pháºn ăn nói bằng giá»ng kẻ cả, thông thái để bạn Ä‘á»c theo. Có nhiá»u chuyện, bạn há»i há», có ý để há» nói sÆ¡ qua má»™t chút là đủ, nhÆ°ng há» lại Ä‘Æ°a ra má»i chi tiết dong dà i để chứng minh. Khi nói chuyện cần Ä‘á» cáºp nhiá»u vấn Ä‘á» cho vui, nhÆ°ng vá»›i há» bạn phải thất vá»ng. Há» chụp câu há»i hay lá»i bà n của bạn, rồi há» nói không cho bạn trả lá»i, há» chỉ bà n má»™t vấn Ä‘á», tán rá»™ng vấn đỠấy đến Ä‘á»—i bạn bắt mệt và xin chịu há». Không kể bạn có đồng ý vá»›i há» hay không, có cảm tình vá»›i há» hay không? Há» cứ Ä‘Æ°á»ng Ä‘Æ°á»ng Ä‘em giá»ng quả quyết, Ä‘anh thép ra chá»i thẳng và o mặt bạn. Há» hay nói " nghe kịp không? Hiểu chÆ°a? Có phải váºy không?". Há» cÅ©ng thÃch nói má»™t cách rắn rá»i "nhÆ° thế nà y, nhÆ° thế nà y". Nói tắt, há» biến nÆ¡i nói chuyện thà nh má»™t lá»›p há»c nghiên cứu những vấn Ä‘á» nát óc, mà ông thầy là má»™t ngÆ°á»i vô lá»…, Ä‘á»™c Ä‘oán. Thiệt quả là má»™t thứ ngÆ°á»i rất kém lÆ°Æ¡ng tri nên chả trách kẻ xung quanh nhà m chán há».
Muốn được nhiá»u bạn, muốn trở thà nh ngÆ°á»i nói chuyện gÆ°Æ¡ng mẫu, xin bạn nhá»› kỹ tâm lý nà y. Là phần đông con ngÆ°á»i thÃch nói chuyện để giải trÃ. NgÆ°á»i ta muốn câu chuyện được thay đổi, để có nhiá»u thú vị nhÆ° con chim nhảy nhót trên cà nh có bông trái. NgÆ°á»i là m "sÆ°", lo "dạy" kẻ khác vá» má»™t vấn Ä‘á», thì có khác gì nhốt ngÆ°á»i ta và o tù. Vẫn hiểu, khi trò chuyện, ngÆ°á»i ta cÅ©ng hay bà n những vấn Ä‘á» chuyên môn, nhÆ°ng chỉ bà n qua rồi thôi. Giá phải bà n luáºn chu đáo, thì và o trÆ°á»ng há»c hay những há»c há»™i, chá»› không phải lúc Ä‘Ã m thoại giải trà mà cứ nhai mãi những vấn Ä‘á» nhÆ° búa bổ. HÆ¡n nữa, ngÆ°á»i hay là m sÆ° cÅ©ng không có lý để "dạy" thiên hạ, khi mà phần nhiá»u ngÆ°á»i nghe, không được chuẩn bị đủ để hiểu những vấn Ä‘á» chuyên môn. Dù há» có nói khéo đến đâu, kẻ nghe, phần đông nếu không nhÆ° vịt nghe sấm, thì cÅ©ng bụm miệng ngáp... Má»™t tâm lý nữa của ngÆ°á»i nói chuyện là muốn kẻ khác nghe mình. NgÆ°á»i là m sÆ° dốt vá» tâm lý nà y. Há» cÆ°á»›p lá»i kẻ khác, không cho ai trình bà y ý kiến, thá» lá»™ tâm tình, tức nhiên há» bị ngÆ°á»i ta đối xá» má»™t cách lãnh đạm.
Váºy nguyên tắc bạn nên nhá»› là : "Trong câu chuyện đối vá»›i bất kỳ ai, ta đừng có giá»ng Ä‘á»c Ä‘oán, chỉ dạy khoe tà i". Má»—i lần nói chyện, bạn nên tránh những sá»± biện luáºn quá chuyên môn, lạc Ä‘á», Ä‘i sâu và o chi tiết. Äối xá» khiêm tốn vá»›i kẻ bà n chuyện cùng mình, trả lá»i má»™t cách nhã nhặn: Äó là bà quyết lấy lòng há», khiến há» luôn tìm gặp mình.
Nếu rủi phải nói chuyện vá»›i ngÆ°á»i có giá»ng "thầy Ä‘á»i" thì phải là m sao? Có lẽ bạn Ä‘ang há»i chúng tôi nhÆ° váºy. Khổ thiệt! NhÆ°ng xin bạn đừng quăng và o mặt há» những tiếng nà y "là m phách! Câm cái mồm Ä‘i." Nếu không hao tốn thì giá», thì bạn nên chăm chỉ nghe há» thuyết. CÅ©ng có thể há» cho chúng ta nhiá»u tÆ° tưởng hay và lần sau nếu không cần há», thì bạn lánh há» trÆ°á»›c.
Phần 005
Äừng Cho Mình Là "bách Khoa Äại Từ Äiển"
Có lần nà o bạn nói chuyện vá»›i má»™t ngÆ°á»i "biết hết" chÆ°a? Chúng tôi có má»™t ngÆ°á»i bạn lúc nà o cÅ©ng tưởng là má»™t bá»™ "Bách khoa đại từ Ä‘iển". Hình ảnh anh không bao giá» phai nhòa trong tâm não chúng tôi. Khi viết cho bạn mấy dòng nà y, chúng tôi Ä‘ang thấy lại cảnh mấy năm trÆ°á»›c, anh thuyết vá»›i chúng tôi. Anh múa tay, anh chồm chồm tá»›i, anh cháºn lá»i chúng tôi, trả lá»i hết má»i câu há»i. Chúng tôi bà n vấn Ä‘á» gì anh cÅ©ng tham gia, giải quyết hết. NhÆ°ng có Ä‘iá»u anh rất bất lá»… là hay giải quyết báºy. Xung quanh chúng ta, thÆ°a bạn, có biết bao kẻ có lối nói chuyện nhÆ° ngÆ°á»i bạn đáng thÆ°Æ¡ng nà y của chúng tôi. Tá»± bản năng, há» cảm thấy mình tá» ra quán thông hết những hiểu biết đông tây kim cổ.
Cả những vấn Ä‘á» hết sức chuyên môn, kẻ khác há»i há», há» cứ tá»± nhiên thao thao trả lá»i. Giá cò cuá»™c tranh luáºn giữa há» và những kẻ khác, thì ngÆ°á»i ta còn thấy cái táºt tá» ra mình biết hết của há». Há» tin tưởng rằng, Ä‘iá»u gì mình cÅ©ng là u thông và những gì khác Ä‘á»u sai báºy. Có ai dẫn chứng lá»i của văn sÄ© hay triết gia nà o để thế giá cho Ä‘iá»u mình quả quyết thì há» rống cổ lên: "Tôi biết rồi. Tôi Ä‘á»c rồi. Hãy dẹp ý kiến đó Ä‘i. Nói báºy." Há» rất Ä‘á»™c Ä‘oán trong khi tranh cãi. Há» nhất định không để ai Ä‘em lý nà o má»›i lạ ra bẻ hỠđược. Nếu ngÆ°á»i bà n vá»›i há» là kẻ cao tuổi hÆ¡n há», có chức quyá»n hÆ¡n há», há» không bảo câm ngay mặt, nhÆ°ng cứ cãi xÆ°á»›c. Lẽ dÄ© nhiên, ngÆ°á»i nhá» hÆ¡n há», nhÆ° há»c trò của há» chẳng hạn, thì há» bắt nghe vá»›i "Dạ, vâng" thôi. Bạn hay chúng tôi có muốn há»i há» Ä‘iá»u gì chăng? Há» sẽ trả lá»i cho chúng ta hết. Há» trả lá»i cả những Ä‘iá»u há» không biết gì cả. Bạn biết há» nói thế nà o không. Há» nói cÅ©ng vá»›i thái Ä‘á»™ thông thái, đạo mạo, oai nghiêm "thầy lắm". Há» hất mặt lên, cắt nghÄ©a dẫn chứng, phân tÃch, so sánh. Há» nói rất hùng biện, nhÆ°ng tiếc là chỉ nói xà m, nói lạc Ä‘á», nói không ăn thua gì đến Ä‘iá»u chúng ta há»i. NgÆ°á»i biết hết khi nói những Ä‘iá»u mình không biết, há» vô tình bạch lá»™ cái ngu dốt, cái há»c non, cái bất lá»… của mình.
ThÆ°a bạn quý mến! Bạn có gá»›m táºt kiêu căng, tÃnh nông nổi của thứ ngÆ°á»i nà y không? Khi nói chuyện, bạn coi chừng tránh những lá»—i lầm của há». Bạn nên để ý rằng, ngÆ°á»i biết hết là ngÆ°á»i mâu thuẩn má»™t cách ná»±c cÆ°á»i. Há» nói há» quán thông má»i sá»±, nhÆ°ng sao há» ngu dốt Ä‘iá»u nà y. Ai nói mình biết hết là tá»± thú mình không biết hết. Há» không biết rằng nếu há» khôn ngoan, không nên tá»± hà o là đầy đủ, không ai được bảo tồn những thà nh kiến, tranh luáºn không nên chủ quan, lòng tá»± ái của kẻ khác rất dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng. Biết hết má»i sá»±, sao há» bá» qua mấy Ä‘iá»u quan hệ đó. Trong khi há» tá» ra mình hoà n toà n thông thái, há» vô tình là cho ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i há» phải mất mặt, phải bá»±c mình vá»›i giá»ng phách lối, Ä‘á»™c Ä‘oán của há».
Vả lại, trên Ä‘á»i, là m sao ta thông suốt hết má»i nghà nh được. Thông thái nhÆ° Newton còn nói: "Äiá»u chúng ta hiểu biết chỉ là giá»t nÆ°á»›c trong đại dÆ°Æ¡ng", thì chúng tôi và bạn, chắc không lý gì có thái Ä‘á»™ ngông nhÆ° những ngÆ°á»i biết hết đáng tiếc ấy. Chúng ta đâu có tin ai trên Ä‘á»i Ä‘á»u "biết hết", thì kẻ khác đâu có tin ta hoà n toà n thông thái. Vì thế, khi ta tá» ra mình là má»™t bá»™ "Bách khoa đại từ Ä‘iển", ta chỉ là m trò há» cho má»i ngÆ°á»i ghét mà thôi. Má»™t cuá»™c nói chuyện Ä‘em hứng thú cho má»i ngÆ°á»i, khi những ngÆ°á»i bà n chuyện biết nhÆ°á»ng nhịn, nghe nhau, đối xá» vá»›i nhau bằng lÆ°Æ¡ng tri, trình bà y ý kiến khiêm tốn, khách quan và lịch sá»±. Xin bạn nhá»› thá»±c hiện những Ä‘iá»u tất yếu nà y. Rủi phải Ä‘Ã m thoại cùng ngÆ°á»i cho là "biết hết", bạn có thái Ä‘á»™ quân tá». Äừng Ä‘Ãnh chÃnh chi cho mệt những Ä‘iá»u há» nói báºy. Há» có mắng rằng bạn ngu, nói tráºt, thì bạn hãy nghe theo lá»i khuyên của TÆ° HÆ° Nguyên Quân "nhẫn, nhẫn, nhẫn". Nhịn há» là hay hÆ¡n cả. Nhịn, bạn còn súc tÃch khà lá»±c cho mình gây uy thế cho lá»i mình nói, và đồng thá»i là m cho ngÆ°á»i biết hết có cảm tình vá»›i mình. Biết đâu trên Ä‘á»i chẳng có lúc bạn cần đến há».
Phần006
Äừng Kiểu Cách
Không có gì bá»±c mình, gượng nghịu cho bằng nói chuyện vá»›i má»™t ngÆ°á»i kiểu cách. Nó là kẻ thù của đức tá»± nhiên. Há» muốn cho câu chuyện của mình có nét đẹp, nhÆ°ng há» lại thi hà nh má»™t táºt xấu nghịch hẳn bản chất của nó. Há» chê những thiên hạ Ä‘á»u dùng, cách phát âm, cách phô diá»…n của kẻ khác.
Há» cần là m cho mình nổi báºt lên giữa má»i ngÆ°á»i, bằng cách ăn nói cho "xứng đáng" vá»›i mình, ăn nói cho "trúng Ä‘iệu". Thế là há» kiểu cách từ việc xá» dùng danh từ đến cách phô diá»…n tÆ° tuởng.
Ngà y xÆ°a Molìere đã ngạo nghá»… những bà gá»i cái kiếng là "cố vấn của duyên dáng", thế mà nói kiểu cách cÅ©ng chÆ°a bị tiêu diệt. Xung quanh bạn và chúng tôi, loại ngÆ°á»i ấy Ä‘ang hãnh diện và là m khổ bất cứ ai há» bà n chuyện. Muốn nói vá»›i bạn rằng, trá»i không nắng, hỠđạo mạo nói: "á»i trá»i Æ¡i!
Nay muốn phÆ¡i đồ mà con quạ và ng cứ ẩn núp đâu không thấy nhan diện của nó". Bạn há»i cha mẹ còn không thì bạn sẽ nghe hỠđáp trịnh trá»ng: "Nhà huyện của tôi đã khuất núi từ lâu. Còn nghiêm Ä‘Æ°á»ng của tôi thì má»›i chÆ¡i xa non bồng nÆ°á»›c nhược bữa hổm".
Nếu bạn nói cho mượn quyển sách, có thể bị há» sá»a lại: "Cho mượn ngÆ°á»i bạn của tâm hồn". Há» thông thái. HỠăn há»c cao, có nhiá»u bằng cấp nữa. NhÆ°ng tá»™i nghiệp cho há», há» muốn siêu quần mà là m thứ trò hỠđáng tiếc. Có lẽ bạn há»i cung cách của há»? Cung cách của há» cÅ©ng kiểu cách không kém Ä‘iá»u há» nói.
Thì bạn đã biết: Ä‘i đám tiệc, muốn lấy má»™t cái bánh men trong Ä‘Ä©a, há» cháºm chạp vén tay áo lên, từ từ Ä‘Æ°a tay lên Ä‘Ä©a, hách lên ngón út, êm Ä‘á»m khép ngón cái và ngón trá» lại để kẹp chiếc bánh và o môi, môi nhách lên, để bánh và o răng, răng ung dung siết bánh lại má»™t cái dà i dà i để bánh đừng bể rá»›t ra...thiệt là mệt.
Còn giá»ng kiểu cách của há» nữa: Ôi! Nó trái tai là m sao, há» thÃch những giá»ng nÅ©ng nịu, đả Ä‘á»›t kéo dà i, van lÆ¡n thánh thót. Trong câu chuyện nếu biết ngoại ngữ, há» hay xem vô và phát âm má»™t cách gò ép để tá» ra mình sà nh ngoại ngữ. Khi ở chung vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i, có ai nói tiếng gì báºy, há» sá»a lại và cố gắng nói cho hay, rất hay, quá hay và ...hóa tệ để tá» ra mình bạt chúng.
Äến những nét mặt, đến những cái liếc ngó, những Ä‘iệu bá»™ khi há» nói thì, thÆ°a thiệt vá»›i bạn giống hệt thằng há». Nó gò bó, cân Ä‘o, Ä‘iá»u khiển thà nh những cá» chỉ ná»±c cÆ°á»i. Thấy há» nói chuyện, ngÆ°á»i lÆ°Æ¡ng tri buá»™c lòng phải tá»± há»i: Không biết thứ ngÆ°á»i ấy hiểu duyên dáng là thế nà o, tại sao há» không tá»± nhiên, vì tá»± nhiên là má»™t đức, là má»™t nét đẹp?.
Hầu hết những báºc vÄ© nhân trên Ä‘á»i, tà i đức của há» biết bao, váºy mà khi nói chuyện vá»›i ai há» nói rất tá»± nhiên. Những lá»i lẽ của Giêsu, ThÃch Ca nói cho môn đồ của ngà i, thiệt Ä‘Æ¡n giản mà hà m xúc những ý nghÄ©a thâm trầm biết mấy. NgÆ°á»i cà ng kiểu cách, Ä‘á»i còn cho há» là non ná»›t, cà ng xa lánh há». NgÆ°á»i nghe, ai cÅ©ng váºy, có tâm là là rất thÃch những gì của mình, và thÃch quan tâm tá»›i táºt xấu của kẻ khác để chỉ trÃch.
NgÆ°á»i kiêu căng dốt tâm là ấy, trong khi tưởng rằng, kiểu cách sẽ Ä‘em lại cái tôi của mình ra là m say mê kẻ khác, không dè chá»c ghẹo sá»± phân bì, oán ghét của thiên hạ. Há» vô tình là m cho ngÆ°á»i nghe tưởng há» khinh rẻ ngÆ°á»i ta. Phần đông con ngÆ°á»i, Ãt có can đảm để ngó cái đáng thÆ°Æ¡ng của kẻ khác. NgÆ°á»i ta phần nhiá»u ngượng và tiếc, phải chi đừng thấy những cái chÆ°á»›ng mắt, của loại ngÆ°á»i Æ°a kiểu cách đó.
ThÆ°a bạn, có lẽ bạn đã thông hiểu những thái Ä‘á»™, những lá»i nói, kiểu nói của ngÆ°á»i kiểu cách. Chúng tôi không tin bạn đã lần nà o bị bè bạn chê trách vì khuyết Ä‘iểm nà y. Tuy nhiên vá» sau, khi bà n chuyện, bạn vẫn Ä‘á» phòng, kẻo khi không là m chủ được tâm hồn, bạn muốn nổi báºt lên trên kẻ khác rồi nói hay ra Ä‘iệu bá»™, có thể mất thiện cảm ở những ngÆ°á»i ta cần cá»™ng tác. Bạn có quyá»n không tin lá»i chúng tôi, nhÆ°ng Ãt ra, bạn cÅ©ng nháºn ra lá»i khuyên nà y của Boileau: "Bạn hãy có nghệ thuáºt Ä‘Æ¡n sÆ¡: cao thượng mà không kiêu căng, dá»… thÆ°Æ¡ng mà không kiểu cách" Ông viết cho nghá» thÆ¡ văn, nhÆ°ng nếu muốn Ä‘em áp dụng câu chuyện, lá»i của ông cÅ©ng là khuôn và ng thÆ°á»›c ngá»c. Trong cuá»™c giao tế hà ng ngà y, chúng tôi Æ°á»›c ao bạn khoan hồng vá»›i những ngừơi kiểu cách. Bạn có là lắm để chê trách há», vì bạn rất chú trá»ng lÆ°Æ¡ng tri. Chúng tôi biết rõ Ä‘iá»u đó, nhÆ°ng thÆ°a bạn: Trong cuá»™c Ä‘á»i không cái gì ba vuông bảy tròn. Xã há»™i có ngÆ°á»i nà y ngÆ°á»i khác. Nếu không có hại gì cho bạn, thì xin bạn chịu khuyết Ä‘iểm của há» vá»›i nụ cÆ°á»i. Äá»i có nhiá»u ngÆ°á»i xa cách há», hỠđược bạn khoan thứ thì há» thấy cuá»™c sống cÅ©ng có gì an ủi và theo gÆ°Æ¡ng bạn để sá»a lại táºt xấu.
Phần 007
Äừng CÆ°á»›p Lá»i
Khá»i cần nói, bạn đã biết nói chuyện nghÄ©a là trao đổi vá»›i nhau. Má»™t ngÆ°á»i giãi bà y tâm sá»± hay thuyết trình tÆ° tưởng của mình xong, rồi má»›i tá»›i ngÆ°á»i khác. Nhá» sá»± luân phiên nà y, hai đầu óc má»›i hiểu nhau, hai quả tim má»›i thông cảm nhau và câu chuyện má»›i thú vị. NhÆ°ng tiếc là m sao, nggÆ°á»i cÆ°á»›p lá»i bất kể Ä‘iá»u hệ trá»ng nà y. Trong cuá»™c nói chuyện, há» muốn nói chuyện má»™t mình,muốn là m má»™t nhà diá»…n thuyết, bắt ai nấy phải nghe. Bởi sá»± hăng hái vô lá»… chạy rần rần trong Ä‘Æ°á»ng gân thá»› thịt của há», thúc đẩy há» cháºn lá»i của kẻ khác, để nói cho thõa thÃch. Bạn có má»™t tin vá» chiến sá»± rất hay, muốn thuáºt lại cho há», bạn vừa nói và i tiếng là há» chụp lá»i bạn và "thuáºt" tiếp, là m bạn ngượng ngiụ "cụt hứng". Bạn Ä‘ang cắt nghÄ©a cho ai má»™t phÆ°Æ¡ng pháp doanh nghiệp hay má»™t bà i toán triết há»c nà o đó, há» cháºn lý luáºn của bạn lại, bảo nói báºy, để há» Ä‘Ãnh chÃnh và cắt nghÄ©a cho. Trong gia đình có việc bất mãn nhau, ngÆ°á»i chồng má»›i cất giá»ng la vợ, vá»›i Ä‘iệu táp ngược bảo chồng im miệng để bà nói cho mà nghe. Bà nói chÆ°a đầy chục tiếng chồng há»›t lý luáºn của vợ và ông thuyết nhÆ° mÆ°a. GiÅ©a má»™t đám đông bạn và chúng tôi bà n chuyện hà n huyên hay công việc là m ăn vá»›i nhau. NgÆ°á»i cÆ°á»›p lá»i ở đâu cÅ©ng biết chạy lại, Không cần xin lá»—i há»i bạn lung tung, rồi quay qua chúng tôi để khoe váºt nà y váºt kia của há».
Có rất nhiá»u nguyên nhân là m cho ngÆ°á»i ta khi nói chuyện hay cÆ°á»›p lá»i kẻ khác.
Thiếu trầm tÄ©nh. Có ngÆ°á»i không bao giỠđể kẻ khác nói hết ý vì có tÃnh nóng, thiếu Ä‘iá»m đạm. Lúc kẻ khác nói có má»™t đôi Ä‘iá»u há» biết, tá»± nhiên há» thấy cần nói ra cho lẹ. Và bởi thiếu tá»± chủ để chỠđợi, nên há» giá»±t lá»i. Nếu đối phÆ°Æ¡ng có ý kiến chống chá»i vá»›i há», há» nóng nảy cháºn lá»i hÆ¡n nữa. Trong cuá»™c giao tế hằng ngà y, có biết bao ngÆ°á»i nói chuyện thiếu trầm tÄ©nh nà y. Há» há»›t lá»i nói trên môi của kẻ khác, mà còn trợn mắt, gáºt đầu lia lịa, tất cả biểu lá»™ má»™t tâm hồn thiếu hẳn sá»± tá»± chủ và là m nô lệ má»™t cách khắt nghiệt cho thần kinh hệ.
NgÆ°á»i cÆ°á»›p lá»i chúng ta, chỉ quá say mê vá»›i má»™t hai quan niệm nà o đó. Chúng tôi có má»™t ngÆ°á»i anh bà con rất say mê Kinh Thánh. Nhiá»u khi đến thăm anh, chúng tôi muốn nói vá»›i anh nhiá»u Ä‘iá»u quan hệ vá» nghá» văn, vá» cuá»™c là m ăn, nhÆ°ng chúng tôi phải thất vá»ng, vì anh cÆ°á»›p lá»i chúng tôi, để giảng hết việc Thiên Chúa tạo A Dong đến No E đóng tà u, rồi anh tÃnh Giêsu sinh ra năm mấy, Thánh Gioan tông đồ viết Kinh Khải truyá»n ở đâu. Toà n là những vấn Ä‘á» hay, nhÆ°ng phiá»n là anh chỉ nhá»› có bấy nhiêu đó, và muốn ai nói chuyện vá»›i anh, thì phải bà n vá» những chuyện đó. Chung quanh chúng, ta có biết bao ngÆ°á»i nhÆ° thế. Trong đầu há» có Ä‘iá»u gì say mê, thì tất cả những tâm tình ý tưởng của kẻ khác Ä‘á»u phụ thuá»™c. Há» bắt thiên hạ phải im Ä‘i, để há» bà n hết ngÆ°á»i yêu của hỠđến những váºt há» trìu mến va những môn há» sở trÆ°á»ng.
Có ngÆ°á»i muốn chặn đứng câu chuyện của ta chỉ vì há» không có can đảm là m thinh. Há» thấy trong thái Ä‘á»™ ấy, có cái gì tá» ra rằng, há» ngu dốt, nếu tôn bạn lên bá»±c thầy, khiến há» Ä‘au xót nên há» cÅ©ng ừ à o vá»›i bạn, rồi giáºt lá»i bạn, để nói khác Ä‘iá»u bạn quả quyết má»™t chút. Khi nói nhÆ° váºy, há» tưởng mình khá»i mất thể diện, vừa há»c thêm Ä‘iá»u má»›i lạ, mà vừa chứng tá» cho kẻ nói vá»›i mình biết rằng, mình không hẳn ngu dốt.
Rất thÆ°á»ng, là hạng ngÆ°á»i cÆ°á»›p lá»i để khoe khoang. Há» lấy những cuá»™c nói chuyện là m cÆ¡ há»™i thuáºn tiện. Ai Ä‘Ã m thoại vá»›i há», không sao tá» bà y tâm tưởng của mình được. Tâm hồn há» nóng nảy, muốn Ä‘Æ°a ra ánh sáng vốn há»c và tà i ba của mình, nên thúc đẩy há» cháºn há»ng ngÆ°á»i đối thoại để khoe những thà nh công, những kiến thức đó. Bạn biết táºt háo danh cÅ©ng mạnh nhÆ° bệnh dâm dục. Nên ngÆ°á»i cÆ°á»›p lá»i, thÆ°á»ng không để cho kẻ đối thoại bà n luáºn lâu. Há» cố gắng giáºt cÆ¡ há»™i để nói, hầu mua lấy sá»± tán thà nh và khen ngợi. Trong khi há» muốn bá»™c lá»™ cõi lòng nhÆ° váºy, kẻ khác nói vá»›i há» Ä‘iá»u gì, dù quan trá»ng đến đâu, há» cÅ©ng không đếm xỉa. Thì há» cÅ©ng ừ ừ váºy, nhÆ°ng đầu óc há» Ä‘ang sắp đặt chuyện để nói, và có cÆ¡ há»™i là há» chụp lá»i bạn để thuyết ngay.
Xin bạn cho chúng tôi khá»i kể thêm những nguyên nhân khác, khiến nhiá»u ngÆ°á»i hay cÆ°á»›p lá»i ngÆ°á»i khác. Ngần ấy cÅ©ng cho bạn thấy sá»± bất lá»… và sá»± va chạm lòng tá»± ái thiên hạ của há» rồi. Há» vô tình, Ä‘á»™c Ä‘oán, chiếm Ä‘oạt quyá»n nói trong câu chuyện, tức là khiến kẻ nà y bất mãn. Chúng tôi tin bạn là ngÆ°á»i có lÆ°Æ¡ng tri, không cố ý sa và o những lá»—i lầm của những hạng ngÆ°á»i nà y. NhÆ°ng bạn nên Ä‘á» phòng, kẻo đôi khi vì nóng tÃnh mà chạm tá»± ái kẻ khác. Bạn nói là bạn cố ý cho hỠđồng ý vá»›i bạn, có cảm tình vá»›i bạn. Mà bạn là m thinh há» cÅ©ng thÃch bạn lắm. Là m thinh thì khá»e hÆ¡n nói, sao bạn không chá»n mánh lá»›i sau nà y. Từ đây xin bạn Ä‘iá»m đạm trong lúc nói chuyện nhé. Hãy dán câu nà y trÆ°á»›c bà n viết của bạn: "CÆ°á»›p lá»i ngÆ°á»i, chẳng những gây ác cảm, mà còn tổn hÆ¡i và sau cùng bị má»i ngÆ°á»i xa lánh".
Phần 008
Äừng Tá»± Quảng Cáo
Thứ ngÆ°á»i mà chúng tôi bà n vá»›i bạn đây là thứ ngÆ°á»i hay khoe. Theo bác sÄ© Freud, trong con ngÆ°á»i có hai bản năng chÃnh là : tình dục và tôn ngã. Bản năng "tôn ngã" là bản năng là m cho con ngÆ°á»i thấy mình quan trá»ng và muốn cho ai nấy Ä‘á»u nháºn thấy giá trị của mình. NgÆ°á»i hay khoe, là ngÆ°á»i nô lệ bản năng nà y nhiá»u nhất. Ở ngÆ°á»i khác, có biết bao Ä‘iá»u hay đẹp đáng ca tụng, há» ngó bằng cặp mắt thá» Æ¡. Chỉ cá nhân há», là há» thá» phượng và cho là đáng nói thôi. NgÆ°á»i hay khoe khoang. Không phải tá»± ca tụng má»™t hai lần, mà cả khi bà n chuyện cùng kẻ khác.
Gặp bạn, há» sẽ há»i vá» sức khá»e, vá» thà nh công, vá» gia đình, vá» tÆ°Æ¡ng lai của bạn Æ°? Bạn đừng mong: Há» sẽ nói cho bạn biết rằng, há» lên cân, ăn ngủ ngon, công việc là m ăn của há» rất phát đạt, gia đình của há» là má»™t tổ uyên Æ°Æ¡ng lý tưởng, và ngà y mai của há» dệt đầy những má»™ng huy hoà ng.
Há» có cả má»™t nghệ thuáºt quảng cáo. Gặp chúng tôi, há» khen tà i trà của bạn, bảo rằng bạn há»c rất nhanh chóng Ä‘áºu bằng cấp cao và há» cÅ©ng ca tụng những đức tÃnh của bạn, nhìn nháºn duyên sắc và thuáºt xã giao của bạn. NhÆ°ng há» có ý khen bạn chỉ để cho chúng tôi ca tụng lại há».
Không thua gì Nguyá»…n Du, muốn cho tà i sắc Kiá»u nổi báºt lên thì tả tà i sắc Vân trÆ°á»›c, há» nhấn mạnh rằng, bạn có nhiá»u Æ°u Ä‘iểm đáng phục lắm, nhÆ°ng dù sao há» cÅ©ng ăn đứt bạn. Há» không ngần ngại cho chúng tôi biết, tinh thần của há» rất mẫn tiệp, óc phán Ä‘oán rất đứng đắn, não nhá»› nhÆ° Ä‘inh đóng, trà tưởng tượng há» dồi dà o và há» có đức nà y, đức ná».
Tất cả là m cho hỠđược nhiá»ungÆ°á»i thÆ°Æ¡ng và cá»™ng tác, nên há» luôn thà nh công. Há» cÅ©ng không quên khoe cho chúng ta da thịt há» trắng, áo quần hỠđắt tiá»n; cắt hợp thá»i trang nữa. NgÆ°á»i khoe thấy trong quần áo, khăn nón có những bà quyết là m cho con ngÆ°á»i của há» kiá»u diá»…m hay sao đó, nên há» cảm thấy vui khoái những khi giá»›i thiệu cùng kẻ khác đồ phục sức của mình. Raymond de Saint Laurent nói: "Tôi đã thấy má»™t ngÆ°á»i nói huyện hay khoe, vừa già hà m vừa ngóc đầu lên và ngóng cổ tá»›i trÆ°á»›c để khoe cà vạt của mình". Chúng tôi tin lá»i ông nói, há» dám là m những việc kỳ quái giữa đám đông, miá»…n khoe khoang được mình thì thôi.
Nếu ngÆ°á»i hay khoe có ăn há»c khá, thì sá»± tá»± quảng cáo của há» có vẻ kÃn đáo hÆ¡n, nhÆ°ng dù kÃn đáo, nó cÅ©ng để bá»™c lá»™ má»™t phần nà o chân tÆ°á»›ng của ngÆ°á»i thèm khát lá»i khen. Ngà y kia chúng tôi há»i má»™t giáo sÆ° trung há»c ná», là m sao để nháºn má»™t ngÆ°á»i có đầu óc hay suy nghÄ© và ăn nói đứng đắn. Vá»›i thái Ä‘á»™ trầm ngâm, ông nói: "Có nhiá»u dấu hiệu, mà dấu hiệu rõ rệt nhất là sá»± cắn răng và cắn môi!" Vừa nghe ông nói, thÆ°a thiệt vá»›i bạn, chúng tôi Ä‘á» mặt giùm: Ông xÆ°a nay có danh vá» cắn răng, lúc nà o thức là ông cắn xiết mấy răng cấm lại: Bên ngoà i thấy gần cạnh tai thịt hóp ra hóp vô nhÆ° dÆ°á»›i cằm con cóc. Ông gián tiếp muốn chúng tôi nháºn ông, là báºc ngÆ°á»i thÃch suy nghÄ© và ăn nói đứng đắn đó.
Nếu ngÆ°á»i khoe là kẻ thất há»c, dốt vá» giáo luyện tâm thần thì bạn phải khổ sở vá»›i sá»± già hà m và hay khoe khoang của há». Há» nói: Nà o ông cha của há» là bá há»™, vợ chồng há» thuá»™c gia đình vá»ng tá»™c, nà o con cái của há» là m nên, thì Ä‘áºu, nà o ruá»™ng vÆ°á»n của há» quanh năm thạnh máºu, Ä‘á»i sống của há» nhà n rá»—i, sÆ°á»›ng vui. Có kẻ quá lố lăng nói vá»›i bạn rằng, hỠđược trá»i đất thÆ°Æ¡ng riêng, và cho mình và o ngôi sao rất tốt, nên trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i, há» luôn gặp váºn Ä‘á», khi phải sống chung vá»›i ai, trong má»™t hoà n cảnh nà o đó, há» hay chỉ trÃch những ngÆ°á»i, những váºt tại chá»—, và ca ngợi quê quán của há», nÆ¡i hỠăn há»c ngà y xÆ°a, những thầy giáo dạy dá»— há». Có khi há» là m bá»™ thuáºt lại má»™t cách khách quan, hay chê sÆ¡ sÆ¡ Ä‘iá»u há» muốn ca tụng rồi lại khen nức nở.
Phải chân thà nh nháºn rằng, trong cuá»™c sống, chúng ta không khá»i có lần khoe khoang mình, tá»± quảng cáo mình để ăn mà y sá»± khen ngợi của kẻ khác. Äó là chúng ta đã phạm trá»ng tá»™i đối vá»›i luáºt nói chuyện, thứ luáºt buá»™c sá»± quên mình. Chúng ta không thÃch ngÆ°á»i hay khoe, cho rằng há» nói những Ä‘iá»u không ăn thua gì tá»›i mình. Váºy xin bạn hãy tiết kiệm những lá»i khoe khoang. Bạn là ngÆ°á»i có giá trị, bạn hãy tá»± biết. Äá»i có biết bạn hay không, mặc há». Bạn hãy táºp quân tá» cả những khi bạn bị kẻ khác hiểu lầm. Thá»i gian bị hiểu lầm qua Ä‘i, và ngÆ°á»i ta sẽ hiểu rõ bạn bằng lá»i nói đứng đắn và nếp sống Ä‘Æ°á»ng hoà n của bạn:
Uy tÃn của bạn sẽ gia bá»™i. Nếu bạn sợ ngÆ°á»i ta không biết mình và đi khoe khoang, vô tình bạn dìm danh giá của bạn xuống vÅ©ng bùn. Tâm lý con ngÆ°á»i bạn biết, là thứ tâm lý ghanh tỵ. Bạn có vui lòng thấy chúng tôi dõng dạc nói vá»›i bạn rằng chúng tôi có sắc đẹp chim sa cá lặn, có ba tấc lưỡi Tô Tần, có sức khá»e Hạng VÆ°Æ¡ng không? Bạn chẳng những không tin, mà còn không mến phục chúng tôi nữa. Chúng tôi cÅ©ng không thÃch bạn khoe vá»›i chúng tôi rằng, bạn có nhiá»u đức hạnh, ăn há»c cao, có văn tà i, giá»i chÃnh trị. Tá»± nhiên chÃnh tôi mất cảm tình vá»›i bạn vì những lá»i khoe khoang đó.
Bạn nhÆ° váºy, chúng tôi nhÆ° váºy thì thiên hạ không khác gì chúng ta. Váºy muốn mua thiện cảm khi nói chuyện, nhất địng bạn phải tránh những lá»i khen mình. Còn bạn phải đối xá» thế nà o vá»›i ngÆ°á»i hay khoe? TrÆ°á»›c hết xin bạn để ý tâm lý thẩm sâu nà y của há». Những kẻ thiếu chà khÃ, nghe trống rá»—ng trong tâm hồn, cần dÆ° luáºn. HỠđáng thÆ°Æ¡ng hại vì quá yếu Ä‘uối. Hoà lúc nà o cÅ©ng đặt cái hÆ° vinh của mình nÆ¡i chót lưỡi của kẻ dua nịnh ở xung quanh. Äể được lá»i khen ngợi, há» dùng đủ má»i phÆ°Æ¡ng cách phÆ¡i trãi cái tôi của mình ra ánh sáng. Há» dám đổ bạc đống ra để mua chức vị, là m nghá» mà há» có dịp ăn nói trÆ°á»›c nhiá»u ngÆ°á»i, và nhá» những kẻ nà y, "thằng tôi" của hỠđược nổi báºt lên.
