HÃ n TÃn
Hà n TÃn (韓信) (?-196 TCN), còn gá»i là Hoà i Âm hầu (淮陰候), là má»™t danh tÆ°á»›ng của Hán Cao Tổ LÆ°u Bang thá»i Hán Sở tranh hùng, có công rất lá»›n giúp LÆ°u Bang đánh bại Hạng VÅ© láºp nên nhà Hán kéo dà i 400 năm.
Thuở hà n vi
Hà n TÃn ngÆ°á»i nÆ°á»›c Sở, nhà nghèo. Khi mẹ mất, vì muốn xây cất cho mẹ ngôi má»™ ở nÆ¡i đẹp đẽ trên núi cao mà bán cả nhà cá»a, xách kiếm Ä‘i lang thang ngoà i chợ. Thấy Hà n TÃn gầy gò yếu Ä‘uối, có gã bán thịt là m nhục bắt TÃn luồn qua háng (trôn) y. Má»i ngÆ°á»i thấy TÃn bị nhục Ä‘á»u chê cÆ°á»i. TÃn không có gì ăn, thÆ°á»ng Ä‘i xin ăn của bà giặt lụa và hứa hẹn sau nà y là m nên sá»± nghiệp sẽ trả Æ¡n ngà n và ng, cÅ©ng bị bà ta mắng cho.
Má»i ngÆ°á»i thấy thế Ä‘á»u cho ông là ngÆ°á»i thấp kém, hèn hạ.
[sá»a] Bá» Sở theo Hán
Năm 209 TCN, Trần Thắng khởi nghÄ©a chống nhà Tần, Hà n TÃn tìm đến chá»— Hạng LÆ°Æ¡ng là thế tá»™c nÆ°á»›c Sở cùng khởi nghÄ©a hưởng ứng Trần Thắng để đầu quân. Hạng LÆ°Æ¡ng và cháu là Hạng VÅ© xem thÆ°á»ng Hà n TÃn, chỉ cho là m quần cầm kÃch đứng hầu. Nhiá»u lần ông bà y mÆ°u cho Hạng VÅ©, nhÆ°ng Hạng VÅ© không dùng.
Nhà Tần sụp đổ, Hạng Vũ đứng đầu chư hầu, phân phong cho các tướng và vua chư hầu. Lưu Bang bị Hạng Vũ tranh công và o Quan Trung, đẩy và o đất Thục xa xôi hiểm trở, phong là m Hán Vương.
Khi Hán VÆ°Æ¡ng lên Ä‘Æ°á»ng và o đất Thục, Hà n TÃn bất mãn vì vẫn không được trá»ng dụng, bèn bá» Sở theo vá» Hán. NhÆ°ng ông cÅ©ng không được Hán vÆ°Æ¡ng coi trá»ng, bản thân không có tiếng tăm gì, chỉ được là m chức liên ngao, tức là quan coi kho.
Nhá» tiến cá» của Tiêu HÃ
Hà n TÃn phạm tá»™i bị xá» chém, cả bá»n mÆ°á»i ba ngÆ°á»i Ä‘á»u đã chém hết; đến lượt mình, ông ngẩng đầu lên nhìn, chợt thấy Hạ Hầu Anh là thân cáºn của LÆ°u Bang, liá»n nói:
Nhà vua không muốn lấy thiên hạ hay sao? Tại sao chém tráng sĩ?
Hạ Hầu Anh thấy lá»i nói kỳ lạ, dung mạo hiên ngang nên tha mà không chém. Hạ Hầu Anh bèn cùng nói chuyện, rất hà i lòng, sau đó tâu vá»›i LÆ°u Bang. LÆ°u Bang cho ông là m Ä‘á»™ úy, coi vá» thóc.
Hà n TÃn thÆ°á»ng nói chuyện vá»›i tÆ°á»›ng quốc của LÆ°u Bang là Tiêu Hà . Tiêu Hà rất phục tà i ông và hứa tiến cá» vá»›i Hán VÆ°Æ¡ng.
ÄÆ°á»ng từ Hà m DÆ°Æ¡ng và o Thục xa xôi, hiểm trở, LÆ°u Bang cùng các tÆ°á»›ng di chuyển trong thá»i gian khá lâu. Khi Hán VÆ°Æ¡ng đến đất Nam Trịnh, trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i, các tÆ°á»›ng thấy cõi Thục Ä‘á»™c địa bá» trốn đến mấy chục ngÆ°á»i. Hà n TÃn xem chừng Tiêu Hà và Hạ Hầu Anh đã mấy lần tâu vá»›i LÆ°u Bang nhÆ°ng LÆ°u Bang không dùng mình, nên cÅ©ng bá» trốn. Tiêu Hà nghe tin Hà n TÃn bá» trốn liá»n thân hà nh theo tìm, không kịp báo cho Hán vÆ°Æ¡ng biết.
LÆ°u Bang coi Tiêu Hà nhÆ° cánh tay phải, lúc đó đứng ngồi không yên. Mãi 2 hôm sau Tiêu Hà má»›i vá», giãi bà y hết vá»›i Hán vÆ°Æ¡ng và ra sức tiến cá» Hà n TÃn:
Các tÆ°á»›ng Ä‘á»u dá»… kiếm thôi, còn nhÆ° TÃn là kẻ quốc sÄ©, có má»™t không hai. Nhà vua nếu cứ muốn là m vÆ°Æ¡ng mãi ở Hán Trung, thì chẳng cần TÃn là m gì chứ nếu muốn tranh lấy thiên hạ thì ngoà i TÃn ra chẳng có thể bà n công việc vá»›i ai.
LÆ°u Bang dù chÆ°a tháºt tin nhÆ°ng vì nhÆ°ng vì sá»± khẩn khoản của Tiêu Hà mà phong cho Hà n TÃn là m đại tÆ°á»›ng. Khi Hán vÆ°Æ¡ng là m trai giá»›i, láºp Ä‘Ã n để phong ông, cả ba quân Ä‘á»u kinh ngạc, không nghÄ© rằng ngÆ°á»i nhÆ° ông lại được lên là m đại tÆ°á»›ng.
Hà n TÃn lên Ä‘Ã n nháºn phong xong, bèn phân tÃch cho Hán vÆ°Æ¡ng vá» những thế mạnh, yếu của Hạng VÅ© và phÆ°Æ¡ng sách đánh bại Sở. Hán vÆ°Æ¡ng bắt đầu nháºn ra tà i năng của ông.
Minh tu sạn đạo, ám độ Trần Thương
Äể che mắt các nÆ°á»›c Tam Tần, ngay khi và o Thục, LÆ°u Bang cho đốt Ä‘Æ°á»ng sạn đạo (con Ä‘Æ°á»ng nối vùng đất phong của mình vá»›i Tần) khiến các nÆ°á»›c nà y không chú ý tá»›i mình.
