1. THUá»C PHIỆN VÀ NƯỚC TRUNG HOA
1/ NÆ°á»›c Trung Hoa đóng cá»a trÆ°á»›c ngÆ°á»i ngoại quốc.
NgÆ°á»i con trai thứ tÆ° của Vua Ung ChÃnh nhà Thanh lên ngôi và o tuổi 25 là Vua Cà n Long (1736-1799). Và o lúc nà y, nÆ°á»›c Trung Hoa tá»›i thá»i cá»±c thịnh vá»›i dân số 140 triệu ngÆ°á»i, ngân sách thÆ°á»ng có sẵn 500 triệu đồng và ng còn quân sÄ© lên tá»›i 250 ngà n ngÆ°á»i trong đó có 50 ngà n ngÆ°á»i Trung Hoa, số còn lại là ngÆ°á»i Mãn Châu. Vua Cà n Long cÅ©ng nhÆ° ông ná»™i của nhà vua là Vua Khang Hi (1662-1723) Ä‘á»u là những báºc thông thái, ham há»c, thà nh thạo cả vá» văn chÆ°Æ¡ng, toán pháp, thiên văn, vạn váºt. NÆ°á»›c Trung Hoa đã cá»±c thịnh dÆ°á»›i thá»i hai vua Khang Hi và Cà n Long nhÆ°ng sá»± phú cÆ°á»ng đó không thể so sánh được vá»›i tình trạng kinh tế của các nÆ°á»›c châu Âu nhÆ° hai nÆ°á»›c Anh và Pháp bởi vì và o thá»i kỳ nà y, Trung Hoa vẫn còn là má»™t xứ sở nông nghiệp, tổ chức xã há»™i vẫn nhÆ° Ä‘á»i ÄÆ°á»ng, cổ lá»— giống nhÆ° má»™t ngà n năm vá» trÆ°á»›c và ná»n kỹ nghệ của Trung Hoa không có gì đáng kể.
Và o ngà y 1 tháng 9 năm 1793, trên con Ä‘Æ°á»ng đất dẫn từ Bắc Kinh tá»›i Nhiệt Hà là cung Ä‘iện mùa hè của Vua Cà n Long, má»™t phái Ä‘oà n gồm 90 ngÆ°á»i châu Âu mặc binh phục và triá»u phục ngồi trên xe hoặc trên lÆ°ng ngá»±a, đã di chuyển theo má»™t trăm vị quan chức ngÆ°á»i Trung Hoa cưỡi ngá»±a chỉnh tá». Äi và o cuối Ä‘oà n là chiếc xe chở nhà ngoại giao ngÆ°á»i Anh, Lord George Macartney. Äoà n đại biểu châu Âu nà y đã mang theo rất nhiá»u quà biếu vị Vua Trung Hoa. Äây là các món hà ng đặc biệt, những phát minh của ná»n kỹ nghệ tây phÆ°Æ¡ng mà ngÆ°á»i Trung Hoa chÆ°a từng thấy, chẳng hạn nhÆ° các khẩu súng, đồng hồ đánh chuông, đồ sứ Derby, đèn pha lê và các dụng cụ thiên văn. Ngoà i ra còn có cả má»™t khinh khà cầu vá»›i nhân viên phi hà nh.
Vua Cà n Long lúc nà y đã ngoà i 80 tuổi và đã trị vì hÆ¡n 60 năm trên má»™t miá»n đất rá»™ng lá»›n nhất và cổ xÆ°a nhất của thế giá»›i. Nhà Vua được coi là Thiên Tá», hay con của Trá»i, và nÆ°á»›c Trung Hoa tá»± coi là quốc gia ở chÃnh giữa thế giá»›i, văn minh nhất, còn các ngÆ°á»i ngoại quốc tây phÆ°Æ¡ng cÅ©ng nhÆ° các dân tá»™c từ các nÆ°á»›c chung quanh Trung Hoa chỉ là các kẻ man rợ, cho nên các quà biếu ngà y hôm đó của Lord Macartney chỉ là những đồ triá»u cống của những ngÆ°á»i dân thần phục, chấp nháºn sá»± hèn kém.
Lord Macartney đã mang đồ biếu tá»›i Vua Cà n Long để hi vá»ng mở mang thÆ°Æ¡ng mại vá»›i ngÆ°á»i Trung Hoa, nhÆ°ng nhà Vua đã không quan tâm. Ngoà i ra vị đại sứ ngÆ°á»i Anh lại không chịu quỳ lạy, đầu chạm đất nhÆ° các thần dân khác, má»™t dấu hiệu bà y tá» sá»± kÃnh trá»ng và thần phục. Chuyến Ä‘i ná»a vòng trái đất của Lord Macartney đã gặp thất bại và phái Ä‘oà n Anh đã trở ra biển, nhiệm vụ bất thà nh. Vá» sau, trong má»™t bức thÆ° phúc đáp Vua George III của nÆ°á»›c Anh, Hoà ng Äế Trung Hoa đã viết: “cách thức của chúng tôi không giống của quý vị. Và nhÆ° vị đại sứ đã nhìn thấy, chúng tôi có đủ má»i thứ. Tôi không đánh giá cao các đồ váºt xa lạ hay tinh xảo của quý vị và không dùng chúng cho các ngà nh sản xuất của chúng tôi “.