Biết tâm lý căn bản ấy của há», là bạn có trong tay cả chục cách lấy lòng há». Ná»™i cái, bạn là m thinh lắng tai nghe những lá»i trÆ°á»ng gian đại hải há» nói, để khoe mình đó, cÅ©ng đủ khiến bạn trở thà nh bạn thân của há» rồi. Không phải Ä‘i ủng há»™ hay kÃch Ä‘á»™ng những táºt xấu thÆ°á»ng có của những ngÆ°á»i hay khoe. Song nếu muốn khá»i là m mất thiện cảm của há», bạn nên tránh xa những đố kỵ ra mặt, nên tá» ra khoan hồng trÆ°á»›c các táºt; hay thay đổi, ganh tị, châm biếm, nhạy cảm, háo danh, hung ác, lóc chóc, Ä‘a ngôn, thèo lẻo, nhẹ dạ của há». Những khi hỠđể bại lá»™ những táºt xấu nà y trong lá»i nói, thì xin bạn đừng ngạc nhiên và cho thông qua. Phản đối lại, chắc chắn chạm tá»± ái của há», do đó bạn bị há» ghét. Khi ngÆ°á»i hay khoe khoang gặp hoà n cảnh nguy nan đến thở than vá»›i bạn thì bạn có thể thoa dịu tâm hồn há» bằng cách gợi cho há» thấy danh dá»± của há» sẽ được nhiá»u ngÆ°á»i kÃnh trá»ng. Lẽ tất nhiên, đối vá»›i ngÆ°á»i khoe mà bạn chân thà nh khen há» thì tưởng trên trần nà y không có gì là m cho há» sung sÆ°á»›ng bằng. Bạn gãi ngay chá»— ngứa của há», là lúc nà o há» cÅ©ng muốn tìm gặp bạn. Tuy nhiên, bạn đừng quá nông nổi coi há» nhÆ° má»™t tri âm, tri ká»· gì, vì há» có tánh hay thay đổi. Bất cứ ai khen há» Ä‘á»u coi là bạn thân và nếu khen há» rồi chê há» thì há» có ác cảm dá»… dà ng.
Phần 009
Äừng Chỉ TrÃch
Bà n đến táºt chỉ trÃch, bạn và chúng tôi hãy xét vá» thá»i gian đã qua của chúng ta, khi nói chuyện. Trong khi phán Ä‘oán theo tinh thần khoa há»c thì hay lắm, nhÆ°ng chúng ta thiếu hẳn bà quyết nà y mà lại rất già u táºt chỉ trÃch. Chúng ta chẳng khác nà o con rắn Ä‘á»™c đối vá»›i tâm tưởng, lá»i nói, hà nh vi, thái Ä‘á»™, Ä‘iệu bá»™, nét cÆ°á»i của bất cứ ai ta gặp trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i. Nói chuyện vá»›i kẻ khác ta chê há» nói báºy, Ãt há»c, thiếu kinh nghiệm, nên câu chuyện không sâu sắc. Chúng ta lấy là m sung sÆ°á»›ng cÆ°á»i chê những tâm tưởn gcủa kẻ khác mà chúng ta được biết nhá» sách báo.
NgÆ°á»i đối thoại vá»›i chúng ta, lỡ nói sai Ä‘iá»u gì, nói không thông má»™t danh từ ngoại quốc, hay nói bằng má»™t giá»ng chói tai, là chúng ta xịt xá»t, rùn vai, tá» thái Ä‘á»™ bất mãn. NgÆ°á»i bên cạnh chúnh ta, là m việc chi có không thà nh công, chúng ta Ä‘em khuyết Ä‘iểm ra bà n tán cùng kẻ khác bằng giá»ng mỉa mai.
NgÆ°á»i bạn thân của chúng ta, đôi khi vì thân máºt vá»›i chúng ta, mà ra vẻ lố lăng, chúng ta gắt gá»ng cảnh cáo sá»± khiếm nhả khiến há» ngượng nghịu và buồn rầu.
Lúc sống chung cùng nhiá»u ngÆ°á»i có việc gì đó không là m ta vui, mà khiến kẻ khác tức cÆ°á»i, chúng ta buôn lá»i hóm hỉnh, xa gần chỉ trÃch, bảo rằng há» cÆ°á»i lãng, cÆ°á»i nông nổi. NgÆ°á»i bạn nà o đó giá»›i thiệu cho chúng ta má»™t quyển sách, má»™t tá» báo má»›i in ra, chúng ta láºt qua láºt lại rồi trá» môi bảo: "Là m tiá»n, không có gì đặc biệt. Non quá, mắc, đồ há»c trò".
Nghe tin ai được má»™t thắng lợi, má»™t thà nh công gì, hay được thiên hạ khen ngợi, chúng ta cho là may rủi, "Chó dắt", nhấc thá»i thôi, không xứng đáng. Thiệt không kể hết những trÆ°á»ng hợp, chúng ta nhả ná»c Ä‘á»™c để là m lu má» những nét hay, đẹp ở kẻ khác. Thay vì nháºn chân giá trị, gạn lá»c những khuyết Ä‘iểm ra để há»c những Æ°u Ä‘iểm của ngÆ°á»i. Chúng ta không lo hái bông hÆ°á»ng mà mãi cà u nhà u rằng cây hÆ°á»ng nhiá»u gai. Chúng tôi nhá»› má»™t danh nhân đã bảo: "Khi bạn chúng ta có má»™t mắt, chúng ta đừng ngó ngay mặt há»". NhÆ°ng chúng ta là m nghịch thẳng vá»›i lá»i và ng ngá»c nà y, gặp ai có khuyết Ä‘iểm gì, chúng ta tấn công khuyết Ä‘iểm ấy để mua há»n chuốc oán cho mình.
Hình nhÆ° không có ý kiến hay việc là m nà o của ngÆ°á»i, mà chúng ta không chỉ trÃch. Có khi chúng ta giả bá»™ khen ngợi má»™t hai Æ°u Ä‘iểm nà o đó, rồi chúng ta đả kÃch nặng ná». Äầu óc chúng ta là thứ đầu óc kỳ lạ, tá»± nhiên thÃch chỉ trÃch cả những khi chúng ta không hiểu biết gì hết.
Có nhiá»u Ä‘iá»u vì thiếu suy nghÄ©, vì tây vị ai đó, tán thà nh trong thá»i gian trÆ°á»›c, nay chúng ta mâu thuẫn đả kÃch là m mất tÃnh nhiệm mà không dè. Sống dÆ°á»›i bất kỳ má»™t chế Ä‘á»™ nà o, gặp bất cứ ai, chúng ta Ä‘á»u có cái để bất mãn và lúc nói ra là để bôi lá» hà nh vi, lơì nói của kẻ khác. Có khi, chung ta nông nổi đến Ä‘á»—i, vừa chỉ trÃch, vừa tố cáo sá»± thất há»c, thiếu kinh nghiệm, nghèo xã giao và kém đức tÃnh của mình.
Äối vá»›i bá» trên, cÅ©ng nhÆ° đối vá»›i bạn đồng lá»›p, bởi cảm thấy mình rất tá»± do hay thua kém gì đó, chúng ta hay vạch lá tìm sâu phanh phui lá»—i lầm của hỠđể chà đạp công lao, danh tiếng của há». Có ai là m mất lòng chúng má»™t chút, vô tình buông cho chúng ta và i tiếng thiếu nhả nhặn, là chúng ta nghe thấy Ä‘au xót thấu táºn gan ruá»™t. Chúng ta mỉa mai lại, than oán lại cho đã cÆ¡n hiá»m thù. Thiệt tiểu tâm và vụng xá» thế quá. NhÆ°ng khi chỉ trÃch kẻ khác, có lẽ chúng ta tưởng dìm danh giá hỠđược, bắt phục hỠđược và chúng ta nổi báºt lên. NhÆ°ng kỳ thá»±c không phải váºy. Khi chúng ta gieo ná»c Ä‘á»™c nÆ¡i kẻ khác, ngÆ°á»i nghe của chúng ta tá»± nhiên nghi ngá» ta, dù ta tá» ra có thiện cảm vá»›i há» cách mấy.
Há» tá»± nghÄ©, bây giá», trÆ°á»›c mặt há», ta nói xấu kẻ khác, thì rất có thể khi vắng há», ta chỉ trÃch há» nhÆ° má»i ngÆ°á». Äó là chúng tôi chÆ°a xin bạn để ý tâm lý nà y, là khi chúng ta chỉ trÃch thiên hạ, ngÆ°á»i nghe của chúng ta là m thinh, tá»± nhiên há» nghe trong mình cÆ°á»ng dÅ©ng, còn ta, vì Ä‘a ngôn, cÅ©ng tá»± nhiên nghe trong mình yếu Ä‘uối, bẽn lẽn. NhÆ° thể ngÆ°á»i nghe của chúng ta Ä‘Æ°á»ng hoà ng hÆ¡n chúng ta và ảnh hưởng chúng ta dá»… dà ng. Có khi chúng ta chỉ trÃch để trả thù. NhÆ°ng đó có phải là diệu kế không? E khi dùng lá»i chỉ trÃch để trả Ä‘Å©a, ta chỉ gây oán háºn thêm thôi.
Ta đừng quên không kẻ dữ nà o tưởng mình ác, và ác gặp ác thuá»ng không thiện mà ác thêm. Äối vá»›i ngÆ°á»i há»c rá»™ng già u lÆ°Æ¡ng tri, ta cà ng chỉ trÃch thiên hạ, cà ng bị há» khinh rẻ, tại sao? Vì há» thấy những đầu óc chỉ trÃch, là những đầu óc kém khôn ngoan. Äúng váºy, trên Ä‘á»i "Nhân vô tháºp toà n" Không có gì tuyệt đối dÆ°á»›i bóng mặt trá»i, thì đừng mong tìm gặp những ngÆ°á»i hoà n toà n tà i đức. HÆ¡n nữa, những việc là m ta bất mãn, thÆ°á»ng xảy ra do hoà n cảnh.
Nếu ta không để những cái "tùy" cái "tại" mà nghiêm khắc kết án, thì ta chẳng tá» ra mình quá nông quá cạn Æ°? Nếu ta nói rằng, tại tánh của mình, thì cà ng đáng tiếc. Tánh đây là tánh "con nÃt", tánh Ä‘a cảm, lóc chóc, vụt chạc của ngÆ°á»i chÆ°a có kinh nghiệm trên Ä‘á»i. Cuá»™c váºt lá»™n ở Ä‘á»i đâu quá dá»… dà ng nhÆ° trà ta tưởng, nhÆ° lúc còn dÆ°á»›i gia đình hay nÆ¡i hiên trÆ°á»ng há»c. Khi len lõi vá»›i Ä‘á»i, chúng ta gặp nhiá»u Ä‘iá»u ngang trái. Biết bao lần má»™t đầu óc rất khôn ngoan thấy váºy, muốn là m nhÆ° váºy mà không được, hay là m nghịch lý mình. TrÆ°á»›c ta, đã có thiếu gì tâm hồn có chà hÆ°á»›ng, nhiệt tâm, há» muốn cải tổ nắm quyá»n hà nh nhÆ°ng vẫn không đạt được chà nguyện. Thấy cái gì trái mắt là chỉ trÃch. NhÆ° váºy chẳng phải ta con nÃt hay sao?
NgÆ°á»i sâu sắc, há» coi thÆ°á»ng những bá»™ má» nói tÃa lia, và trá»ng phục những ngÆ°á»i không nói mà là m. Nếu chúng ta trống miệng chỉ trÃch bất cứ ai, thì chắc chắn chúng ta bị những con ngÆ°á»i ấy cho là hạng năng thuyết bất năng hà nh. NgÆ°á»i ta có thiện cảm vá»›i ta được không?
Chỉ trÃch là thuốc đầu Ä‘á»™c những đầu óc có sáng kiến, có chà hÆ°á»›ng, Cho nên, nếu bè bạn chúng ta nhắm má»™t tÆ°Æ¡ng lai nà o đó, có những trù tÃnh hay, há» không bao giá» bà n tÃnh vá»›i ta. Ai lại Ä‘i xây dá»±ng vá»›i ngÆ°á»i chỉ biết phá hoại?
Ta chỉ trÃch má»™t ngÆ°á»i nà o, trúng ngÆ°á»i già u tá»± ái tiểu tâm. Há» không nhịn ta. Bởi bất mãn ta, há» Ä‘em Ä‘iá»u xấu của ta thêm mắm dặm muối, bán rao cùng thiên hạ. Tiếng xấu cà ng Ä‘i xa, cang bị xuyên tạc. Thế là vô tình, ta tạo cho mình má»™t lÆ°á»›i oán háºn mà không biết là m sao tẩu thoát. Äi đến đâu cÅ©ng bị ngÆ°á»i ta nghi kỵ xa lánh, và công việc là m ăn hay hoạt Ä‘á»™ng khó bá» thà nh công. Có lẽ chúng ta nói: "á»i! cái đồ dÆ° luáºn" Phải, nhÆ°ng nếu có thể được, ta cÅ©ng nên tránh những dÆ° luáºn xấu có hại cho mình. Quả dÆ° luáºn cÅ©ng phải có má»™t sức mạnh gì, nên Pascal má»›i gá»i nó là chúa tể của thế gian. Vả lại, ở Ä‘á»i, nếu không mua bạn được, thì Ãt ra đừng mua thù thì má»›i gá»i là khôn ngoan chá»›.
Váºy thiết tưởng từ đây, trong câu chuyện chúng ta cÆ°Æ¡ng quyết đừng chỉ trÃch. Phải tuyệt đối không chỉ trÃch. Chỉ trÃch xÆ°á»›ng miệng thiệt, nhÆ°ng thÆ°á»ng gây ác cảm. Ta muốn mua lòng ngÆ°á»i để thà nh công, thì ta phải tránh táºt xấu Ä‘á»™ng trá»i ấy.
Khi rủi Ä‘Ã m luáºn vá»›i má»™t ngÆ°á»i có đầu óc chỉ trÃch, ta nên đối xá» khôn ngoan, dè dặt. Nếu há» chỉ trÃch ta, ta Ä‘au xót thiệt, nhÆ°ng nên nhịn là hay nhất. Lẽ đâu bạn Ä‘i ăn thua vá»›i má»™t ngÆ°á»i đáng lẽ là m bạn thÆ°Æ¡ng hại vì quá non trà và vụng ở Ä‘á»i. Nếu há» chỉ trÃch kẻ khác, bạn liệu Ä‘Ãnh chÃnh má»™t cách khôn ngoan, không được là m thinh cÆ°á»i cÆ°á»i cho có chứng. Äừng ừ lia lịa tá» ra tán thà nh hay "bồi" thêm, vuốt Ä‘uôi những lá»i chỉ trÃch của há», vá» sau nếu không qua cần há», thì tránh xa há» là diệt kế để khá»i hại thân mình và giao oán thù.
Phần 010
Äừng Nói Nghịch
Bạn bảo: "Vách tÆ°á»ng trắng". Há» nói: "Äen". Bạn nói: "Trá»i mÆ°a". Há» cãi: "Nắng". Bạn bảo quẹo bên phải. HỠđáp bên trái. Bạn bảo Ä‘i chợ. Há» nói không. Bạn bảo ở nhà , há» nói không. Thứ ngÆ°á»i kì quái hay nói nghịch đó, chúng tôi muốn bà n riêng vá»›i bạn vá» há». Trong câu chuyện, sở trÆ°á»ng của há» là nói nghịch lại ý của kẻ khác. Äầu óc của há» là má»™t thứ "máy nói nghịch". Vừa nghe thiên hạ quả quyết má»™t Ä‘iá»u gì, tức tốc há» quả quyết Ä‘iá»u nghịch lại hẳn. Lối nói chuyện chÆ°á»›ng Ä‘á»i nhÆ° váºy, là lối chỉ gieo ác cảm và bất mãn thôi. Nói chuyện có ý lÆ°u chuyển tÆ° tưởng cho nhau, cảm thông những tâm tình cho nhau, để được sá»± đồng ý, đồng cảm và do đó có thú vị.
NgÆ°á»i ta nói chuyện, hoặc để tÃnh là m công việc gì, giải quyết má»™t vấn Ä‘á» nà o, cần sá»± tìm hiểu quan Ä‘iểm của nhau, cố gắng nháºn là lẽ của đối phÆ°Æ¡ng để giúp nhau Ä‘i đến chân lÃ. NgÆ°á»i ta cÅ©ng nói chuyện để giãi bà y tâm sá»±, để tiêu khiển sau những giá» là m việc mệt má»i. NgÆ°á»i nói nghịch, không biết rõ tâm là nà y nên là m cho câu chuyện nặng ná». Bạn bà n tÃnh công việc gì quan hệ vá»›i há», há» gạt ngang ý kiến của bạn. Bạn nổi cá»™c không?
Chúng tôi có ná»—i lòng sầu chán muốn Ä‘em bá»™c lá»™ cùng há», để tìm má»™t tia hi vá»ng cho Ä‘á»i sống. Há» nói má»™t loạt: không...không...Chúng tôi có thiện cảm vá»›i con ngÆ°á»i đó được không? Sau những phút giây há»c táºp ở hãng xưởng, bạn mệt nhoà i, muốn bà n chuyện cùng hỠđể giải trà má»™t chút. Há» phản đối bạn, nói nghịch cùng bạn nhÆ° má»™t tên du côn, bạn có thể mến phục hỠđược không?. Trong khi gieo ác cảm vá»›i bạn và chúng tôi nhÆ° váºy, ngÆ°á»i nói nghịch có tâm là kì lạ. Há» cho rằng, phản đối ngay mặt kẻ khác nhÆ° váºy là anh hùng, là ngÆ°á»i đầu óc Ä‘á»™c láºp, là hạng biết chuyển hÆ°á»›ng tÆ° tưởng của kẻ khác, là nhà mô phạm có khả năng sá»a lá»i ăn tiếng nói của thiên hạ. Có nhiá»u nguyên nhân Ä‘Æ°a hỠđến chá»— có đầu óc khá» dại ấy.
Có ngÆ°á»i hay nói nghịch, vì tÃnh khà tá»± nhiên thÃch phản đối. Có khi há» không có thâm ý gì ác Ä‘á»™c cả. Bạn rủ há» Ä‘i dạo, há» nói không. Nói không, nhÆ°ng có thể lát sau vẫn có thể há» Ä‘i dạo ngoan ngoãn vá»›i bạn. Có ngÆ°á»i hay nói nghịch, vì quá già u tá»± ái. Há» thấy trong thái Ä‘á»™ nhìn nháºn sá»± quả quyết của bạn, có cái gì khiến há» hạ mình xuống, tá» ra mình không thông thái, nghèo kinh nghiệm. Nhiá»u khi, có ý thức rằng, bạn nói trúng lý, nhÆ°ng há» vẫn lắc đầu bảo bạn nói báºy để gá»i là giữ thể diện cho mình. Có thứ ngÆ°á»i, nói nghịch vì thiếu can đảm. Há» cùng bà con ruá»™t thịt vá»›i thứ ngÆ°á»i nói nghịch vì già u tá»± ái. Khi bà n chuyện vá»›i bạn, há» Ãt khi ngó ngay mắt bạn. Khi nà o mắt bạn gặp mắt há», là hỠđảo chá»— khác, tinh thần nhát đảm ấy ảnh hưởng đến tâm tánh của há», nên khi nghe bạn nói Ä‘iá»u gì, há» không đủ dÅ©ng khà để chịu bạn nói trúng nên phải cãi lại, có khi miá»…n cưỡng nhÆ°ng vẫn cãi. Äáng lẽ vì yếu tinh thần, hỠđừng bẻ lá»i ngÆ°á»i ta, nhÆ°ng quái lạ: há» cho sá»± hạ mình, đồng ý vá»›i kẻ khác là việc khó là m quá, nên há» tránh bằng cách nói nghịch. Có hạng ngÆ°á»i nói nghịch đáng ghê tởm, là nói nghịch để thá»a mãn tánh ham cãi lá»™n của mình. Há» lấy là m khoái trá trong việc bà i bác ý kiến của kẻ khác và sung sÆ°á»›ng cãi lý qua lại vá»›i ngÆ°á»i nghịch quan Ä‘iểm vá»›i mình.
NgÆ°á»i ta cÅ©ng hay nói nghịch, vì quá dè dặt. Hạng nà y bạn gặp nhiá»u trong giá»›i trà thức. Má»™t ngÆ°á»i nà o đó quả quyết Ä‘iá»u gì, há» sợ lầm lạc nên thái Ä‘á»™ trÆ°á»›c hết há» có, là bà i bác để rồi phân tách thế nà y thế kia. Há» vừa nói nghịch vừa là sá»±. Cả hai lối đối xá» Ä‘á»u đáng ghét nhÆ° nhau.
Sau hết, chúng ta không quên ngÆ°á»i thÃch nói nghịch vì cà n trÃ. Khi nghe ai nói ý gì má»›i lạ. Há» không hiểu kịp thì há» phản đối ngay. Há» phản đối, không phải há» có là do minh chứng rằng, ý nghÄ© của kẻ khác là báºy, mà chỉ vì há» ngu dốt. Không thể kể hết cùng bạn những thứ ngÆ°á»i nói nghịch. Mà tưởng không cần kể hết là m gì. Và i gÆ°Æ¡ng trên cÅ©ng cho bạn thấy, sá»± nói nghịch, tá»± bản chất chống lại vá»›i tinh thần nói chuyện và con đẻ của nó, bao giá» cÅ©ng là hiểu lầm, ác cảm. Trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i, bạn là ngÆ°á»i muốn dùng câu chuyện là m phÆ°Æ¡ng tiện để đắc nhân tâm hầu thà nh công, chúng tôi tin bạn đừng mắc táºt nói nghịch. Nếu trong thá»i gian qua, đã nhiá»u lần bạn mất thân tình vì ba tấc lưỡi, thì xin bạn đừng ngả lòng. Bạn cố gắng phục thiện, và sá»a lá»—i, đó là bạn tiến tá»›i trong việc tu thân rồi.
Hiện giá», chung quanh bạn, có biết bao ngÆ°á»i muốn đẹp lòng thiên hạ mà há»… nói chuyện là nói nghịch. Còn bạn muốn sữa mình để nói chuyện duyên dáng thì má»™t ngà y gần đây bạn sẽ bặt thiệp. Äá»c Benjamin Franklin ngÆ°á»i ta thấy ông tá»± nhủ rằng, lúc còn trẻ tuổi, tánh tình ông rất khó chịu, hay cãi báºy, thÃch nói nghịch, bị nhiá»u ngÆ°á»i ghét. NhÆ°ng nhỠông tá»± kiểm, tu thân, biết trừng trị ba tấc lưỡi, sau thà nh má»™t ngÆ°á»i có nhân cách đáng phục. Bạn hãy bắt chÆ°á»›c con Ä‘Æ°á»ng phục thiện của Franklin.
Muốn thuyết phục má»™t ngÆ°á»i hay nói nghịch, bạn nên theo và i quy tắc nà y. Nếu ngÆ°á»i nói nghịch là ngÆ°á»i có đầu óc là nh mạnh, thì bạn dùng lá»i nói êm dịu dẫn dụ há», chuyển tÆ° tưởng của há» cho thà nh tÆ° tưởng của bạn. Bạn hãy táºp nói khiêm tốn nhÆ° Franklin: Tôi thiết tưởng, hình nhÆ° có lẽ là ...Những lối nói nà y là m cho ngÆ°á»i nói nghịch Ãt có cÆ¡ há»™i nói: không, và nhá» váºy, há» dá»… dà ng trả lá»i "Vâng" vá»›i bạn...Tốt hÆ¡n hết, là bạn đừng trả lá»i dà i dòng. Há» có cá»™c lốc, trả lá»i "không" cùng bạn, bạn nên là m thinh, há»a may còn giữ thiện cảm được vá»›i há». Nếu bạn là luáºn vá»›i há», chắc chắn bạn phải bị hỠăn nói lá»— mãng thôi.
Phần 011
Äừng Nói Hà nh
Chúng ta có thể nói không sợ lầm rằng, nói hà nh kẻ khác nhÆ° má»™t bản năng của con ngÆ°á»i. Con ngÆ°á»i tá»± nhiên Æ°a thÃch mình, nên lo giấu kÃn những gì xấu xa của mình và cÅ©ng tá»± nhiên phanh phui những khuyết Ä‘iểm của kẻ khác. Khi xét nét phẩm bình Ä‘á»i sống thiên hạ, con ngÆ°á»i nghe sung sÆ°á»›ng, tuy khả ố. Vì thế, má»™t trăm câu chuyện trong xã há»™i, có đến chÃn chục bà n vá» kẻ khác. Kẻ ấy có thể là những ngÆ°á»i xa lạ, mà cÅ©ng có thể là những ngÆ°á»i thân. Nhiá»u khi ngÆ°á»i ta nói hà nh không phải bởi ác tâm, mà bởi tánh tá»± nhiên hay vạch lá tìm sâu, bởi không có chuyện gì nói, bởi muốn tìm thứ cảm khoái đê hèn là thấy mình vô tá»™i, toà n thiện khi ngÆ°á»i nà y ngÆ°á»i ná» lỡ lầm, tá»™i lá»—i. Trong cuá»™c sống hà ng ngà y, bạn gặp biết bao câu chuyện nói hà nh vá» những là do tâm là nói trên. Có thể nói, ngÆ°á»i ta nói hà nh khắp má»i nÆ¡i.
DÆ°á»›i mái gia đình vá» chiá»u há»p lại, ngÆ°á»i ta nói chuyện ngÆ°á»i láng giá»ng có táºt nhá» má»n. NÆ¡i há»c Ä‘Æ°á»ng, dụm ba bảy, ngÆ°á»i ta nói chuyện cô nà y không lo há»c mà chỉ lo viết thÆ° cho tình nhân, cáºu ná» là m gì thi Ä‘áºu được vì là má»™t tên cao bồi. Ở xưởng hãng, ngÆ°á»i ta chỉ trÃch ông chủ bất công, má»™t mình thao túng đồng lá»i mà bất chấp quyá»n lợi của kẻ đồng sá»±. Trong quân Ä‘á»™i, ngÆ°á»i ta bà n tán vá»›i nhau vá» cá» chỉ hách dịch của cấp trên, hay bình vá» lối sống Ãch kỉ của má»™t và i ngÆ°á»i vợ binh sÄ©, vá» hà nh kiểm của má»™t số quân nhân trụy lạc. Ở quán cÆ¡m, nÆ¡i tiệm nÆ°á»›c, ngÆ°á»i thÃch lấy táºt xấu của bè bạn những khuyết Ä‘iểm tá»± nhiên nhÆ° lé mắt, Ä‘ui mù là câu chuyện đầu lưỡi để ngạo cÆ°á»i. Cả ở thánh Ä‘Æ°á»ng, ngÆ°á»i ta cÅ©ng xù xì bà n tán vá» cái bụng bá»± của ông nà y, cái mặt méo của bà kia. Và o những ngà y cúng đình hay Ä‘i chùa, ngÆ°á»i ta cÅ©ng lấy là m sung sÆ°á»›ng Ä‘Ã m tiếu vá»›i nhau vá» cách trang hoà ng của đình chùa, vá» những báºc tu hà nh, vá» những đồ dùng cúng quải.
Còn những Ä‘á» tà i nói hà nh thì vô số. NgÆ°á»i nói hà nh hình nhÆ° không trừ vấn Ä‘á» nà o của thiên hạ. Những tá»™i lá»—i, những táºt xấu của ai là m mất lòng há», phản đối há», há» Ä‘em ra nói rất hăng hái. Nhiá»u khi há» có thái Ä‘á»™ vị tha, "thầy Ä‘á»i", tá» ra sao thÆ°Æ¡ng tiếc ngÆ°á»i nà y sao sống thế nà y thế kia. Thế rồi há» Ä‘em những Ä‘á»i tÆ°, những việc kÃn đáo của kẻ khác ra bà n. Những câu chuyện nà y, há» nói say mê nhÆ° ngÆ°á»i nghiện á phiện bên nà ng tiên nâu. Äiá»u ngÆ°á»i ta khoái bà n nhất ở kẻ khác, là những lá»—i lầm vá» xác thịt. Má»™t báºc chức quyá»n nà o đó ngoà i Ä‘á»i mà đạp chút bùn, là há» thêm mắm thêm muối và bà n bất tuyệt. Những ngÆ°á»i Ä‘á»™c thân hay những cô gái lỡ thá»i mà có giao thiệp vá»›i ngÆ°á»i khác phái thì há» nói không biết đã. Trong há»c Ä‘Æ°á»ng, kẻ nói hà nh cÅ©ng Ä‘am mê bà n vá» những cuá»™c yêu sai lạc của những há»c sinh vá»›i nhau.
Có cuá»™c tình ái nà o thì há» phanh phui ra ánh sáng hết. Cả những đức tánh của kẻ khác, ngÆ°á»i nói hà nh cÅ©ng có thể dùng là m Ä‘á» tà i. Há» cho là giả hình, nhá» trá»i cho, váºy chá»› có cÆ¡ há»™i vẫn tá»™i lá»—i. Khi nghe tin ngÆ°á»i đồng nghiệp hay đồng song thà nh công việc gì, kẻ nói hà nh tìm cách bôi lá», cắt nghÄ©a xấu và dì hà nh Ä‘á»™ng của những kẻ ấy. Có khi là há» cho may rủi nhất thá»i. Ai được ủy lạo, tán thưởng, há» cho là cấp trên hiểu lầm, chá»› ngÆ°á»i được ủy lạo tán thưởng không xứng đáng. Nếu há» là ngÆ°á»i nghèo, há» hay nói những kẻ già u mà hạ tiện, già u vì bất nhÆ¡n. Há» cÅ©ng hay nói đến tiá»n bạc hay những huê lợi của những kẻ ấy không phải để mừng vì bác ái mà để ganh tị, gièm pha. Những câu chuyện nà y, há» nói vá»›i má»™t giá»ng chua chát mỉa mai, cay Ä‘á»™c. Có nhiá»u ngÆ°á»i đê mạt đến ná»—i, Ä‘em những tâm sá»± của những ngÆ°á»i thân thÃch vá»›i mình, những chuyện kÃn trong gia đình, trong bạn bè ra để bán rao.
Vá» tuổi nói hà nh thì có thể nói từ tuổi khôn trở lên, tuổi nà o cÅ©ng thÃch nói hà nh cả. NhÆ°ng nói hà nh có tiếng là phái yếu, và trong phái yếu, những cô gái già , những bà lão là nói nhiá»u nhất. Nói nhÆ° váºy không có ý bảo, phái mạnh khéo giữ ba tấc lưỡi. Có nhiá»u Ä‘Ã n ông tối Æ° già hà m và nói hà nh đáng khiếp. ThÆ°á»ng thÆ°á»ng ngÆ°á»i ta nói hà nh vì Ä‘a ngôn, nói riết rồi không biết chuyện gì phải nói, nên Ä‘em chuyện của kẻ khác bà n cho khá»e miệng. Ở đây hiểu là hạng ngÆ°á»i không có giá trị gì. Chá»› nói nhiá»u mà cần nói, thì có biết bao Ä‘iá»u bổ Ãch trong ngà nh văn hóa, khoa há»c, nghệ thuáºt, văn há»c, giáo dục...mặc sức nói. NgÆ°á»i có ác tâm không coi kẻ khác là anh em trong gia đình huynh đệ mà cứ tưởng nghÄ© đến quyá»n lợi của mình, nên khi thấy ai chạm đến cá nhân mình, hay ăn đứt mình thì oán ghét, phân bì. Lòng xấu nà y bá»™c lá»™ ra lá»i mỉa mai, ngạo nghá»…, thế là há» phải nói hà nh. CÅ©ng có nhiá»u ngÆ°á»i nói hà ng chỉ vì nhẹ dạ. Thấy khuyết Ä‘iểm của kẻ khác, nghịch mắt là há» nói, nói không cần suy nghÄ© phải quấy căn do lợi hại.
NgÆ°á»i nói hà nh thÆ°á»ng có tâm là căn bản là ngụ ý là m vui thÃch kẻ nghe, mua lòng ngÆ°á»i nghe. NhÆ°ng trong Phần bà n vá» việc chỉ trÃch, chúng tôi đã nói ngÆ°á»i nghe, nếu có lÆ°Æ¡ng tri, thÆ°á»ng không tin cáºy kẻ nói hà nh. Há» cho rằng rồi đây, khi vắng mặt há», kẻ nói hà nh sẽ nói xấu há». Thế mà kẻ nói hà nh lại dùng ba tấc lưỡi đầy nham hiểm của mình để thuyết phục há». Äối vá»›i ngÆ°á»i nghe, há» không đảm bảo được thiện cảm, đối vá»›i kẻ nói hà nh, chắc chắn há» gây ác cảm. Bạn biết con ngÆ°á»i rất sợ dÆ° luáºn, kể cả những ngÆ°á»i đã từng ra và o chốn tên bay đạn lạc. Khi nghe những kẻ khác dÆ° luáºn vá» mình, ngÆ°á»i thấy bối rối lo âu, không biết thiên hạ đối sá» vá»›i mình ra sao. Chung qui, ngÆ°á»i ta khủng khiếp vì búa rìu dÆ° luáºn, chỉ vì yếu tinh thần. Bởi có thứ tâm là ấy nên má»™t khi nghe ngÆ°á»i ta nói vá» tá»™i lá»—i, táºt xấu của mình thì coi kẻ nói hà nh là quân thù.
Có ngÆ°á»i thâm giao vá»›i nhiá»u kẻ, nhÆ°ng khi nghe những kẻ nà y nói hà nh vá» mình thì nghi kị oán ghét há» ngay. NhÆ° váºy, việc nói hà nh là thuốc Ä‘á»™c cho việc xá» thế mà ngÆ°á»i nói hà nh phải chịu những kết quả thảm khốc. Äá»i há» phải bị cô Ä‘á»™c. NgÆ°á»i xa lạ nghe há» nói hà nh tìm cách tránh trÆ°á»›c há». Những kẻ thân thÃch vá»›i há» bị há» vạch lá tìm sâu, bán rao tiếng xấu mất tÃn nhiệm ở há», dần dần từ giã há», khi thấy há» không kÃnh trá»ng mình, không binh vá»±c mình, tìm cÆ¡ há»™i chia tay vá»›i há». Nếu há» là báºc chỉ huy, má»™t nhà giáo dục, há» bị kẻ dÆ°á»›i coi nhÆ° rÆ¡m rác. Uy quyá»n của há» bị miệng lưỡi cấp dÆ°á»›i là m lung lay. Danh tiếng há» vì sá»± trã Ä‘Å©a của kẻ dÆ°á»›i, bị bôi lá». Nếu há» là hạng bị quản trị, cấp trên rất Ä‘á» phòng há», vì cho há» là hạng dấy nguy, gieo mầm bất tuân, phá tan uy tÃn và phản đối kỉ luáºt. Trong cuá»™c giao tế hà ng ngà y, khi gặp ngÆ°á»i có ăn há»c cao mà há» mở miệng nói hà nh thì tức thì há» bị liệt và o hạng tiểu nhân, có Ä‘á»i sống bất đáng. NhÆ° thế trong xã há»™i, ngÆ°á»i nói hà nh là đối tượng của muôn ngÆ°á»i oán ghét.
Äiá»u chúng tôi Æ°á»›c muốn cho ngà y mai đầy hứa hẹn của bạn, là bạn quyết không khi nà o nói hà nh. Bạn hãy tin nhÆ° hai lần hai là bốn rằng, nói hà nh là m cho nhân cách bạn đê hèn vì tá» ra bạn không đủ can đảm nói thẳng cùng kẻ khác lá»—i lầm của há». Nói hà nh là m cho Ä‘á»i bạn mất nhiá»u thâm tình, do đó có hại cho sá»± há»c thêm kinh nghiệm, có hại cho việc là m ăn. Khi gặp ai gièm chuyện kẻ khác nói cùng bạn, hoặc bạn là m thinh, hoặc bạn lái câu chuyện qua vấn Ä‘á» khác. Nếu sá»± Ä‘Ãnh chÃnh lá»—i lầm cần thiết, thì bạn nên là m vá»›i nghệ thuáºt để khá»i gieo ác cảm không có lợi gì cho Ä‘á»i mình. Lẽ dÄ© nhiên, khi có pháºn sá»± binh vá»±c ai, thì dù bị thiên hạ ghét đến đâu, vẫn phải nói sá»± tháºt. Má»™t phÆ°Æ¡ng thế giúp bạn xa lánh sá»± nói hà nh là hãy thÆ°á»ng tá»± kiểm là hãy nghe lá»i Socrate là tìm biết mình. Khi bạn hiểu bạn rồi thì bạn không có ác tâm vá»›i kẻ khác và rất khoan hồng vá»›i bất cứ ai.