Tháng tám năm 206 TCN, Hà n TÃn được phong là m đại tÆ°á»›ng, bắt đầu ra quân bình định Tam Tần, do các vua chÆ° hầu ChÆ°Æ¡ng Hà m (Ung vÆ°Æ¡ng), TÆ° Mã Hân (Tắc vÆ°Æ¡ng) và Äổng Ế (Äịch vÆ°Æ¡ng) án ngữ là m phên giáºu cho SÆ¡n Äông để cản Ä‘Æ°á»ng LÆ°u Bang. Ông giả cách sai ngÆ°á»i Ä‘i sá»a Ä‘Æ°á»ng sạn đạo, vốn mất rất nhiá»u công sức thá»i gian, khiến Tam Tần yên trà rằng quân Hán còn lâu má»›i ra được cá»a ải. NhÆ°ng thá»±c ra Hà n TÃn dẫn đại quân Ä‘i theo Ä‘Æ°á»ng Trần ThÆ°Æ¡ng Ä‘i qua huyện Cố Äạo đánh úp Ung VÆ°Æ¡ng ChÆ°Æ¡ng Hà m. ChÆ°Æ¡ng Hà m đón đánh quân Hán ở Trần ThÆ°Æ¡ng. Ung vÆ°Æ¡ng bị thua chạy vá», dừng lại đánh đất Hạo TrÄ©, lại thua tráºn, bá» chạy đến Phế Khâu. Hán vÆ°Æ¡ng Ä‘uổi theo, bình định đất Ä‘ai của Ung vÆ°Æ¡ng, Ä‘i vỠđông đến Hà m DÆ°Æ¡ng, lại cho má»™t cánh quân riêng vây Ung vÆ°Æ¡ng ở Phế Khâu, còn sai các tÆ°á»›ng bình định LÅ©ng Tây, Bắc Äịa, Thượng Quáºn.
Năm 205 TCN, Hà n TÃn lại Ä‘iá»u quân đánh Tắc VÆ°Æ¡ng Hân, Äịch vÆ°Æ¡ng Ế. Bị đánh bất ngá», TÆ° Mã Hân và Äổng Ế đầu hà ng. Hà n TÃn kéo vỠđông, Hà Nam vÆ°Æ¡ng Thân DÆ°Æ¡ng cÅ©ng đầu hà ng theo.
Sau khi giết Hà n vÆ°Æ¡ng Thà nh, Hạng VÅ© cho ngÆ°á»i thân tÃn của mình là Trịnh XÆ°Æ¡ng là m Hà n VÆ°Æ¡ng. Hà n vÆ°Æ¡ng không chịu đầu hà ng Hán. Hà n TÃn mang đại quân đánh bại XÆ°Æ¡ng.
Chặn đứng quân Sở
Hà n bị đánh bại, LÆ°u Bang láºp ngÆ°á»i tông thất nÆ°á»›c Hà n, Ä‘ang là m thái uý, cÅ©ng tên là Hà n TÃn là m Hà n vÆ°Æ¡ng, gá»i là Hà n vÆ°Æ¡ng TÃn. Tây Nguỵ vÆ°Æ¡ng Báo bèn hà ng Hán, cùng hợp binh vá»›i Hán đánh Ân. Ân vÆ°Æ¡ng TÆ° Mã Ngang bị bắt sống.
Hà n TÃn ở lại giữ Quan Trung, Hán vÆ°Æ¡ng cùng các tÆ°á»›ng tiếp tục đông tiến, dụ thêm nÆ°á»›c Triệu há»™i quân đánh Sở. Lúc đó Tây Sở Bá vÆ°Æ¡ng Hạng VÅ© Ä‘ang sa lầy chiến tranh ở nÆ°á»›c Tá», chÆ°a diệt được Äiá»n Quảng và Äiá»n Hoà nh, Hán vÆ°Æ¡ng gom quân chÆ° hầu 56 vạn rầm rá»™ tiến và o chiếm cứ kinh đô Sở là Bà nh Thà nh. Hạng vÆ°Æ¡ng mang 3 vạn tinh binh trở vỠđánh tan tà nh quân Hán ở Bà nh Thà nh. Quân Hán tan tác trở vá».
Má»™t loạt chÆ° hầu thấy Sở thắng Hán lại theo Sở nhÆ° TÆ° Mã Hân, Äổng Ế, Triệu Yết. Cả Äiá»n Hoà nh nÆ°á»›c Tá» cÅ©ng giảng hoà vá»›i Sở. Thế quân Sở mạnh lên, Hạng VÅ© mang quân tây tiến đánh Hán.
Hà n TÃn thu binh, há»p vá»›i Hán VÆ°Æ¡ng ở Huỳnh DÆ°Æ¡ng. Hạng VÅ© tiến quân truy Ä‘uổi LÆ°u Bang, Hà n TÃn chỉ huy quân Hán, đánh phá quân Sở ở miá»n giữa đất Kinh và đất Sách. Quân Sở vì váºy vẫn không thể truy bức được Hán vÆ°Æ¡ng.
Diệt Nguỵ: dÆ°Æ¡ng đông kÃch tây
Tháng sáu năm 205 TCN, Ngụy VÆ°Æ¡ng Báo lấy cá»› xin nghỉ để vá» thăm cha bị bệnh. VỠđến nÆ°á»›c, Ngụy VÆ°Æ¡ng liá»n cắt Ä‘Æ°á»ng giao thông ở Hà Quan, phản lại Hán, giao hiếu vá»›i Sở.
Hán vương sai Lịch Tự Cơ thuyết phục Báo, nhưng Báo không nghe.
Tháng tám năm 205 TCN, LÆ°u Bang phong Hà n TÃn là m tả thừa tÆ°á»›ng để đánh Ngụy. Ngụy Báo Ä‘em nhiá»u binh đến Bồ Bản chặn cá»a sông Lâm Tấn. Hà n TÃn dà n thêm nghi binh, bà y thuyá»n bè nhÆ° muốn vượt qua sông Lâm Tấn; nhÆ°ng trái lại dùng phục binh Ä‘i Ä‘Æ°á»ng đất Hạ DÆ°Æ¡ng, lấy thùng gá»— để cho quân vượt qua sông, đánh úp đất An Ấp [1].
Ngụy VÆ°Æ¡ng Báo cả kinh, Ä‘em binh quan vỠđánh trả nhÆ°ng đã muá»™n. Hà n TÃn đánh chiếm đất Nguỵ, bắt Báo cầm tù, bình định đất Ngụy, là m thà nh quáºn Hà Äông.
Hán VÆ°Æ¡ng sai TrÆ°Æ¡ng NhÄ© cùng vá»›i Hà n TÃn Ä‘em binh sang đông Ä‘i vá» hÆ°á»›ng Bắc, đánh nÆ°á»›c Triệu và nÆ°á»›c Äại.