Phần 012
Äừng Nhạo Báng
Äá»i Hoà i VÆ°Æ¡ng có quan đại phu tên là Khuất Nguyên, ngà y ná» bị sà m báng, oán ghét Ä‘á»i đến ná»—i thất vá»ng, ngao du nhÆ° ngÆ°á»i mất trà và hát: Äá»i đục và say cả, chỉ mình ta trong và tỉnh thôi. Báºc trượng phu nhÆ° Khuất Nguyên, mà còn không tá»± chủ được, đến ná»—i oán Ä‘á»i nhÆ° váºy thì bạn thá» nghÄ©, phà m nhân khi bị nhạo báng thì tâm trạng nhÆ° thế nà o. Thế mà rất nhiá»u ngÆ°á»i trên Ä‘á»i khi nói chuyện lại nhạo báng, không biết tại sao há» thÃch mua thù hÆ¡n mua bạn. Lúc sống chung cùng kẻ khác, há» dùng ba tấc lưỡi thâm hiểm của mình để mô tả hình dạng xấu xa của đồng nghiệp, dùng lá»i nói duyên dáng khêu gợi những khuyết Ä‘iểm vá» thể xác nhÆ° sún răng, lẹm cằm, lé mắt, môi xệ, miệng xéo, chân què, tay cán vá, nói ngá»ng, cà lăm. Há» cÅ©ng không ngần ngại Ä‘em việc riêng của gia đình, những bà máºt vá» tình vợ chồng tình thâm giao để nhạo báng. Äặc biệt nhất là há» lại lấy những lá»i nói tráºt của kẻ khác để trêu chá»c, mỉa mai.
Có khi há» cố gắng bắt chÆ°á»›c táºt xấu của anh em, bè bạn nhÆ° giả bá»™ cà lăm, nói gá»ng...để cho sá»± sà m báng linh Ä‘á»™ng. Nếu há» là má»™t nhà chỉ huy hay là má»™t nhà giáo dục, há» sẽ pha lẫn những lá»i nhạo báng của há», trong khi ra lệnh và dạy dá»—. Kẻ dÆ°á»›i có Ä‘iá»u gì sÆ¡ sót há» lặp lại má»™t cách đê hèn. Chúng tôi có biết má»™t nhà giáo dục ná», má»—i lần kẻ dÆ°á»›i lá»—i lầm hay xin ông Ä‘iá»u gì, ông nói bằng má»™t giá»ng sà m báng chua nhÆ° giấm. Äá»i giáo dục của ông, là má»™t Ä‘á»i gieo oán háºn và hÆ° hại rất nhiá»u tÆ°Æ¡ng lai của kẻ thụ giáo vá»›i ông.
NgÆ°á»i nhạo báng, nhiá»u khi tá» ra rất tế nhị trong việc chạm tá»± ái kẻ khác. Há» dùng cách nói lái, dùng lối bỡn ngữ, dùng những tiếng có nhiá»u nghÄ©a để nói nhÆ° dao đâm thá»c táºn tâm hồn của nạn nhân. Lá»i nói của há» có khi thêm phần chua chát, cay đắng bởi há» Ä‘ay nghiến, trá» môi, trợn mắt, nhăn răng, hay ra nhiá»u Ä‘iá»u bá»™ nhạo báng má»™t cách sâu Ä‘á»™c. Lắm khi, há» là m bá»™ ca tụng má»™t và i đức tánh của kẻ khác, rồi há» chêm và o những tiếng "nhÆ°ng mà , song lẽ" có cái háºu đắng nhÆ° bồ hòn, khiến kẻ bị chỉ trÃch khổ không sao tả được. Những khi há» không có dịp tÃch cá»±c nhạo báng hay nhạo báng đã thèm rồi, há» giả bá»™ há»i kẻ khác, chá»c má»™t hai tiếng, khÃch kẻ khác nhạo lại những tâm là sâu Ä‘á»™c của há». Há» tráo trở nên ngÆ°á»i bị há» trêu trá»c, oán ghét há» thấm thÃa và lâu bá»n. Trong nhiá»u trÆ°á»ng hợp, vì quá quen miệng ngạo nghá»…, há» Ä‘em cả những Ä‘iá»u nghiêm trá»ng trong tôn giáo ra để là m Ä‘á» tà i nhạo báng, hầu mua vui cho thiên hạ. Có lần, chúng tôi lấy là m sỉ nhục cho má»™t ngÆ°á»i bạn, trong câu chuyện anh ta hăng hái vênh vênh nhạo báng những tiếng "Nam mô" và "Amen" vá»›i cái giá»ng pha trò của mình.
Muốn đắc nhân tâm, xin bạn nhất định bá» sá»± nhạo báng. NgÆ°á»i nhạo báng bao giá» cÅ©ng gặp những uất háºn do những lá»i nói chêu ghẹo của hỠđã gieo. Bạn cứ tin rằng trên Ä‘á»i, dù má»™t tên ngu dại cÅ©ng có lòng tá»± ái, cÅ©ng thấy mình là má»™t con ngÆ°á»i, và không bao giá» có thiện cảm được vá»›i ai có thái Ä‘á»™ nhạo báng mình...Ai cÅ©ng cảm thấy thân thể mình có má»™t sắc đẹp nà o đó, có má»™t duyên dáng khả dÄ© thu hút kẻ khác. Ai cÅ©ng nháºn mình có má»™t tà i riêng. Nói Ä‘iá»u gì, dù vá» mặt khách quan rất báºy, vẫn cho mình nói rất hữu lÃ. Muốn chinh phục được lòng của kẻ khác, bạn hãy kÃnh trá»ng tâm là muôn Ä‘á»i ấy. Nếu nhạo báng, bạn chỉ là m cho kẻ khác lo bảo vệ sá»± tá»± ái của mình, trở nên thù địch vá»›i bạn.
Do kinh nghiệm, có lẽ bạn nháºn thấy sá»± kiện nà y. Là khi chúng ta nhạo báng ai, tức là chúng ta là m cho há» nổi báºt lên giữa đám đông mà há» Ä‘ang sống, ná»—i báºt không phải vá»›i những gì có thể hãnh diện, mà vá»›i những Ä‘iá»u sỉ nhục. Äó là hà nh Ä‘á»™ng tối kị đối vá»›i bất cứ ai. Con ngÆ°á»i tá»± nhiên muốn là m trung tâm Ä‘iểm của thiên hạ nhÆ°ng rất Ä‘au xót trong lòng khi cặp mắt nhìn mình vá»›i vẻ ngạo nghá»….
NgÆ°á»i nhạo báng đã khiến hỠở trÆ°á»ng hợp nà y, là m sao há» không thù oán được. Có khi, ngÆ°á»i nhạo báng bảo rằng mình "chÆ¡i". Phải! Nhiá»u khi há» buông lá»i trà o phúng để mua vui thôi. NhÆ°ng đối vá»›i nạn nhân, lá»i châm biếm của há» không có "chÆ¡i" nhÆ° há» tưởng. Nó vẫn chạm tá»± ái Ãt nhiá»u. Chạm tá»± ái ngÆ°á»i ta, mà muốn ngÆ°á»i ta mến mình thì tháºt là dại. HÆ¡n nữa, chúng ta nên để ý rằng, phần đông con ngÆ°á»i thÃch nhạo báng, và nhạo báng thÆ°á»ng sẽ có cái táºt nghiện nhạo báng. Tá»± nhiên con ngÆ°á»i muốn che dấu táºt xấu hay khuyết Ä‘iểm của mình, và hay thổi lông tìm vết ở những kẻ chung quanh. NhÆ°ng khi nhạo báng, ngÆ°á»i ta nghe sung sÆ°á»›ng, thứ sung sÆ°á»›ng đê hèn: nó thúc đẩy ngÆ°á»i ta đê hèn trong việc chá»c ghẹo. NgÆ°á»i ta còn thấy má»™t thứ danh dá»±, má»™t thứ tà i trong việc khéo tìm đủ cách để nhạo báng kẻ khác nữa. Và ngÆ°á»i sà m báng cà ng khoái trá nói táºt xấu của thiên hạ, thì tá»± nhiên cà ng mê thÃch, coi nó nhÆ° má»™t nhu cầu phải thi hà nh luôn những khi bà n chuyện vá»›i bất cứ ai.
NhÆ° thế, thÆ°a bạn! Là m sao há» thuyết phục được kẻ khác. Má»™t lần nữa chúng tôi xin cho bạn đặt cho lưỡi má»™t dây cÆ°Æ¡ng. Thánh kinh bảo, trÆ°á»›c khi nói phải đánh lưỡi bảy lần. Chúng tôi xin bạn nên đámh lưỡi má»™t lần thôi để tránh tuyệt đối những lá»i ngạo nghá»…. Äức Khổng nói: "DÆ°Æ¡ng nhân chi ác tÆ° vi tiểu nhân". Äúng thay, má»—i khi bạn nói xấu vá» kẻ khác và nhất là nói xấu để cÆ°á»i cợt, là những khi bạn thấy mình tá»± hạ, hèn yếu. Nếu bạn là báºc chỉ huy, là giáo dục mà hay nhạo báng thì bạn hãy nhá»› rằng, má»—i lá»i trà o phúng của bạn, là nhát búa đốn phá uy quyá»n của bạn. Nếu bạn hay nhạo báng những ngÆ°á»i thân nghÄ©a của mình, thì bạn đừng quên rằng, sau cùng Ä‘á»i bạn sẽ là đá»i cô Ä‘Æ¡n.
Chúng tôi tin tưởng, bạn là ngÆ°á»i biết tá»± trá»ng, không bao giá» thÃch dùng ba tấc lưỡi hầu mua thù chuốc háºn cho mình. NhÆ°ng thÆ°a bạn! Trong cuá»™c sống, bạn không là m sao tránh khá»i những ngón lưỡi nhạo báng bạn. Bạn phải đối vá»›i nó ra sao? Trả Ä‘Å©a à ! Không. Bạn phải coi những kẻ tiểu nhân ngạo nghá»… bạn, là những trÆ°á»ng hợp để cho bạn luyện chà khÃ. Bạn tá»± nói: "à ? Giá tôi có những khuyết Ä‘iểm nhÆ° bao kẻ khác ngạo nghá»… rồi thì sao nữa. Tôi lãnh trách nhiệm vá» lá»—i lầm của tôi đó. Rồi sao nữa. Tôi đáng cÆ°á»i nhạo đó. Rồi sao nữa." ThÆ°á»ng ngÆ°á»i ta Ä‘au xót khi bị nhạo báng, chỉ vì thiếu tinh thần, quá tá»± ty và sợ dÆ° luáºn. Bạn can đảm lãnh hết những búa rìu của dÆ° luáºn, thì bạn sẽ thấy mình anh hùng. Thái Ä‘á»™ quân tá» của bạn, má»™t mặt giúp bạn có nhân cách đáng phục, mặt khác gieo cho kẻ khác cảm tưởng rằng, bạn là con ngÆ°á»i biết nhẫn nhịn, vui tánh, dá»… giao tiếp. DÄ© nhiên đối vá»›i kẻ nhạo báng bạn, bạn không là m mÃch lòng há». Hy vá»ng sau nhiá»u lần nhạo báng bạn, há» sẽ hối háºn.
Phần 013
Äừng Vụng Vá»
Có nhiá»u ngÆ°á»i tá»± nhiên thiếu cái mà ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng gá»i là duyên dáng nên câu chuyện của hỠđụng chạm ngÆ°á»i nghe và chỉ Ä‘em lại cho há» sá»± khi rẻ, oán thù. NgÆ°á»i ta có thể nói chuyện vùng vá» trong nhiá»u phÆ°Æ¡ng diện. Có ngÆ°á»i há»… mở miệng, là nói Ä‘iá»u ác cho kẻ nghe.
Há» nói nhÆ° má»™t cái máy, không ý thức gì vá» háºu quả lá»i nói háºu quả của mình. Vừa bắt tay bạn, há» há»i mùa nà y ngÆ°á»i ta Ä‘au trái nhiá»u quá, bạn có bị không?
Con bạn Ä‘au hổm rà y chắc liệt nặng? Bạn tưởng há» có ác cảm vá»›i bạn nên nói nhÆ° váºy? Có lẽ bạn hiểu lầm. Há» vẫn có thiện cảm vá»›i bạn, nhÆ°ng há» có cái táºt, há»… mở miệng là nói những chuyện dữ, gieo ác cảm vô tình nhÆ° váºy. Gặp chúng tôi, há» vui vẻ lắm, há»i hết sức tá»± nhiên: "À hồi đó chúng tôi có ở tù phải không, có mắc nợ phải không?" Há» há»i những Ä‘iá»u nhÆ° váºy, chúng tôi có thÃch trả lá»i hay không, mặc kệ.
Há» vẫn cÆ°á»i há» há». Có ngÆ°á»i vụng vá» trong việc gieo những ý tưởng hắc ám, khiến ngÆ°á»i nghe bi quan vá» cuá»™c sống, hay cuá»™c là m ăn của mình. Ai tÃnh láºp nhà xuất bản, bà n việc tổ chức vá»›i há», há» nói nà o Ä‘á»™c giả Ãt, giấy mắc,... không có tác phẩm giá trị để xuất bản, nhà phát hà nh là m việc không chu đáo, sẽ lá»— vốn... Bạn bà n cùng há» vá» má»™t ngÆ°á»i bạn thÆ°Æ¡ng mến à ! Coi chừng, há» không là m cho bạn có cái vui sÆ°á»›ng nghe há» khen ngÆ°á»i mình đã phú gá»i trái tim. Há» sẽ kiếm cho được má»™t khuyết Ä‘iểm tinh thần hay thể xác để nói.
Chúng tôi nói kiếm thì cÅ©ng hÆ¡i quá, bởi vì tá»± nhiên, há» không muốn là m bạn pháºt ý. NhÆ°ng rồi, cÅ©ng tá»± nhiên há» vụng vá», nên nói ra Ä‘iá»u là m bạn bất mãn. Có thứ ngÆ°á»i vụng vá» khác, khi bà n chuyện cùng ai, nói ra những lá»i nháºn xét không hay của há» vá» kẻ ấy. Chúng tôi nói chuyện văng nÆ°á»›c miếng, há» chỉ chúng tôi và nói: "nÆ°á»›c miếng". Ão của bạn gà i lá»™n nút, tóc của bạn rối nùi, già y của bạn dÃnh đất, thấy thì há» nói ngay.
Bạn bá»±c mình vá»›i há» Æ°? Có can gì vá»›i há», há» cứ nói tá»± nhiên. Có nhiá»u ngÆ°á»i khác không bà n ngay những Ä‘iá»u là m bạn pháºt lòng, nhÆ°ng há» có kiểu nói, giá»ng nói và những cá» chỉ khiến bạn dá»… dà ng có ác cảm vá»›i há». Khi bạn nói Ä‘iá»u gì quan hệ, bằng má»™t giá»ng trầm trầm chỉ má»™t mình há» nghe thôi, há» lại "ừ" rất lá»›n. Có khi há» nói to tiếng mà không có gì lo lắng kẻ khác nghe được Ä‘iá»u bà máºt. Nhiá»u lúc, cách há» mở đầu má»™t câu nói, cách há» ra Ä‘iệu bá»™, có cả cái gì vụng vá» láºp dị, chÆ°á»›ng mắt, bạn thấy không thÃch há» ngay. Có hạng ngÆ°á»i khác, vụng vá» trong việc khen ngợi. Hoặc vì muốn đắc nhân tâm, hoặc thiếu bản lÄ©nh, há» hay xen và o câu chuyện những lá»i khen ngợi kẻ khác.
NhÆ°ng há» không biết nghệ thuáºt khen chút nà o. Có khi há» khen đến trở thà nh dua nịnh. CÅ©ng có thể, không Ãt ngÆ°á»i kém trÃ, lấy là m sung sÆ°á»›ng, hưởng những lá»i "thổi" Ä‘Æ°á»ng máºt của há», và bị há» lạm dụng. Trong biếm ngôn của Chồn và con Quạ, của La Fontaine hỠđóng vai con chồn, nhÆ°ng đối vá»›i ngÆ°á»i có chút lÆ°Æ¡ng tri, Ä‘iá»u há» tán tụng thái quá không khá»i là m ngÆ°á»i ta Ä‘á» mặt và đâm ra khi rẻ há». Rất nhiá»u ngÆ°á»i là m mất thiện cảm vá»›i kẻ nói chuyện những chuyện ba láp hay thỉnh thoảng nói lạc Ä‘á». Bạn Ä‘ang thuáºt lại cho há» má»™t cuá»™c tang chế, bá»—ng há» cháºn lá»i bạn và ngó ra ngoà i sân chỉ con gà tha côn trùng. Bạn bà n cùng há» vá» hóa há»c, bạn muốn há» táºp trung tinh thần và o vấn Ä‘á» nà y, nhÆ°ng đến phiên há» nói, nà o: ông tổ nghá» in, Napoleon thắng tráºn, nà o kinh tế tÆ° bản, chế Ä‘á»™ quân phủ. Há» nói ra hết những gì xảy đến trong đầu óc há». Bạn phải bá»±c mình. Chúng tôi không thể kể cho bạn hết những thứ ngÆ°á»i vụng vá» trong câu chuyện. Há» có cái gì thiếu duyên dáng, nên Ä‘iá»u há» nói ra, thÆ°á»ng va chạm tá»± ái kẻ khác. Những khi bà n chuyện, lá»i của há» chỉ gây thiệt hại cho há», đúng nhÆ° Quân Bình đã nói: "Khẩu thiệt giả há»a chi môn". Tuy váºy đối vá»›i há», bạn hãy có tấm lòng bao la nhÆ° đại hải. Há» là hạng ngÆ°á»i đáng thÆ°Æ¡ng. Thay vì xét nét, bắt lá»—i há» nhÆ° nhiá»u ngÆ°á»i trà thức "rởm" hay là m, bạn nên là m thinh, vui vẻ nghe há» nói thôi. Cổ nhân bảo: "Äại trượng phu dÆ°Æ¡ng dung nhân". Lá»i nà y bạn nên triệt để thi hà nh đối vá»›i những kẻ ăn nói vụng vá».
Riêng phần bạn, thỉnh thoảng bạn nên nhá» má»™t và i ngÆ°á»i bạn thân thiết phê bình giùm cho lối nói chuyện của mình. Äiá»u nà y rất khó, là ai trong chúng ta cÅ©ng già u tá»± ái. Vả lại, không có má»™t khuôn thÆ°á»›c nà o tuyệt đối cho việc nói chuyện. NhÆ°ng dù váºy, những khuyết Ä‘iểm ai cÅ©ng có thể mắc: Bạn nên sá»a lần lần. NhỠđó câu chuyện của bạn có tÃnh chất hấp dẫn. Nó là m cho bạn được nhiá»u bằng hữu và kẻ cá»™ng tác.
Phần 014
Äừng Thà y Lay
Nếu bạn chịu khó moi ký ức của bạn, thì bạn sẽ nhá»› bạn đã gặp nhiá»u ngÆ°á»i có táºt thà y lay. Há» là cái thùng lủng, mà những Ä‘iá»u kÃn của kẻ khác giao phó nhÆ° bị chảy Ä‘i khắp nÆ¡i. Tâm hồn há» thiếu hẳn sá»± Ä‘iá»m đạm. Há» không có má»™t Ä‘á»i sống trầm ngâm, Ä‘á»i sống của riêng mình. Äừng ai đòi hỠđức tá»± chủ. à chà của há» hoà n toà n bất lá»±c vá»›i thần kinh hệ. Lúc nà o há» cÅ©ng muốn phanh phui tâm trạng mình cho thiên hạ biết để gá»i là "tá»± giải thoát" má»™t phần nà o. Không có Ä‘iá»u gì mà há» giữ kÃn trong tâm khảm được. Há» cần phải nói ra cho kẻ khác cùng biết để thá»a mãn cái thÃnh "trống trải" tá»± nhiên của mình.
Kẻ thà y lay có hai dạng. Hạng há»i và hạng nói. Hạng há»i là hạng ngÆ°á»i có khi tưởng mình cẩn ngôn, nhÆ°ng lại hay há»i ngÆ°á»i ta vá» những bà máºt nà y. Trong cuá»™c sống hà ng ngà y, chắc bạn nhá»› không Ãt ngÆ°á»i, vừa vô lá»…, vừa bất cẩn tra hạch bạn vá» những Ä‘iá»u mà bạn muốn giữ kÃn. Há» không có sá»± tinh tế trong phép xã giao để tránh cho kẻ khác khá»i nói ra những Ä‘iá»u đáng lẽ không được tiết lá»™. Táºt xấu nà y không phải chỉ ở ngÆ°á»i Ãt ăn há»c. Cả những bá»±c vốn há»c uyên thâm mà thiếu rèn luyện vá» tâm đức vẫn mắc. Có khi há» lạm dụng quyá»n chỉ huy hay quyá»n giáo dục của mình bắt kẻ dÆ°á»›i cung khai Ä‘iá»u bà máºt của riêng chúng hay của kẻ khác phó giao. Thiệt có gì đáng khi mạt cho bằng những hà nh Ä‘á»™ng nhÆ° váºy.
Äến hạng thà y lay Ä‘i bá»™c lá»™ bà máºt của kẻ khác hay của mình thì đông hÆ¡n và đáng kết án hÆ¡n. Có nhiá»u bà máºt, không ai buá»™c há» giữ kÃn. Song vì lÆ°Æ¡ng tâm buá»™c không đặng: Há» vẫn tiết lá»™. Äi ngang qua đầu cầu ná», thấy đôi trai gái âu yếm nhau, há» nói um sùm cho ngÆ°á»i hà ng xóm biết. Bạn gởi chúng tôi má»™t máºt thÆ°. Há» lượm được Ä‘em Ä‘á»c cho hết ngÆ°á»i nà y đến ngÆ°á»i kia nghe. Há» còn Ä‘i "ná»™p" những Ä‘iá»u mà há» hứa giữ kÃn đến xuống mồ nữa. Khi má»™t ai cố ý hay vô tình cho há» biết Ä‘iá»u bà máºt, rồi xin há» giữ kÃn cho, há» hứa "bán mạng" sẽ chôn nó sâu táºn cõi lòng. NhÆ°ng khi gặp ngÆ°á»i thân hay kẻ nà o khéo há»i, há» nói sạch sà nh sanh. Ở ngoà i chợ Ä‘á»i, cÅ©ng nhÆ° nÆ¡i tu hà nh có biết bao thứ ngÆ°á»i đê mạt nà y. Há» coi lÆ°Æ¡ng tâm của há» nhÆ° "móng cẳng". Há» không kể gì đến danh dá»± mà há» dùng bảo máºt cho ngÆ°á»i ta. Thiệt là những tâm hồn tiểu nhân. NgÆ°á»i thà y lay thÆ°a bạn, còn dám phanh phui cả những bà máºt mà ngÆ°á»i khác phó giao cẩn tháºn nữa. Có thứ bà máºt mà kẻ khác trÆ°á»›c khi nói cho há» biết, đặt Ä‘iá»u kiện, là giữ kÃn má»›i nói, biết được Ä‘iá»u bà máºt rồi, há» Ä‘em vá» nói hết cho vợ con, bạn bè, lối xóm của mình. Có nhiá»u bà máºt, ngÆ°á»i nói ra không công khai, buá»™c há» giữ kÃn vì nghá» nghiệp và lÆ°Æ¡ng tâm há» không bao giá» nói cho ai. NhÆ°ng rồi há» cứ tha hồ quảng cáo...
Há» có nhiá»u cách để tiết lá»™ những bà máºt. Có khi vì lÆ°Æ¡ng tâm ngăn cản há» không mạnh miệng nói thẳng bà máºt, song bởi thiếu tá»± chủ, há» nói xa xa, gần gần. Do Ä‘iá»u nói bóng bẩy của há», kẻ khác bói được Ä‘iá»u kÃn. Nhiá»u lúc há» há»i cách nà o đó, là m kẻ khác bắt được ý há» muốn nói: Sá»± bà máºt cÅ©ng bị tiết lá»™ những bà máºt thì trong cặp mắt, nÆ¡i nét mặt, ở các Ä‘iệu bá»™ của há», có cái gì đó mà má»™t ngÆ°á»i sà nh tâm lý có thể biết được dá»… dà ng.
Trong khi tiết lá»™ những bà máºt, ngÆ°á»i thà y lay có tâm lý đặc biệt. Há» tưởng rằng, mạc khải cho má»™t ai nghe Ä‘iá»u bà máºt, thì kẻ ấy quý mến há», có tÃn nhiệm vá»›i há». NhÆ°ng há» lầm. Hồi chÆ°a nghe bà máºt, nhÆ° những bà máºt vá» tà dâm, vá» sát nhân, có lẽ ngÆ°á»i nghe chiá»u chuá»™ng há». NhÆ°ng, nếu là kẻ có lÆ°Æ¡ng tri sâu sắc, ngÆ°á»i nghe sẽ khinh rẻ há», hồ nghi vá» hạnh kiểm của há». NgÆ°á»i ta có ý nghÄ© rằng, nếu há» mạc khải những bà máºt của kẻ khác cho mình được. Thì nay mai há» sẽ mạc khải những bà máºt của mình cho kẻ khác. NhÆ° váºy, là m sao ngÆ°á»i ta có thiện cảm vá»›i há».
Äối vá»›i kẻ khác, ngÆ°á»i thà y thay cÅ©ng gây nhiá»u thiệt hại vừa cho mình vừa cho kẻ phú gởi bà máºt. Trong cuá»™c giao tế, há» bị ngÆ°á»i xung quanh cho là kẻ bị trống miệng nên không ai ủy thác cho há» những công việc cần đức cẩn ngôn. Ai dại gì đổ nÆ°á»›c trong cái thùng lủng. Dá»… hiểu quá. trong những bà máºt kẻ khác giao cho há», có cái, nếu bị mạc khải sẽ gây lá»— lã trong việc là m ăn, sẽ dẫn ngÆ°á»i ta đến khám Ä‘Æ°á»ng, sẽ là m cho ngÆ°á»i ta mất tÃn nhiệm. Nếu há» là ngÆ°á»i hay thêm mắm dặm muối, sá»± tiết lá»™ bà máºt có thể là m cho má»™t gia đình tan rã vì hiểu lầm, ghen tuông, oán háºn, tra tấn nhau.
Má»™t táºt xấu Ä‘em lại nhiá»u thiệt hại nhÆ° váºy, chúng tôi tin chắc bạn lo Ä‘á» phòng nhÆ° má»™t chứng bệnh dịch.
Chúng tôi tin tưởng bạn nháºn thấy sá»± cần thiết, trong sá»± cẩn ngôn. Ngay trong cuá»™c sống hà ng ngà y, khi bị chất vấn vá» những bà máºt, hay khi ngứa môi muốn tiết lá»™, bạn hãy tin rằng, má»—i khi bạn mạc khải bà máºt má»™t cách vô lý, thì nhân cách của bạn bị tổn thÆ°Æ¡ng, lÆ°Æ¡ng tâm của bạn bị uy hiếp, uy tÃn của bạn bị lung lay. Trái lại, khi bạn cẩn ngôn, tâm hồn bạn gia tăng dÅ©ng khÃ, và bạn thấy mình là con ngÆ°á»i có giá trị. Trong lúc xã giao, nếu có ai thÆ°á»ng Ä‘em tâm sá»± hay bà máºt của kẻ khác tiết lá»™ cho bạn, thì bạn nên tránh những câu há»i tá» ra mình tá»c mạch, bạn nên chuyển hÆ°á»›ng câu chuyện để giúp ngÆ°á»i thà y lay khá»i phanh phui bà máºt. Giá có nghe được Ä‘iá»u gì kÃn, cần phải giữ thì hãy giữ đến xuống mồ.
Phần 015
Äừng Là m Äòn Xóc
Khi nà o, gặp chuyện Doez thèo lẻo chắc bạn bỉu môi. Mà đâu phải ngà y xÆ°a má»›i có Doez! GiỠđây, ở quanh bạn, có hà ng lố Doez lúc nà o cÅ©ng chá»±c hỠđể là m đòn xóc. Có thể gá»i chÆ¡i há» là những "Thông tấn xã"; xong khác chút là há» "là m việc" không công, và gieo oán háºn. NgÆ°á»i ta hay nói, thèo lẻo là táºt của Ä‘Ã n bà , của những cô gái già . Bất công. Äà n ông cÅ©ng đòn xóc không thua phụ nữ. Giá thèo lẻo là sở trÆ°á»ng của Ä‘Ã n bà , thì trong phÆ°Æ¡ng diện nà y, Ä‘Ã n ông tức là đà n bà . NgÆ°á»i đòn xóc giống nhÆ° những con rắn Ä‘á»™c bò ngểu nghến từ má»i hang cùng ngõ hẻm của chợ Ä‘á»i, để reo rắc ná»c hiểu lầm, uất háºn, chia ly. Há» Ä‘em lá»i nói nà y, thá»c cho ngÆ°á»i kia, việc ngÆ°á»i kia chá»t ngÆ°á»i ná».
Vừa nghe ai nói xấu vá» bạn, tức tốc há» tá» vẻ thân máºt cùng bạn "Thiệt chá»— thân máºt nhau, tôi có Ä‘iá»u nà y muốn nói vá»›i anh. Ông X... bà Y, khi dể anh tháºm tệ. Há» chỉ trÃch hà nh Ä‘á»™ng và hạnh kiểm của anh. Tôi không muốn nói lại vá»›i anh chi cho thêm rầy. NhÆ°ng vì tình bạn, buá»™c lòng tôi nói cho anh biết rồi bá» Ä‘i" Bạn nói gì vá» chúng tôi không biết, nhÆ°ng há» thá»c vá»›i chúng tôi rằng, bạn đả kÃch chúng tôi tháºm tệ.
Má»™t bạn gái đã có vị hôn phu, ngà y ná» có công việc, bà n chuyện rất lâu má»™t mình vá»›i thanh nam. Há» Ä‘em mách vá»›i vị hôn phu của nà ng rằng, nà ng "chim chuá»™t " vá»›i thanh nam nà y, mà có lẽ đã lạt tình vá»›i chà ng rồi. Äôi bạn tâm giao Ä‘ang mặn nồng yêu mến nhau, Ä‘ang hăng hái xây dá»±ng má»™t cuá»™c Ä‘á»i hạnh phúc.
HỠđến ngÆ°á»i nà y nói rằng, ngÆ°á»i kia là má»™t cáo già , giả bá»™ thân máºt nhÆ°ng lòng dạ là sà o huyệt của dâm ô, hà i lòng, đã gởi tình yêu nÆ¡i kẻ khác. Trong binh Ä‘á»™i, há» Ä‘em hạnh kiểm của binh sÄ© ná»™p không còn chân răng kẻ tóc cho cấp chỉ huy, rồi há» mách cho binh sÄ© những khuyết Ä‘iểm vá» Ä‘á»i tÆ° của thủ lãnh. DÆ°á»›i má»™t cÆ¡ quan giáo dục, vì muốn được nhà giáo dục yêu riêng, vì muốn láºp công hay lãnh những ân huệ, há» giả bá»™ thân máºt vá»›i hết má»i ngÆ°á»i để góp lá»—i lầm của những kẻ nà y, Ä‘em ná»™p cho nhà giáo dục. NÆ¡i hãng thầy thợ có đến đúng giá» không, có là m việc táºn tình không, há» "phúc trình" đầy đủ cho ông chủ biết.
Há» có cả má»™t nghệ thuáºt thèo lẻo. TrÆ°á»›c mặt ngÆ°á»i mà há» lấy tin tức, há» có thái Ä‘á»™ ngoan ngoãn tháºt thà , "thổi" cho kẻ nà y tuôn hết ruá»™t gan cho há», và há» dám Ä‘em cả danh dá»± ra để thá» giữ kÃn những gì mình nghe. NhÆ° váºy, ai mà không tin hỠđược. Khi thu tháºp những mầm gây oán thù rồi, thì hỠđến kẻ khác để gieo. Há» tá» vẻ ân cần, lo lắng, há» than thở cho số pháºn kẻ ấy, tá»± xÆ°ng mình là kẻ thân nghÄ©a, để rồi từ từ há» thá»c mách hết những Ä‘iá»u há» nghe thấy. ThÆ°á»ng há» không phải chỉ nói sá»± tháºt, mà còn bịa đặt, thêu dệt những Ä‘iá»u mình biết cho kẻ nghe tin mình là m há» nóng giáºn, tìm phÆ°Æ¡ng kế trả thù.
Khi là m đòn xóc nhÆ° váºy, ngÆ°á»i thèo lẻo tưởng sẽ được lòng cả hai bên. NhÆ°ng đó là má»™t lầm tưởng trừ những ngÆ°á»i nông nổi hay quá Æ° đần Ä‘á»™n, có ai lại Ä‘i tin rằng, những ngÆ°á»i đòn kóc là những kẻ trung tÃn. Ai cÅ©ng thừa biết rằng, miệng há» gieo ná»c Ä‘á»™c nÆ¡i mình đấy, nay mai há» sẽ gieo nÆ¡i kẻ khác. CÅ©ng có thể, nhiá»u ngÆ°á»i vá»™i tin, có đầu óc tiểu nhân, dùng hỠđể biết kẻ khác phán Ä‘oán thế nà o vá» mình. NhÆ°ng những ngÆ°á»i già u lÆ°Æ¡ng tri, phán Ä‘oán theo tinh thần khoa há»c có đức bác ái, thà nh tháºt. Hạng thèo lẻo nà y coi ba nhân đức nhÆ° cá» rÆ¡m. NhÆ° váºy, há» là m sao chiếm được nhân tâm và có nhiá»u bạn. Trong trÆ°á»ng hợp bạn nghe kẻ khác tá»c mạch cho bạn những lá»i kẻ khác nói vá» bạn, xin bạn tìm cách đổi vấn Ä‘á» câu chuyện, để tránh những ná»c Ä‘á»™c của há». Ngà y xÆ°a khi Socrate nghe ai thuáºt lại cho ông nghe những lá»i bình phẩm của kẻ khác vỠông, ông hay há»i: "Ä‘iá»u anh nói có phải là chân lý không?" Nếu trả lá»i không, theo ba câu há»i của ông, thì ông xin ngÆ°á»i ấy hãy là m thinh. Chúng tôi muốn bắt chÆ°á»›c nhà hiá»n triết Hy Lạp nà y khi gặp ngÆ°á»i đòn xóc, miá»…n là bạn đối xá» vá»›i há» vừa lịch sá»± vừa đắc nhân tâm.
Lẽ dÄ© nhiên bạn là ngÆ°á»i khá Ä‘oà ng hoà ng, má»—i ngà y cố gắng tránh cho khá»i quái táºt ấy. Chúng tôi nói má»—i ngà y, là vì thèo lẻo cám dá»— ta mà không dè. Nếu thà nh tháºt vá»›i mình, ai trong chúng ta dám nói rằng mình không có lần nà o thèo lẻo. Là con ngÆ°á»i, tá»± nhiên chúng ta hÆ°á»›ng vá» việc phanh phui cho kẻ khác biết những Ä‘iá»u mà chúng ta biết. Chúng tôi không nói tÃnh thèo lẻo vì ác tâm. Chứng nà y chỉ có má»™t thiểu số ngÆ°á»i mắc thôi. Chúng tôi muốn nói táºt đòn xóc vì già hà m, Thiếu tá»± chủ, hiếu kỳ, vì nhẹ dạ. Muốn chiến thắng táºt xấu nà y, bạn hãy táºp hãm khẩu.
Má»—i khi nói chuyện vá»›i ai, để ý coi mình có thá»c méc Ä‘iá»u gì của kẻ khác không. Nếu lỡ thá»c méc, hãy tức tốc hối háºn vì đã là m má»™t Ä‘iá»u đê mạt, tổn hại nhân cách. Có ngÆ°á»i viện lý rằng, sá»± thá»c méc Ä‘em lại lợi lá»™c. ThÆ°a bạn dù bạn lợi lá»™c thế nà o bạn cÅ©ng nên giữ phẩm giá của mình. Thà bạn sống nghèo nà n, hÆ¡n là già u sang, đầy quyá»n thế, mà cả Ä‘á»i Ä‘em lÆ°Æ¡ng tâm, nhân cách, phẩm giá của mình đổ ụp xuống mÅ©i già y của cấp trên quì má»p, lòn cúi, thÆ°a méc kẻ khác, hầu xin ân huệ. Nếu bạn đóng vai trò chỉ huy hay giáo dục, xin bạn đừng đê mạt đến tổ chức dÆ°á»›i tay mình những con ngÆ°á»i Doez để hãm hại kẻ dÆ°á»›i. Trong cuá»™c giao tế hà ng ngà y, nếu bạn muốn là ngÆ°á»i ai cÅ©ng ham ủy thác tâm sá»±, thì xin bạn tránh xa má»™t kẻ thèo lẻo. NhÆ° váºy, bạn sẽ có ngÆ°á»i bạn trung thà nh và giúp bạn đắc lá»±c.