Lấy Triệu: bà y tráºn tá»±a sông
Tháng chÃn nhuáºn năm 205 TCN, Hà n TÃn phá quân Äại, bắt được thừa tÆ°á»›ng Hạ Duyệt, ngÆ°á»i được Äại vÆ°Æ¡ng Trần DÆ° uá»· quyá»n cai quản nÆ°á»›c Äại ở đất Ứ Dá»±. Lúc đó chiến sá»± giữa Hán và Sở Ä‘ang rất gay go, Hán VÆ°Æ¡ng bị Sở Bá vÆ°Æ¡ng tấn công mạnh mẽ. Hán VÆ°Æ¡ng nghe tin ông diệt liá»n hai nÆ°á»›c, liá»n sai ngÆ°á»i thu tinh binh của ông Ä‘em đến Huỳnh DÆ°Æ¡ng để chống Sở.
Hà n TÃn và TrÆ°Æ¡ng NhÄ© má»™ quân má»›i, được quân mấy vạn ngÆ°á»i, Ä‘i vá» phÃa Äông xuống Tỉnh Hình để đánh Triệu. Vua Triệu và Trần DÆ° nghe tin quân Hán sắp đánh úp, bèn tụ táºp quân Ä‘á»™i ở Tỉnh Hình, phao là hai mÆ°Æ¡i vạn. TÆ°á»›ng Triệu là Lý Tả Xa bà y mÆ°u cho Trần DÆ° nên cố thủ và chẹn Ä‘Æ°á»ng váºn lÆ°Æ¡ng của quân Hán nhÆ°ng Trần DÆ° không nghe theo.
Hà n TÃn sai ngÆ°á»i sang thám thÃnh, biết mÆ°u của Lý Tả Xa không được dùng, bèn Ä‘em quân thẳng xuống. ChÆ°a đến cá»a Tỉnh Hình, cách ba mÆ°Æ¡i dặm, dừng lại cắm trại. Ná»a đêm truyá»n lệnh xuất phát. Chá»n hai nghìn quân kỵ trang bị nhẹ, má»—i ngÆ°á»i cầm má»™t lá cá» Ä‘á» Ä‘i theo Ä‘Æ°á»ng tắt lén lút sang nói theo dõi quân Triệu.
Ông ra lệnh:
Triệu thấy ta chạy, thế nà o cũng bỠtrống thà nh mà đuổi ra. Các ngươi tiến và o ngay trong thà nh, nhổ cỠcủa Triệu dựng cỠđỠcủa Hán.
Sau đó ông sai các tỳ tÆ°á»›ng truyá»n bảo ăn cÆ¡m lót lòng thôi, và nói:
Hôm nay phá quân Triệu xong sẽ há»p nhau ăn tiệc.
Các tướng nghe lệnh những vẫn nghi hoặc không ai tin.
Sau đó Hà n TÃn nói vá»›i tÆ°á»›ng sÄ©:
Quân Triệu đã giữ địa thế tiện lợi trÆ°á»›c để xây đồn lÅ©y, chúng lại chÆ°a thấy cá» trống, đại tÆ°á»›ng của ta nên chÆ°a chịu tiến lên đánh Ä‘á»™i tiên phong vì chúng sợ ta đến nÆ¡i Ä‘Æ°á»ng hẹp, hiểm trở thì quay lại.
Rồi ông sai má»™t vạn ngÆ°á»i Ä‘i trÆ°á»›c bà y tráºn quay lÆ°ng ra sông. Äó là phép tối kỵ trong binh pháp vì theo binh pháp, phải dá»±a và o núi và nhìn ra sông, nếu tá»±a và o sông sẽ bị kẻ địch đánh dồn tá»›i hết Ä‘Æ°á»ng chạy, đó là chá»— chết. Vì thế quân Triệu ở xa nhìn thấy, cÆ°á»i vang.
Lúc bình minh, TÃn dá»±ng cỠđại tÆ°á»›ng, đánh trống lên, kéo quân ra cá»a Tỉnh Hình. Quân Triệu mở cá»a lÅ©y, đánh nhau to má»™t hồi lâu. Bấy giá» Hà n TÃn, TrÆ°Æ¡ng NhÄ© vá» bá» cá» trống chạy đến đạo quân gần sông. Äạo quân gần sông rẽ ra, đón lấy há», rồi lại chiến đấu dữ dá»™i. Quân Triệu quả nhiên bá» thà nh ra tranh lấy cá»› trống của Hán, Ä‘uổi theo Hà n TÃn,TrÆ°Æ¡ng NhÄ©. Sau khi Hà n TÃn, TrÆ°Æ¡ng NhÄ© đã nháºp và o đạo quân ở gần sông thì quân Ä‘á»™i Ä‘á»u liá»u chết chiến đấu không thể nà o đánh bại được. Hai nghìn quân kỵ mà TÃn đã cho Ä‘i từ trÆ°á»›c chỠđến khi quân Triệu bá» lÅ©y trống để Ä‘uổi theo để lấy cá» trống của Hán, liá»n ruổi nhanh và o trong thà nh, nhổ tất cả cá» xà của Triệu để dá»±ng hai nghìn lá cá» Ä‘á» của Hán.
Quân Triệu đã không thắng, không bắt được Hà n TÃn và các tÆ°á»›ng Hán, muốn quay trở vỠđồn, nhÆ°ng trong thà nh toà n là cá» Ä‘á» của Hán thì cả sợ, cho rằng quân Hán đã bắt được tÆ°á»›ng của Triệu VÆ°Æ¡ng rồi. Quân sÄ© há»—n loạn bá» chạy. TÆ°á»›ng Triệu chém cÅ©ng không ngăn được. Quân Hán hai bên áp lại, phá tan quân Triệu, chém Trần DÆ° trên sông Chi Thủy, bắt sống Triệu VÆ°Æ¡ng Yết.
[sá»a] Bà n binh pháp, thuáºn tay thu Yên
Hà n TÃn ra lệnh cho quân Ä‘á»™i không được giết Lý Tả Xa, ai bắt sống được ông ta thì thưởng ngà n và ng. Có ngÆ°á»i trói Tả Xa ná»™p dÆ°á»›i cá», TÃn bèn cởi trói cho ông ta và cho ngồi quay mặt vá» hÆ°á»›ng Äông, còn mình ngồi quay mặt vá» hÆ°á»›ng Tây, thá» là m thầy.
Các tÆ°á»›ng Ä‘em thủ cấp và tù binh đến ná»™p đâu đấy và chúc mừng. Các tÆ°á»›ng nhân dịp há»i ông:
Binh pháp nói “Bên phải sau lÆ°ng thì núi gò, trÆ°á»›c mặt bên trái thì sông đầm†nay tÆ°á»›ng quân lại sai bá»n chúng tôi quay lÆ°ng ra sông mà bà y tráºn, nói rằng phá xong quân Triệu sẽ ăn cÆ¡m. Bá»n chúng tôi không phục nhÆ°ng kết quả lại thắng, không biết đó là thuáºt gì?