Phần 016
Äừng Ngốc Báºy
NgÆ°á»i ngốc, mà hôm nay chúng tôi hầu chuyện vá»›i bạn, không phải là thứ ngÆ°á»i thất há»c vì hoà n cảnh. Há» không biết viết, biết Ä‘á»c, không có đủ phÆ°Æ¡ng thế gần gÅ©i những ngÆ°á»i già u kiến văn, để được nghe những Ä‘iá»u bổ Ãch cho Ä‘á»i sống tinh thần của mình. Chúng tôi không muốn bà n đến những ngÆ°á»i đáng thÆ°Æ¡ng hại và đáng kÃnh ấy. Chúng tôi muốn nói, những ngÆ°á»i đã có vốn há»c, nhÆ°ng vì lÆ°á»i biếng, vì không biết cách trong việc tá»± há»c nên ngu dốt đến ná»—i, nói những lá»i ngông dại đến ná»—i thiên hạ khinh rẽ mình.
Phải công nháºn rằng, ở thá»i đại chúng ta, má»™t thá»i đại mà cõi há»c là trá»i biển, không mấy ngÆ°á»i quán thông được má»i kiến thức. Cách nay mấy thế ká»·, má»™t ngÆ°á»i thông thái, có thể là ngÆ°á»i thông gần hết kho hiểu biết của loà i ngÆ°á»i. Ngà y nay, má»™t ngÆ°á»i thông thái, thÆ°á»ng chỉ am tÆ°á»ng má»™t nghà nh há»c nà o đó. Há» không thể là ngÆ°á»i "biết hết" nhÆ° Aristote hay má»™t Rabelais. Ngoà i "môn bá» túi" của mình, ngÆ°á»i ta há»c chu đáo đã Ä‘Ã nh, đồng thá»i ngÆ°á»i ta cÅ©ng tìm cách chuẩn bị cho mình má»™t vốn há»c phổ thông, nó vừa giúp cho chuyên môn khá»i bị lu má» mà còn giúp cho mình giao tế dá»… dà ng vá»›i nhiá»u hạng ngÆ°á»i trong xã há»™i.
Là má»™t luáºt sÆ°, ngÆ°á»i ta thông luáºt: Hay lắm. NhÆ°ng nếu chỉ biết có luáºt và gặp ai cÅ©ng bà n hết luáºt La Mã đến luáºt Nã Phá Luân rồi đến luáºt Gia Long, Hồng Äức thì thiết tưởng nhà m chán. Bạn là má»™t nhà triết há»c. Bạn quán thông hết những hệ thống triết lý Äông Tây. Quả bạn là má»™t báºc tri thức đáng quà trá»ng.
NhÆ°ng nếu bạn có kkiến thức triết há»c, và gặp ngÆ°á»i xung quanh, gặp chúng tôi và bất cứ ai khác bạn lôi ra nói hết Epictète đến Khổng Tá», Bergson, thì câu chuyện của bạn khó bá» hấp dẫn. Có ngÆ°á»i không những chỉ nói chuyên môn, mà còn nói những Ä‘iá»u mình không biết gì ráo. Há» nói bằng má»™t giá»ng huênh hoang nữa má»›i kỳ chứ. Há» rất sà nh văn Phần Pháp, nghÄ© là mình thông thái và bà n chuyện gì cÅ©ng được. Gặp bạn, là nhà chuyên vá» hóa há»c há» Ä‘em nguyên tá» ra thuyết vá»›i bạn.
Má»›i đầu thấy há» có thái Ä‘á»™ quân sÆ°, bạn tưởng mình được duyên may, gặp má»™t bá»±c thầy có thể giúp kiến văn cho mình thêm rá»™ng rãi. ai ngá» bà n chuyện vá»›i há» má»™t hồi, bạn má»›i thấy tất cả sá»± ngu ngốc đáng tá»™i của há». Trong xã há»™i, thÆ°a bạn, có biết bao ngÆ°á»i nhÆ°" báºc thông thái nà y"nầy. Há» Ä‘á»c đâu và i tạp chÃ, và i quyển sách bà n vá» má»™t nghà nh nà o đó, rồi cho mình là báºc chuyên môn, gặp ai cÅ©ng Ä‘em khoe.
Có kẻ không từng bÆ°á»›c và o ngưỡng cá»a của má»™t trÆ°á»ng há»c nà o, nhÆ°ng nhá» thá»i váºn có chức quyá»n cao, tiá»n bạc nhiá»u thÆ°á»ng tá» ra mình thông thái. Trong bữa tiệc ná», có má»™t ngÆ°á»i to tiếng nói: "Thiệt ông Jésus Christ là báºc quân tá». Ông bị kẻ thù đâm và o nÆ°Æ¡ng long mà còn cất lá»i nhân đạo:Xin cha tha cho nó vì nó lầm chẳng biết". Lúc ấy, chúng tôi cÅ©ng gáºt đầu vì lịch sá»±. NhÆ°ng bạn dÆ° biết, khi mà Giêsu bị quân thù đâm và o nÆ°Æ¡ng long bằng lưỡi đồng, đó là lúc Ngà i đã chết. Là m sao ngà i thốt ra câu ấy được. Câu ấy Ngà i nói, khi Ngà i còn sống, lúc sắp bị quân thù hà nh ác. Nghe lá»i báºc chức quyá»n trên, có má»™t bạn chúng tôi tá»± há»i"Tại sao há» không là m thinh, có hay hÆ¡n không. Äâu phải có uy quyá»n là quán thông kinh sá» và nói gì cÅ©ng trúng". Có thứ ngÆ°á»i đáng thÆ°Æ¡ng hại hÆ¡n nữa, là thứ ngÆ°á»i nghe lén và i ba Ä‘iá»u hiểu biết vá» má»™t nghà nh há»c nà o đó, rồi cÅ©ng vênh vênh tá»± đắc thuyết cho thiên hạ nhÆ° má»™t báºc chuyên cứu lão thà nh. NgÆ°á»i nghe há» phải bá»±c mình và há»— thẹn giùm, khi nghe há» nói báºy mà vẫn hãnh diện.
Trong cuá»™c giao tế, có nhiá»u hiểu biết tất yếu, mà tùy tuổi tác, tùy địa vị, tùy hoà n cảnh có thể, ngÆ°á»i ta phải lo cho có, để khá»i pháºt lòng kẻ khác, hay để cuá»™c nói chuyện của mình khá»i vô vị. Có nhiá»u ngÆ°á»i không kể gì đến hiểu biết nà y. Bạn ở xa đến thăm há», há» chà o há»i bạn, rồi bắt chuyện con cà con kê, thao thao bất tuyệt. Há» không có chút xã giao, há»i bạn dùng bữa ở đâu chÆ°a,để má»i bạn thay giầy, để chỉ cho bạn nhà tắm v.v... Là má»™t ngÆ°á»i cha trong gia đình, há» không biết nuôi dưỡng, giáo dục con cái. Không ai buá»™c há» thuyết vá» giáo dục rà nh nhÆ° má»™t Dupanloup hay má»™t Bosco nhÆ°ng Ãt ra, những Ä‘iá»u sÆ¡ đẳng mà địa vị là m cha buá»™c há» phải biết. Là m giáo sÆ° dạy từ năm nà y qua năm ná», mà khi bà n vá» Phần trình giáo dục hiện hà nh, hỠù ù cạc cạc. Có táºt hay nói, mà há» không lo chuẩn bị cho mình má»™t má»› kiến thức cần thiết để khi Ä‘Ã m thoại, khá»i là m ngÆ°á»i ta khinh chê.
Không cần kể thêm hạng ngÆ°á»i ngốc báºy. Và i gÆ°Æ¡ng trên để cho bạn thấy, trong khi trò chuyện ngốc báºy là táºt xấu là m cho ngÆ°á»i ta mất uy tÃn rất nhiá»u. Chúng tôi tin bạn, lúc nà o cÅ©ng lo tránh xa nó bằng cách chuẩn bị cho mình, vừa có sở há»c chuyên môn, vừa có kiến thức phổ thông, để khi giao tiếp được nhiá»u hạng ngÆ°á»i trong xã há»™i. Khi bà n chuyện cùng ai đừng chỉ Ä‘em chuyên môn của mình ra nói. Những vấn Ä‘á» nà o mình không được thông lắm, thì chúng ta nên há»i, nên nghe hÆ¡n là ngông nghênh, biến mình thà nh "quân sÆ°" há». Nên nhá»› rằng, thông thạo má»™t môn, không phải chỉ Ä‘á»c và i ba quyển sách, hay đôi tá» tạp chÃ. Núi nầy cao, có núi ná» cao hÆ¡n. Cái há»c của ta, đối vá»›i ta có lẽ sâu rá»™ng, nhÆ°ng coi chừng kẻ khác có cái há»c gấp trăm nghìn lần ta. Khôn ngoan nhất là "múa rìu qua mắt thợ". Dù khi đóng vai trò hệ trá»ng trong việc lãnh đạo, ta đừng á»· chức quyá»n, tá» ra mình"biết hết". Coi chừng sÆ¡ xảy má»™t hai lá»i nói, mà uy tÃn, uuy quyá»n tan đổ. Rồi có những hiểu biết sÆ¡ đẳng, tất yếu mà tuổi tác, chức vị, nghá» nghiệpv.v... buá»™c ta phải biết. Nghèo nà n những hiểu biết ấy, có thể ta bị kẻ khác coi rẻ.
Tóm lại, nghệ thuáºt nói chuyện, buá»™c ta đừng ngốc báºy. Không ai buá»™c chúng ta là quyển "tá»± Ä‘iển sống", nhÆ°ng có nhiá»u Ä‘iá»u, chúng ta không có quyá»n không biết. Trong những nghà nh mình Ãt há»c phải biết im lặng, đừng tá» ra khôn báºy mà thà nh ngu tháºt.
Sau hết chúng tôi muốn bạn đối xá» quân tá» cùng ngÆ°á»i nói chuyện mà hay ngốc báºy. Những khi há» trả lá»i không thông những câu há»i của bạn, xin bạn đừng"sá»a lÆ°ng" há». Lúc hỠấp ứ, nếu có thể được, bạn gáºt đầu hiểu ý há», rồi nói tiếp giùm há». Khi bạn nói vá»›t xong, bạn đổi vấn Ä‘á», lá»±a câu chuyện nà o há» rà nh và thÃch để há» có dịp nói cho bạn nghe. TrÆ°á»›c những ngÆ°á»i hay là m "quân sÆ°", bạn vẫn nhã nhặn. Nếu không có hại gì, thì bạn cứ chịu khó nghe há», nghe tháºt tình. Thái Ä‘á»™ nà y là m cho bạn được há» mến và luôn muốn gặp bạn.
Phần 017
Äừng Äổi TÃnh Luôn
NgÆ°á»i đổi tÃnh luôn, là ngÆ°á»i sống nô lệ tình cảm. Khi thân thể há» khá»e mạnh, Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i há» không có gì cản trở, đầu óc há» không báºn rá»™n, thì há» vui vẻ, hăng hái hoạt Ä‘á»™ng và tin tưởng đặc biệt ở ngà y mai. NhÆ°ng hỠăn không tiêu, gặp tai há»a, rắc rối vá» má»™t vấn Ä‘á» nà o đó thì mặt há» nhăn lại, hoạt Ä‘á»™ng của há» ngÆ°ng trệ, tâm hồn của há» chìm sâu trong biển thất vá»ng vô bá» bến.
Sá»± thay đổi tÃnh tình của há» diá»…n ra rõ rệt trong những câu chuyện hà ng ngà y.
Chúng tôi có má»™t ngÆ°á»i bạn, có thể tiêu biểu cho hạng ngÆ°á»i thay đổi tÃnh nhÆ° chong chóng. Nay là ngà y anh rất lạc quan, cảm thấy Ä‘á»i mình nhÆ° mùa hoa nở. Má»™t ngÆ°á»i bạn đến thăm anh à ? NgÆ°á»i ấy có phÆ°á»›c. Anh rÆ°á»›c bạn vá»›i thái Ä‘á»™ niá»m nỡ, thân máºt và xiết tay lịch sá»± vừa biểu lá»™ cảm tình nồng háºu của kẻ thâm giao. Mặt anh sáng rá»±c vá»›i nét cÆ°á»i há»›n hở. Anh lăng xăng chạy kiếm guốc để bạn thay già y. Anh má»i bạn rá»a mặt cho khá»e. Anh cho bồ Ä‘i mua mì, và trong khi chỠđợi món ăn thần tiên nà y, anh yêu cầu bạn uống bia và hút thuốc thÆ¡m. Äặc biệt nhất là anh tá» ra rất lịch sá»±, rất chiá»u chuá»™ng bạn mình trong câu chuyện. Anh há»i đến Ä‘á»—i bạn trả lá»i không kịp: " Bạn mạnh giá»i không? Thiệt lâu quá rồi tôi không được hân hạnh gặp bạn. Sao gia đình bạn bình yên hết chứ. Chị cÅ©ng mạnh chứ?
Mấy cháu cÅ©ng chÆ¡i hết. Công việc là m của anh thế nà o? Chắc đắc lá»±c lắm. Lúc nà y anh Ä‘ang thi hà nh việc chi? Có những trù định gì hay không..." Anh há»i thiếu Ä‘iá»u nÃn thở. NgÆ°á»i bạn há»i lại anh. Anh vui vẻ trả lá»i, và nói bằng má»™t giá»ng tin tưởng ở ngà y mai. Không là m gì kiếm đựơc trong đầu anh má»™t ý tưởng bi quan, nên Ä‘iá»u anh nói bao giá» cÅ©ng gây hy vá»ng. Anh cho ban biết công việc anh lúc nà y rất xuôi thuáºn. Gia đình anh Ä‘ang sống hạnh phúc. Anh ăn ngủ rất ngon. Bạn anh than vá»›i anh má»™t hai Ä‘iá»u ngang trái trên trÆ°á»ng tình. Anh giải quyết nhÆ° bà i toán cá»™ng: Má»™t vá»›i má»™t là hai.
Anh cho rằng cuá»™c Ä‘á»i chút Ãt gay gắt, váºy rồi Ä‘au khổ nà o cÅ©ng trôi qua. Anh khuyên bạn mình hãy là m chủ trái tim và sống theo má»™t lý tưởng cao thượng. NgÆ°á»i bạn anh bảo rằng, gia đình mình nghèo quá, là m sao mình sống hạnh phúc được. Anh rùn vai cho rằng phi lý. Anh nói Nhan Hồi, Socrate nà o có già u nhÆ° thạch sùng hay hÆ¡n gì bạn mình mà vẫn sống Ä‘á»i hạnh phúc hÆ¡n đế vÆ°Æ¡ng. Anh còn lôi cả triết lý ra dạy bạn nữa. Mì mua vá», anh tÃa lia má»i bạn ăn. Anh vừa rót rượu cho bạn, vừa yêu cầu bạn ở lại chÆ¡i vá»›i mình và i ngà y. NgÆ°á»i bạn thấy ná»—i hân hoan của anh, thấy Ä‘á»i mình cÅ©ng vui lây và cho cuá»™c sống bè bạn là thứ ân huệ của trá»i cho, nên phải lo táºn hưởng.
Má»™t tuần sau, chúng tôi đến thăm anh, tháºt là ngược hẳn lại. Anh tiếp chúng tôi ở ngoà i hiên nhà , vá»›i dáng Ä‘iệu của má»™t ngÆ°á»i ghiá»n đến mấy kiếp. Mặt mÅ©i anh tiá»u tụy. Mắt anh lim dim. Ão quần anh xốc xếch. Tay anh khoanh lại và anh buồn nhÆ° mùa thu. Anh Ä‘Æ°a tay bắt tay chúng tôi nhÆ° má»™t cái máy vô tri. Anh nói và i tiếng gì đó rồi câm nhÆ° hến. Chúng tôi há»i thăm anh Ä‘iá»u nà y, Ä‘iá»u ná», anh trả lá»i nhÆ° có thái Ä‘á»™ muốn tống cổ chúng tôi Ä‘i cho rãnh. Có lẽ bao nhiêu ý tưởng bi quan của nhân loại Ä‘á»u táºp trung và o đầu óc anh, già y vò tâm hồn anh, nên lá»i nói nà o anh thốt ra Ä‘á»u nhuốm mùi tuyệt vá»ng. Anh thấy cuá»™c sống của mình Ä‘ang tà n tạ. Gia đình đối vá»›i anh, đã thà nh địa ngục lạc nÆ¡i miá»n dÆ°Æ¡ng gian. Anh nói vá»›i chúng tôi rằng, hoạt Ä‘á»™ng mà là m gì nữa, Ä‘á»i anh Ä‘ang Ä‘i xuống. Vừa thốt ra câu tuyệt vá»ng, đầu anh ngả và o thanh cá»a, tay bụm miệng ngáp dà i vô táºn. Chúng tôi bẽn lẽn. Má»™t hồi Ä‘Ã nh giã từ anh ra vá» trong sầu tủi.
ThÆ°a bạn, dÆ°á»›i bóng mặt trá»i nà y, có biết mấy lố ngÆ°á»i dá»… đổi tÃnh tình nhÆ° bạn của chúng tôi. Lúc thì há» vui há»›n hở, lúc há» lại buồn hiu hiu, và câu chuyện của há», tùy tÃnh tình của há», mà có mà u sắc tin tưởng hay thất vá»ng. Bạn tưởng khi há» Æ°u sầu là vì há» gặp tai nạn gì nguy hiểm lắm chăng. ThÆ°á»ng không có tai nạn gì đáng kể cả. á»ng Ä‘iếu há» nghẹt. Tô canh há» bị con gà mái nhảy bể. HỠăn bánh xèo không tiêu. Äầu há» nhức. Äêm rồi hỠđánh tứ sắc, mê cá» tÆ°á»›ng há» mất ngủ. Bị má»™t ngÆ°á»i bạn nói xấu. Gia đình có chút xà o xáo. Má»™t trong và o nguyên nhân nà y, là m cho mặt há» dà i ra, nhăn lại, và coi cuá»™c Ä‘á»i buồn hÆ¡n nghÄ©a địa chiá»u mÆ°a. Có khi hồi trÆ°a há» buồn thảm.
Chúng tôi đến thăm há» là bất hạnh. Xế bóng má»™t chút, hay lối sáu, bảy giá» chiá»u, bạn gặp há» là bạn được há» nồng háºu tiếp đãi. Há» thay đổi tÃnh nhÆ° ngÆ°á»i ta trở bánh phồng. Äừng nói chi, thá»i gian mấy tiếng đồng hồ nhÆ° váºy. Có khi trong má»™t giá» nói chuyện vá»›i há», bạn có thể thấy há» vui buồn bất ngá». Bạn Ä‘em đến cho há» má»™t tô hủ tiếu. Há» cÆ°á»i hắc hắc. Há» má»i thuốc bạn lia lịa. Bạn chỉ trÃch há» Ã ? Há» hÆ¡i buồn rồi. Há» bá»›t má»i thuốc bạn rồi. Bạn muốn há» có bá»™ mặt tÆ°Æ¡i nhÆ° hoa không? thì bạn hãy khen há» Ä‘i. Bạn bà n vá» nhÅ©ng thắng lợi của há» trong cuá»™c đấu tranh nà o đó. Bạn chỉ cho há» cách tiêu trừ ngÆ°á»i thá»c gáºy bánh xe trong công việc của há», và quả quyết vá»›i há» rằng, sau cùng há» sẽ thà nh công. Chắc chắn há» sẽ vui cÆ°á»i lại vá»›i bạn, má»i thuốc bạn liá»n và không bao giá» chịu để bạn r a vá».
ThÆ°a bạn! Không biết trong cuá»™c Ä‘á»i dÄ© vãng của bạn, có lúc nà o bạn hay thay đổi tÃnh nhÆ° thứ ngÆ°á»i "chong chóng" ấy không. Chúng tôi hy vá»ng, bạn là ngÆ°á»i Ä‘iá»m đạm và bao giá» cÅ©ng là m chủ toà n bá»™ thần kinh và sinh hoạt tình cảm của mình. Bạn tin tưởng rằng, ngÆ°á»i hay thay đổi tÃnh trong câu chuyện, thÆ°á»ng gây ác cảm và mất uy tÃn. Thấy há» Æ°u sầu quá, ai thèm nói chuyện lâu vá»›i há», ai thÃch giao du vá»›i há». NgÆ°á»i ta hãy giỡn vá»›i con chó vì chó vui chứ đâu thÃch mÆ¡n trá»›n chim ụt hay rắn hổ. Cả trong lúc há» vui mừng, ngÆ°á»i ta cÅ©ng không có thiện cảm vá»›i há» cho lắm. Tâm là ấy có gì khó hiểu đâu. Khi quá lạc quan, ngÆ°á»i đổi tÃnh không là m chủ được Ä‘iệu bá»™, nét mặt, lá»i nói, giá»ng cÆ°á»i của mình, nên con ngÆ°á»i của há» mất Ä‘i sá»± Ä‘iá»m đạm. Thế là bị ngÆ°á»i ta khinh. Kẻ nghe há» cÅ©ng thừa biết rằng niá»m hoan lạc của há» cÅ©ng không có ná»n tảng vững chắc, nên sá»± tá»± tế của há» cÅ©ng không sâu sắc gì. Bây giá» há» tá»± tế, có thể chiá»u há» chỉ trÃch mình. Cho nên, dù Æ°u sầu, dù hoan lạc, ngÆ°á»i đổi tÃnh Ä‘á»u gây ác cảm trong câu chuyện. Hay nhất là bạn tá»± chủ. Trong "Rèn nhân cách" và "Äức tá»± chủ, chìa khóa của thà nh công" Chúng tôi chỉ cho bạn nhiá»u bà quyết để táºp cho mình có tÃnh cách trầm tÄ©nh. Bạn hãy cố gắng thi hà nh để tránh táºt thay đổi tÃnh, nó là m cho con ngÆ°á»i bạn mất thể giá và là m cho thiên hạ coi mình nhÆ° con nÃt.
Trong xã há»™i, thứ ngÆ°á»i đổi tÃnh nhiá»u nhÆ° cát. Lúc giao tiếp vá»›i há». Bạn cần tinh vi để lấy lòng há». Lúc há» nhà m chán, ăn nói cá»™c lốc vá»›i bạn, xin bạn đừng chấp nhất. Bạn cứ để cho há» than thở, vì tâm hồn há» trà n những chua cay, và không biết tá»± chủ là gì. Lóng tai nghe hết tâm sá»± của há» là đã chiếm được phân nữa tâm hồn há». Bạn tấn công thêm: an ủi há». Bạn chỉ vạch cho há» thấy ná»—i buồn của há» có những chá»— vô lÃ, chỉ tổn hại cho thể xác, tâm hồn, chá»› không thay đổi hoà n cảnh. Bằng má»™t giá»ng quả quyết và luáºn lÃ, bạn nhấn mạnh cho há» thấy ngà y mai của há», rất có thể dệt bằng thà nh công, nếu há» quáºt cÆ°á»ng, vui tÆ°Æ¡i, hăng hái sống, lạc quan hoạt Ä‘á»™ng, cố gắng đắc nhân tâm để công việc của mình đắc lá»±c hÆ¡n. Chúng tôi dám chắc, bạn sẽ được coi là ngÆ°á»i bạn quà báu và há» sẽ niá»m nở tiếp đãi bạn.
Phần 018
Äừng Là m Thầy Äá»i
Cái thị hiếu, thấy mình quan trá»ng, có thể đẩy con ngÆ°á»i đến chá»— tá»± cao tá»± đại, và a lúc nà o cÅ©ng muốn tá» ra siêu quần bạt chúng. Thứ ngÆ°á»i mà chúng tôi bà n cùng bạn dÆ°á»›i đây, là thứ ngÆ°á»i nô lệ thị hiếu nà y, nên trong câu chuyện hằng ngà y, cÅ©ng nhÆ° khi há»™i nghị, há» thÃch lên mặt là m thầy, sá»a dạy kẻ khác, để tá» ra mình quan trá»ng tà i đức hÆ¡n ngÆ°á»i. NhÆ°ng lần thứ nhất gặp chúng ta, hỠăn nói nhÆ° bè bạn thâm giao. Há» có thái Ä‘á»™ săn đón đắc nhân tâm, há»i thăm sức khá»e, vá» gia cảnh, vá» những thà nh công hay trù tÃnh của chúng ta. Theo phép xã giao, chúng ta cÅ©ng đáp lá»i trong chừng má»±c nà o đó.
Há» chụp lá»i chúng ta, căn cứ và o những Ä‘iá»u chúng ta nói, để giáo huấn hay khuyên bảo. Chúng ta bảo rằng, số chúng ta bạt quá, nên là m ăn gặp những thất bại. Há» gáºt đầu vá»›i thái Ä‘á»™ am hiểu tình thế. Mắt há» sánh quắc lên. Tay há» ra Ä‘iệu.
Há» bảo chúng ta hãy bá» cuá»™c kinh doanh ấy, chá»n nghá» nghiệp khác. Bạn nói rằng, Ä‘ang là m má»™t luáºn án để lấy bằng tiến sÄ©. Trong túi há», không có má»™t cấp bằng tiểu há»c. NhÆ°ng há» thuyết vá»›i bạn "A! Hay lắm! Kinh nghiệm dạy cho chúng ta biết rằng, Ä‘á»i mình phải siêng há»c. "Có công mà i sắt có ngà y nên kim" Tục ngữ nói váºy mà . "Hay" Anh chịu cá»±c khổ là m luáºn án ấy, chắc anh sẽ là má»™t báºc tiến sÄ©. Anh nên cố gắng. Hãy tìm đến thÆ° viện để cuá»™c khảo cứu có kết quả khả quan. À! Mà anh biết phÆ°Æ¡ng pháp bố trà luáºn án chÆ°a? Khi dá»n xong, phải trình cho ban giám khảo cách nà o anh đã biết chá»›..." Thiệt toà n những lá»i chỉ giáo hai xu. Chúng tôi cho bạn biết rằng, chúng tôi vừa bị má»™t ngÆ°á»i bạn thiếu cẩn ngôn là m hại. Há» lắc đầu tá» vẻ thÆ°Æ¡ng hại chúng tôi và a cÅ©ng tá» thái Ä‘á»™ rất kinh nghiệm trong Ä‘á»i.
Há» thuyết: "Thì váºy. Trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i, bè bạn nhÆ° kiến cá», nhÆ°ng có được mấy ngÆ°á»i tri âm. Anh nên khôn ngoan trong việc chá»n bạn. Tuổi anh còn trẻ, hay tin ngÆ°á»i. Nếu tôi ở hoà n cảnh của anh, thì khó bá» tôi bị ngÆ°á»i ấy gạt. Anh bị tai há»a nhÆ° váºy, vá» sau má»›i sáng mắt...".
CÅ©ng cái giá»ng quân sÆ° bá láp ấy. Bạn than vá»›i há» rằng trong gia đình, mình có Ãt hạnh phúc. Há» giảng theo bạn ngay, trÆ°á»›c khi bÆ°á»›c chân và o cuá»™c hôn nhân, bạn không khéo chá»n ngÆ°á»i tri ká»·. Há» trách bạn, sao không tổ chức Ä‘á»i sống gia đình theo phÆ°Æ¡ng pháp nà y, phÆ°Æ¡ng pháp kia. Há» bảo bạn, cho con cái Ä‘i há»c trÆ°á»ng nà o đó là ngu lắm, rằng chị ở nhà vụng vá», không giúp bạn thà nh công, rằng gia đình bạn xà o xáo là tại không bắt chÆ°á»›c hạnh kiểm của vợ chồng há».
Nếu chúng ta bà n cùng há» vá» Ä‘á»i sống đạo đức, chúng ta phải mệt hết hÆ¡i vì phải nghe há» giảng đạo và tuyên truyá»n luân lý. TrÆ°á»›c hết, há» cho chúng ta biết rằng, há» nhá» giáo dục gia đình, hay nhá» tá»± luyện gì đó, há» có Ä‘á»i sống đạo đức gÆ°Æ¡ng mẫu.
Chúng ta tồi tệ quá, có lẽ tại chúng ta Ãt tu thân. Chúng ta phải há»c gÆ°Æ¡ng ông thánh nà y, bà thánh kia. Äá»i tÆ° chúng ta, phải tổ chức nhÆ° của há» váºy má»›i mong sống đạo hạnh được. Trá»i ôi! Thiệt không có thứ ngÆ°á»i nà o nói chuyện đáng chán bằng những tay thầy Ä‘á»i. Nà o há» có bà con, hay tri âm tri ká»· gì vá»›i ban và chúng tôi đâu. Váºy mà há» dá»… dà ng coi mình là bạn thân. Rồi ai tôn há» lên báºc sÆ° váºy? Há» cÅ©ng không có chức quyá»n hà nh nà o đối vá»›i chúng ta. Giá há» là nhà giáo dục, hay má»™t báºc nổi tiếng đạo hạnh mà đi bán rẻ lá»i khuyên của mình nhÆ° váºy thì còn dung htứ được. Trái lại, há» là những ngÆ°á»i, không ra gì vá» mặt há»c táºp cÅ©ng nhÆ° vỠđạo hạnh mà lại vênh vênh tá»± đắc. Tháºt mâu thuẫn và phì cÆ°á»i. Trong câu chuyện, nếu muốn được thú vị, ngÆ°á»i ta phải biết trao đổi ý kiến vá»›i nhau, biết trá»ng lòng tá»± ái của nhau... Há» có biết rằng khi há» cho mình là khuôn và ng thÆ°á»›c ngá»c thì kẻ đối thoại vá»›i há» phải bị đè xuống, bị mất mặt. Mà khi con ngÆ°á»i bị tổn thÆ°Æ¡ng vá» mặt tá»± ái, là m sao có thiện cảm vá»›i kẻ hiếp đáp mình.
Chúng tôi chân thà nh Æ°á»›c muốn bạn hãy xa lánh táºt thầy Ä‘á»i. Bạn nên tin rằng, trong câu chuyện, nó thÆ°á»ng là m cho thiên hạ oán ghét ta. Äà nh rằng cÅ©ng có má»™t số ngÆ°á»i nghe những giá» chỉ giáo hai xu của ta. Những ngÆ°á»i ấy, thÆ°á»ng là những ngÆ°á»i nghèo ý chÃ, kém kinh nghiệm, Ãt há»c thôi. Gặp những ngÆ°á»i Ä‘iá»m đạm, khôn ngoan, lịch duyệt ma mở cái trò thầy Ä‘á»i ra, chúng ta chắc chắn bị há» trả cho bằng cái thinh lặng huyá»n bÃ, hăm dá»a, hoặc lãnh ở há» những bà i há»c mà chúng ta nhá»› sá»± chua cay đến già . Có khi dạy Ä‘á»i sái mùa, gặp những tên hung ác, chúng cho chúng ta những cái sá»a lÆ°ng bằng vá» lá»±c, tổn hại đến nhân cách và tÃnh mạng nữa.
Trên bÆ°á»›c Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i, có lẽ rồi đây, bạn sẽ gặp nhiá»u thứ ngÆ°á»i hay tá»± tôn là m quân sÆ° để dạy khôn thiên hạ. TrÆ°á»›c hết, thái Ä‘á»™ bạn là đừng phản đối há». Thái Ä‘á»™ nà y, chúng ta biết là khó thá»±c hiện. Những kẻ già u đức hạnh, há»c hà nh cao, mà muốn là m thầy chúng ta, thì chúng ta còn tiếp thu được. NhÆ°ng gặp hạng bất đáng mà cÅ©ng vênh váo dạy Ä‘á»i ta, ta dá»… gì là m thinh. Bạn là ngÆ°á»i Ä‘i mua bạn, chá»› có phải Ä‘i gây thù đâu. Vì váºy, bạn là m thinh là thượng sách. Chúng múa trò gì, mặc chúng. Những Ä‘iá»u há» nói, biết đâu không giúp bạn thêm sáng suốt, miá»…n là bạn đừng tin há», miá»…n là bạn biết thu tháºp những tinh hoa của há», rút Ä‘iá»u hay trong cái dở của há».
Chúng tôi nói bạn đừng tin há», vì chúng tôi muốn há» nhá»› cho Ä‘iá»u nà y: Trên Ä‘á»i không có mấy kẻ thÆ°Æ¡ng chúng ta. Bao nhiêu Ä‘iá»u chỉ giáo của thầy Ä‘á»i không công, bạn nên coi nhÆ° những lá»i khuyên, chá»› không phải là những quyết định. Trong việc là m ăn, cách tổ chức gia đình, tổ chức há»c táºp v.v... Phần quyết định là phần của bạn. Bạn nên táºp Ä‘iá»u khiển lấy mình, chịu trách nhiệm vá» Æ°á»›c muốn và những hà nh vi của mình. Còn nếu không, bạn sẽ là thứ "NgÆ°á»i xay bá»™t" trong chuyện biếm ngôn của La Fontaine, nghÄ©a là luôn nghe lá»i kẻ khác và là m há»ng Ä‘á»i mình. Nói nhÆ° váºy, chúng tôi không có ý bảo bạn, phải quyết định Ä‘iá»u gì thì bất chấp ý kiến của kẻ già u kinh nghiệm, già u kiến văn và nhân đức. Không. Ta vẫn tìm hỠđể tham khảo ý kiến. NhÆ°ng tránh táºt á»· lại, là gặp vấn Ä‘á» nà o khó thì bối rối, chỉ mong chá» kẻ khác giải quyết cho táºt á»· lại nà y, bạn hãy coi là quái bệnh của nhân cách, là độc dược của chà khÃ, là nhân tố phá cuá»™c Ä‘á»i bạn.
Phần 019
Äừng Thả Vịt
Cái táºt nói dóc, nói láo không bằng cá»›, nói ẩu nà y, thÆ°a bạn, không phải ngÆ°á»i thất há»c hay có trà não xoà ng, mà cả những ngÆ°á»i trà thức, những kẻ tá»± gán cho mình sứ mạng dẫn đạo quần chúng nhÆ° má»™t và i nhà báo. Rằng thông thái thì tháºt thông thái, nhÆ°ng "thả vịt" vẫn "thả vịt" quán quân.
Tại sao ngÆ°á»i ta hay có táºt nói láo nhÆ° thế? Có nhiá»u nguyên nhân mà đây là nguyên nhân chÃnh.
Nếu thà nh tháºt vá»›i mình, ai trong chúng ta Ä‘á»u tá»± nhiên thÃch nói láo. Xu hÆ°á»›ng nà y có thể nhá» giáo dục được tiêu diệt. NhÆ°ng thoạt đầu ai cÅ©ng có nói Ãt nhiá»u. NgÆ°á»i thả vịt là ngÆ°á»i không cầm hãm bản tÃnh khoác lác tá»± nhiên của mình. Có khi từ nhá» tá»›i lá»›n, hỠđã sống gần những ngÆ°á»i nói dối, táºt xấu của há» ngà y cà ng nảy nở. Láo từ xu hÆ°á»›ng biến thà nh táºp quán, bắt há» há»… mở miệng là phải nói sai, nói nghịch sá»± tháºt. Má»™t mặt há» khá»a lấp lÆ°Æ¡ng tâm tá»± dối mình. Mặt khác, há» có ý gạt thiên hạ. Cho nên có thể nói, ngÆ°á»i "thả vịt" là ngÆ°á»i không thà nh tâm và gian xảo.
Má»™t nguyên nhân khác của táºt "thả vịt" là nhát đảm. NgÆ°á»i có gan, khi nói Ä‘iá»u gì mình biết chắc, mà kẻ khác vẫn nghi ngá» thÆ°á»ng không nao núng. Há» thấy sao nói váºy: ai không tin thì mặc kệ. Há» không cần. NgÆ°á»i "thả vịt" không có được đức can đảm và tÃnh Ä‘iá»m đạm nà y. Nói má»™t Ä‘iá»u gì đó, há» muốn cho ngÆ°á»i ta tin, nên há» dùng phÆ°Æ¡ng thế phóng đại sá»± tháºt, tô Ä‘iểm Ä‘iá»u mắt thấy tai nghe của mình cho thà nh mÆ°á»i để quyến rÅ© lòng tin của tha nhân.