Ông đáp:
Äiá»u đó ở trong binh pháp, chỉ có Ä‘iá»u các anh không xét đến nà thôi. Chẳng phải binh pháp có nói: “Hãm và o đất chết thì sau nó má»›i sống, dắt và o chá»— mất thì sau nó má»›i còn†đó sao? Vả chăng TÃn không phải có những tÆ°á»›ng sÄ© đã từng được huấn luyện. Äây cÅ©ng nhÆ° ngÆ°á»i ta nói là kéo những ngÆ°á»i ngoà i chợ bắt há» Ä‘i đánh. Tình thế nà y nếu không đặt há» và o nÆ¡i đất chết khiến cho ngÆ°á»i nà o cÅ©ng vì mình mà chiến đấu thì không được. Nếu nhÆ° ta để cho há» và o nÆ¡i đất sống thì há» Ä‘á»u bá» chạy, ta còn là m sao dùng hỠđược nữa.
Theo kế của Lý Tả Xa, Hà n TÃn cho quân nghỉ ngÆ¡i, bình định nÆ°á»›c Triệu, rồi sai ngÆ°á»i mang má»™t bức thÆ° sang nÆ°á»›c Yên dụ Yên vÆ°Æ¡ng Tang Äồ. Tang Äồ sợ thế quân Hán bèn xin theo.
TÃn lại sai sứ báo vá»›i Hán, nhân tiện xin láºp TrÆ°Æ¡ng NhÄ© là m Triệu VÆ°Æ¡ng để cai trị và vá»— vá» nÆ°á»›c nà y. Vua Hán Æ°ng thuáºn, bèn láºp TrÆ°Æ¡ng NhÄ© là m Triệu VÆ°Æ¡ng.
Phụ Lịch Sinh không phụ Hán
Bị cướp tướng ấn
Hạng VÅ© mấy lần sai kỳ binh vượt qua sông Hoà ng Hà đánh Triệu. Triệu VÆ°Æ¡ng NhÄ© và Hà n TÃn Ä‘i Ä‘i lại lại để cứu Triệu, nhân lúc Ä‘i lại bình định các thà nh ấp ở Triệu, Ä‘em binh đến giúp Hán VÆ°Æ¡ng.
Hạng vÆ°Æ¡ng Ä‘ang báºn và o việc vây Hán VÆ°Æ¡ng ở Huỳnh DÆ°Æ¡ng, nên không thể dồn đại quân đánh Triệu. Hán VÆ°Æ¡ng bị quân Sở váºy ngặt, phải trốn ra vá» phÃa Nam, đến giữa miá»n Uyển và Diệp, chạy và o Thà nh Cao. Hạng VÅ© lại bao vây rất gấp.
Tháng sáu năm 204 TCN, Hán VÆ°Æ¡ng ra khá»i Thà nh Cao, chạy vá» hÆ°á»›ng đông, vượt qua sông Hoà ng Hà , chỉ có má»™t mình Hạ Hầu Anh cùng Ä‘i. Hán VÆ°Æ¡ng theo quân của TrÆ°Æ¡ng NhÄ© đến Tu VÅ©. Äến nÆ¡i, Hán VÆ°Æ¡ng nghỉ ở ngoà i quán trá». Sáng sá»›m, Hán VÆ°Æ¡ng tá»± xÆ°ng là sứ thần nhà Hán, phi ngá»±a và o trong thà nh Triệu. TrÆ°Æ¡ng NhÄ©, Hà n TÃn chÆ°a dáºy, Hán VÆ°Æ¡ng và o trong phòng ngủ, cÆ°á»›p ấn tÃn và binh phù, dùng cá» mao để triệu táºp cái tÆ°á»›ng, thay đổi chức vị các tÆ°á»›ng.
Khi ông và TrÆ°Æ¡ng NhÄ© thức dáºy, má»›i biết là Hán VÆ°Æ¡ng đã đến. Hán VÆ°Æ¡ng sau khi Ä‘oạt quân của hai ngÆ°á»i liá»n ra lệnh cho TrÆ°Æ¡ng NhÄ© giữ lấy đất Triệu, phong Hà n TÃn là m tÆ°á»›ng quốc, thu quân Ä‘á»™i của Triệu chÆ°a phái đến Huỳnh DÆ°Æ¡ng để đánh Tá».
Äánh úp Lâm Tri, ngăn nÆ°á»›c giết Long ThÆ°
TÃn Ä‘em quân sang Äông, chÆ°a vượt qua bến sông Bình Nguyên thì nghe tin sứ thần của Hán VÆ°Æ¡ng là Lịch Tá»± CÆ¡ đã thuyết phục được nÆ°á»›c TỠđầu hà ng. Hà n TÃn muốn dừng lại. NgÆ°á»i biện sÄ© đất Phạm DÆ°Æ¡ng là Khoái Triệt bà n vá»›i Hà n TÃn:
TÆ°á»›ng quân nháºn chiếu đánh nÆ°á»›c Tá», nay Hán VÆ°Æ¡ng chỉ sai má»™t ngÆ°á»i ly gián mà khiến nÆ°á»›c TỠđầu hà ng, nhÆ°ng đã có chiếu chỉ bảo tÆ°á»›ng quân dừng lại đâu? Tại sao tÆ°á»›ng quân lại không Ä‘i ? Vả chăng Lịch Sinh là má»™t kẻ sÄ© kÃnh cẩn múa ba tấc lưỡi mà hạ được hÆ¡n bảy mÆ°Æ¡i thà nh của nÆ°á»›c Tá», tÆ°á»›ng quân cầm mấy vạn quân hÆ¡n má»™t năm má»›i hạ được hÆ¡n năm mÆ°Æ¡i thà nh của Triệu. Là m tÆ°á»›ng quân mấy năm mà công không bằng má»™t anh nhà nho hay sao?
Hà n TÃn cho là phải, theo kế của Khoái Triệt, mang quân vượt qua sông Hà . NÆ°á»›c TỠđã nghe lá»i Lịch Sinh nên giữ Lịch Sinh ở lại uống rượu, triệt bá» các quân Ä‘á»™i để phòng ngá»± quân Hán. Hà n TÃn nhân đó đánh úp quân TỠở Lịch Hạ, Ä‘i đến Lâm Tri. Vua Tá» là Äiá»n Quảng cho rằng Lịch Sinh lừa mình nên nấu Lịch Sinh và trốn đến đất Cao Máºt, sai sứ đến nÆ°á»›c Sở để cầu cứu. Sau khi đã bình định Lâm Tri, Hà n TÃn Ä‘i vá» hÆ°á»›ng Äông, Ä‘uổi Quảng đến phÃa Tây đất Cao Máºt.
Hạng VÆ°Æ¡ng nghe cầu cứu của Tá», bèn sai Long ThÆ° là m tÆ°á»›ng, phao là hai mÆ°Æ¡i vạn quân, Ä‘em quân đến cứu Tá». Vua Tá» là Quảng cùng Long ThÆ° dồn quân để đánh nhau vá»›i Hà n TÃn.
Long ThÆ° bà y tráºn hai bên sông Tuy Thủy. Hà n TÃn Ä‘ang đêm sai ngÆ°á»i là m hÆ¡n má»™t vạn cái đẫy đổ đầy cát chặn lấy thượng lÆ°u dòng sông rồi Ä‘em quân qua ná»a chừng đánh Long ThÆ°, giả vá» thua, quay lÆ°ng bá» chạy vá». Long ThÆ° quả nhiên mừng rỡ nói:
Ta biết Hà n TÃn nhát gan mà !
Bèn dẫn quân Ä‘uổi theo, qua sông. Lúc đó Hà n TÃn cho ngÆ°á»i phá các bao Ä‘á»±ng cát, nÆ°á»›c sông chảy à o à o, đại quân của Long ThÆ° quá ná»a không qua được. Hà n TÃn má»›i thúc quân đánh gấp, giết được Long ThÆ°. Bá»™ pháºn quân của Long ThÆ° phÃa đông dòng sông bá» chạy toán loạn.
Vua Tá» là Quảng chạy trốn. Hà n TÃn liá»n Ä‘uổi theo đến đất Thà nh DÆ°Æ¡ng, bắt bá» tù tất cả lÃnh Sở.
Tá» vÆ°Æ¡ng do dá»±
Năm 203 TCN, Hà n TÃn bình định nÆ°á»›c Tá», sai ngÆ°á»i nói vá»›i LÆ°u Bang:
NÆ°á»›c Tá» là nÆ°á»›c gian dối, hay gây biến, tráo trở. Biên giá»›i phÃa nam là nÆ°á»›c Sở, nếu không láºp giả vÆ°Æ¡ng để giữ thì không thể bình định được. Xin cho tôi là m giả vÆ°Æ¡ng.
Lúc bấy giá» quân Sở Ä‘ang vây Hán VÆ°Æ¡ng rất gấp ở thà nh Huỳnh DÆ°Æ¡ng. Sứ giả của Hà n TÃn đến, Hán VÆ°Æ¡ng mở phong thÆ° ra, cả giáºn mắng:
Tao Ä‘ang nguy khốn ở đây, sá»›m chiá»u trông mà y đến giúp thế mà mà y lại muốn tá»± láºp là m vÆ°Æ¡ng à ?
Các mưu sĩ Trương Lương, Trần Bình giẫm và o chân Hán Vương, nhân đấy ghé và o tai Hán Vương nói:
Nhà Hán hiện nay bất lợi, có thể cấm không cho TÃn là m vÆ°Æ¡ng được không? Chi bằng nhân đấy mà láºp, đối xá» vá»›i ông ta cho tá» tế, khiến ông ta vì mình mà giữ. Nếu không sẽ sinh biến.
Hán vÆ°Æ¡ng nghe theo, liá»n sai TrÆ°Æ¡ng LÆ°Æ¡ng Ä‘i láºp Hà n TÃn là m Tá» VÆ°Æ¡ng, trÆ°ng dụng binh của ông đến đánh Sở.
Nghe tin Long ThÆ° chết, Hạng VÆ°Æ¡ng lo lắng sai VÅ© Thiệp, ngÆ°á»i Vu Thai đến nói vá»›i Tá» VÆ°Æ¡ng TÃn hãy phản Hán để chia ba thiên hạ nhÆ°ng ông từ tạ rằng:
Tôi thá» Hạng VÆ°Æ¡ng, quan chẳng qua là lang trung, địa vị chẳng qua là cầm kÃch đứng hầu ở Ä‘iện, lá»i nói ra không được nghe, mÆ°u kế Ä‘Æ°a ra không được dùng, cho nên tôi bá» Sở mà theo Hán. Hán VÆ°Æ¡ng trao cho tôi ấn thượng tÆ°á»›ng quân, giao cho tôi mấy vạn binh, cởi áo của mình để cho tôi được dùng. Cho nên tôi má»›i được nhÆ° thế nà y. Phà m ngÆ°á»i ta hết sức tin cáºy mình thà nh thá»±c nhÆ° thế mà mình phản lại là điá»u chẳng là nh. Tôi dù chết cÅ©ng không thay lòng đổi dạ. NhỠông thÆ°a lại vá»›i Hạng VÆ°Æ¡ng rằng TÃn từ chối.
Sau khi VÅ© Thiệp Ä‘i rồi, ngÆ°á»i nÆ°á»›c Tá» là Khoái Triệt biết rằng thiên hạ ai thắng ai bại là ở Hà n TÃn, cÅ©ng ra sức thuyết phục ông cắt đất Tá», Yên, Triệu để chia ba thiên hạ, tạo thế chân vạc. NhÆ°ng ông nói vá»›i Khoái Triệt rằng:
Vua Hán đối đãi tôi rất háºu, lấy xe của mình để cho tôi Ä‘i, lấy áo của mình để cho tôi mặc, lấy cÆ¡m của mình để cho tôi ăn. Tôi nghe nói “đi xe ngÆ°á»i ta thì lo Ä‘iá»u lo của ngÆ°á»i ta, mặc áo của ngÆ°á»i ta thì mang Ä‘iá»u lo nghÄ© của ngÆ°á»i ta, ăn cÆ¡m ngÆ°á»i ta thì chết cho công việc của ngÆ°á»i taâ€. Tôi lẽ nà o lại chạy theo lợi mà quên nghÄ©a?
Khoái Triệt cố phân tÃch má»i lẽ để thuyết phục ông thêm mấy lần nữa cÅ©ng không nổi vì Hà n TÃn do dá»± không nỡ phản lại nhà Hán. Ông lại tá»± cho rằng mình láºp được nhiá»u chiến công, vua Hán dẫu sao cÅ©ng không lấy mất nÆ°á»›c Tá» của mình, nên ông bèn từ tạ Khoái Triệt. Khoái Triệt nói không được, bèn giả Ä‘iên, là m ngÆ°á»i thầy cúng.
Sau hoà ước Hồng Câu, năm 202 TCN, Hán vÆ°Æ¡ng theo kế của TrÆ°Æ¡ng LÆ°Æ¡ng, bá»™i Æ°á»›c mang quân đánh úp Hạng VÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng vẫn bị Hạng vÆ°Æ¡ng quay lại đánh cho đại bại ở Cố Lăng. LÆ°u Bang lo sợ, bèn theo kế của TrÆ°Æ¡ng LÆ°Æ¡ng, triệu ông cùng Bà nh Việt mang quân vá» giúp, hứa sẽ phong cho nhiá»u đất.
Hà n TÃn cùng Bà nh Việt nghe theo, Ä‘em binh há»p nhau vá»›i Hán vÆ°Æ¡ng ở Cai Hạ, đánh bại Hạng VÅ©, diệt Tây Sở.