Có khi ngÆ°á»i "thả vịt" vì tÃnh nhẹ dạ và vụt chạc. Thứ ngÆ°á»i nà y lắm khi nói láo má»™t cách thà nh tháºt. Há» không có ý gạ gẫm ai. Há» muốn nói Ä‘iá»u mình tưởng thôi. NhÆ°ng tiếc là , Ä‘iá»u há» tưởng lại là con đẻ của sá»± tưởng tượng quá lố. Äi ngang qua má»™t khu rừng, dÆ°á»›i ánh trăng má», há» bá»—ng la lên: "rắn, rắn, con rắn to quá". NgÆ°á»i Ä‘i cùng vá»›i há», bình tÄ©nh hÆ¡n, coi kÄ© lại cái gì há» cho là con rắn, kì thiệt là má»™t rá»… cây cổ thụ có hình giống con rắn nằm khoanh. Thì ra ngÆ°á»i nhẹ dạ nà y không có ác tâm, tưởng mình gặp rắn thiệt. Trong khi lúc loạn lạc ở nhiá»u nÆ¡i quá sợ quân giặc, có thiếu gì bà già , con trẻ, hay ngÆ°á»i nhát gan, thấy xa xa Ä‘oà n ngÆ°á»i nà o đó, không nháºn định kÄ©, tưởng lÃnh ruồng và báo hiệu nhÆ° giá» táºn thế.
Lối 1946, chúng tôi nhá»› đã nhiá»u lần tìm bá»™ng cây để trốn, tìm bến ô rô, cóc kèn để "chém vè" cÅ©ng chỉ vì những báo Ä‘á»™ng thả vịt: "Tây ruồng, lÃnh ruồng, Ma rốc ruồng..." Lố, má»™t và i nguyên nhân chÃnh thÆ°á»ng là m cho nhiá»u ngÆ°á»i, há»… mở miệng ra là nói lố, nói sai Ä‘iá»u mình nghe thấy. Ở thá»i nà o, ở đâu cÅ©ng có ngÆ°á»i thả vịt, và rất tiếc, ở đâu cÅ©ng có hạng ngÆ°á»i, sẵn sà ng tin há», nên há» cà ng hãnh diện vá»›i táºt xấu của mình. Trong hạng ngÆ°á»i nà y có cả bạn và tôi nữa. Không tin là m sao được. Há» nói có là quá mà . Muốn cho chúng ta tin lá»i há», ngÆ°á»i "thả vịt" tìm nhiá»u là lẽ. DÄ© nhiên là những là lẽ bịa đặt để là m chứng Ä‘iá»u mình nói. Khi nói, há» có thái Ä‘á»™ quả quyết và có thái Ä‘á»™ cả tin ở những Ä‘iá»u mình thuáºt lại, nên ngÆ°á»i nghe, khi chÆ°a biết táºt của há», khó bá» mà không tin.
Thuáºt lại cho bạn, tình trạng của má»™t chiếc đò máy chìm. Há» không nói Ä‘Æ¡n giản nhÆ° sá»± tháºt xảy ra. Há» nói đò bể, nÆ°á»›c trà n và o lò nhÆ° lụt hồng thủy thá»i Noe, hà ng hóa và hà ng khách chìm đắm rất nhiá»u. Tai nạn có khi hết sức cá»n con, mà nghe há» tả, bạn phải liên tưởng đến cuá»™c chìm đắm vô cùng thảm khốc của má»™t chiến hạm. Trong gia đình, thiếu gì bà mẹ có táºt sá»›n sác và thả vịt. Ở nhà trên thấy lá»a nÆ¡i bếp cháy lan gần đống lá dừa và đống củi khô. Bà liên tưởng đến nhà cháy và há»›t hải la: "Nhà bếp phát há»a! Trá»i Æ¡i! Nhà bếp phát há»a" NÆ¡i há»c Ä‘Æ°á»ng thứ ngÆ°á»i ấy cÅ©ng không Ãt. Có nhiá»u thầy giáo thuáºt chuyện cho há»c sinh nghe. Muốn câu chuyện hấp dẫn, há» tạo nhiá»u Ä‘iá»u kì quặc, khiến há»c sinh già u lÆ°Æ¡ng tri phát chán.
Ngoà i cuá»™c Ä‘á»i, thứ ngÆ°á»i "thả vịt" ôi thôi! Nhiá»u nhÆ° cá». Nay ngÆ°á»i nà y bảo khan Ä‘Æ°á»ng, khan sữa. Mai kẻ khác nói có bệnh thiên thá»i nổi lên, có ngÆ°á»i sinh quái thai mình ngÆ°á»i đầu rắn. Cách đây đã khá lâu có ngÆ°á»i nói vá»›i chúng tôi má»™t con heo nái biết cÆ°á»i và tiếp chuyện rất có duyên. Chúng tôi ngạc nhiên. NgÆ°á»i ấy quả quyết: "Có kẻ Ä‘i coi vá» nói lại vá»›i tôi và con heo nái ấy hát nữa. Chúng tôi há»i hát sao. HỠđáp:
"Äá»t xoà i mà chấm mắm chua,
Sá»± Ä‘á»i giả dối tranh Ä‘ua là m gì.
Bạn nghe có rởn óc không?
Tưởng không cần dẫn chứng thêm vá» táºt giả vịt. Theo kinh nghiệm, bạn biết trong câu chuyện hà ng ngà y, có không Ãt ngÆ°á»i hay nói lố. Há» cÅ©ng gây má»™t ảnh hưởng nà o đó chá»› không phải không. Khi chÆ°a biết tánh há», ngÆ°á»i ta vẫn có thể tin há». Mà khi biết há» có táºt ấy rồi, ngÆ°á»i ta vẫn bị há» lừa gạt. Há» thả vịt bất ngá», rất khó Ä‘á» phòng. Vả lại con ngÆ°á»i tá»± nhiên hay hồ nghi. Khi nghe há» "loan báo", ngÆ°á»i ta tá»± nói: "Có lẽ. Biết đâu Ä‘iá»u y nói chẳng là sá»± tháºt" Khi mà chân là chÆ°a được Ä‘Æ°a ra ánh sáng Ä‘iá»u dóc láo của kẻ thả vịt có thể gây ra dÆ° luáºn. Nó bay từ nÆ¡i nà y sang nÆ¡i khác. Khi nằm trên miệng quần chúng rồi, chuyện thả vịt có thể là m cho nhiá»u ngÆ°á»i tin, nhÆ° tin má»™t tÃn Ä‘iá»u.
Äó là tai há»a ngÆ°á»i thả vịt gây cho kẻ khác. Còn tai hại há» tạo cho mình thì vô số.
Khi chÆ°a nắm chắc sá»± tháºt, ngÆ°á»i ta vẫn thÆ°á»ng kinh rẻ kẻ dóc láo. Khi bà n chuyện vá»›i ai, mà bạn thấy hỠăn nói trầm tÄ©nh, phán quyết dè dặt, trình bà y ý kiến khách quan, thì bạn thÃch và phục há». NgÆ°á»i thả vịt lúc tiếp chuyện ăn nói nghịch hẳn những đức tÃnh nà y. TrÆ°á»›c mặt bạn, há» con nÃt, tÃnh tình vụt chạc, phán Ä‘oán mÆ¡ hồ, là luáºn chủ quan và nhất là , vì quá già hà m, mất Ä‘i d sá»± trầm tÄ©nh, là m tiêu tan dÅ©ng khÃ, nên có thái Ä‘á»™ tiêu cá»±c đáng khinh. Vì váºy, tá»± nhiên bạn không quà phục há». ChÆ°a biết hÆ° thá»±c thế nà o, nhÆ°ng bạn tá»± nói trong bụng: "Coi già hà m và nói khoác quá" Và vá» phẩm giá ngÆ°á»i đó, bạn có cảm tưởng thế nà o? Chúng tôi để bạn tá»± trả lá»i.
Phần bạn, chắc bạn nhất định không bao giá» chịu nói dối. Bạn phải tuyệt đối nhá»m gá»›m táºt thả vịt. Khi phải thuáºt lại chuyện gì, nghe mÆ°á»i Ä‘iá»u, nên nói năm, sáu thôi. Không phải bạn giảm sá»± tháºt. Thái Ä‘á»™ dè dặt ấy tránh táºt quả quyết lố. Trong khi nói lại, bạn nên có giá»ng khách quan. Chịu khó dùng những cách nói nhÆ° "theo tôi nghÄ©, chá»— tôi thấy, hình nhÆ°..." Bạn đừng tin ngÅ© quan mình quá. Tâm là há»c dạy chúng ta, có nhiá»u khi chúng ta tá»± gạt mình. Có khi trong lúc thuáºt lại chuyện gì, lòng tá»± ái không muốn chúng ta mất mặt và ước ao kẻ khác tin chúng ta nên thÆ°á»ng thúc đẩy chúng ta nói lung tung. Hãy tránh những tá»± ái ngu muá»™i ấy. Bạn nói sá»± tháºt, dù khô lạt, dù không đáng tin, bạn cứ nói nhÆ° mình biết. Ai tin hay không, không cần. Bạn đâu hèn hạ đến ná»—i vì mua lòng tin của kẻ khác mà bán rẻ nhân cách của mình bằng lá»i nói láo.
Äiá»u nên để ý nữa là , khi nói chuyện vá»›i ai, bạn nên cố gắng ảnh hưởng há». Mà là m sao? Bạn phải dùng nhân Ä‘iện tÃch cá»±c của mình. Nguồn nhân Ä‘iện ấy do sá»± Ä‘iá»m đạm diá»…n ra trong tròng mắt, trên vầng trán, ở nét mặt, nÆ¡i nụ cÆ°á»i và nhất là trong các lá»i nói trầm tÄ©nh, có chừng má»±c, êm dịu hợp là của bạn. Nếu bạn hốp tốp "thả vịt" thì tức bạn thà nh con ngÆ°á»i yếu, con ngÆ°á»i dá»… bị ảnh hưởng. Trái lại, nếu bạn Ä‘iá»m đạm trong má»i mặt, ngÆ°á»i nghe của bạn tá»± nhiên kÃnh phục bạn.
HÆ¡n nữa, bạn đừng quên khi thả vịt, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng không tá»± chủ, nói nhiá»u chuyện há»›, vô tình tá»± thú mình là ngÆ°á»i kém trÃ. Cố gắng dóc láo có nghệ thuáºt đến đâu nói chuyện má»™t hồi vá»›i ngÆ°á»i sâu sắc, kẻ thả vịt cÅ©ng bị hiểu hết táºn ruá»™t gan và bị khinh. Muốn lá»i nói mình được chú ý, kÃnh trá»ng và gieo ảnh hưởng, bạn tránh thói quen nói láo để chÆ¡i, nói cợt giá»…u, trà o phúng hay nói xà m cả đống tiếng mà không chứa Ä‘á»±ng ý nghÄ©a nà o. Äằng rằng sá»± giá»…u cợt đôi khi cần thiết để tá» sá»± thân thiện giữa bạn bè và ngÆ°á»i quen thuá»™c. Cợt mãi, tá»›i chừng muốn nói tháºt, ngÆ°á»i ta cÅ©ng tưởng mình cợt luôn. Chúng tôi có quen má»™t sinh viên hay láo khoát, trà o phúng. Anh có hình dáng nghiêm nhÆ° tượng Di Lạc trên bà n thá», nhÆ°ng toà n thể con ngÆ°á»i anh hay giỡn. Há»… nói tá»›i tên anh, ngÆ°á»i ta liên tưởng đến, nà o nói gạt, nà o nhăn mặt, trợn mắt, giấu đồ, thoi đá. Thú thiệt vá»›i bạn, chúng tôi có cảm tưởng xấu vá»›i anh. Nên trong cuá»™c sống hà ng ngà y, tá»± nhiên không tin anh được. Mà có nhiá»u lúc, anh nói tháºt lắm. NhÆ°ng khi nghe anh rồi, chúng tôi tìm bạn khác để há»i lại cho chắc.
Nếu ta hay khoác lác, giá»…u cợt, ngÆ°á»i ta sẽ đối sá» vá»›i ta, giống nhÆ° chúng tôi vá»›i ngÆ°á»i bạn chúng tôi vừa nói đó.
Còn bạn, đối sá» vá»›i ngÆ°á»i nói chuyện cùng bạn mà thả vịt thì sao? Có lần chúng tôi muốn bạn táºp thói quen ấy hẳn hòi đối vá»›i ngÆ°á»i thả vịt. Cái mà há» gá»i là : "NgÆ°á»i ta nói, ngÆ°á»i ta đồn..."bạn đừng cho là tiêu chuẩn của sá»± tháºt. Ngà y xÆ°a ngÆ°á»i ta, trà thức nữa, chẳng đã nói mặt trá»i xung quanh trái đất à ? Há» có nói rằng Ä‘iá»u há» quả quyết do mắt thấy tai nghe. Bạn vẫn hoà i nghi nhÆ° Desscartes. Có thể ngÅ© quan ngÆ°á»i ta sai lầm. Có thể ngÆ°á»i ta phán Ä‘oán theo trà tưởng tượng, theo ý muốn, theo thà nh kiến của ngÆ°á»i ta, hÆ¡n là theo sá»± tháºt xảy ra. Tuy nhiên, bạn đừng cá»™c lốc quăng và o mặt há» những tiếng nhÆ°: "Nói dóc...thả vịt.." Bạn Ä‘ang thu tâm mà . Bạn cứ nghe há» nói. Nghe là đã là m cho há» thÃch bạn rồi. Còn tin hay không là việc là m trong lòng bạn. Chắc chắn bạn chỉ tin những Ä‘iá»u bạn chứng là thá»±c, mà thôi.
Phần 020
Äừng Ham Cãi Lá»™n
Ở giữa má»™t đám đông, hay giữa hai ngÆ°á»i, để tìm chân là ngÆ°á»i ta hay thảo luáºn. Vấn đỠđược nêu ra, má»—i ngÆ°á»i dùng tà i chà của mình góp ý kiến lại, rồi giải quyết chung. Äó là phÆ°Æ¡ng pháp thÆ°á»ng được áp dụng trong há»™i nghị hay những cuá»™c há»p há»™i. Nó rất hữu Ãch, vì nhá» nó, ngÆ°á»i ta thấy hết được những góc cạnh của vấn Ä‘á» và dá»… dà ng Ä‘i đến sá»± tháºt.
Những ngÆ°á»i ham cãi lá»™n, há» không là m thế, há» nói bất chấp suy nghÄ©, nói hấp tấp chủ quan và chỉ nhằm mục Ä‘Ãch "hạ" cho được kẻ tranh biện vá»›i mình. Trong cuá»™c nói chuyện, há» cho mình là quan trá»ng, có là và thấy được chân lÃ. Vì thế há» rất háo cãi. Kẻ Ä‘Ã m thoại trình bà y vá»›i há» má»™t ý kiến nà o đó, rủi nói sai tráºt má»™t chút há» liá»n cháºn lại, bà i bác, dẫn chứng và quyết bắt kẻ ấy thấy chá»— mình sai. Khi nhiá»u ngÆ°á»i há»™i lại nói chuyện, có những vấn Ä‘á» không ăn thua gì đến há», song nếu há» nghe nghịch ý, há» không chịu bá» qua. Há» phân tách, bà i xÃch mỉa mai. Há» cÅ©ng không ngần ngại tranh luáºn những vấn Ä‘á» mà há» ngu dốt hay biết sÆ¡ sÆ¡. Có những khuyết Ä‘iểm nhá» nhÆ° ngÆ°á»i ta phát âm sai, nói dÃnh lưỡi má»™t tiếng, há» cÅ©ng cãi lại để gá»i là đÃnh chÃnh. Nói tóm lại là há» không bá» qua Ä‘iá»u gì của kẻ Ä‘Ã m thoại mà há» cho là sai tráºt. Há» cãi hết. Äừng nói chỉ trong há»™i nghị, ngay những cuá»™c nói chuyện chÆ¡i, há» vẫn tranh biện nghiêm trá»ng nhÆ° má»™t cuá»™c há»™i nghị quân sá»± bà máºt.
Buồn cÆ°á»i là há» cãi vá»›i hết thảy má»i ngÆ°á»i. Gặp báºc trà thức, những ngÆ°á»i Ãt ăn há»c, những bà lão nhà quê, những em bé chăn bò, những chị bán cá mắm: bất kì ai nói nghịch...là há» cãi.
Há» cÅ©ng không biết tùy ngÆ°á»i, tùy lúc, tùy nÆ¡i để kìm chế táºt xấu của mình. Má»i ngÆ°á»i ta tá»›i nhà chÆ¡i: đáng lẽ ra há» phải mua vui lòng khách, để gây thiện cảm. NgÆ°á»i khách nà o sẩy má»™t lá»i (nghịch nhÄ©) há», là há» "tấn công" ráo riết. Cả những khi há» cần kẻ có quyá»n chức để xin má»™t ân huệ, há» cÅ©ng cãi...cãi cho đã miệng, chừng nà o gặp kết quả thê thảm hãy hay. Nhiá»u khi vì sợ mất danh dá»±, vì tránh gÆ°Æ¡ng xấu, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng nhịn nhau để tìm sá»± tháºt riêng. Há» bất chấp, cứ cãi má»™t mình má»™t chợ.
Trong gia đình há» muốn có hạnh phúc lắm. NhÆ°ng ngÆ°á»i bạn trăm năm lỡ thốt ra câu nà o không "Ä‘oan trang" thì há» chụp lấy đã kÃch ben bẻn. NÆ¡i há»c Ä‘Æ°á»ng, có nhiá»u há»c sinh nói báºy, lẽ ra thầy giáo không cần cãi lá»™n vá»›i chúng. Mà phải ôn tồn chỉ cho chúng, đâu phải đâu trái má»›i mong tâm phục chúng. NhÆ°ng há» không quan tâm gì đến nghệ thuáºt đó. Há»c sinh Ä‘Æ°a ra là lẽ nà o non ná»›t, sái báºy, há» liá»n Ä‘áºp ngay, gÆ°Æ¡ng cổ cãi "tay đôi" vá»›i há»c sinh nhÆ° kẻ đồng niên thất giáo. Hồi lúc còn trên ghế trÆ°á»ng trung há»c, chúng tôi có má»™t giáo sÆ° được gá»i là chuyên môn cãi vặt. Ông quên mất, mình là giáo sÆ°, trong khi tranh biện vá»›i há»c sinh. Ông tin nhÆ° tin giáo là tất cả những gì kẻ dÆ°á»›i nêu ra là báºy hết, nên ông hăng hái cãi, cãi vá»›i bất luáºn há»c trò nà o. Và có khi bá» cả hai, ba giỠđể ông đánh bại đối phÆ°Æ¡ng của mình.
ThÆ°á»ng ngÆ°á»i cãi lá»™n có tâm là thế nà o chắc bạn biết? NgÆ°á»i lão luyện cuá»™c Ä‘á»i, khôn ngoan, Ãt cãi. Äiá»u kẻ khác nói ra, không phải há» tin liá»n, nhÆ°ng há» cho là có thể đúng sá»± tháºt. Há» nhá»› đó để sau nghiên cứu kÄ© coi hÆ° thá»±c thế nà o. Há» thấy thói quen đã kÃch tranh luáºn sái nÆ¡i, sái lúc là dấu hiệu của má»™t đầu óc thiếu trÃ, non há»c, nghèo kinh nghiệm. Há» cÅ©ng biết rằng, sá»± trầm lặng má»›i là phÆ°Æ¡ng thức giúp ngÆ°á»i ta phán Ä‘oán đúng, chứ không phải sá»± lóc chóc, nóng nảy. Trong khi nói chuyện, dù nói chuyện chÆ¡i. Há» gây thiện cảm bằng cách dá»… dà ng tha thứ khuyết Ä‘iểm của kẻ khác.
Khi cần phải Ä‘Ãnh chÃnh Ä‘iá»u gì, há» bà n vá»›i tất cả nghệ thuáºt thu tâm. NgÆ°á»i cãi lá»™n thiếu hẳn những đức tÃnh của kẻ khôn ngoan nà y trong khi nói chuyện. Há» cho là "trà thức", khôn lanh, ở chá»— cãi vặt, chá»— chà đạp lòng tá»± ái của kẻ khác. Bạn thỠđánh giá trị há» coi...NgÆ°á»i cãi lá»™n là ngÆ°á»i không biết tá»± chủ. Trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i, có biết bao ngÆ°á»i chạm tá»± ái ta. Kẻ đả kÃch ta, có thể là những bá»±c thâm há»c, tà i ba mà cÅ©ng có thể là những kẻ chà ngu. Chừng há» "nói ngang ba là ng nói không lại", ta đấu khẩu vá»›i há» nà o có Ãch gì. NgÆ°á»i xÆ°a bảo rằng, Ä‘oạt phủ việt nÆ¡i tráºn địa, còn dá»… hÆ¡n Ä‘oạt chà của thất phu. Sao ta không tin lá»i đó. NgÆ°á»i cãi lá»™n là ngÆ°á»i thÃch tìm hÆ° danh trong chá»— Ä‘Ã n áp lòng tá»± ái của thiên hạ. Há» là thứ ngÆ°á»i nghèo hẳn ý chà và ăn nói theo bản năng.
NgÆ°á»i cãi cÅ©ng là ngÆ°á»i dốt thuyết phục. Trên Ä‘á»i có đứa ngu nà o, khi nói ra Ä‘iá»u gì mà không cho mình có lÃ.
NgÆ°á»i cãi lá»™n, không biết tâm là muôn Ä‘á»i ấy của nhân loại. Há» tưởng muốn thuyết phục ai, thì Ä‘em cái thất phu, cái dã man, cái bất lịch sá»± của mình mà chá»i vá»›i kẻ ấy. Bạn hẳn biết, hai Ä‘Ã ng giÆ°Æ¡ng gân cổ, xổ hÆ¡i phổi, xá» bì vá»›i nhau má»™t hồi rồi: ai cÅ©ng tưởng mình có lÃ. Biết bao cuá»™c cãi lá»™n Ä‘i đến kết cục tức cÆ°á»i nà y.
ThÆ°a bạn! Ham cãi lá»™n là má»™t táºt xấu. Ba tấc lưỡi của há», vì thiếu khôn ngoan, thiếu tá»± chủ, nên chỉ biết gieo oán thù. Xin bạn tránh tuyệt đối những cuá»™c cãi vã. Nó đã không phù hợp vá»›i nhân cách của bạn, còn là m bạn thất bại trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i. Trong lúc cãi lá»™n, là m sao tránh khá»i sá»± nóng giáºn, tÆ° tưởng mù quáng, là luáºn chủ quan, bị tá»± ái kìm hãm, buông lá»i bất nhã, ngụy biện, bá»™ mặt vênh váo bá»™ Ä‘iệu thô lá»—, tất cả, là m cho kẻ đối khẩu của bạn không còn chút gì tôn phục bạn. Vẫn hiểu bạn có thể nói nhiá»u Ä‘iá»u hợp lÃ. NhÆ°ng bạn đừng quên con ngÆ°á»i thÆ°á»ng phục ai biết vì tình hÆ¡n vì lÃ. Váºy nên muốn thuyết phục ai, bạn nên trầm tÄ©nh, gây thiện cảm vá»›i há» trÆ°á»›c: là phục há», bằng thái Ä‘á»™ khách quan, ngá»t dịu, vị tha của bạn.
Gặp những ngÆ°á»i háo cãi muốn "ăn thua" vá»›i bạn, tốt hÆ¡n bạn là m thinh. Không phải khi ngÆ°á»i, nhÆ°ng giá bạn có Ä‘em cả tà i là luáºn của Socrate, của Kant hay Mạnh Tá» ra dẫn dụ há» trong lúc há» giáºn, bạn chỉ "đổ nÆ°á»›c lá môn". Chá» lúc há» bình tÄ©nh, bạn êm dịu, chân thà nh nháºn những Æ°u Ä‘iểm của há», rồi khách quan chỉ cho hỠđôi Ä‘iá»u há» ngá»™ nháºn. Hy vá»ng sẽ thuyết phục được há». Vì là do xá» thế, dÄ© nhiên bạn không nên dùng quyá»n thế hay vì nóng tánh mà nạt há»: câm, nói báºy...đừng quên tinh thần của ThÃch Ca: "oán không bao giá» diệt được oán".
Phần 021
Äừng Ham HÆ° Danh
Trong phần trÆ°á»›c, chúng tôi đã Ä‘á» cáºp vá»›i bạn, táºt hay khoe khoang của ngÆ°á»i kiêu hãnh. Ở đây, chúng tôi muốn bạn biết má»™t thứ ngÆ°á»i bà con vá»›i kẻ ấy: là kẻ ham hÆ° danh.
Hạng nà y, trong câu chuyện, không om sòm khoe khoang tà i đức của mình nhÆ° kẻ kiêu ngạo. NhÆ°ng tế nhị, kÃn đáo, há» cho ngÆ°á»i ta biết những thà nh công thá»i dÄ© vãng của mình hay những thà nh công mà mình hi vá»ng sắp tá»›i. Sá»± đắc lá»±c của há», có khi không ra gì, mà há» cho là vÄ© đại, Ä‘ang truyá»n tụng cho nhiá»u ngÆ°á»i ngợi khen. Gặp bạn, há» nói hồi nhá» hỠđánh đáo rất tà i tình, há» sà nh nghá» Ä‘i câu, nhiá»u khi sẩy cá lóc to bằng đầu gối.
Bây giá» há» yếu váºy, chá»› lúc trẻ há» mạnh lắm, trái nặng 5,7 kilô, há» chá»i nhÆ° chá»i phao. Gia đình há» mÆ°á»i mấy năm vá» trÆ°á»›c có phải nhếch nhác váºy đâu. Há» thuá»™c dòng vá»ng tá»™c, đất cò bay thẳng cánh, Ä‘á»i sống phủ phê...Thấy chúng tôi há»c bà i cả giá» không thuá»™c, há» nói bây giá» há» cao tuổi rồi, trà nhá»› lục Ä‘i. Chứ năm há» 17, 18 tuổi há» há»c đâu nhá»› đó. Tuy coi há» váºy, chứ hiện giá» nhiá»u ngÆ°á»i mến phục há» bởi hỠđã có má»™t thá»i hiển hách. Há» cÅ©ng cho chúng ta biết, công việc là m ăn của há» nay mai sẽ có kết quả khả quan. Trên thang xã há»™i, há» ngà y má»™t tiến, say sÆ°a vá»›i cái táºt "chÆ°a là m vòng mà mong ăn thịt" há» tả cho chúng tôi đủ thứ thà nh công mà há» mong tưởng khi há» má»›i bắt tay và o việc nhÆ° buôn bán, viết văn, láºp nhà sản xuất bản...là m thầu khoán...
Thiệt ra há» không phải là những ngÆ°á»i hay kiêu căng tá»± cao tá»± đại nhÆ° kẻ hay khoe. Những Ä‘iá»u mà há» cho chúng ta biết, há» nói má»™t cách thà nh tháºt, thà nh tháºt đến ngây thÆ¡. Há» cÅ©ng không nói láo vì không muốn gạt ai. Bởi táºt trống mình thì nói váºy.
NhÆ°ng thÆ°a bạn! TrÆ°á»›c mắt ngÆ°á»i nghe, há» là những kẻ thiếu trÃ. Há» tưởng khi thuáºt lại, hay mô tả những cái hay của mình là thiên hạ khen ngợi há». CÅ©ng có kẻ mình "thổi" há» thiệt, nhÆ°ng phần đông ngÆ°á»i ta ngượng, cảm thấy khó chịu khi há» chỉ nói vá» cái "tôi" của mình. Há» cÅ©ng đáng thÆ°Æ¡ng hại ở chá»— quá khá» dại, Ä‘i tìm tiếng khen nhất thá»i. Nó không là m há» máºp béo hay già u có gì. Há» lại không để ý, danh vá»ng ai cà ng rượt theo, nó cà ng chạy xa. Những cái tốt đã qua hay sẽ tá»›i của há», nếu há» không nói ra, có khi là m cho kẻ khác âm thầm kÃnh phục há». Thứ kÃnh phục nà y không rầm rá»™, mà vững bá»n. Chá»› há» Ä‘em quảng cáo, dù quảng cáo khôn khéo, thÆ°á»ng là m cá»› cho ai nấy ganh ghét, khi chê há». Há» cà ng bị coi là rÆ¡m rác, khi ngÆ°á»i ta phát giác ra rằng, những Ä‘iá»u há» nói vá» mình không đúng sá»± tháºt. Sá»± thà nh công của há» không đủ che lấy tiếng xấu cho há». CÅ©ng không thiếu chua xót và mỉa mai, khi há» còn trẻ ở địa vị thấp hèn mà nói rằng, đã là m những việc không khác Nã Phá Luân. Há» vô tình là m cho ngÆ°á»i nghe chú ý, quan sát con ngÆ°á»i hiện tại của há». Nếu con ngÆ°á»i đó bất đáng, ô uế, ngu dốt, thì thôi, danh giá của há» là đồ đổ sông Ngô.
Cái táºt ham hÆ° danh, chúng ta rất dá»… mắc. Xin bạn luôn coi thÆ°á»ng câu chuyện của mình. Có khi đối vá»›i kẻ xa lạ, ngÆ°á»i thượng cấp, chúng ta Ãt hở môi vá» những thà nh công hay những Ä‘iá»u mình cho là hay đẹp. Song đối vá»›i bạn bè quá thân máºt, chúng ta hay vì chá»— tin cáºy nhau mà khoe khoang. Khuyết Ä‘iểm nà y, có lẽ không đáng trách lắm. Song có thể là m cho ta mất uy tÃn lần lần. Nếu ngÆ°á»i khiêm tốn nói ra, được kẻ khác chú trá»ng đến đâu, thì ta vì ham hÆ° danh, khoe khoang mình, nói ra bị thiên hạ coi rẻ đến đấy. Trong xã há»™i, khó bá» bạn khá»i gặp những ngÆ°á»i ham hÆ° danh.
Bạn đừng gắt gá»ng vá»›i há». Chúng tôi biết, bạn đã nhiá»u lần gặp những ông lão, thÃch cho bạn biết những thà nh công thá»i dÄ© vãng của ông, nhiá»u bà lão khoe con là m ông ná» bà kia, già u sang, há»c giá»i. ThÆ°a bạn! Há» không kiêu căng lắm chỉ tại táºt ham hÆ° danh. Bạn nên chăm chỉ nghe cho há» vui, rồi bá» qua. Bạn xã giao, gây thiện cảm mà . Gặp con nÃt, hay nhiá»u thanh niên nam nữ có táºt ấy, bạn vẫn khoan dung vá»›i há».
Vui cÆ°á»i tá»± nhiên nghe há» là được há» coi nhÆ° bạn thân. Không phải mình giả dối, nhÆ°ng thấy "đốn" há», nói móc lò há», bảo rằng há» kiêu căng, sai lầm, nà o bổ Ãch gì. Äức khôn ngoan và sá»± thông minh, không cho sá»± thế nhÆ° váºy. Lịch sá»± nghe há», để há» vui, tìm chút an ủi trong Ä‘á»i sống, có phải lợi hÆ¡n không. Gần phòng viết của chúng tôi, có má»™t em bé bảy tuổi.
Em thÃch cáºu chúng tôi, không phải ngÆ°á»i thÆ°á»ng hay cho kẹo, mà ngÆ°á»i chịu khó nghe em thuáºt lại những trò chÆ¡i "đầy oai hùng hiển hách" của em thôi. Chịu cá»±c nghe con nÃt nói nhÆ° cáºu chúng tôi, có lẽ bạn không thÃch, vì mất thì giá», bạn nên xá» dá»… dà ng, đắc nhân tâm vá»›i những ngÆ°á»i ham hÆ° danh trong má»™t và i câu chuyện mà bạn bà n vá»›i há».
Phần 022
Äừng Hấp Tấp
Lại má»™t thứ ngÆ°á»i gây ác cảm trong câu chuyện nữa: NgÆ°á»i hấp tấp. Thiệt ra táºt hấp tấp tá»± nó không là m kẻ khác oán ghét bao nhiêu, vì phần đông, ngÆ°á»i ta Ãt trầm tÄ©nh, và chúng ta có thể vừa mang táºt hấp tấp vừa nói chuyện duyên dáng. Chúng tôi có má»™t giáo sÆ°, tánh tình vụt chạc, nhÆ°ng được há»c sinh mến nhÆ° cha mẹ, vì ông nói chuyện đắc nhân tâm. Song trÆ°á»ng hợp của giáo sÆ° là há»a hiếm. Thông thÆ°á»ng, táºt hấp tấp là m cho ngÆ°á»i ta phán Ä‘oán sai lầm, nói không cẩn tháºn, cá» tri bất nhã, giá»ng nói không êm tai. Bạn thuáºt cho ngÆ°á»i hấp tấp nghe má»™t chuyện gì đó. Äến lúc có liên quan đến há», nếu cần Ä‘Ãnh chÃnh hay thêm ý kiến, há» cÆ°á»›p lá»i bạn ngay, và há» không cho bạn nói hết ý.
Há» cắt nghÄ©a, phân tách, Ä‘Ãnh chÃnh, phê bình...là m bạn "cụt hứng". Ai đó thÆ°a méc vá»›i há» má»™t sai lầm của kẻ dÆ°á»›i quyá»n. Há» nóng đầu lên, chụp lá»i kẻ ấy và kịch liệt phản đối kẻ nói. Há» không cần nghe hết lá»i đâm thá»c. Há» không cần nghÄ© coi kẻ dÆ°á»›i nói đúng sai, không cần biết ngÆ°á»i đòn xóc có ác tâm không không cần thá»i gian để kiểm tra hÆ° thá»±c. Há» kết luáºn ngÆ°á»i đó là đồ hÆ° đốn, đồ ngụy loạn phải trừng phạt, khai trừ.
Có nhiá»u trÆ°á»ng hợp, ngÆ°á»i bà n chuyện vá»›i há» trình bà y ý kiến của mình không gá»n, hay khó hiểu, há» không chịu khó há»i lại cho kỹ, không cố gắng tìm coi ngÆ°á»i ta muốn nói gì, há» phán Ä‘oán liá»n. Nghe Ãt câu, há» tiếp lá»i để trả lá»i tiếp. Có khi buồn cÆ°á»i, là há» trả lá»i má»™t chút, rồi không rõ ý kẻ nghe, nên phải há»i thêm, rồi giá»±t lá»i thuyết tiếp. Trong khi bà n chuyện, há» cảm thấy ngÆ°á»i ta có vẻ đổi giá»ng, gÆ°Æ¡ng mặt buồn cau có sao đó, có khi hoà n toà n vô ý thức và không ác tâm, há» tưởng mình bị phản đối, nên gây vá»›i ngÆ°á»i ta. Nghe má»™t lá»i chỉ trÃch vu vÆ¡, há» cho là ai cÅ©ng ác ý vá»›i mình, nên oán ghét và tìm phÆ°Æ¡ng thế trả Ä‘Å©a.
NgÆ°á»i hấp tấp, chẳng những có cái hại, là phán Ä‘oán sai lầm, mà còn ăn nói bất cẩn nữa. Há» không kỹ lưỡng lá»±a lý lẽ, không chá»n lá»i thanh nhã tinh xác để phô diá»…n tâm tưởng của mình. Vừa nghe Ä‘iá»u chÆ°á»›ng tai, há» nói cà n ra bất cứ ý tưởng nà o xảy đến trong đầu há». Há» dùng tiếng nói vụng vá», có khi thô lá»— để biểu lá»™ sá»± hằn há»c của mình.
Trong khi ăn nói nhÆ° váºy, há» hay có những cá» chỉ kì dị nhÆ° trợn mắt, nghinh mặt, hất cằm rùn vai...
Há» gieo ở đầu óc kẻ nghe cảm tưởng gì? Bạn am hiểu. NgÆ°á»i nghe, dù dá»… tánh cÅ©ng cảm thấy há», sao xốp quá, trống trải quá, nông cạn quá, không có chút gì tháºn trá»ng.
Trong má»™t Phần của quyển nà y, chúng tôi bà n cùng bạn riêng vá» thái Ä‘á»™ trầm tÄ©nh của mình. Tuy công việc có tÃnh chất tiêu cá»±c, nhÆ°ng vẫn giúp bạn gây uy tÃn. Phải chịu rằng, tá»± nhiên ai cÅ©ng có tÃnh nóng Ãt nhiá»u. Song chuyện đâu còn có đó. Lôi cái tôi của mình ra, bắt ngÆ°á»i ta nghe là phạm má»™t trá»ng tá»™i đối vá»›i thuáºt nói chuyện. Hằn há»c tấn công ngÆ°á»i ta, hay đã kÃch kẻ vắng mặt, lại phạm trá»ng tá»™i nữa. Nói, là để cố ý cho ngÆ°á»i ta nghe, ngÆ°á»i ta phục lÃ. Há» Ä‘ang nói bị cháºn lại thì dá»… gì há» chú tâm nghe ta. Ta dùng ác tâm Ä‘áºp ngÆ°á»i ta. Váºy ai kÃnh trá»ng Ä‘iá»u ta trình bà y?