"Thịt thỠhết chó săn bị mổ"
[sá»a] Oán cho bạn, ân cho thù
Sau khi Hạng VÅ© đã bị phá, LÆ°u Bang láºp tức Ä‘oạt lấy quân của Tá» VÆ°Æ¡ng TÃn lần thứ hai (sau lần ở thà nh Tu VÅ©).
Hà n TÃn vừa láºp được công xong láºp tức bị tÆ°á»›c binh quyá»n. Tá»›i tháng giêng năm 202 TCN, LÆ°u Bang dá»i Tá» VÆ°Æ¡ng TÃn là m Sở VÆ°Æ¡ng, đóng đô ở Hạ Bì. LÆ°u Bang lên ngôi hoà ng đế, tức là Hán Cao Äế.
Hà n TÃn vá» nÆ°á»›c, cho gá»i bà giặt vải đã cho mình ăn để thưởng ngà n và ng. Rồi ông lại gá»i ngÆ°á»i thanh niên đã bắt mình luồn qua háng cho là m trung úy nÆ°á»›c Sở. Má»i ngÆ°á»i ngạc nhiên, ông nói vá»›i các tÆ°á»›ng văn võ:
Hắn là tráng sĩ đấy, lúc hắn là m nhục ta, ta có phải không giết được hắn đâu? Nhưng giết hắn thì không có danh nghĩa gì.
Viên tÆ°á»›ng bá» trốn của Hạng VÆ°Æ¡ng là Chung Ly Muá»™i nhà ở núi Y LÆ°, vốn chÆ¡i thân vá»›i TÃn. Sau khi Hạng VÆ°Æ¡ng chết, Muá»™i bá» trốn vá» vá»›i ông. Hán Cao Äế truy lùng Muá»™i, nghe nói Muá»™i ở Sở, ra chiếu cho Sở VÆ°Æ¡ng bắt Muá»™i.
Năm 201 TCN, có ngÆ°á»i Ä‘Æ°a thÆ° lên báo Sở VÆ°Æ¡ng TÃn là m phản. Cao Äế dùng mÆ°u kế của Trần Bình, giả cách thiên tá» Ä‘i tuần thú há»™i há»p chÆ° hầu. Ở phÆ°Æ¡ng Nam có đất Vân Má»™ng, Hán Äế bèn sai sứ báo cho chÆ° hầu sẽ há»p ở đất Trần: “Ta sẽ Ä‘i chÆ¡i Vân Má»™ngâ€, kỳ thá»±c vua Hán muốn bắt Hà n TÃn, nhÆ°ng ông không biết.
Cao Tổ sắp đến Sở, Hà n TÃn lo lắng vì chứa Chung Ly Muá»™i trong nhà . Có ngÆ°á»i khuyên ông chém Muá»™i để ra mắt nhà vua thì sẽ khá»i tá»™i.
Ông bèn đến gặp Muội nói vỠviệc ấy, Muội nới:
Nhà Hán sở dĩ không dám đánh lấy Sở là vì Muội ở nhà ông. Nay ông muốn bắt ta để nịnh nhà Hán, thì ta hôm nay chết nhưng ông cũng chết theo như trở tay mà thôi.
Rồi Muá»™i mắng Hà n TÃn:
Nhà ngÆ°Æ¡i không phải báºc trưởng giả!
Sau đó đâm cổ chết. Hà n TÃn ôm đầu Muá»™i ra mắt LÆ°u Bang ở đất Trần. LÆ°u Bang sai võ sÄ© trói ông lại chở ở xe sau. Ông nói:
Äúng nhÆ° ngÆ°á»i ta nói: “Thá» khôn hết thì chó giá»i bị nấu, chim cao hết thì cung tốt bị cất, nÆ°á»›c địch bị phá thì mÆ°u thần hết Ä‘á»iâ€. Thiên hạ đã bình định rồi, ta bị nấu là đáng lắm.
Lưu Bang đáp:
NgÆ°á»i ta bảo nhà ngÆ°Æ¡i là m phản.
Rồi sai áp giải ông vá» kinh. Äến Lạc DÆ°Æ¡ng thì tha tá»™i cho ông, giáng phong là m Hoà i Âm Hầu.
à kiến của các nhà nghiên cứu thống nhất rằng, LÆ°u Bang nghe theo các cáºn thần, hoặc tá»± đặt ra chuyện có ngÆ°á»i tố cáo Hà n TÃn mÆ°u phản để lấy cá»› bắt ông mang vá» kinh quản thúc và giáng chức, kỳ thá»±c Hà n TÃn không có tá»™i. Vì váºy khi Ä‘Æ°a Hà n TÃn từ nÆ°á»›c Sở vá» kinh, láºp tức LÆ°u Bang hạ lệnh tha ông do ông không còn binh quyá»n trong tay để Ä‘e doạ ngai và ng của LÆ°u Bang.
Tháºt thà gây hoạ
Lúc thung dung nói chuyện vá»›i Hà n TÃn vá» tà i năng của các tÆ°á»›ng, xem tà i năng há» nhÆ° thế nà o, LÆ°u Bang há»i ông:
Như ta thì có thể cầm được bao nhiêu quân?
Hà n TÃn nói:
- Bệ hạ chẳng qua chỉ cầm được mÆ°á»i van.
- Thế còn nhà ngươi thì cầm được bao nhiêu?
- Thần thì cà ng nhiá»u cà ng tốt
LÆ°u Bang cÆ°á»i nói:
- Cà ng nhiá»u cà ng tốt thì sao lại bị ta bắt?
- Bệ hạ không có tà i cầm quân, nhÆ°ng có tà i cầm tÆ°á»›ng, vì váºy cho nên TÃn má»›i bị bệ hạ bắt.
Sau lần đó, LÆ°u Bang cà ng sợ tà i của TÃn và quyết trừ khá» cho được.
Chết bởi ân nhân
Sá» ký TÆ° Mã Thiên ghi đại ý: Năm 196 TCN, Trần Hy là m phản. LÆ°u Bang thân hà nh là m tÆ°á»›ng, Ä‘em quân Ä‘i đánh. Hà n TÃn mÆ°u táºp hợp ngÆ°á»i nhà là m phản ở kinh đô để là m ná»™i ứng cho Trần Hy. NhÆ°ng vì có ngÆ°á»i môn hạ có tá»™i vá»›i Hà n TÃn bị ông bá» tù, muốn giết Ä‘i nên em của ngÆ°á»i nà y ra đầu thú báo tin vá»›i triá»u đình, tố cáo ông muốn là m phản.
Lã Háºu muốn gá»i Hà n TÃn và o, nhÆ°ng sợ ông không đến, nên bà n vá»›i tÆ°á»›ng quốc Tiêu Hà , giả vá» sai ngÆ°á»i từ ngoà i chiến trÆ°á»ng chá»— LÆ°u Bang trở vá» báo tin rằng: Trần Hy đã chết, các chÆ° hầu, các quan Ä‘á»u đến mừng. Tiêu Hà lừa Hà n TÃn rằng:
Tuy ngà i ốm, cũng xin cố gắng và o mừng.
Hà n TÃn theo Tiêu Hà và o cung, Lã Háºu láºp tức sai võ sÄ© trói ông, rồi mang chém ở nhà treo chuông trong cung TrÆ°á»ng Lạc. Lúc sắp bị chém, Hà n TÃn nói:
Ta hối háºn không dùng mÆ°u kế của Khoái Triệt, cho nên má»›i bị bá»n Ä‘Ã n bà con nÃt lừa dối. Há chẳng phái là vì trá»i muốn thế hay sao?
Lã Háºu bèn giết cả ba há» nhà Hà n TÃn. Sau khi LÆ°u Bang đã dẹp xong quân của Trần Hy trở vá» kinh đô, thấy ông đã chết nhà vua vừa mừng vừa thÆ°Æ¡ng.
Tiêu Hà trÆ°á»›c kia là ân nhân của Hà n TÃn, ra sức tiến cỠông vá»›i LÆ°u Bang, nhÆ°ng cuối cùng lại chÃnh Tiêu Hà lừa ông và o cung cho Lã Háºu giết. Bởi váºy Ä‘á»i sau nói rằng Hà n TÃn là m nên sá»± nghiệp nhá» bởi Tiêu Hà mà chết cÅ©ng do tay Tiêu Hà .
Nghi án lịch sá»
Theo các nhà nghiên cứu, triá»u đình kết tá»™i ông đồng mÆ°u vá»›i phản thần Trần Hy là m ná»™i gián, nhÆ°ng thá»±c ra đây chỉ là sá»± vu cáo. Hà n TÃn không có tá»™i mà đây là do LÆ°u Bang, Lã Háºu bà y đặt vu hãm Hà n TÃn do tà i năng, công lao của ông quá lá»›n. Hà n TÃn là ngÆ°á»i thá»±c sá»± trung thà nh, đến mức ngu trung, vá»›i LÆ°u Bang, bởi LÆ°u Bang đã trá»ng dụng ông khi ông còn hà n vi, thất thế bên chÃnh quyá»n Hạng VÅ©. Cho nên, lúc TÃn diệt Tá», thiên hạ 7 nÆ°á»›c thì 6 đã theo Hán, nÆ°á»›c Sở thế cô, Hạng VÅ© sai thuyết khách đến dụ ông phản Hán nhÆ°ng ông không nghe. MÆ°u sÄ© của ông là Khoái Triệt nhân đó cÅ©ng khuyên ông phản Hán để chia ba thiên hạ, nhÆ°ng Hà n TÃn không nỡ.
Khi nắm hà ng chục vạn binh hùng tÆ°á»›ng mạnh trong tay nhÆ° thế, Hà n TÃn đã không há» có ý là m phản. Kể cả khi là m Sở vÆ°Æ¡ng, ông cÅ©ng giết bạn cÅ© Chung Ly Muá»™i để chứng tá» lòng trung thà nh, chứng tỠông không há» có ý phản LÆ°u Bang. Vì váºy, việc đặt Ä‘iá»u nói rằng ông định táºp hợp và i trăm nô tỳ mà là m phản thì quả là sá»± vu cáo vụng vá», vì ông là nhà cầm quân lão luyện, không thể ngu muá»™i là m má»™t việc ngá»› ngẩn để rÆ°á»›c cái chết và o mình nhÆ° váºy. Mà khi ông đã có ý là m phản thì sẽ không dám theo Tiêu Hà và o cung để cho Lã háºu bắt chém.
Sách Sá» ký Chà nghi của LÆ°Æ¡ng Ngá»c Thắng nói:
TÃn chết oan váºy! Những ngÆ°á»i hiá»n ngà y trÆ°á»›c Ä‘á»u thấy ông không có tá»™i trạng gì tá» ra là m phản chỉ có mấy lá»i tố giác vu vÆ¡ đấy thôi... Qua Sá» ký, dá»±a và o giấy tá» là m án mà viết ra cÅ©ng thấy rõ là sai. Bữa cÆ¡m ngà n và ng, cởi áo nhÆ°á»ng cÆ¡m, lẽ nà o phụ bạc Cao Äế. Không nghe Thiệp, Thông[2], không giữ quân là m vua đất Tá» thì thế nà o cÅ©ng không là m liá»u khi nhà ở Hoà i Âm. Không nghÄ© đến việc liên kết các vua lá»›n nhÆ° Kinh Bố, Bà nh Việt thì ắt không giao Æ°á»›c dá»… dà ng vá»›i viên tÆ°á»›ng ở ngoà i biên giá»›i xa xôi[3]... Ai nghe lá»i nói “khi nắm tay Ä‘uổi ngÆ°á»i xung quanh raâ€, việc mÆ°u phản chÆ°a chắc lại sÆ¡ xuất nhÆ° váºy? Số ngÆ°á»i và năng lá»±c bá»n tôi tá»› bao lăm, TÃn tất không dùng há» má»™t cách liá»u lÄ©nh. Má»›i hay Cao Tổ sợ TÃn không phải má»™t sá»›m má»™t chiá»u, TrÆ°Æ¡ng LÆ°Æ¡ng giẫm và o gót chân, ghé tai mà nói ở Vu Thai, Cao Tổ cÆ°á»›p binh phù, Ä‘oạt quân Ä‘á»™i, bắt trói cÅ©ng chÆ°a cho là vừa, giết cả há» má»›i mừng. Xét câu: “Dẹp xong quân Trần Hy trở vá» vừa mừng vừa thÆ°Æ¡ngâ€, đủ rõ TÃn không có tá»™i mà chết.
Các sá» gia Ä‘á»u nói Hà n TÃn bị oan. Cái chết của ông cÅ©ng nhÆ° cái chết của nhiá»u công thần khai quốc nhà Hán khác nhÆ° Bà nh Việt, Anh Bố, vv... Ä‘á»u có sá»± khuất tất, do những mÆ°u đồ vu cáo, hãm hại của chÃnh vợ chồng LÆ°u Bang và các cáºn thần nhÆ° Trần Bình, TrÆ°Æ¡ng LÆ°Æ¡ng. Công lao, tà i năng của Hà n TÃn quá lá»›n khiến cho LÆ°u Bang không bao giá» yên tâm và phải tìm cách trừ khá», đúng nhÆ° nháºn định của Khoái Triệt và VÅ© Thiệp trÆ°á»›c kia.
Không phải má»™t mình Hà n TÃn là nạn nhân của sá»± bạc bẽo của vua Hán. Cho tá»›i trÆ°á»›c khi LÆ°u Bang chết, tất cả các khai quốc công thần là m vua chÆ° hầu Ä‘á»u bị giết hoặc bị Ä‘uổi, phế truất (nhÆ° Hà n VÆ°Æ¡ng TÃn, LÆ°Æ¡ng vÆ°Æ¡ng Bà nh Việt, Hoà i Nam VÆ°Æ¡ng Anh Bố, Yên vÆ°Æ¡ng Tang Äồ, tháºm chà cả Yên vÆ°Æ¡ng LÆ° Quán là bạn chà thân, Triệu vÆ°Æ¡ng TrÆ°Æ¡ng Ngao là con rể...) bởi những tá»™i trạng không rõ rà ng để thay và o là các hoà ng tá» nhà há» LÆ°u.