Cái hay nhất là để cho ngÆ°á»i ta nói cho thá»a mãn, rồi nếu cần, ta trả lá»i, nếu không thì bạn bá» qua. TrÆ°á»›c khi trả lá»i: cần suy nghÄ© chu đáo, lá»±a là có năng lá»±c chinh phục, chá»n lá»i thanh nhã, cÆ°Æ¡ng quyết mà đưá»ng máºt, Ä‘iệu bá»™ ôn hòa, tá» ra mình là kẻ tá»± chủ Ä‘iá»m đạm. Riêng những Ä‘iá»u kẻ khác thuáºt lại, bạn hãy nghe bằng lổ tai của Socrate. HỠđâm thá»c lá»—i lầm của ai, bạn hãy há»i đầy đủ, để bạn biết thâm ý của há» hÆ° thá»±c thế nà o. Coi chừng những kẻ thù vặt, những đứa tiểu tâm, những tên nịnh hót muốn láºp công, tìm ân huệ, và những kẻ đòn xóc vì nhẹ dạ. Thứ ngÆ°á»i liá»u mạng ấy, trong nhà chùa, tu viện cÅ©ng có, đừng tin há» mà "mất linh hồn". Chúng tôi biết, có nhiá»u ngÆ°á»i có tà i đức thá»±c sá»±, vì bị hiểu lầm và cuối cùng bị bạc đãi chỉ vì lÅ© ngÆ°á»i rắn hổ ấy.
Còn thái Ä‘á»™ của bạn đối vá»›i ngÆ°á»i hấp tấp? Äịnh luáºt và ng của phép xá» thế, là đừng thô bỉ vá»›i ai, kể cả những ngÆ°á»i đáng thÆ°Æ¡ng hại nhất. Bạn đừng là m há» mất mặt bằng cách nói ngay rằng, há» nóng tÃnh hay giáºn báºy, thiếu khôn ngoan. Nói thẳng là má»™t đức tÃnh. Song để dùng trong trÆ°á»ng hợp khác, chá»› đừng áp dụng vá»›i ngÆ°á»i hấp tấp. Có thể há» to tiếng tấn công bạn. Há» nói nhÆ° sóng cồn à ? Mặc kệ há». Bạn cứ nghe. Khi há» nói đã rồi, bạn hãy nói rõ Ä‘iá»u bạn muốn nói. Và trầm tÄ©nh cÅ©ng há», tìm cách giải quyết. Thái Ä‘á»™ khoan dung và hòa hoãn của bạn, chúng tôi tin chắc, sẽ là m đẹp lòng ngÆ°á»i hấp tấp. Thế là bạn có thêm má»™t ngÆ°á»i bạn nữa.
Phần 023
Äừng Quá Tâm Sá»±
Có thứ ngÆ°á»i, gặp ai và lúc nà o cÅ©ng bà y hết ruá»™t gan của mình ra, thÆ°a bạn! Chúng ta nên tìm hiểu há».
Trên Ä‘á»i ai dám tá»± hà o là mình không bao giá» gặp những nghịch cảnh, những lúc mà tâm hồn buồn tá»±a bến tha ma. Nhiá»u khi cần má»™t ngÆ°á»i chà hÆ°á»›ng, má»™t ngÆ°á»i tri âm để bà y tá» tâm sá»±, hầu nhóm lên chút lá»a hi vá»ng. Nếu bá»™c bạch cõi lòng má»™t cách xứng đáng khi cần thiết nhÆ° váºy, thì không ai nói. Äiá»u đáng tiếc là có những ngÆ°á»i, có chút gì thắc mắc trong tâm hồn, là đem ra bà n vá»›i bất cứ ai, và o bất cứ lúc nà o.
Gặp cảnh trá»i mÆ°a nắng, lạnh, ná»±c há» bá»±c dá»c: há» Ä‘em phà n nà n cùng ngÆ°á»i xung quanh. Ở há»c Ä‘Æ°á»ng thầy cô giáo khó quá, bạn bè xá» bạc vá»›i há», bà i thi há» là m không được v.v... tất cả tá»›i giá» ra chÆ¡i, há» Ä‘em bá»™c bạch cho hết bạn nà y đến bạn kia vá»›i giá»ng Ä‘iệu sầu tủi. Chỉ huy má»™t quân cÆ¡, ngÆ°á»i dÆ°á»›i không kÃnh trá»ng há», tiá»n lÆ°Æ¡ng không đủ xà i, quân khà thiếu, gặp ngÆ°á»i lÃnh nà o, há» cÅ©ng than rá»n.
Trên Ä‘Æ°á»ng sá»± nghiệp nhiá»u thá» thách, đụng chÆ°á»›ng ngại váºt, bị bạc đãi, hiểu lầm, há» buồn rầu nhÆ° gặp đám tang. Há» tìm đủ hạng đồng chÃ, đồng liêu để chia sá»›t cõi lòng. Trong việc là m ăn, há» bị lÆ°á»ng gạt, mua bán lá»— lã. Viết văn há» bị nhà xuất bản gian láºn, Ä‘á»™c giả khi chê. Há» nói sạch sà nh sanh cho kẻ khác nghe ruá»™t gan của mình để bá»›t căm tức, lo âu, sầu oán. Gặp gia cảnh nghèo túng, nợ cái đẻ nợ con, vợ má»›i sinh, Ä‘au yếu, con đứa thất há»c, đứa thiếu ăn cÆ¡m, chồng cá» bạc, Ä‘iếm Ä‘Ã ng: Ai tá»›i nhà chÆ¡i, há» Ä‘á»u coi là tri âm và đem ná»™i tình gia thất nói toạc móng heo. Ai vô phÆ°á»›c gặp há», sẽ bị hỠđổ lên đầu các sá»± chán nản, oán ngÆ°á»i, trách váºt.
Há» cÅ©ng không lá»±a lúc để bà n chuyện riêng tÆ°. Là ngÆ°á»i Ä‘a cảm, lúc nà o tâm hồn cÅ©ng trà n đầy ná»—i khổ Ä‘au, thì hỠđể chảy ra, mặc sá»± thúc đẩy của thần bạc nhược. Bởi không khôn ngoan lá»±a giá» khắc để tâm sá»±, nên há» bà n chuyện riêng tÆ° nhiá»u khi không đúng lúc. Äiá»u đáng lẽ phải giấu kÃn, há» lại rỉ rả nói hết ná»—i buồn nà y đến Ä‘iá»u tiếc nối kia. Những lúc cần tá» ra vui vẻ, há» vẫn tìm nguồn an ủi cho mình, bằng cách tâm sá»±. Há» cÅ©ng không lá»±a lá»i để giao phó ná»—i lòng. Hình nhÆ° ai cÅ©ng coi là tri ká»·. Và o má»™t tiệm tạp hóa ngoại kiá»u, há» cÅ©ng có thể than vá» cảnh vợ hỠở nhà đau yếu, con cái há» hoang Ä‘Ã ng. Bạn chÆ°a từng quen biết há», nhÆ°ng khi gặp bạn, há» dá»… dà ng cho bạn biết, Ä‘á»i há» gặp nhiá»u thá» thách, việc là m ăn của há» thất bại nhÆ° thế nà o. Há» lải nhải kể, nà o há» chán thế cuá»™c, sầu vì gia đình cô thế... Nói tóm lại, gặp ai há» cÅ©ng bà n tâm sá»±.
Trong xã há»™i những ngÆ°á»i nà y chiếm Ä‘a số. Há» coi câu chuyện là phÆ°Æ¡ng thế giải thoát tâm hồn. NgÆ°á»i Ä‘Ã am thoại vá»›i há» là ngÆ°á»i thoa dịu vết thÆ°Æ¡ng của quả tim há». Trên Ä‘á»i nà y, mấy ai quan tâm đến kẻ khác. Có mấy ai, khi nghe ngÆ°á»i khác than thở mà lo lắng an ủi tìm há»™ cách giải quyết bằng hà nh Ä‘á»™ng vị tha thà nh tháºt. Giữa chợ bạn Ä‘ang mua đồ, có má»™t ngÆ°á»i bán hà ng lại than cùng bạn rằng vợ anh má»›i chết. Bạn có cảm thÆ°Æ¡ng anh không? Chắc không. Chúng tôi Ä‘ang mua cá, chị bán cá rên rằng con chị vừa Ä‘au trái Ä‘áºu, không biết tÃnh mạng ra sao? Chúng tôi có băn khoăn an ủi chị không. Chắc không nốt. Bạn và chúng tôi nhÆ° váºy, thì chắc trăm nghìn ngÆ°á»i khác cÅ©ng váºy. Có thứ ngÆ°á»i gặp được đôi bà góa, và i cô gái buông cho Ãt lá»i thÆ°Æ¡ng hại. NhÆ°ng chi váºy? Nghe những lá»i ấy, rồi tình thế của há» thay đổi không.
Những kẻ khác vì xã giao, nói và i câu khuyên nhhủ rồi bá» Ä‘i... NgÆ°á»i ta thấy há» là ngÆ°á»i thiếu tá»± chủ, để tâm hồn khuất phục Ä‘au khổ mà a không biết quáºt cÆ°á»ng. NgÆ°á»i ta coi há» là thứ ngÆ°á»i không cẩn ngôn, nhẹ dạ, dá»… tin. Nếu há» gặp kẻ ác tâm, kẻ tranh Ä‘ua vá»›i há», thì những kẻ nà y đối vá»›i há» nhÆ° thế nà o?
Sao há» không để ý, trên Ä‘á»i, không Ãt ngÆ°á»i lấy là m vui khi kẻ khác Ä‘au khổ, sầu buồn. Sao há» không Ä‘á» phòng nhiá»u ngÆ°á»i ganh vá»›i há» vá» công việc là m, chỉ mong lúc há» thất bại, gặp khó khăn để là m hại há». Äem ruá»™t gan để phanh phui cho chúng, chẳng những không bổ Ãch gì, mà biết đâu há» sẽ rÆ°á»›c há»a thêm. Còn những ngÆ°á»i trống miệng, manh tâm nữa. Tâm sá»± của há», những bà máºt của há», há» tiết lá»™ cho chúng. Chúng Ä‘em bán rao hết đầu là ng, cuối chợ liệu danh giá của há» có được bảo đảm không?
Tâm hồn hỠđược yên tÄ©nh, hay phải mất quân bình thêm, thống khổ thêm. Trong khi nói chuyện, ngÆ°á»i có lÆ°Æ¡ng tri ngại ngùng trÆ°á»›c những lá»i kể lể vá» Ä‘á»i tÆ° của ai. Tại sao lúc bà n tâm sá»±, há» không vì phép xã giao, tránh cho kẻ nghe ná»—i ngượng nghịu ấy. NgÆ°á»i dân Nháºt có thói quen nói hà i hÆ°á»›c những gian khổ của riêng há» hay của gia đình há», để cho ngÆ°á»i khác khá»i vì lịch sá»± mà tá» ná»—i thÆ°Æ¡ng hại. Không nhÆ° má»™t số ngÆ°á»i dân Nháºt, Ãt ra há» cÅ©ng đừng ngây thÆ¡ quá, mà coi đôi chút lá»i khuyên là cách thoa dịu tâm hồn, bởi má»™t quả tim tri ká»·.
NgÆ°á»i quá bà n tâm sá»±, nhiá»u khi viện lẽ là nói vá»›i bạn. NhÆ°ng há»… gặp bạn nà o thân, Ä‘á»u tâm sá»± hết, thì đáng tiếc quá. Nói chuyện vá»›i há», ngÆ°á»i ta mong, bà n những vấn Ä‘á» gây hứng thú, chá»› đâu muốn có bá»™ mặt thiên sầu địa thảm, để nghe há» than khóc ná»—i lòng...
Thấy những tai hại nà y của kẻ quá tâm sá»±, xin bạn cÆ°Æ¡ng quyết tránh táºt xấu của há». Khi cần, nói sÆ¡ vá»›i bạn thâm giao để tìm hy vá»ng và cách giải quyết thôi. Äối vá»›i bất kỳ ai, nhất định là thinh. Chúng tôi đã bà n cùng bạn vá» vấn Ä‘á» nà y trong "Äức tá»± chủ, chìa khóa của thà nh công". Ở đây chúng tôi không dám là m bạn mất thì giá» Ä‘á»c lại. Những bạn nà o cÅ©ng đủ giá» rảnh để Ä‘á»c lại các quyển sách ấy, thì Ãt ra, nên để ý những Ä‘iá»u hệ trá»ng nà y.
Ham bá»™c bạch tâm sá»±, dÅ©ng khà của ta hao mòn, chà khà của ta ngà y má»™t tiêu ma. Má»™t khi không còn ý chÃ, thì đừng mong nói chuyện thà nh công và đắc lá»±c. Ham bá»™c bạch tâm sá»±, ta bị kẻ khác coi là ngÆ°á»i bạc nhược, không đủ sức ăn chịu vá»›i những éo le ở Ä‘á»i. Há» mất tÃn nhiệm nÆ¡i ta, coi ta là kẻ không thể lãnh đạo được, nên trên thang xã há»™i ta chỉ ở địa vị thấp.
Äến thái Ä‘á»™ của bạn đối vá»›i ngÆ°á»i quá tâm sá»±. Bạn đã biết, ngÆ°á»i quá tâm sá»± là ngÆ°á»i Ä‘a cảm, bị Æ°u sầu xâm chiếm, lúc nà o cÅ©ng tìm ngÆ°á»i để nÆ°Æ¡ng tá»±a. Gặp ai biết nghe há», há» coi nhÆ° Ä‘i giữa sa mạc gặp má»™t suối nÆ°á»›c ngon. Xin bạn hãy là ngÆ°á»i biết nghe. Bạn nên xá» trà vá»›i há» có lÆ°Æ¡ng trà hÆ¡n. TrÆ°á»›c hết, bạn không nên đả kÃch há». Chạm tá»± ái ngÆ°á»i ta, mà còn trông ngÆ°á»i ta thÃch câu chuyện của mình, thì tháºt là lạ. Bất kỳ ai, kể lể gì vá»›i bạn, nếu không có hại, không tốn thá»i gian, thì bạn cứ để há» nói. NgÆ°á»i ta cần nói để giải thoát tâm hồn mà . Có má»™t số ngÆ°á»i nà o đó, bạn liệu lá»i an ủi bổ Ãch, thì xin bạn đừng tiếc vá»›i há». Biết đâu đôi lá»i sáng suốt chân thà nh của bạn, tuy không thay đổi được má»™t tâm trạng, quyết định má»™t cuá»™c Ä‘á»i, nhÆ°ng Ãt ra cÅ©ng gieo má»™t tia hy vá»ng cho tâm não Ä‘ang uất ức, Æ°u tÆ° của há». Chúng tôi nói những lá»i chỉ giáo đúng đắn, để bạn phân biệt vá»›i những lá»i của những kẻ là m thầy Ä‘á»i không cÆ¡m. Muốn cho lá»i nói của bạn có giá trị, thì những lá»i nói đó phải chứa Ä‘á»±ng ý tưởng xây dá»±ng, thanh cao và nhuá»™m mà u sắc chân thà nh, ngá»t dịu. Trên Ä‘á»i, thÆ°a bạn, ai mà không thÃch câu chuyện của những ngÆ°á»i có ngá»n lưỡi và ng ngá»c nhÆ° váºy.
Phần 024
Äừng Thân Máºt Báºy
Thân máºt, thiết tưởng là má»™t trong những cái quÃ, mà Trá»i ban cho con ngÆ°á»i.
Lúc còn thÆ¡ ấu, bạn hôn ngÆ°á»i mẹ của bạn! Có gì tốt đẹp bằng. NgÆ°á»i mẹ yêu mến bạn vá»›i tình yêu và ng ngá»c. Bạn hôn NgÆ°á»i, là tá» cho ngÆ°á»i biết tình cảm Ä‘áºm đà đối vá»›i trái tim hi sinh vô bá» bến của NgÆ°á»i.
Thân sinh của bạn, lúc nà o cÅ©ng coi bạn là nguồn an ủi. Bạn tâm sá»±, buông lá»i nói thân máºt. NgÆ°á»i thÃch lắm. Nhất là lúc NgÆ°á»i gặp Ä‘au khổ.
Äối vá»›i anh em ruá»™t trong gia đình, bạn đôi khi đối xá» thân máºt cỡ nà o cÅ©ng không ai trách. Cá» chỉ lố lăng của bạn có khi lại là phÆ°Æ¡ng thế để củng cố tình huynh đệ. NhÆ°ng đối vá»›i anh em ruá»™t thịt thôi nhé.
Còn bạn tâm giao? Sá»± thân máºt vẫn cần thiết nhÆ° cá cần nÆ°á»›c. Äã là tâm giao mà không ăn nói vá»›i nhau thân máºt thì không gá»i là tâm giao được.
Má»™t ngÆ°á»i gặp cÆ¡n khốn khó, bị bao ngÆ°á»i chê ghét, tránh xa. Há» khao khát sá»± thân máºt của bạn. Tại sao bạn không là m cho há» thá»a dạ. Sá»± thân máºt của bạn đối vá»›i há» là điá»u cao quÃ, đáng khuyến khÃch vì nó hà m súc đức vị tha.
Bạn quà mến! Tất cả những thứ thân máºt ấy là ngá»c ngà .
NhÆ°ng Ä‘iá»u chúng tôi xin phép nhắc ở đây, là trong câu chuyện chúng ta đừng thân máºt báºy. Bạn tưởng thứ ngÆ°á»i mang táºt nà y Ãt lắm Æ°? Äối vá»›i ngÆ°á»i lạ cÅ©ng nhÆ° quen, hỠăn nói thân máºt quá đến trở thà nh lố bịch.
Há» có quen bạn bao giá». Thế mà vừa gặp bạn há» la: "Ê Ê! Rua Ä‘i. Sao, mạnh giá»i không?" Ngồi ăn vá»›i bạn trong tiệm, há» vừa nhai nhồm nhoà m vừa tâm sá»± vá»›i bạn, thỉnh thoảng lại vá»— vai bạn, gắp đồ ăn bá» và o Ä‘Ä©a bạn nữa. CÅ©ng nhÆ° bạn, chúng tôi má»›i gặp há» lần nà y là má»™t. Nói chuyện vá»›i chúng tôi má»™t chút, há» nắm tay chúng tôi rủ Ä‘i "nháºu bia". Há» vừa nói "mình vá»›i nhau mà " vừa mở cổ áo, lấy quạt, quạt "bốn phÆ°Æ¡ng", rồi nâng li bia uống nhÆ° chết khát đâu mấy kiếp. Lại còn hÃt hà tá» ra khoái khẩu không kìm hãm được. Há» cÅ©ng Ä‘em cái thân máºt báºy ra đối xỠđể gá»i là sà nh Ä‘á»i. Há» nói chuyện vá»›i hai bà kia. Ba ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i nhau vá» vấn Ä‘á» thi cá» má»™t hồi lâu. Ông ta cao hứng vừa cÆ°á»i, vừa xô má»™t bà , và tiếng cÆ°á»i nổ nhÆ° pháo tết.
Có kẻ bất chấp chức quyá»n, tuổi tác của kẻ Ä‘Ã m thoại vá»›i mình. Há» dùng những giá»ng thân máºt, mà há» thÆ°á»ng nói vá»›i bạn bè thâm giao trong lá»›p há»c hay trong nghá» nghiệp.
TrÆ°á»›c mặt ngÆ°á»i khác phái, lạ hay quen, há» cÅ©ng mở Ä‘iệu cÆ°á»i mà há» gá»i là thân máºt, ngÆ°á»i già u lÆ°Æ¡ng trà nghe đáng sợ là m sao. Há» cÆ°á»i biểu lá»™ sá»± thô bỉ thiếu văn hóa. NgÆ°á»i thân máºt báºy, còn gây ác cảm trong việc lui tá»›i nữa. Kể cả những ngÆ°á»i không quen vá»›i há» bao nhiêu, há» cÅ©ng coi nhÆ° bạn thân của há». HỠđến nhà , đến phòng những kẻ ấy, nhÆ° ngÆ°á»i ta ăn cÆ¡m bữa. Có khi sáng há» sang chÆ¡i cho tá»›i khi gần đứng bóng. Há» ká»m chủ nhà , nói vá»›i hỠđủ thứ chuyện, khiến kẻ nà y phải bá» công ăn việc là m để nghe, vì sợ mất lòng há». Có khi cả ngà y há» lại chÆ¡i năm bảy lần. Ban đầu ngÆ°á»i chủ kÃnh trá»ng há», tiếp đãi nhÆ° bao khách đáng kÃnh khác. Và i lần sau, ngÆ°á»i ta bắt đầu coi thÆ°á»ng há», đối xá» vá»›i há» hết mặn nồng, và tá» ra khó chịu. Nhiá»u lúc ngÆ°á»i ta tá» thái Ä‘á»™, cá» chỉ "má»i" há» vá», mà há» không quan tâm, hay nói đúng hÆ¡n không đủ tinh tế để biết. NgÆ°á»i ta coi đồng hồ, nhấp nhổm muốn Ä‘i, tóm câu chuyện, hi vá»ng ngà y nà o đó bà n chuyện lâu hÆ¡n,... Váºy mà há» cứ mở chuyện má»›i ra, nói thao thao bất tuyệt. Có kẻ lại nằm ỳ ra trên ngá»±a, Ä‘i văng hay ghế, võng, của chủ để tán chuyện dai nhÆ° đỉa. Không cần chúng tôi dẫn nhiá»u và dụ. Và i thứ thân máºt báºy trên, đủ cho bạn thấy sá»± đối xá» của há» thế nà o.
Bất cứ váºt gì trên Ä‘á»i, dù kì lạ, quà báu đến đâu, khi có nhiá»u quá phải bị coi rẻ. Sá»± thân máºt và giao du cÅ©ng không khác bao nhiêu. Äối vá»›i những ngÆ°á»i ruá»™t thịt, những bạn chà thân, sá»± thân máºt muốn có thú vị, có kết quả hay, vẫn phải ở trong chừng má»±c. Tuy nhiên, rủi có quá lố, vẫn có thể tha thứ được dá»… dà ng. Còn đối vá»›i ngÆ°á»i xa lạ, hay quen thÆ°á»ng thôi, thân máºt báºy thÆ°á»ng gây háºu quả đáng tiếc. NgÆ°á»i thân máºt báºy, là m cho kẻ khác coi há» là kém văn minh, dù há» Ä‘áºu mấy bằng cấp đại há»c, hay có chức quyá»n, tiá»n bạc. Há» cÅ©ng có thể bị đối đãi nhÆ° ngÆ°á»i không biết tế nhị. HÆ¡n nữa, bất cứ ai, cÅ©ng có lòng tá»± ái, cÅ©ng coi mình là quan trá»ng, thèm kẻ khác kÃnh trá»ng mình. Má»™t đứa con nÃt, má»™t tên khùng nhÆ° váºy. Thế mà ngÆ°á»i thân máºt báºy không chịu biết tâm là quá Æ° Ä‘Æ¡n giản ấy. Há» buông lá»i thân máºt lố lăng, khiến lòng tá»± ái của kẻ khác bị già y vò: Há»i ngÆ°á»i ta là m sao mến hỠđược? Từ đây, xin bạn chú ý câu chuyện của bạn. Äừng để nó có mà u sắc thân máºt sá»— sà ng là m hại nhân cách bạn. Ở trên, chúng tôi nói, sá»± thân máºt báºy đối vá»›i kẻ ruá»™t thịt và bạn chà thân có thể tha thứ dá»… dà ng. Riêng bạn, sá»± thân máºt ấy bạn cÅ©ng cố gắng tránh. Sợ khi quen nhÆ° váºy vá»›i ngÆ°á»i cốt nhục, bạn khó bá» tá»± chủ lúc giao tiếp vá»›i kẻ xa lạ.
Việc giao du của bạn, bạn nên khôn ngoan. Của gì ngon đến đâu, ăn quá cÅ©ng hóa chán. Kẻ khác, dù mến trá»ng bạn thế nà o, nếu bạn tìm đến há» mãi, sau cùng há» cÅ©ng bá»›t, hay không còn quà mến bạn, tiếp chuyện lạnh nhạt và muốn bạn ra vá» khi không có việc gì hệ trá»ng, thì không cần giao du thÆ°á»ng quá vá»›i kẻ ta Ãt quen thuá»™c. Rồi khi có chuyện cần đến nhà há», ta cÅ©ng đừng ở lâu. Phải là m sao, cho khi ta ra vá», há» còn tiếc ta và muốn lần khác được gặp ta. Ở nhà ngÆ°á»i bạn chà thân, ta cÅ©ng không nên quên nguyên tắc xá» thế ấy. Ỷ là chá»— thâm giao mà ăn dầm nằm dỠở nhà má»™t ngÆ°á»i bạn mãi, sau nà y tình thâm giao có thể phai nhạt và đến chá»— hai ngÆ°á»i chán chê, oán ghét nhau.
Trong xã há»™i, thứ ngÆ°á»i già u não nhÆ° bạn, hình nhÆ° Ãt lắm. Rất đông ngÆ°á»i khi nói chuyện, có gÆ°Æ¡ng mặt âu yếm, có cái nhìn gợi lòng trắc ẩn báºy chá»— có nụ cÆ°á»i van lÆ¡n không hợp ngÆ°á»i, có giá»ng nói dịu ngá»t, biểu lá»™ tâm hồn yếu Ä‘uối, ngu khá». CÅ©ng rất đông ngÆ°á»i, vì nhà n rá»—i, vì tá»± hạ mình xuống để yêu cầu má»™t ân huệ, hay lân la thái quá nÆ¡i nhà cá»a của kẻ Ãt quen biết mình. Äối vá»›i những thứ ngÆ°á»i ấy, bạn vẫn thá»±c hiện bà quyết xá» thế cổ Ä‘iển, là không là m pháºt lòng há». Lẽ tất nhiên, khi hỠđối xá» thân máºt quá lố vá»›i bạn, bạn nên Ä‘á» phòng sá»± sá»— sà ng của há», là m bạn mất thể diện. Khi há» tìm đến nÆ¡i ở của bạn mãi, bạn tìm cách tránh để khá»i mất thì giá». NhÆ°ng đức thu tâm không cho phép bạn cÆ°á»i nhạo, xua Ä‘uổi há» sá»— sà ng, hung bạo. Lúc há» thân máºt báºy, mà bạn thấy gượng thi nên là m thinh và có nét mặt nghiêm, nghiêm nhÆ°ng đừng quạu. Má»™t ai thÆ°á»ng lân la đến nhà bạn, là m bạn mất giá» nhiá»u, bạn có thể vui vẻ, thân máºt xin phép há» Ä‘i là m công việc của mình, và thà nh tháºt má»i hỠở đó chÆ¡i, Ä‘á»c sách hay là m việc gì riêng đó tùy ý. Há» cáo thối để vá» thì bạn ân cần cho há» biết, lúc nà o đó bạn hân hạnh gặp lại há» và lấy là m tiếc bữa nay không tiếp chuyện hỠđược.
Phần 025
Äừng Có Giá»ng "sách Vở"
Há»c rá»™ng, hiểu nhiá»u, khi nói chuyện cÅ©ng khéo dùng tÆ° tưởng của danh nhân để củng cố lý luáºn của mình, là điá»u ai cÅ©ng nên là m. NgÆ°á»i nói chuyện nhÆ° váºy, gây cho câu chuyện của mình phong vị má»›i lạ, khiến nó hấp dẫn kẻ khác, và tạo cho nó chân giá trị. Trong Ä‘á»i sống há»c sinh, bạn nên đôi khi bà n cùng bạn hữu, những sách mình đã há»c, xin há» dùng những danh ngôn đông, tây, kim, cổ mà há» biết để mình há»c theo. Cuá»™c nói chuyện, nhá» sá»± giúp đỡ nà y, Ä‘em lại nhiá»u lợi Ãch. Khi ra khá»i há»c Ä‘Æ°á»ng, việc há»c táºp của bạn vẫn cần được tiếp tục, bạn không đủ thì giá» và trà nhá»› để Ä‘á»c đủ thuứ sách, để nhá»› nhiá»u danh ngôn bạn có thể bổ và o những khuyết Ä‘iểm của mình bằng cách giao du thÆ°á»ng vá»›i những bè bạn há»c rá»™ng, thuá»™c nhiá»u tuÆ° tưởng của kẻ khác.
NhÆ°ng Ä‘iá»u đó, chúng tôi muốn bạn tránh là há»… mở miệng ra bất kỳ lúc nà o, đối vá»›i ai, cÅ©ng chÆ°ng khoe sách báo mình Ä‘á»c, hay chêm những câu chữ nho, những danh ngôn của Âu Mỹ. NgÆ°á»i có táºt nà y, tưởng ăn nói nhÆ° váºy, ngÆ°á»i ta cho mình là báºc thông thái, Ä‚n nói có duyên ai nghe cÅ©ng hà i lòng. Há» lầm quá. Con ngÆ°á»i, ai cÅ©ng muốn Ä‘á» cao giá trị của mình, coi mình là hệ trá»ng xuất chúng, và muốn cho kẻ khác lu mỠđể mình nổi báºt lên. NgÆ°á»i có giá»ng sách vở hình nhÆ° quên mất tâm lý nà y. Vô tình há» chá»c tÃnh ganh tỵ của con ngÆ°á»i và gieo ác cảm. Tai hại nhứt, là khi hỠăn nói vá»›i ngÆ°á»i lá»›n tuổi và có chức quyá»n trên há» mà thất há»c. Những kẻ nà y, vừa nghe ho dẫn danh ngôn nà y, tục ngữ kia liá»n tưởng mình bị kẻ nhá» khinh rẻ, mất uy tÃn, uy quyá»n. NhÆ° váºy, há» không bị ngÆ°á»i ta thù sao được.
Rất chua chát, là khi há» "múa má»" thông thái trÆ°á»›c mặt những bá»±c có há»c lá»±c uyên thâm và tÃnh tình trầm mặc, Ãt nói. Thái Ä‘á»™ múa búa trÆ°á»›c cá»a Lá»— Ban của há», là m cho ngÆ°á»i nghe cÆ°á»i thầm, cho há» là non kinh nghiệm, thiếu đầu óc dè dặt, nghèo nà n sá»± khôn ngoan.
Chúng tôi có quen má»™t ngÆ°á»i, đã nhiá»u năm mất táºt nà y. Nói chuyện vá»›i ai, dù là ngÆ°á»i rất lạ, dù trong những câu chuyện chÆ¡i, há» cÅ©ng nói cho được mẫu chuyện Tà u rút trong Phong Thần, hay Äông châu liệt quốc, há» cÅ©ng dẫn và i ba câu Kinh thánh, nói nà o Noe đóng tà u, Noe uống rượu say. Phao lô nóng tÃnh v.v... và không quên pha và o lý luáºn của mình, những danh ngôn của Lão Tá», Descarrtes, Hégel... Trong xóm chúng tôi ở,ngÆ°á»i ta gá»i là "ông sach vở". Thiệt là chua chát.
Trong câu chuyện, xin bạn cÆ°Æ¡ng quyết tránh thứ táºt ấy.Nguyên tắc thứ nhất bạn nên theo, là dù cao tuổi đến đâu, Ä‘áºu mấy bằng cấp đại há»c, viết bao nhiêu thi phẩm có giá trị, vẫn ăn nói khiêm tốn, không bao giá» á»· cái hiểu biết hÆ¡n ngÆ°á»i của mình để già hà m, khoe khoang và che khuất kẻ khác, là m nghịch lại, bạn cÅ©ng có thể được ngÆ°á»i nghe cho mình là há»c rá»™ng. NhÆ°ng há» không bao giá» mến phục bạn đâu. Cái vốn trà há»c dồi dà o mà xà i váºy, chỉ gây khinh rẻ, rÆ°á»›c há»a và o mình... nó không bằng sá»± hiểu biết thÆ°á»ng mà được Ä‘i kèm vá»›i lòng khiếm thị sâu xa. Xin bạn khắc và o tâm khảm mấy chữ nầy"Äức hạnh phục ngÆ°á»i mến hÆ¡n tà i ba". Nếu không cần, thì khi nói chuyện, bạn đừng Ä‘á» cáºp đến vốn há»c của mình là m gì. Sá»± thinh lặng của bạn, tạo cho xung quanh má»™t không khà huyá»n bÃ. Nó bắt kẻ khác kiên nể bạn và đỠcao phẩm giá của bạn.
Dến khi phải áp dụng những hiểu biết của mình, bạn hãy thi hà nh má»™t cách khôn ngoan. Phải lá»±a ngÆ°á»i, lá»±a lúc mà xà i vốn há»c của bạn. Gặp những thợ hồ, thợ,á»™c ở thôn quê, biết chút Ãt vá» nghá» của mình, mà bạn giảng cho há» vè kỹ nghệ nặng, thì quả bạn là m má»™t việc vô ý thức. Sau bữa tiệc, ai cÅ©ng mệt đừ, mà chúng tôi cắt nghÄ©a cho há» thuyết Mác, bà n vá» triết lý của ThÃch Ca, phân tÃch há»c thuyết Nhiệm Thế của Äức Giê su thì tháºt là lố bịch không đúng lúc.
Muốn dùng Ä‘iá»u há» há»i ở sách báo, là m thà nh lÅ©y cho những gì mình quả quyết, bạn nên dùng má»™t cách khiêm tốn, tá»± nhiên và tiết kiệm. Má»™t và i mẩu chuyện lạ, đôi danh khôn khéo dẫn, là m câu chuyện thêm ý vị thế nà o, thì sá»± khoe khoang sách vở là m cho câu chuyện chán tai và gây ác cảm chừng ấy.
Hay nhất là tá»± mình Ä‘em câu chuyện lạ, hay dẫu danh ngôn, mà há»i ngÆ°á»i nghe. Cách nói nà y, là m cho ngÆ°á»i nghe khá»i mất mặt, cảm thấy mình được nhìn nháºn là hÆ¡n ngÆ°á»i. Lẽ dÄ© nhiên, khi há»i nhÆ° váºy, thì bạn trả lá»i luôn theo chuyện của mình nói, chá»› không phải há»i để kẻ khác trả lá»i. Há» biết thì hay lắm. Ma không biết thì tá»™i nghiệp cho há», mà cÅ©ng có thể mình bị há» ghét. Váºy tóm lại, bạn hãy tránh giá»ng sách vở, và khi muốn sá» dụng vốn hiểu biết của mình, cần khôn ngoan.
Phần 026
Äừng Nói Sai Tiếng Mẹ Äẻ
Phan Khôi nói:"NgÆ°á»i Việt Nam phải viết quốc ngữ cho đúng, dùng danh từ cho đúng". Bạn có thể nói:"NgÆ°á»i Việt Nam và thứ ngÆ°á»i nà o cÅ©ng váºy, khi nói chuyện đừng nói sai tiếng mẹ đẻ".
Có nhiá»u ngÆ°á»i sang trá»ng, Ä‘i đứng ra Ä‘iệu thầy cô, có chức quyá»n cao, Ä‘áºu nhiá»u cấp bằng, nhÆ°ng nói tiếng mẹ đẻ má»™t cách thÆ°Æ¡ng hại. Nói chuyện vá»›i ai, há» là m kẻ ấy hiểu sai Ä‘iá»u há» muốn nói. Ở nhiá»u nÆ°á»›c văn minh, có không Ãt kẻ trà thức vá» nhiá»u nghà nh há»c, quán thông nhiá»u ngoại ngữ, nhÆ°ng tiếng nÆ°á»›c nhà của há», há» phát âm sai bét, nói tráºt văn phạm, diá»…n đạt ý mÆ¡ hồ, lầm lẫn. Äáng tiếc nữa là trong nhiá»u nÆ°á»›c cháºm tiến, hạng trà thức không thông và khinh thÆ°á»ng tiếng mẹ nhiá»u nhÆ° trấu. hiện giá», có biết bao ngÆ°á»i, Hán há»c, Tây há»c thì hay lắm, nhÆ°ng không dá»… nói, viết tiếng việt trôi chảy. nói ngoại ngữ nhÆ° Pháp ngữ, Anh ngữ, thì nhÆ° bắp rang, nhÆ°ng khi dùng tiếng mẹ thì không khác gì nhÆ° má»™t ngoại kiá»u.
Há» hay xen lẫn và o câu tiếng việt những tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng La tinh để diá»…n ý, vì quá nghèo dụng ngữ tiếng nÆ°á»›c nhà . Tiếng việt, tuy không phong phú bằng Hoa ngữ hay La ngữ. NhÆ°ng hiện giá», có lẽ nó được trên sáu bảy vạn tiếng. Äó là chÆ°a kể những thổ ngữ, những tiếng lóng. Thế mà tại sao há» cứ dùng Ä‘i dùng lại má»™t má»› tiếng tầm thÆ°á»ng nà o đó trong khi đầu não của há» là má»™t kho ngữ vá»±ng vá» ngoại quốc vá» khoa há»c, vá» sỠđịa.
NgÆ°á»i cẩu thả tiếng mẹ, bất chấp việc đánh há»i ngã đã Ä‘Ã nh, há» còn không quan tâm đến cách phát âm những phụ âm đầu nhÆ° s, x,ch, tr. Sáng láng há» Ä‘á»c"xáng láng", trung trá»±c há» nói"chung chá»±c". Còn nạn dùng sai danh từ nữa. Ở má»™t trÆ°á»ng đại há»c mà còn ảnh hưởng của ná»n giáo dục thá»±c dân, trong 100 sinh viên, có đến bảy mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i dùng lẫn lá»™n hai tiếng"Chúng tôi" và chúng ta, dùng" phiá»n phức" thế" phiá»n hà ".
NgÆ°á»i ta cÅ©ng không quên được, những ngÆ°á»i không biết phân biệt loại tiếng dể dùng cho hợp câu chuyện. Má»™t giáo sÆ° của má»™t trÆ°á»ng trung há»c ná» nói vá»›i chúng tôi:"nhà tôi cho con ở vá» chốn thần kinh". Bạn nghe có trái tai chÆ°a. Tại sao ông không nói Ä‘Æ¡n sÆ¡:"nhà tôi cho con ở vá» Huế".
NgÆ°á»i cẩu thả tiếng Việt, cÅ©ng không tùy ngÆ°á»i tiếp chuyện để ăn nói cho xứng hợp. Äối vá»›i ngÆ°á»i cao tuổi, có chức quyá»n hÆ¡n há», há» vẫn dùng những tiếng mà há» nói vá»›i bè bạn lúc giởn chÆ¡i. Những tiếng"Ba đá, ráng chịu, quá sá, mừng, bồ", há» tha hồ sá» dụng cho bất cứ ai giao tiếp vá»›i há».
Những cách xÆ°ng hô để chà o há»i, giá»›i thiệu, từ giã, há» cÅ©ng dùng sai bét mà không ý thức được lá»—i của mình.
Lẽ dÄ© nhiên, bạn biết câu chuyện của há», không gây thiện cảm sâu sắc nÆ¡i ngÆ°á»i nghe. Có khi, ngÆ°á»i ta đối xá» tá» tế vá»›i há» vì xả giao. NhÆ°ng bên trong ngÆ°á»i ta coi thÆ°Æ¡ng há».
Muốn khá»i thất bại nhÆ° há» trong lúc nói chuyện, xin bạn chịu khó trau dồi tiếng mẹ đẻ.
Xin bạn há»c nằm lòng những Ä‘iá»u chúng tôi nhắn gởi bạn dÆ°á»›i đây, để sá» dụng tiếng mẹ có giá trị và gây thiện cảm, uy tÃn vá»›i má»i ngÆ°á»i.
1/ Lo cho mình có một vốn dụng ngữ phong phú.
PhÆ°Æ¡ng thế là há»c tá»± Ä‘iển, há»c những sách vá» từ ngữ. Xin bạn nhá»› ká»·, chúng tôi nói há»c, chá»› không phải coi hay tra thôi. Táºp thói quen để trên đầu giÆ°á»ng má»™t quyển danh từ hay má»™t quyển tá»± Ä‘iển, để trÆ°á»›c khi ngủ há»c và i chữ. Théodore Rooselt có táºp quán để má»™t quyển sách trên bà n giấy và đá»c trog những phút đợi khách. Tại sao bạn không để ở bà n ăn má»™t cuốn danh từ để há»c lúc chá» dá»n bữa ăn.
Anatole France mê dùng tá»± Ä‘iển nhÆ° ngÆ°á»i mê dùng tình nhân, nên ông trở thà nh đại văn hà o, Ãt ra bạn há»c ngữ vá»±ng, để có nhiá»u dụng ngữ, hầu diá»…n đạt tâm tưởng của mình chÃnh xác, tÆ°á»ng táºn. Muốn dụng ngữ phong phú, bạn cần Ä‘á»c nhiá»u loại sách báo. Sau khi Ä‘á»c, chịu khó ghi trong sổ riêng những tiếng không biết, rồi tra tá»± Ä‘iển. Nên giao du vá»›i những ngÆ°á»i giá»i tiếng mẹ, bà n chuyện vá»›i nhà văn, chú ý há»c những tiếng chuyên môn, những tiếng lóng, tiếng địa phÆ°Æ¡ng, thổ ngữ của bất cứ ngÆ°á»i nà o bạn giao tiếp. Khi nghe giảng hoặc nghe diá»…n thuyết ở đâu, cố gắng há»c cách dùng tiếng của diá»…n giả. Tiếng nà o mình chÆ°a biết vá» nhà tra tá»± Ä‘iển.
2/ Dùng tiếng cho chÃnh xác.
Theo Gustave Flaubert, bất cứ Ä‘iá»u gì ta nói, chỉ có má»™t tiếng nà o đó để diá»…n nó ra. Bạn hãy tìm cho được tiếng ấy. Nên Ä‘á»c truyện Kiá»u để há»c tà i dùng tiếng chÃnh xác của Nguyá»…n Du.
Nguyễn Hiến Lê khuyên bạn muốn tìm tiếng đúng nên:
a) Lựa một tiếng cụ thể.
b) Dừng dùng tiếng mơ hồ.
c) Äừng nói Æ¡ chung quanh hay nói quá.
d) Äừng dùng tiếng sáo.
e) Phân biệt những tiếng lóng và tiếng thanh nhã.
f) Hiểu rõ những tiểu dị giữa những tiếng đồng nghĩa.
Äó là những lá»i khuyên và ng ngá»c mà bạn nên nhá»›.
Tóm lại, chúng ta cần rèn luyện tiếng mẹ đẻ để trở thà nh ngÆ°á»i nói chuyện hay, và là m cho ngÆ°á»i nghe có cảm tưởng tốt vá» ná»n giáo dục, vá» giá trị văn hóa của ta.
Phần 027
Phải Ãt Nói
Muốn nói chuyện có nghệ thuáºt, thì phải nói, nói cho nhiá»u để thuyết phục: Sao lại phải nói Ãt. Quả là điá»u mâu thuẩn? Có lẽ bạn há»i chúng tôi nhÆ° váºy.
Có ai trong xã há»™i, không muốn cho kẻ khác biết giá trị của mình. NgÆ°á»i ta tá»± nhiên thÃch những nhà huấn nghiệp, những kinh nghiệm, những đức tÃnh của mình để kẻ khác ca tụng. Bạn Ãt nói, tức là bạn nhÆ°á»ng cho ngÆ°á»i Ä‘Ã m thoại cái hân hạnh được tá»± giá»›i thiệu mình. Há» có dịp mua lá»i khen ngợi, chắc chắn sẽ coi bạn nhÆ° má»™t tri ká»·.
Thiếu gì ngÆ°á»i, hay tìm cái hÆ° danh trong chá»— nói nhiá»u để tá» ra mình hoạt bát, há»c rá»™ng. Bạn Ãt nói, tất nhiên, hỠđược cÆ¡ há»™i dùng lưỡi tha hồ chém mây chặt gió. Vì váºy, há» coi bạn là ngÆ°á»i biết tìm hiểu há», ca tụng há».
Không mấy ngÆ°á»i không có óc ham dạy Ä‘á»i. ThÆ°á»ng ngÆ°á»i ta mở miệng là chỉ bảo, khuyên răn kẻ khác, má»™t câu chuyện gây hứng thú, phải là cuá»™c trao đổi qua lại những tâm tưởng. Bạn biết rõ Ä‘iá»u ấy, nên nhÆ°á»ng lá»i cho kẻ khác thuyết trình những gì há» cÆ°u mang trong tâm hồn. Nói được những Ä‘iá»u ấy ra, há» cảm thấy câu chuyện là m há» sung sÆ°á»›ng. Thế là bạn chiếm được thiện cảm của há» rồi. Giá bạn yêu cầu há» hy sinh Ä‘á»u gì không quá đáng chắc há» dá»… dà ng là m vừa lòng bạn. Bạn gặp hai ngÆ°á»i lạ.
Má»™t ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i bạn nhÆ° két. Má»™t ngÆ°á»i chăm chú nghe và thỉnh thoảng nói đôi tiếng thôi. Váºy, bạn có cảm tình vá»›i ai? NgÆ°á»i thứ nhất Ä‘a ngôn, vô tình cho bạn biết sạch sà nh sanh tâm hồn của mình. Giá há» có ác tâm láºp mÆ°u kế gì hãm hại bạn, bạn cÅ©ng biết được chút Ãt. Còn ngÆ°á»i thứ hai huyá»n bà là m sao. Bạn không biết ý há» thế nà o. Má»—i tiếng bạn nói ra, há» lóng tai nghe, và bởi vì há» Ãt nói, nên bạn cho rằng lá»i nói của há» là kết quả của suy nghÄ©. Bạn nghe há» dá»… dà ng. NhÆ° váºy, đối vá»›i kẻ khác, tại sao bạn không bắt chÆ°á»›c ngÆ°á»i thứ hai, bạn Ãt nói: Bạn là m cho kẻ khác kÃnh nể. Tuy nhiên, không để há» nghi kỵ mình: Thỉnh thoảng bạn nên nói đôi lá»i đầy ý nghÄ©a và nhất là bạn chú ý nghe há». Ai mà không kÃnh phục và mến yêu há».
Sáng suốt nhÆ° tổng thống của nÆ°á»›c mỹ, Ông théodore Roosevelt còn khiêm tốn thú nháºn rằng, trong má»™t trăm lần phán Ä‘oán có hai mÆ°Æ¡i lăm lần sai. Còn chúng ta thì sao? Váºy trÆ°á»›c khi nói, tốt nhất chúng ta nên chịu khó suy nghÄ© để bá»›t sai lầm. Muốn thế thì phải nói Ãt. Nói luôn miệng thì không có thá»i giá» "Äánh lưỡi bảy lần". NgÆ°á»i ta không dám quả quyết Ä‘iá»u gì, chá»› vẫn dám bảo ai nói nhiá»u thì khó bá» tránh khá»i nói báºy. Bạn Ãt nói tất nhiên, bạn tránh được nhiá»u lá»—i lầm và chạm tá»± ái ngÆ°á»i nghe.
Mà bạn nói nhiá»u để là m gì? Có phải để ngÆ°á»i đối thoại ghi nhá»› tâm tưởng của há» không? Äiá»u chúng ta Æ°á»›c muốn há» am hiểu, há» cÅ©ng hiểu trong má»™t chừng má»±c nà o đó thôi. Há» lo trả lá»i. Lo cắt nghÄ©a, phân tách, chỉ trÃch, chÆ°ng bà y hiểu biết của mình. Váºy sao bạn tốn hÆ¡i nói thao thao bất tuyệt. Nói vừ đủ và nói ká»· là khẩu hiệu khi bà n chuyện.
Bạn Ãt nói, để khá»i phiá»n lòng ngÆ°á»i khác, trong cuá»™c sống, có không Ãt trÆ°á»ng hợp ngÆ°á»i nghe báºn việc, chẳng dÆ° giá» Ä‘Ã m luáºn vá»›i ta, nên ta phải hết sức vắng tắt. Còn năm phút nữa bạn lên xe há»a. Má»™t ngÆ°á»i nó cứ kèm chân bạn thuyết nà o chÃnh trị, tôn giáo, nà o con gà của y nhảy bể cái ly, nà o vợ y có nghệ thuáºt trang Ä‘iểm. Bạn có cảm tưởng thế nà o đối vá»›i ngÆ°á»i ấy? Nếu bạn Ä‘a ngôn vá»›i ai khác, thiên hạ cÅ©ng có cảm tưởng đó đối vá»›i bạn. Nếu nói Ãt, mà bạn thấy câu chuyện hÆ¡i tẻ lạnh, bạn nên thúc đẩy há» nói. Không khó lắm. Bạn hãy há»i vá» nghá» nghiệp của há». Gặp má»™t bác sÄ©, bạn há»i há» vá» thuáºt chuẩn mạch, cách Ä‘oán bệnh trạng và những thà nh công của há» bấy lâu. Nói chuyện vá»›i nhả sá» há»c, bạn chất vấn há» vá» những trà o lÆ°u tiến thoái của má»™t ná»n văn hóa, văn minh nhân loại v.v...
Ai mà không thÃch nói những sở trÆ°á»ng của mình? Phần đông con ngÆ°á»i, hay cho mình là quan trá»ng, biết váºy, sao bạn không gà i chá»— ngứa của há». Bạn Ä‘Æ°a tiếp má»™t ngÆ°á»i là m chánh quyá»n, thì bạn cứ há»i há», cách nà o mà há» cai trị được ngÆ°á»i ta mến nhÆ° váºy? NhỠđâu há» có địa vị cao sang ấy? Câu chuyện của bạn vá»›i má»™t nhà doanh nghiệp lạnh lạt quá à ? Sao bạn không há»i kế hoạch kinh doanh của ông có thể Ä‘em lại kết quả thế nà o? Chắc kết quả mỹ hảo lắm. Ông thuyết cho mà coi. Bạn lúng túng trÆ°á»›c má»™t nhà văn, vì thấy há» mà bạn không biết phải bà n vấn Ä‘á» gì. Thì cứ nghá» viết văn mà há»i: Là m sao bÆ°á»›c và o nghá» cao quý ấy. Tác phẩm của ông hay nhÆ° váºy: Ông viết cách nà o. Nghá» văn có cá»±c lắm không. ThÆ°á»ng viết má»™t tác phẩm bao lâu. Việc xuất bản có những trở ngại nà o...
Má»™t Ãch lợi nữa. Ở trên chúng ta đã nói, khi Ãt lá»i, bạn tránh được sai lầm trong tÆ° tưởng. NgÆ°á»i nghe của bạn cÅ©ng tin cáºy ở bạn Ä‘iá»u ấy. Má»™t luáºt hết sức tá»± nhiên, là ngÆ°á»i ta quý trá»ng lá»i của kẻ Ãt nói. Bạn cáng tiếc lá»i, thiên hạ cà ng chú ý nghe. Có khi bạn nói ra những tÆ° tưởng không sâu sắc gì. NhÆ°ng bởi vì ngÆ°á»i nghe yên trà rằng, bạn là ngÆ°á»i "Ä‚n có nhai, nói có nghÄ©a". Nên trá»ng những tÆ° tưởng của bạn nhÆ° và ng.
Tóm lại, nói Ãt được nhiá»u Ãch lợi. Từ đây, trong câu chuyện hằng ngà y, bạn hãy cÆ°Æ¡ng quyết hãm khẩu. Có khi Ä‘á»c xong Phần nà y, bạn hối háºn sá»± Ä‘a ngôn đã qua của mình. Bạn cố gắng đặt cho ngá»n lưỡi má»™t dây cÆ°Æ¡ng để trì nó lại khi bạn nói. NhÆ°ng rồi và i bữa sau, bạn cÅ©ng thấy mình trở lại táºt cÅ©. Tuy nhiên, bạn cố gắng canh phòng nó hà ng ngà y. Bạn hãy viết mấy tiếng nà y để má»—i sáng tá»± ám thị: "Hãm khẩu. Hãm khẩu. Hãm khẩu". Trên Ä‘Æ°á»ng tu tâm, tuy chÆ°a thà nh công được Ä‘iá»u gì, nhÆ°ng đã thắng được ngá»n lưỡi, bắt nó Ãt nói là đã thà nh công khá lắm rồi. Thánh nhân có câu: "Nếu ai không phạm tá»™i trong lá»i nói, ngÆ°á»i ấy là kẻ hoà n toà n, có thể kiá»m hãm cả thân thể mình. Nếu bạn không tin lá»i chúng tôi, thì Ãt ra, bạn nên suy gẫm trong lòng những tiếng và ng ngá»c ấy.
Phần 028
Phải Biết Nghe
Bà Dale Carnegie viết quyển "How to help your husband to get ahead" đã phải dà nh phần riêng má»™t Phần bà n vá» nghệ thuáºt nghe ngÆ°á»i vợ, khi nói chuyện để "giúp chồng thà nh công" (tên sách của Nguyá»…n Hiến Lê). Theo bà , khi nói chuyện, chẳng những phải nghe bằng tai, mà còn phải nghe bằng mắt, gÆ°Æ¡ng mặt và toà n thân nữa. Chỉ để giúp chồng thà nh công, mà ngÆ°á»i vợ khi nói chuyện còn táºp thuáºt nghe nhÆ° thế, thì riêng bạn, trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i để là m nên, để được thiện cảm vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i, còn phải luyện bà quyết "biết nghe" nữa.
Äã hÆ¡n má»™t lần, chúng tôi bảo, bất cứ ai Ä‘á»u ham nói, nghÄ©a là ham được nghe. Và xin bạn để ý cho rằng Ä‘a số con ngÆ°á»i ta có tâm là ấy. NgÆ°á»i ta thÃch kể lể tâm sá»±, Æ°a quảng cáo tà i đức, kinh nghiệm của mình. NgÆ°á»i ta hay dạy Ä‘á»i, chỉ trÃch, cãi lÃ, mỉa mai, nói chuyện dông dà i. Ai không nghe, ngÆ°á»i ta có ác cảm. Còn bạn muốn nên ngÆ°á»i nói chuyện có duyên, ai cÅ©ng mến thÃch và ham gặp nhÆ° má»™t tri âm thì, thÆ°a bạn, xin bạn hãy biết nghe.
Nghe vá»›i toà n con ngÆ°á»i bạn!
NghÄ©a là sao? Là bạn phải lắng nghe kẻ khác để tìm hiểu há», coi há» muốn nói gì vá»›i bạn. Nếu ngÆ°á»i có táºt nói rÆ°á»m rà , bạn phải rút những đại ý, để rồi trả lá»i theo những Ä‘iá»u há» há»i, hay cắt nghÄ©a rá»™ng ra những Ä‘iá»u há» nói chÆ°a hết ý. Nhá» bạn chăm chú nghe, khi nói bạn lặp lại ý há», há» sung sÆ°á»›ng vì được bạn hiểu, và có cảm tình nồng háºu vá»›i bạn.
Nghe bằng hai tai không đủ. Phải nghe bằng mắt nữa. Mắt bạn phải ngó ngay mắt của ngÆ°á»i nói, để thu hút những Ä‘iá»u mà lá»i há» phô bà y không hết. Bạn cứ bình tÄ©nh ngó ngay mặt ngÆ°á»i nói. Há» muốn nhÆ° váºy, vì khi nói, há» không phải chỉ nói bằng miệng mà bằng đôi mắt nữa. Bạn dồn nhãn lá»±c và o gÆ°Æ¡ng mặt há», là mua được thiện cảm của há» ngay.
Bạn còn phải nghe bằng nét mặt nữa. Nếu bạn thuáºt cho tôi ná»—i thống khổ của bạn khi bạn gặp nạn, mà mặt chúng tôi bình thản nhÆ° bà n thạch, hay cÆ°á»i nữa, thì chắc chắn là m bạn bất mãn chúng tôi. Khi chúng tôi thuáºt lại cho bạn má»™t tin mừng nà o đó, mà mặt bạn sầu thảm, thì chắc chắn vá» sau, chúng tôi không thÃch báo tin mừng cho bạn nữa. Tâm là của thiên hạ không khác bạn và tôi. Váºy khi nghe tùy tình tiết câu chuyện, bạn hãy đổi thay nét mặt để tá» ra bạn thông cảm vá»›i ngÆ°á»i nói. NhÆ° váºy, há» thấy rằng, bạn quan tâm tá»›i há», "tri âm" vá»›i há», há» dá»… dà ng có thiện cảm vá»›i bạn, dù má»›i gặp bạn lần đầu.
Bạn cÅ©ng có thể là m ngÆ°á»i nói thá»a dạ, bằng cách bạn nghe vá»›i những Ä‘iệu bá»™. Có khi bạn gáºt đầu, có khi bạn chống tay dÆ°á»›i cằm,...và khi là m những Ä‘iệu bá»™ nà y, mắt bạn cứ gắn chặt và o tròng mắt há», đồng thá»i tâm tình câu chuyện mà nhăn trán tá» vẻ suy nghÄ©, lo âu hay nở nụ cÆ°á»i để biểu lá»™ sá»± đồng tình.
Miệng dùng để nghe cÅ©ng được nữa. Nghe bằng miệng là trong khi kẻ khác nói, tùy ý nghÄ©a câu chuyện mà bạn buông ra tiếng "vâng, ừ, dạ, phải đấy, tháºt đấy,... " hay nói má»™t và i câu tá» ra bạn đồng ý vá»›i há», khen lá»i nói của há». Äôi khi, bạn ra những câu há»i để gợi cho ngÆ°á»i đối thoại nói hết ý há» muốn nói. Có nhiá»u câu há»i cháºn há»ng kẻ khác, thì cÅ©ng có nhiá»u câu há»i là m há» hăng hái nói thao thao.
Nghe vá»›i tâm hồn quân tá»: xã há»™i cấu thà nh, bởi nhiá»u phần tá» bất đáng, thì câu chuyện cÅ©ng có nhiá»u lá»i là m bạn không vừa lòng. NgÆ°á»i thì chỉ nói vá» bản ngã của mình. Kẻ khác hay chỉ trÃch. Kẻ ná» phán Ä‘oán theo thà nh kiến. Nhiá»u ngÆ°á»i nói tục. Xin bạn hãy bá» qua. Coi những tiếng ấy nhÆ° nÆ°á»›c đổ đầu vịt váºy. CÆ°á»i cÆ°á»i vá»›i há», rồi gợi cho há» nói chuyện khác bổ Ãch hÆ¡n.
Nghe vá»›i tinh thần há»c há»i. Khổng Tá» nói: "Tam nhân đồng hà nh tất hữu ngã sÆ°: Ba ngÆ°á»i cùng Ä‘i ắt có má»™t ngÆ°á»i là m thầy ta." Chúng tôi có thể nói vá»›i bạn "Nói chuyện vá»›i ai cÅ©ng có thể há»c được Ä‘iá»u hay, "ai" hiểu cả những tên trá»™m cÆ°á»›p nữa." Tháºt váºy. Trên Ä‘á»i nà y, ai mà không có táºt xấu, ai mà nói ra không bao giá» lầm lẫn. Những gì xà m láp kẻ khác nói, ta hãy để ngoà i tai. Thu hút những cái hay của há». Cả những ngÆ°á»i nói báºy rất nhiá»u, vẫn dạy ta không Ãt. Há» không nói lá»i và ng ngá»c, thì thấy gÆ°Æ¡ng há», ta cố gắng tránh, để khi nói chuyện, đừng gây ác cảm nhÆ° há». Cái tệ của há» cho ta cái hay. Trong trÆ°á»ng hợp nhiá»u ngÆ°á»i há»™i lại nói những chuyện bá láp: ta vẫn há»c được Ä‘iá»u bổ Ãch. Há»c tÃnh tình con ngÆ°á»i. Lúc há»™i lại đông ngÆ°á»i ta Ãt tá»± chủ, bị ảnh hưởng của Ä‘oà n thể. Nhất là khi nói diá»…u cợt, há» nói vá»›i tất cả chân tÆ°á»›ng của mình. Bạn hãy quan sát diện tÆ°á»›ng của há», nghe lá»i há» nói, để biết bá» trái tâm là của há», để dò trình Ä‘á»™ văn hóa và kinh nghiệm cuá»™c Ä‘á»i của hỠđể rút ra kinh nghiệm cho bản thân mình.
Khi có tinh thần há»c táºp nhÆ° váºy, tất nhiên bạn sẽ hứng thú nghe kẻ khác nói chuyện. Bạn tá» vẻ ham mê, chú ý từng lá»i nói, từng Ä‘iệu bá»™ của há», nên há» thÃch mến bạn, vì thÃch bạn kÃnh trá»ng và phục tà i ăn nói của há».
Váºy xin bạn khi nói chuyện vá»›i ai, Ä‘á»u chú ý nghe há» hÆ¡n là nói. Nghe bằng toà n thân, nghe vá»›i tâm hồn quân tá», nghe vá»›i hứng thú. Bà n chuyện vá»›i ngÆ°á»i, mà bạn nghe nhÆ° váºy, chắc chắn há» coi bạn là tri kỉ. Há» coi bạn là ngÆ°á»i nói chuyện có duyên. Mà kì thá»±c bạn nói có nhiá»u đâu. ChÃnh há» nói nhiá»u chứ. Bạn nghe. Nói là phụ. Thế mà bạn thuyết phục được há», éo le thay tâm là của nói chuyện.
Phần 029
Phải Biết Khen
TrÆ°á»›c hết, chúng tôi muốn bạn hiểu đúng tiếng "khen". Khen để thu tâm trong câu chuyện không phải nịnh. NgÆ°á»i nịnh là ngÆ°á»i có tâm hồn đê mạt, tá»± hạ mình để tôn thá» giả dối kẻ khác, hầu tìm má»™t lợi Ãch nà o, chúng tôi nhá»› má»™t câu: "Má»i tên nịnh ná»t Ä‘á»u sống nhá» kẻ nghe theo nó" Tháºt là những lá»i biểu lá»™ được hết bụng dạ tiểu nhân của kẻ nịnh.
Ngá»n lưỡi của ngÆ°á»i nịnh, không phải là ngá»n lưỡi khen ngÆ°á»i mà chúng tôi muốn bạn có.
Khen đây là má»™t đức tÃnh há»a hiếm, nhÆ° bông hoa thÆ¡m dịu khó kiếm. Nó là kết quả của đầu óc khôn ngoan, thà nh tháºt, tá»± chủ, khoan từ, tế nhị.
Trong câu chuyện, rất nhiá»u ngÆ°á»i không biết coi nó nhÆ° bà quyết để thu tâm. Không Ãt kẻ dùng nó quá lố, thà nh ra ngÆ°á»i vụng xã giao. Chúng tôi muốn bạn khôn khéo sá» dụng nó, nhÆ° chiếc chìa khóa thần diệu để mở má»i cá»a lòng.
Mà là m sao cho lá»i khen có hiệu quả mong muốn. Phải có những đức tÃnh mà chúng tôi vừa kể trên.
Có mà u sắc khôn ngoan. NgÆ°á»i lặn lá»™i nhiá»u vá»›i Ä‘á»i, sau cùng nháºn thấy con ngÆ°á»i rất yếu vá»›i lá»i khen. Bạn chắc từng thấy nhiá»u em bé giúp bạn là m má»™t việc gì, mà bạn khen giá»i, chúng là m đổ mồ hôi há»™t mà cÅ©ng không rên khổ. Mà không phải con nÃt thÃch lá»i khen. Washington lấy là m sung sÆ°á»›ng khi ai gá»i ông là "Äại Tổng Thống Hoa Kỳ". Còn Victor Hugo, lúc nà o cÅ©ng muốn tên mình được đặt thế Paris. Trong cuá»™c sống hà ng ngà y, quan sát má»™t chút, bạn thấy không biết bao nhiêu ngÆ°á»i cao tuổi, ăn há»c rá»™ng, vẫn thèm lá»i khen. Biết tâm là bất diệt ấy, ngÆ°á»i khôn ngoan dùng lá»i khen để là m thá»a dạ những kẻ há» giao tiếp.
Có mà u sắc thà nh tháºt. Ở trên chúng tôi đã muốn bạn phân biệt đức tánh khen ngợi vá»›i sá»± dua nịnh. Dua nịnh giả dối, còn đức tánh khen do sá»± thà nh tâm. Bạn nháºn rằng, ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i bạn có những khuyết Ä‘iểm cÅ©ng nhÆ° Æ°u Ä‘iểm. Bạn không mù quáng đâu. NhÆ°ng bởi Æ°u Ä‘iểm của há», là m bạn quà phục há» nên bạn má»›i nói cho há» biết tâm trạng của bạn. Tà i đức bạn nháºn ở há» có tháºt, mà niá»m quà phục trong lòng bạn cÅ©ng tháºt. Ở Ä‘á»i ai mà không sung sÆ°á»›ng nghe những lá»i khen nhÆ° váºy.
Do con ngÆ°á»i tá»± chủ. Bạn để ý Ä‘iá»u nà y là khen ai má»™t cách thà nh tháºt không phải dá»… nhÆ° nhiá»u ngÆ°á»i tưởng. Nịnh thì không có gì. Cứ gán cho kẻ khác đủ thứ tà i đức há» không có, và tâm hồn thì coi rẻ há». Còn khen tháºt, phải tá»± chủ. Phải dẹp Ä‘i tÃnh tá»± ái, má»›i mong khiêm tốn nháºn cái hÆ¡n ở ngÆ°á»i. Má»—i lần bạn khen ai, là bạn chịu rằng, kẻ ấy có phần bằng bạn hay hÆ¡n bạn. Mà khi bạn chịu cách thà nh tháºt nhÆ° váºy, bạn bắt mình lép xuống, là m kẻ mình khen nổi báºt lên. NgÆ°á»i được khen có sẵn thị dục huyên ngã, thấy bạn gãi ngay chá»— ngứa, tá»± nhiên thÃch bạn.
Mang tÃnh chất khoan tá». Khi buông lá»i khen ngợi, bạn phải có lòng vị tha. Bạn không thÃch nháºn ở kẻ khác những khuyết Ä‘iểm, Æ°a tha thứ lá»—i lầm của há» và chân thà nh ca ngợi những Æ°u Ä‘iểm của há».
Tế nhị. NhÆ°ng không phải lúc nà o cÅ©ng khen, ở đâu cÅ©ng khen, thấy cái gì cÅ©ng khen và gặp ai cÅ©ng khen. Bạn có đầu óc tế nhị, bạn không quá hà tiện lá»i khen, nhÆ°ng phải xà i đúng lúc, đúng ngÆ°á»i. Và những Ä‘iá»u bạn khen, ai cÅ©ng phải chịu là đáng ca tụng. Sá»± tế nhị của bạn, cÅ©ng cầm cÆ°Æ¡ng cho ngá»n lưỡi của bạn. Kẻ kém lÆ°Æ¡ng tri khen quá lố, thà nh ra ngạo nghá»…, khiến ngÆ°á»i được khen phải Ä‘á» mặt. Bạn không nhÆ° há». Lá»i bạn khen rất xứng vá»›i công lao, tà i đức kẻ khác, vừa đủ tá» rằng bạn kÃnh phục há». Váºy trong câu chuyện, bạn đừng tiếc những lá»i khen hà m súc những đức tÃnh trên. Khen nà o tốn tiá»n bạc gì đâu, nhÆ°ng nếu bạn biết dùng nó, Ä‘á»i sống bạn sẽ được nhiá»u cái lợi do thiện cảm của bạn, gieo ở ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i bạn. Trên Ä‘á»i, kẻ nịnh có nhiá»u, mà kẻ không biết khen cÅ©ng không Ãt. Má»™t Ä‘Ã ng là m cho ngÆ°á»i ta ngượng, má»™t Ä‘Ã ng là m cho ngÆ°á»i ta buồn. Con ngÆ°á»i luôn luôn muốn thiên hạ nháºn mình có công lao, có giá trị. Má»™t khi ai buông lá»i khen đúng chổ, con ngÆ°á»i nghe tâm hồn lâng lâng. Bạn là ngÆ°á»i khéo sá» dụng lá»i khen. Bạn táºp can đảm, buông những lá»i thà nh tháºt tán dÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i bạn. Bạn sẽ nắm tâm hồn há».
Sá»± khen ngợi, không phải chỉ căn cứ ở má»™t đôi tiếng bạn thốt ra, để là m nổi báºt những Æ°u Ä‘iểm của kẻ khác. Bạn có thể nhìn nháºn cái hay của há», bằng cách bạn che lấp mình Ä‘i khi nói chuyện. Gặp vấn Ä‘á» nà o, kẻ Ä‘Ã m luáºn vá»›i mình không hiểu, bạn đừng già nh nói, hãy để há» tá» bà y. Bạn nên mở đầu: "Xin ngà i dùng kinh nghiệm của mình chỉ cho biết... nhá» sức há»c vấn uyên thâm của ngà i, ngà i cắt nghÄ©a cho..." Những tiếng ấy, vừa có giá trị khiêu khÃch kẻ khác nói, vừa khen há». Trong khi há» nói, bạn đừng quên có thái Ä‘á»™, có gÆ°Æ¡ng mặt biểu lá»™ sá»± đồng tình của bạn. Thỉnh thoảng dùng cái ngó, hay nói và i lá»i tán dÆ°Æ¡ng câu chuyện của há». Những bà quyết gây thiện cảm nà y xin bạn đừng tưởng ai là m cÅ©ng được. Phải lâu ngà y luyện táºp, ngÆ°á»i ta má»›i biết lúc nà o nên sá» dụng chúng má»™t cách tinh tế cho ngÆ°á»i được khen mến yêu mình.
Phần 030
Phải Hòa Hoãn
Chúng tôi muốn bạn hòa hoãn trong hai việc: Nghe ý kiến của ngÆ°á»i và trình bà i ý kiến của mình.
Bà quyết thần diệu để gây thù oán là nói vá»›i ngÆ°á»i đối thoại những tiếng: "Ngà i lầm quá! Ngà i nói báºy. Ngu. Tráºt lất. Sai bét...".
Là má»™t ngÆ°á»i có nghệ thuáºt nói chuyện, chắc chắn bạn không nói nhÆ° váºy. Bạn bình tÄ©nh nghe dÆ° luáºn. Bởi bạn biết, nguá»i khôn ngoan nhÆ° socrate còn nói rằng: "Äiá»u ông biết chắc, là ông không biết gì cả". Nên bạn không quá tá»± mãn cho ai khác Ä‘iá»u lầm. Bạn có thể tìm được chân lý, thì thiên hạ cÅ©ng có thể gặp sá»± tháºt nhÆ° bạn. Má»™t vấn Ä‘á» nà o đó, được bạn và nguá»i khác thảo luáºn. Bạn dùng lý kuáºn há»c để thấy sá»± tháºt, nhÆ°ng không phải chỉ có thể má»›i Ä‘em con ngÆ°á»i đến chân lý. NgÆ°á»i ta vẫn có thể nắm trong tay sá»± tháºt bằng trá»±c giác, bằng siêu hình há»c, bằng thà nghiệm.
Chúng tôi vẫn biết, sá»± tháºt thì có má»™t và i tiêu chuẩn chung để nháºn cái đẹp. NhÆ°ng bạn đừng quên rằng mình Ä‘ang xã giao. Vả lại, nếu muốn nguÆ°á»i nói chuyện vá»›i bạn chịu rằng bạn có lý, bạn phải dẫn dụ cách nà o, chá»› cá»™c lốc bảo há» lầm, chúng tôi không tin há» nghe theo bạn. Cách hay nhứt cho há» mến phục bạn, là bạn hoãn. Hòa hoãn không có nghÄ©a là phủ nháºn giá trị lối lý luáºn của mình, hay nói rằng, Ä‘iá»u mình suy nghÄ© bấy lâu là lầm. Hòa hoãn cÅ©ng không đồng nghÄ©a vá»›i tán thà nh má»i ý kiến của ngÆ°á»i.
ThÆ°a bạn, đức hòa hoãn mà chúng tôi muốn bạn thi hà nh, là lÄ©nh há»™i ý kiến kẻ khác, vá»›i tinh thần khoa há»c. Bằng má»™t tâm hồn khách quan, bình tÄ©nh, bạn thu góp bất cứ Ä‘iá»u gì kẻ khác nói. Có gì gây bất mãn: xin bạn "cho thông qua". ThÆ°a bạn, trong câu chuyện, có nhiá»u Ä‘iá»u chúng ta phải bá» qua, không hÆ¡i sức nà o cháºn lá»i tha nhân lại để Ä‘Ãnh chÃnh, chỉ trÃch.
Không bổ Ãch gì cho mình, mà còn gây thù oán. Trong xã há»™i, có nhiá»u ngÆ°á»i hay nói báºy, xét Ä‘oán theo thà nh kiến, thay đổi ý kiến nhÆ° gió đổi chiá»u. Váºy thượng sách, là hòa hoãn nghe, dù phải nghe má»™t kẻ ngu dốt. Äức hòa hoãn còn ảnh hưởng tá»›i lá»i nói của bạn nữa. Chúng tôi không kể những trÆ°á»ng hợp bạn bình tÄ©nh. Chúng tôi chỉ muốn nói, những lúc bạn bị kẻ khác chỉ trÃch. Rất Ãt ngÆ°á»i tá»± chủ trong những "ca" nầy, ngÆ°á»i ta lồng lên, Ä‘em đủ thứ lý luáºn Ä‘em chá»i và o mặt đối phÆ°Æ¡ng, để bắt há» nháºn rằng, há» lầm, và ngÆ°á»i ta có lý. Kết quả là bất hòa, và ai cÅ©ng tưởng mình nắm sá»± tháºt. Chúng tôi, không muốn bạn Ä‘i theo Ä‘Æ°á»ng lối ấy. Khi bị chá»c tức, xin bạn hãy tá»± chủ. Bạn trầm tÄ©nh trình bà y ý kiến và những lý lẽ của mình. Bạn cố gắng đặt mình ở láºp trÆ°á»ng tÆ° tưởng của đối phÆ°Æ¡ng, để nháºn ở há» những Ä‘iá»u có lý.