Dù trÆ°á»›c ông đã có trÆ°á»ng hợp đại phu Văn Chủng nÆ°á»›c Việt bị vua Câu Tiá»…n đối xá» tÆ°Æ¡ng tá»±, nhÆ°ng khi nhắc đến câu "Thịt thá» hết chó săn bị mổ", ngÆ°á»i ta vẫn thÆ°á»ng nhắc đến chuyện của ông.
Nháºn định
Hà n TÃn là má»™t danh tÆ°á»›ng bách chiến bách thắng. Tên tuổi của ông gắn liá»n vá»›i những tráºn đánh nổi tiếng, được háºu thế nhắc đến nhÆ° những Ä‘iển hình vá» nghệ thuáºt quân sá»±. Có thể nói không ngoa rằng vá» mặt quân sá»± trong tranh chấp giữa Hán và Sở, gần nhÆ° má»™t mình Hà n TÃn quyết định cán cân nghiêng vá» phÃa nà o. Ông rất giá»i vá» quân sá»± nhÆ°ng vá» chÃnh trị, ông không phải là đối thủ của LÆ°u Bang.
Dù sao Ä‘i nữa, háºu thế vẫn luôn nhìn nháºn ông là má»™t trong các đại tÆ°á»›ng cầm quân xuất sắc nhất. Äá»n Æ¡n bà giặt lụa, lại không báo oán anh hà ng thịt chứng tỠông là ngÆ°á»i trung háºu, đạo đức, nhân từ và bị LÆ°u Bang, ngÆ°á»i bị các sá» gia Trung Quốc gá»i là "hoà ng đế vô lại", lợi dụng.
Háºu thế rá»a há»n trong văn há»c
Ná»—i oan của Hà n TÃn khiến ngÆ°á»i Ä‘á»i sau hết sức cảm thông, thÆ°Æ¡ng xót cho má»™t viên tÆ°á»›ng tà i năng, trung thà nh nhÆ°ng bị đối xá» quá bạc bẽo và phải chết oan khuất.
Má»™t văn nhân Trung Quốc Ä‘á»i sau đã sáng tác truyện thÆ¡ hÆ° cấu mang tên Trá»ng TÆ°Æ¡ng vấn Hán, được chuyển thể sang tiếng Việt bằng thÆ¡ lục bát và o đầu thế ká»· 20. Ná»™i dung cÆ¡ bản của Trá»ng TÆ°Æ¡ng vấn Hán nói vá» tiá»n căn báo háºu kiếp hay luân hồi quả báo kể từ thá»i Hán Sở tranh hùng cho đến cuối Ä‘á»i Äông Hán - Tam Quốc.
Theo đó, Hà n TÃn kiếp sau được đầu thai là m Tà o Tháo, còn LÆ°u Bang phải đầu thai là m Hán Hiến Äế LÆ°u Hiệp, còn Lã Háºu đầu thai là m Phục Háºu. Kiếp trÆ°á»›c Hà n TÃn bị LÆ°u Bang phụ bạc giết oan, kiếp sau Tà o Tháo vẫn là m bầy tôi của Hiến Äế, nhÆ°ng chèn ép ức hiếp Hiến Äế và giết hại vợ Hiến Äế là Phục Háºu - Lã Háºu đầu thai. Những hà nh Ä‘á»™ng của Tà o Tháo vá»›i nhà Hán chÃnh là việc là m báo oán kiếp trÆ°á»›c của Hà n TÃn.
Trá»ng TÆ°Æ¡ng vấn Hán còn nói vá» nhiá»u sá»± đầu thai khác và o thá»i Tam Quốc của nhiá»u nhân váºt thá»i Hán Sở.
Có hai Hà n TÃn sống cùng thá»i
Cùng thá»i vá»›i Hà n TÃn, còn má»™t nhân váºt khác cÅ©ng có tên Hà n TÃn. Ông là con cháu nÆ°á»›c Hà n thá»i Chiến Quốc. Khi các nÆ°á»›c ở SÆ¡n Äông nổi dáºy chống Tần, để có danh nghÄ©a táºp hợp lá»±c lượng, ngÆ°á»i ta tìm lại con cháu của chÆ° hầu cÅ© Ä‘Æ°a lên ngôi. Äại thần nÆ°á»›c Sở là Hạng LÆ°Æ¡ng đã sai TrÆ°Æ¡ng LÆ°Æ¡ng tìm Hà n Thà nh là m Hà n vÆ°Æ¡ng. Hà n TÃn là ngÆ°á»i cùng há» nên cÅ©ng được là m tÆ°á»›ng. Sau khi Hà n Thà nh bị Hạng VÅ© giết, Hà n TÃn được LÆ°u Bang láºp là m Hà n vÆ°Æ¡ng để có vây cánh chống Hạng VÅ©.
Năm 204 TCN, Hạng VÅ© vây ngặt Huỳnh DÆ°Æ¡ng. LÆ°u Bang nhá» Ká»· TÃn đóng giả ra hà ng để chạy thoát vá» Thà nh Cao, cá» Hà n vÆ°Æ¡ng TÃn cùng Tung Công, Ngụy Báo và Chu Hà ở lại giữ thà nh. Hạng VÅ© biết bị Ká»· TÃn lừa, giết TÃn rồi đánh thà nh mạnh hÆ¡n. Chu Hà , Tung Công giết Ngụy Báo vì sợ Báo lại phản Hán lần nữa. Cuối cùng Hạng VÅ© vẫn hạ được thà nh, Tung Công và Chu Hà không hà ng nên bị giết, Hà n TÃn bị cầm tù. Lúc nà y Äại tÆ°á»›ng quân Hà n TÃn kia Ä‘ang bình định nÆ°á»›c Triệu.
Khi diệt xong Hạng VÅ©, LÆ°u Bang cải phong Hà n TÃn lên Thái Nguyên là vùng xa xôi, giáp địa giá»›i Hung Nô (hệt nhÆ° cách là m vá»›i Sở vÆ°Æ¡ng Hà n TÃn), do đó dẫn đến việc TÃn là m phản, dẫn Hung Nô và o đánh Hán. Sau nà y TÃn chạy sang nÆ°Æ¡ng nhá» bên Hung Nô.
Rất ngẫu nhiên là cả hai Hà n TÃn Ä‘á»u nổi danh trong thá»i Tần mạt Hán hÆ°ng, Ä‘á»u theo thá» LÆ°u Bang và cả hai Ä‘á»u bị vua phụ. Äây có lẽ là sá»± trùng hợp ngẫu nhiên có má»™t không hai trong lịch sá».