Nếu há» lầm, bạn lịch sá»±, êm dịu, giảng giải là m cho hỠđổi ý kiến. Nếu há» vẫn gân cổ lên, đánh lý lẽ của bạn, thì "dÄ© Ä‘Ã vi thượng sách". Không ai chiếm được cái chà của đứa thất phu. Cổ nhân đã cho chúng ta biết Ä‘iá»u đó. Bạn nhịn há», giá nhÆ° đồng ý, rồi qua vấn Ä‘á» khác là hay hÆ¡n hết. Khi bạn trầm tÄ©nh trình bà y ý kiến, tránh nét mặt cau có, những cái nhìn nhÆ° muốn đánh lá»™n, khoa chân múa tay, chống nạnh, đấm bà n, tắc lưỡi. Tất cả, Ä‘iá»u gây ná»™ khà của đối phÆ°Æ¡ng, chá»› không tăng sức mạnh cho lý lẽ của bạn.
Chúng tôi biết có ngÆ°á»i, vừa nghe bạn nói hÆ¡i tức lý, là cháºn lá»i bạn. Xin bạn đừng tranh đấu vá»›i há». Äể há» nói cho thá»a dạ. Há» nói xong, bạn khiêm tốn lấy lá»i lại.
Tánh hòa hoãn, cÅ©ng cấm bạn không được láºp Ä‘i láºp lại những lá»i kẻ khác nói chạm tá»± ái bạn. hay nói lầm. Bạn phải tá» ra mình Ä‘á»™ lượng.
Tóm lại, bạn nên hòa hoãn. Hòa hoãn trong khi nghe cÅ©ng nhÆ° khi nói. Nóng nảy cá»c cằn: tất cả là những lá»i gây thù oán. Khách quan khi nghe ý kiến của ngÆ°á»i, khoan dung tha thứ lá»—i lầm của ngÆ°á»i. Êm dịu khiêm tốn trình bà y ý kiến của mình, là bà quyết giúp bạn nói chuyện duyên dáng.
Phần 031
Phải Cẩn Ngôn
Khổng Tá» quả đã am hiểu ý nghÄ©a thâm sâu của cẩn ngôn, nên má»›i nói: "Vô Ä‘a ngôn: Äa ngôn đại bại". Bạn nên Ä‘á»c lá»i và ng ngá»c đó. Bạn nên cân, nhÆ° ngÆ°á»i ta cân và ng, những lá»i nói của mình.
1/ Im lặng cách riêng cái "tôi" của bạn.
Là m sao cho câu chuyện của bạn bá»›t những tiếng "Tôi, Chúng tôi". Nếu ngÆ°á»i bà n chuyện vá»›i bạn có bà n chuyện vá» cá nhân bạn, vá» môn há»c, nghá» nghiệp, hay vá» những ngÆ°á»i thân của bạn, xin bạn khôn khéo đổi vấn Ä‘á». Bạn có thể trả lá»i vắn tắt rồi há»i lại vá» chuyện khác. Lẽ dÄ© nhiên, không phải tá» thái Ä‘á»™ huyá»n bÃ. Có vẻ bà máºt sẽ gây nghi kỵ. Bạn vẫn cho ý kiến nhÆ° thÆ°á»ng, vẫn tranh luáºn nhÆ° thÆ°á»ng, nhÆ°ng không Ä‘em cái "tôi" của mình ra mà thuyết thao thao. Bạn nên là nhạc sÄ© và ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i bạn là nhà toán há»c, thì bạn đừng bà n vỠâm nhạc mà bà n vá» toán há»c, vá» Pascal, vá» Einstein.
2/ Im lặng cách riêng vá» những ngÆ°á»i vắng mặt.
Chúng tôi đã nói vá»›i bạn, con ngÆ°á»i thÃch nói hà nh, và trong 100 câu chuyện, có đến 60 câu lấy kẻ khác là m đầu Ä‘á». Xin bạn tránh táºt xấu nà y đối vá»›i những ngÆ°á»i vắng mặt, mà bạn không thÃch hay không đồng ý kiến.
Phải táºp có tinh thần cao thượng, khoan dung. Nếu ai có há»i ý kiến bạn vá» việc là m, vá» hạnh kiểm của ngÆ°á»i thứ ba, thì bạn nên nói, mình không rõ lắm, và thay đổi vấn Ä‘á». Buá»™c lòng, bạn chỉ khen những tÃnh tốt của kẻ ấy, để trả lá»i cho ngÆ°á»i há»i khá»i nghi kỵ. Nếu ngÆ°á»i vắng mặt bị công kÃch, và thấy cần bênh vá»±c thì bạn nên bênh vá»±c má»™t cách khách quan, lá»… phép dịu hiá»n. Nếu kẻ nói chuyện vá»›i bạn là ngÆ°á»i dÆ°á»›i quyá»n bạn, và há» nói xấu ai thì bạn nên kÃn đáo khuyên hỠđổi câu chuyện và bạn tá» ra khoan hồng vá»›i ngÆ°á»i vắng mặt.
3/ Kỹ lưỡng rất má»±c khi nói lại lá»i kẻ khác.
Những bà máºt tình cá» bạn biết, cÅ©ng nhÆ° những bà máºt kẻ khác muốn bạn giữ gìn, thì khi không đủ lý do để tiết lá»™, xin bạn hãy giữ đến xuống mồ. Trong trÆ°á»ng hợp bắt buá»™c phải thuáºt lại lá»i của kẻ khác, bạn hãy cá»±c kỳ tháºn trá»ng. Phải nói đúng nhÆ° ngÆ°á»i ấy đã nói, và bạn nên thêm câu "Theo tôi nghe, tôi nghe lại". Äiá»u gì mà nghe mà nhá»› má»™t cách mÆ¡ hồ, thì tốt hÆ¡n đừng nói lại. Những câu chuyện nà o có thẩ khiến ngÆ°á»i nghe hiểu lầm, hay tìm cách đôi chối, thêm oán thù, bạn nên để mình biết thôi. Nói ra, nhiá»u khi có hại, vừa cho kẻ đã nói những lá»i ấy, vừa cho ngÆ°á»i nghe và vừa cho bạn nữa. Xin bạn hãy cẩn ngôn để tránh những phiá»n lụy ấy.
4/ Lá»±a lá»i mà nói chÆ¡i.
Rất Ãt ngÆ°á»i được rèn luyện đầy đủ vá» lòng tá»± ái để chịu nghe ngÆ°á»i khác nói chÆ¡i và chá»c giáºn. Có ngÆ°á»i coi vui vẻ, chá»c ghẹo ngÆ°á»i ta, đến khi bị "chá»c" lại và i câu, liá»n đổ quạu, và gây gổ. Nhiá»u ngÆ°á»i bạn chà thân của ta cÅ©ng váºy. ThÆ°á»ng há» vui tÃnh dá»… tha thứ. NhÆ°ng có khi bị nhức đầu, hay ăn không tiêu v.v... má»™t tiếng nói chÆ¡i hết sức nhẹ của ta, cÅ©ng có thể là m cho há» pháºt lòng. Cho nên lúc nà o muốn nói chÆ¡i để mua vui, bạn phải kỹ lưỡng trong từng tiếng. Nhìn chung, con ngÆ°á»i muốn thiên hạ lấy những Æ°u Ä‘iểm của mình là m trung tâm Ä‘iểm. NhÆ°ng lại khó chịu, bẽn lẽn, nóng giáºn, oán thù, khi những khuyết Ä‘iểm vá» thể xác, vá» tÃnh tình của mình, bị kẻ khác ngạo nghá»…, nhất là ở chá»— đông. Ở nhiá»u dân tá»™c, ngÆ°á»i ta kỵ việc Ä‘em tên cha mẹ của há» ra để cÆ°á»i nhạo. Khi nghe tên há» của mình bị nêu ra, ngÆ°á»i ta thấy tá»± ty mặc cảm, tưởng ai cÅ©ng hiá»m thù, Ä‘ang vạch lá tìm sâu nên ác cảm vá»›i ngÆ°á»i Ä‘em nó ra. Váºy trừ những chá»— hết sức thân tình, bạn nên cẩn tháºn việc sÆ°á»›ng tên, há» kẻ khác, và đừng khi nà o có vẻ mỉa mai, hà i hÆ°á»›c.
Tóm lại, lá»i nói nhiá»u khi Ä‘em lại lợi Ãch cho má»™t ngÆ°á»i, cho má»™t dân tá»™c, mà cÅ©ng nhiá»u khi là m cho ngÆ°á»i ta thù oán nhau thiên thu. Bạn là ngÆ°á»i muốn mua lòng ngÆ°á»ibằng lá»i nói, xin bạn chịu khó nói Ãt, để suy nghÄ© kỹ Ä‘iá»u mình nói, và há»c ở ngÆ°á»i được những Ä‘iá»u hay. Platon viết: "Ai nói, gieo; ai nghe: gặt". Xin bạn há»c nằm lòng câu đó.
Phần 032
Phải Vui Vẻ
Không biết bạn thì sao chá»› chúng tôi thÃch những ngÆ°á»i nói chuyện vui vẻ. Chúng tôi lấy là m sung sÆ°á»›ng giãi bà y tâm sá»± vá»›i há», cảm thấy hân hoan khi nghe há» thuáºt chuyện hay chứng minh má»™t Ä‘iá»u gì. NgÆ°á»i Trung Hoa quả đã hiểu sâu tâm lý nhân loại nên thÆ°á»ng khuyên nhau trÆ°á»›c khi là m nghá» bán hà ng hãy táºp cÆ°á»i. Chúng tôi thấy trong cái cÆ°á»i nhiá»u ý nghÄ©a thâm thúy.
Äến nhà bạn, gặp bạn vui cÆ°á»i thì bạn chÆ°a nói gì chúng tôi đã cảm thấy "á»’ sung sÆ°á»›ng quá! Tôi Ä‘ang đợi anh, thì gặp anh đến. Tháºt là hạnh phúc cho tôi".
Cái cÆ°á»i mà chúng tôi muốn hiểu là biểu lá»™ của tâm hồn trong sạch, hồn nhiên, vị tha, nhìn cuá»™c Ä‘á»i bằng cặp mắt can đảm, lúc nà o cÅ©ng muốn là m đẹp lòng kẻ khác.
Nụ cÆ°á»i nhÆ° ánh nắng xuân trên nụ hoa chá»›m nở buổi sáng. Nó Ä‘em lại hÆ¡i ấm cho tâm hồn giá lạnh vì Ä‘au khổ. Nó thoa dịu những vết thÆ°Æ¡ng vì tang tóc, ly biệt cho những ná»—i lòng cô Ä‘Æ¡n, yếu thế.
CÆ°á»i, là m cho má»™t ngÆ°á»i thất bại đã ngừng tay chiến đấu, tìm lại nguồn hy vá»ng tin tưởng và o ngà y mai. CÆ°á»i là m cho vợ chồng thông cảm nhau, tha thứ cho nhau những khuyết Ä‘iểm và gieo hạnh phúc dÆ°á»›i mái gia đình. CÆ°á»i siết chặt tình bạn bè, giúp hai bên tâm hồn tri âm hiểu nhau hÆ¡n, nồng nhiệt tranh đấu trên con Ä‘Æ°á»ng lý tưởng.
Chúng tôi không thể kể hết vá»›i bạn, giá trị của nụ cÆ°á»i. Chúng tôi ao Æ°á»›c khi nói chuyện, bạn khéo dùng nó.
Lẽ cố nhiên, không phải gặp cái gì cÅ©ng cÆ°á»i. Äó là thiếu trÃ. Không biết lá»±a lúc, lá»±a nÆ¡i mà cÆ°á»i hay nói vá»›i ai cÅ©ng nhÆ° đóng kịch, là gây ác cảm.
Vui vẻ, chúng tôi muốn bạn có, là con đẻ của tÃnh tá»± chủ và vị tha. Má»—i khi muốn vui vẻ, chúng ta phải chiến thắng tÃnh Æ°u sầu Ãch ká»·. Váºy muốn vui tÆ°Æ¡i, trÆ°á»›c hết bạn táºp tá»± chủ, diệt Ä‘i những Æ°u tÆ° là m cho tâm hồn và gÆ°Æ¡ng mặt đượm mà u tang. Hãy mở cá»a lòng đón má»i ngÆ°á»i. Khi nà o bạn vui vẻ nói chuyện vá»›i kẻ khác, tá»± nhiện há» săn sá»›m hầu chuyện cùng bạn. Há» thấy mình quan trá»ng, được chú ý, nên tá»± nhiên có cảm tình vá»›i bạn, và muốn giữ bạn luôn để cởi mở tâm hồn. bạn soi gÆ°Æ¡ng, nở nụ cÆ°á»i, thì tấm gÆ°Æ¡ng trả lại cho bạn nụ cÆ°á»i. Nếu bạn khóc, nó trả lại cho bạn những nếp nhăn rÆ°á»›m lệ. Xã há»™i xung quanh ta không khác gì tấm gÆ°Æ¡ng ấy. Nếu niá»m nở giao du vá»›i ngÆ°á»i, nồng nà n trò chuyện vá»›i ngÆ°á»i, thì ngÆ°á»i hăng hái Ä‘Ã m đạo vá»›i bạn. Và bằng bạn lạc lẽo, ngó kẻ khác bằng bá»™ mặt nhăn nhÆ° bị, há» sẽ trả lại cho bạn những cái liết lạnh lùng và vẻ mặt đầy ác cảm.
Cái gì là m riết cÅ©ng thà nh quen. Nếu bạn chÆ°a từng dùng nụ cÆ°á»i để thuyết phục, thì bấy giá», bạn táºp vui vẻ Ä‘i. Vui vẻ mãi, sau cùng có táºp quán tiếp đãi kẻ khác bằng nụ cÆ°á»i hấp dẫn.
Khi giao tiếp vá»›i ngÆ°á»i, phải ân cần chà o há»i há». Nếu phải bắt tay thì bắt lịch sá»±, thân máºt. Giữ nụ cÆ°á»i tá»± nhiên trên môi. Chúng tôi nói tá»± nhiên vì chỉ có nụ cÆ°á»i thà nh tháºt má»›i Ä‘i thẳng và o cõi lòng kẻ khác. Còn những nụ cÆ°á»i giả dối xã giao, cÆ°á»i mỉa mai, huyá»n bÃ, Ä‘á»u gây nghi ngá» thù oán.
Trong khi bạn vui, nên giữ gÆ°Æ¡ng mặt hân hoan, là m cho ngÆ°á»i nghe có cảm tưởng bạn thà nh tháºt, và có thiện cảm vá»›i nó. Äi đôi vá»›i gÆ°Æ¡ng mặt hoa nở là giá»ng nói gió xuân. Nó có sức hấp dẫn bất kỳ ai, kể cả những ngÆ°á»i nóng cá»™c, khó tÃnh nữa.
Tóm lại, bạn hãy dùng tình cảm để đổi cảm tình. Không có gì lay Ä‘á»™ng tình cảm bằng vui tÃnh. Ai khéo ban nụ cÆ°á»i, sẽ mua được thiện cảm của kẻ khác, và trên Ä‘á»i được nhiá»u ngÆ°á»i cá»™ng tác, mến yêu.
Phần 033
Phải Biết Thuyết Phục
Khi nói chuyện vá»›i ai, chắc chắn bạn muốn Ä‘iá»u nà y. Là bất kỳ ai, Ä‘á»u nghe theo bạn, phục lý lẽ của bạn, có thiện cảm Ä‘áºm Ä‘Ã vá»›i bạn, và cố gắng thá»±c hiện những Ä‘iá»u hay, mà bạn Ä‘á» xÆ°á»›ng. NhÆ°ng là m sao để đạt được kết quả đó?
Dùng lá»i nói và bà quyết dẫn dụ.
Lá»i nói, phải công nháºn là má»™t khà giá»›i vạn năng. Tạo hóa đã phú giao nó riêng cho loà i ngÆ°á»i để giao tiếp vá»›i nhau dá»… dà ng và thúc đẩy hà nh Ä‘á»™ng.
Nhá» lá»i nói, ngÆ°á»i trong gia đình, cÅ©ng nhÆ° ngoà i xã há»™i, trao đổi ý muốn của nhau, giãi bà y cho nhau. Cuá»™c sống chung, do đó có sá»± thông cảm và thông hiểu.
Nghệ thuáºt nói quan trá»ng. Lá»i nói không phải luôn Ä‘em lại lợi Ãch, và hạnh phúc. Có thứ lá»i nói mua há»n chuốc oán, tán gia bại sản.
Äể nó thà nh má»™t lợi khà thuyết phục thần diệu, bạn phải biết những mánh lá»›i riêng khi sá» dụng nó.
Hãy há»c thuá»™c lòng những bà quyết sau nầy của Dale Car negie:
1/ Nói những gì có liên quan đến sở thÃch của kẻ khác.
2/ Phải kÃnh trá»ng ý kiến kẻ khác.
3/ Äừng cãi lá»™n.
4/ Có lầm thì vui vẻ nháºn lá»—i liá»n.
5/ Nói ngá»t nhÆ° Ä‘Æ°á»ng.
6/ Nếu nhÆ° câu nói khiến ngÆ°á»i ta trả lá»i "có... ừ".
7/ Äể kẻ khác nói cho đã.
8/ Äể cho kẻ khác sung sÆ°á»›ng tưởng mình tá»± có ý kiến mà bạn Ä‘á» xÆ°á»›ng.
9/ Chân thà nh xét theo quan điểm kẻ khác.
10/ Hãy quý mến, tìm hiểu, thương hại kẻ khác.
11/ TrÆ°á»›c khi chỉ trÃch phải thà nh tháºt khen.
12/ Tránh giá»ng ra lệnh.
13/ Giữ thể diện ngÆ°á»i ta.
14/ Thà nh tháºt tán dÆ°Æ¡ng công lao kẻ khác.
Äó là những "ngón thần" nếu bạn chịu khó áp dụng chắc chắn sẽ thuyết phục thà nh công.
Bạn chưa vững bụng ư?
Thì xin bạn cố gắng thi hà nh những bà quyết nầy nữa?
1/ Nhất định tâm phục hơn ý phục.
Con ngÆ°á»i, kể cả những bá»±c thông thái, thÆ°á»ng nghe theo kẻ khác vì cảm tình hÆ¡n vì phục lý. Há» hay tá» ra mình có là trà khi nói, hÆ¡n là khi nghe. Lúc nói ai cÅ©ng muốn Ä‘em đủ là lẽ đổ lên đầu kẻ khác, để nói ngÆ°á»i ta sai còn mình đúng. Ãt có ai chịu khó dẫn dụ là m kẻ khác chịu thua mình, cho mình hoà n toà n có lÃ. Mà ăn nói nhÆ° váºy thì kết quả thế nà o? ThÆ°á»ng không được nhÆ° ta mong muốn. Rất có thể, kẻ nghe chịu rằng ngÆ°á»i cãi là nói đúng, mà không mấy khi phục ngay. Chúng ta đừng quên con ngÆ°á»i rất già u tá»± ái, hay Æ°ng thuáºn hà nh Ä‘á»™ng theo thói quen, dÆ° luáºn, thà nh kiến, tÆ° lợi. Bạn muốn chúng tôi bá» thuốc mà bạn nói nhÆ° váºy: "Hút thuốc là thuốc Ä‘á»™c. Năm, sáu giá»t nhá»±a thuốc có thể giết chết má»™t con váºt. Ai hút thuốc sẽ hÆ° bao tá», và ngÆ°á»i hút thuốc lá là ngÆ°á»i Ãt tá»± chủ." Bạn Ä‘em là luáºn ra dáºp chúng tôi. Trong bụng chúng tôi cho bạn có lÃ. Tuy váºy chúng tôi không nghe bạn. Song nếu nhá» nhẹ, thà nh tháºt bạn nói: "Sức khá»e anh có hÆ¡i kém. Tôi lo quá. Phải chi anh bá»›t hút thuốc Ä‘i. Có lẽ thuốc là m cho anh yếu tim và sau nà y hÆ° bao tá»." Nghe những lá»i ấy, chúng tôi vừa cho bạn có lÃ, vừa vâng theo lá»i bạn mà bá» thuốc. Giá có nghiá»n quá, móc thuốc ra, cÅ©ng nghe ngán cái nhá»±a nó là m cho mình chết sá»›m. Tại sao nhÆ°ng câu sau nà y cảm phục được chúng tôi? Bởi vì chúng xuất phát từ đáy lòng của bạn, mang mà u sắc tình yêu và ná»—i lo lắng của bạn đối vá»›i chúng tôi. Bạn tâm phục chúng tôi hÆ¡n là là phục.
Váºy từ đây, há»… muốn thuyết phục ai, xin bạn đừng lo là m cho há» thấy tà i là luáºn của bạn, đừng Ä‘iểm mặt há», đừng nói cá»™c cằn nhÆ° muốn dạy Ä‘á»i, mà phải dẫn dụ há». Khẩu hiệu của bạn là "là m cho ngÆ°á»i xiêu lòng, chá»› không là m cho ngÆ°á»i ngã lẽ" Và bạn đừng quên, con ngÆ°á»i dù hay chà khÃ, cÅ©ng hay xiêu lòng vì những Ä‘iá»u nà y.
a) {Lo cho mình được danh tiếng}, được thiên hạ yêu mến ngợi khen...
b) Lo cho mình có nhiá»u tiá»n của để Ä‘á»i sống được đảm bảo. NgÆ°á»i ta có thể bá» tất cả, để tìm cái mà ngÆ°á»i ta gá»i là "huyết mạch của Ä‘á»i sống".
c) Lo cho mình được yêu và yêu bá»n vững. Ãi tình chi phối con ngÆ°á»i qua không gian và thá»i gian. Kể cả ngÆ°á»i ngu nhất trong xã há»™i không biết thứ gì, chá»› biết yêu và thèm kẻ khác yêu lại.
Khi nà o muốn dẫn dụ ai, xin bạn đừng nói sao cho há» thấy rằng, bạn lo lắng vá» ba Ä‘iá»u ấy. Xin bạn chịu khó quên tiếng"Tôi Ä‘i và khắc trên chót lưỡi bạn những tiếng" anh, chị ông, bà ... Äó là những tiếng có bùa phép, là m cho nó có sức thuyết phục.
2) Nếu phải lý luáºn thì ráng lý luáºn cho luáºn lý.
Con ngÆ°á»i tuy không thÃch dùng lý lẽ nhÆ°ng vẫn thÃch Ä‘iá»u hợp lý. Chúng tôi muốn bạn tâm phục chúng tôi hÆ¡n là lý phục đã Ä‘Ã nh, nhÆ°ng nếu bạn dùng lý lẽ, má»™t cách ngá»t ngà o, thì chúng tôi vẫn có thể bị bạn"xá» mÅ©i" mà nghe theo bạn.
Trong câu chuyện hà ng ngà y, bạn thuyết phục được kẻ khác, lần lần bạn có thói quen dẫn đạo tÆ° tưởng. Khi bà n luáºn vấn Ä‘á» hệ trá»ng, bạn ảnh hưởng kẻ khác dá»… dà ng và hy vá»ng khiến há» nghe bạn mà vẫn quà mến bạn.
Phần 034
Phải Thà nh Tháºt
Táºt giả dối gây ác cảm trong câu chuyện, mà còn là m cho ngÆ°á»i mang nó mất hẳn uy tÃn.
Tạo hóa xây dá»±ng trà tuệ con ngÆ°á»i, đặt cho nó má»™t đối tượng đặc biệt là chân lý, nên má»™t cách rất tá»± nhiên, con ngÆ°á»i thèm khát cái gì thà nh tháºt. Trong khi tiếp chuyện, nếu thấy ai vẻ mặt, cái nhìn, cá» chỉ hay nghe lá»i nói nà o đó tÃnh chất giả dối, dù hỠđủ cách nói để gây thiện cảm, song bao nhiêu tình cảm, uy tÃn há» Ä‘á»u thà nh mây khói. NgÆ°á»i nghe có cảm tưởng mình Ä‘ang bị gạt gẫm. Há» không nói nhÆ° mình biết, mình tưởng mà nói ngược lại và có ý phỉnh phá». Nhiá»u Ä‘iá»u há» không biết gì hết, há» bịa đặt ra nói cà n. Tâm trạng của há», có khi má»™t Ä‘Ã ng diá»…n ra má»™t ngả. Trong khi nói chuyện, há» rà o đón, cháºn lý lẽ nà y, ngừa lý lẽ ná». Há» hay tá»± xÆ°ng mình không nói láo, há»… nói là nói sá»± tháºt thôi.
Muốn thâu phục thiên hạ bằng lá»i nói, xin bạn nhất định tránh xa táºt xấu ấy. Khi thấy cần phải nói, thì nghÄ© thế nà o, bạn hãy tá»± nhiên nói ra váºy. Dù tưởng sai khác sá»± tháºt, bạn cÅ©ng cứ biểu lá»™ tÆ° tưởng của mình. Vấn Ä‘á» cần thiết là thà nh tâm. Cho đặng thuyết phục, không cần bạn phải già mồm mép, nói rất nhiá»u câu đón trÆ°á»›c rà o sau. Bạn cứ nói tháºt, nói vừa đủ, nói lúc tá»± chủ:
" Ai tin hay không mặc kệ". Khi bạn ăn nói nhÆ° váºy, chúng dám chắc tá»± nhiên ngÆ°á»i nghe tin cáºy bạn, và coi má»—i lá»i bạn nói nhÆ° và ng. Lúc nói chuyện bạn nên ngó thẳng và o mắt ngÆ°á»i nghe. Giá có phải vừa là m Ä‘iá»u gì vừa là m vừa nói, thì cứ là m tá»± nhiên, chứ đừng có thái Ä‘á»™ rình rình hay liếc liếc kẻ khác. Những Ä‘iệu bá»™ ấy có thể là m cho ngÆ°á»i ta tưởng tâm hồn bạn Ãt ngay tháºt.
Trong xã giao, đừng "đắc nhân tâm" quá, khen ai, má»i ai ăn uống gì, phải căn cứ và o hảo tâm thá»±c của mình mà khen, mà má»i. Äừng ngoà i miệng có lá»i dua nịnh, má»i lÆ¡i mà trong lòng thì nghÄ© khác. TrÆ°á»›c hết, bạn hãy lo cho mình có tấm lòng vị tha, chân thà nh rồi diện lá»™ tấm lòng ấy ra. Äó là bà thuáºt là m xiêu lòng kẻ khác.Trên Ä‘á»i có biết bao ngÆ°á»i không rà nh khoa ăn nói. Rất nghèo ngữ vá»±ng, nói rất Ãt, nhÆ°ng được nhiá»u bạn bè. Má»—i lá»i há» nói ra, kẻ khác trá»ng nhÆ° và ng. Mà tại sao váºy? Vì há» thà nh tháºt. Äức thà nh tháºt là đức là m tâm hồn ngÆ°á»i rung Ä‘á»™ng. Có nhiá»u đứa bé xấu xà nhÆ°ng có cái ngó thà nh tháºt, mở moệng xin kẹo má»™t cách thà nh tháºt, Ä‘i đứng tá»± nhiên, chúng ta mến chúng, cho chúng kẹo và ôm ná»±ng chúng nữa. Muốn mua chuá»™c nhân tâm, chúng ta phải bắt chÆ°á»›c má»™t phần sá»± thà nh tháºt của trẻ thÆ¡.
Tuy nhiên, thà nh tháºt không có nghÄ©a là ngây dại. Viện lý thà nh tháºt mà đem gan ruá»™t của mình biểu lá»™ cho bất kì ai, ăn nói nhÆ° con nÃt thì không gì tai hại bằng. Những Ä‘iá»u không nên nói, không cần nói thì giấu kÃn táºn cõi lòng, còn Ä‘iá»u gì nói ra có Ãch thì nói má»™t cách tá»± nhiên, thân máºt. Äừng có thái Ä‘á»™ huyá»n bÃ, muốn giấu kÃn mà là m cho ngÆ°á»i ta biết được. Äó là thù của tÃn nhiệm và thiện cảm. Vẫn hiểu khi cần nói chuyện, cần Ä‘iá»m đạm, nhÆ°ng đừng câm nhÆ° hến, cÆ°á»i cái cÆ°á»i xét Ä‘oán, và ngó cái ngó bà máºt. Bạn nên nhá»›, không phải ai cÅ©ng Ä‘a nghi nhÆ° Tà o Tháo, nhÆ°ng má»—i ngÆ°á»i tá»± nhiên sợ kẻ khác thù oán mình, lo Ä‘á» phòng những tai há»a có thể xảy đến cho mình. Nếu bạn nói chuyện vá»›i ai mà có cá» chỉ, thái Ä‘á»™ quá huyá»n bÃ, ngÆ°á»i ấy tìm cách xa lánh bạn, hoặc thù ngầm bạn và sẵn sà ng đối phó.
Äức thà nh tháºt không chịu những cá» chỉ quá chiá»u chuá»™ng có vẻ "qua Ä‘Æ°á»ng". Váºy khi tiếp chuyện, bạn tránh lối xã giao, môi mép. Những lá»i há»i thăm, má»i má»c, khen tặng hoang phÃ, sẽ là m tổn hại sá»± tÃn nhiệm của bạn mà thôi.
Phần 035
Phải TỠNhân Cách Cao Thượng
NgÆ°á»i ta có thể căn cứ và o lá»i bạn nói, cách bạn cÆ°á»i, cá» chỉ, Ä‘iệu bá»™, thái Ä‘á»™ của bạn, lúc tiếp chuyện để đánh giá con ngÆ°á»i bạn. Váºy, để gieo uy tÃn, thiện cảm, nhất định bạn phải biểu lá»™ nhân cách cao thượng của mình trong tất cả những phÆ°Æ¡ng thế phô diá»…n tâm tưởng ấy. Sá»± biểu lá»™ nà y rất hệ trá»ng cho danh giá, mà nhiá»u ngÆ°á»i chẳng để ý gì.
Chắc bạn cÅ©ng thÆ°á»ng gặp nhiá»u ngÆ°á»i khi nói chuyện cónhững cái ngó đáng khinh. Há» Ä‘Æ°a mắt má»™t cách âu yếm, van nà i đắm Ä‘uối, trợn liếc v.v... Là m cho bạn thấy trong tâm hồn há» có tất cả sá»± á»· lại, hay hung ác.
Riêng chúng tôi, đôi khi cÅ©ng gặp những kẻ hay cÆ°á»i, những cái cÆ°á»i không đáng má»™t xu, mà còn là m nhân cách há» tổn thÆ°Æ¡ng. Nghe kẻ khác nói tục, há» cÆ°á»i khoái trá. Nghe phÆ°á»ng son phấn nói chuyện trăng hoa, há» cÆ°á»i nhÆ° tá»± cho mình là tay kinh nghiệm trong là ng chÆ¡i. Nghe má»™t bà lão tà n táºt cất lá»i vang xin lòng tốt của khách qua Ä‘Æ°á»ng, há» cÆ°á»i hắc hắc. Thấy ngÆ°á»i mẹ ôm mặt khóc rÆ°ng rức bên xác má»™t đức con, há» cÆ°á»i lá»n lẻn vá»›i thái Ä‘á»™ khinh ngÆ°á»i.
Tất cả những Ä‘iệu cÆ°á»i của há», khiến cho kẻ khác thấy há» tồi tệ, khả ố. Có nhiá»u khi ngÆ°á»i nói chuyện thÃch chóng nạnh, hất mặt, nghinh cằm, vung tay vung chân. Là m nhÆ° váºy, há» tưởng kẻ khác coi mình là báºc anh hùng, ăn nói "chà khÃ". NhÆ°ng tiếc thay, dÆ°á»›i cặp mắt ngÆ°á»i già u lÆ°Æ¡ng tri, há» chỉ là kẻ thất giáo, và cách ăn nói của há», thuá»™c là ng dao búa thôi.
Rồi lại có những kẻ khác bất kỳ nói chuyện vá»›i ai Ä‘iá»u nhÆ° mất hồn, có thái Ä‘á»™ cóm róm. Có lẽ há» cho mình là hạng ngÆ°á»i khiêm tốn và lá»… phép, nhÆ°ng kỳ tháºt, há» chỉ là thứ ngÆ°á»i thiếu bản lÄ©nh và yếu Ä‘uối.
NgÆ°á»i khác lại hay há»i nhÆ° con nÃt. Äiá»u không biết, gặp ai há» cÅ©ng há»i. Vẫn biết há»i là bà quyết nói chuyện, nhÆ°ng phải khéo lắm má»›i khá»i vô tình tá»± cáo mình kẻ nhẹ dạ dốt ngu, tá»c mạch. Äó là chÆ°a nói thứ ngÆ°á»i muốn biết những Ä‘iá»u bất đáng, nhÆ¡ nhá»›p đặt những câu há»i tá» rõ tâm trạng đê hèn của mình. Rồi có những ngÆ°á»i, nói chuyện khạc nhổ tứ tung, cách ngồi trắc nết, vừa nói vừa xỉa răng, ợ ngược ợ xuôi nữa. Những cá» chỉ ấy của há», tuy nhá» nhặt nhÆ°ng là nguyên nhân là m cho lá»i há» nói, dù hay đến đâu cÅ©ng bị kẻ khác coi thÆ°á»ng.
Không cần kể chi tiết cho bạn những thứ ngÆ°á»i bán rẽ nhân cách của mình lúc nói chuyện. Má»™t và i thứ ngÆ°á»i ấy kể ra đủ giúp bạn để ý săn sóc lá»i nói và những thái Ä‘á»™ lúc Ä‘Ã m luáºn, hầu thu phục lòng ngÆ°á»i. Äây là những đức tÃnh bạn nên thi hà nh để bá»™c lá»™ giá trị con ngÆ°á»i của bạn.
1/ Äiá»m đạm:
Chúng tôi đã bà n nhiá»u vá»›i bạn vỠđức tÃnh cao quý nà y trong "Rèn nhân cách". Ở đây tôi chỉ nói đôi Ä‘iá»u cốt yếu có liên quan đến việc nói chuyện.
GÆ°Æ¡ng mặt bạn không quạu nhÆ°ng có vẽ trầm lặng. Cặp mắt giữ cho khá»i láo liên, mở ra sáng tá» và ngó ai hay váºt gì thì gom nhãn tuyến và o ngÆ°á»i và váºt ấy chăm chú. Lúc nói, nhìn thẳng và o mắt kẻ nghe. Khi nghe, nhìn mắt kẻ nói. Tâm hồn nếu cảm xúc quá, nhất định trấn áp: Äừng để nó bạch lá»™ ra ở nét mặt, giá»ng nói, cá» chỉ...
Khi vui ta có thể thông cảm cho kẻ khác. Nhưng vẫn giữ chừng mực.
Lúc nghe, bạn nên nghe ká»· lưỡng những Ä‘iá»u kẻ khác nói, chá»› nóng tÃnh cÆ°á»›p lá»i ngÆ°á»i ta.
Lúc nói hãy nói êm thắm rõ rệt, kỹ lưỡng hết ý, hết lá»i.
2/ Tha thứ:
Nhất định không bao giá» cãi lá»™n. Là m thinh và bắt đầu nói chuyện khác khi bị kẻ thất giáo chỉ trÃch, chá»c giáºn. Khi phải Ä‘Ãnh chÃnh Ä‘iá»u gì, nói vá»›i thái Ä‘á»™ quân tá». Giá»ng nói đầy vị tha, êm dịu mà không yếu Ä‘uối, cứng rắn, mà không thô cá»™c. Giá»ng biểu lá»™ má»™t tâm hồn rá»™ng nhÆ° đại dÆ°Æ¡ng, tránh những cách há»i xóc óc, lối cÆ°á»i mỉa mai. Äiệu trá» môi khinh rẽ, kiểu liếc khiêu khÃch lòng tá»± ái kẻ khác.
3/ Thanh nhã:
Tránh những câu chuyện có mà u sắc ô uế, kÃch thÃch phần hạ của con ngÆ°á»i. Giá»ng nói lúc nà o cÅ©ng được săn sóc cho hợp vá»›i tâm tình vá»›i câu chuyện và chứng tá» má»™t tâm hồn được giáo luyện đầy đủ. Kỵ các lối cÆ°á»i lả lÆ¡i. Những Ä‘iệu bá»™ của đôi tay phải tùy tâm tình câu chuyện mà thi hà nh cao nhã, chứng tá» bạn là ngÆ°á»i tá»± chủ, có đầu óc tinh tế.
Có nhiá»u đức tánh khác có thể giúp bạn biểu lá»™ nhân cách cao thượng trong câu chuyện. NhÆ°ng ba đức tánh trên, nếu thá»±c hiện chu đáo, có thể là m bạn trở thà nh ngÆ°á»i nói chuyện có duyên và được mến phục.
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y:
Tà i sản của quykiemtu
Chữ ký của quykiemtu