Quả váºy, trong hà ng nghìn năm, nÆ°á»›c Trung Hoa đã có má»™t ná»n văn minh tiến bá»™ nhất. NgÆ°á»i Trung Hoa đã biết dùng sắt, giấy, địa bà n, đồng hồ, chữ in rá»i, các dụng cụ thiên văn, và các phát minh của ngÆ°á»i Trung Hoa đã được truyá»n qua châu Âu. Trong khi mà ở châu Âu, ngÆ°á»i lÃnh chiến còn dùng gÆ°Æ¡m giáo thì ở Trung Hoa, quân Ä‘á»™i đã biết dùng súng, há»a tiá»…n. NÆ°á»›c Trung Hoa đã sản xuất được nhiá»u mặt hà ng nhÆ° tÆ¡ lụa, bông vải, đồ sứ, đồ sÆ¡n mà i... và đặc biệt là trà , và trà Trung Hoa đã được bán trên các thị trÆ°á»ng của châu Âu. Ná»n văn hóa của Trung Hoa được phổ biến sang các quốc gia chung quanh và đó cÅ©ng là lý do tại sao ngÆ°á»i Trung Hoa coi các dân tá»™c khác còn man rợ, thấp kém.
NhÆ°ng và o đầu thế ká»· 19, thế giá»›i đã thay đổi. Cuá»™c Cách Mạng Kỹ Nghệ đã khiến cho các nÆ°á»›c châu Âu trở nên cÆ°á»ng thịnh và để tiêu thụ các sản phẩm kỹ nghệ, các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng tây tìm cách bà nh trÆ°á»›ng máºu dịch. Và o năm 1557, ngÆ°á»i Bồ Äà o Nha đã tìm cách thiết láºp các trung tâm máºu dịch vá»›i nÆ°á»›c Trung Hoa tại cá»a sông Châu Giang, trên bán đảo Macao. Vua Cà n Long của nÆ°á»›c Trung Hoa thá»i đó đã không cho phép ngÆ°á»i ngoại quốc đặt các thÆ°Æ¡ng Ä‘iếm trên đất liá»n của Trung Hoa, và ngÆ°á»i ngoại quốc cÅ©ng không được phép Ä‘i quá 40 dặm khá»i hải cảng Quảng Äông, nÆ¡i mà ngà y nay là thà nh phố Quảng Châu. Trong nhiá»u năm, ngÆ°á»i châu Âu phải sống cách biệt, há» không được phép mang vợ con theo, không được bÆ¡i thuyá»n trên sông hay há»c tiếng Quảng Äông. Má»—i tháng, há» không được phép ra khá»i khu vá»±c chỉ định quá ba lần và khi Ä‘i, không được đông quá 10 ngÆ°á»i và phải có má»™t thông ngôn ngÆ°á»i Trung Hoa Ä‘i kèm và ngÆ°á»i thông ngôn nà y chịu trách nhiệm vá» các hà nh vi hợp pháp của bá»n ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i.
NgÆ°á»i châu Âu nhÆ° váºy bị giam hãm trong phần đất Macao ngoại trừ và o mùa mua trà , kéo dà i từ tháng 4 đến tháng 9. Và o mùa thÆ°Æ¡ng mại nà y, việc giao dịch phải do các dÆ°Æ¡ng hà nh (co-hong) của ngÆ°á»i Trung Hoa láºp nên và đứng là m trung gian. Những giá»›i hạn áp đặt lên các nhân viên thÆ°Æ¡ng mại ngÆ°á»i Anh tại Quảng Äông đã là má»™t phần quan tâm của công ty Äông Ấn thuá»™c Anh (the British East India Company). Trong nhiá»u năm, công ty nà y đã thiết láºp được các tuyến máºu dịch theo 3 đỉnh tam giác, là chuyên chở vải sợi của nÆ°á»›c Anh tá»›i Ấn Äá»™, chở bông gòn của Ấn Äá»™ tá»›i Trung Hoa rồi mang trà , tÆ¡ lụa và đồ sứ từ Trung Hoa vá» nÆ°á»›c Anh. Vấn Ä‘á» quan trá»ng không phải là các mặt hà ng mà là số tiá»n bạc to lá»›n mà công ty Anh đã phải trả cho Trung Hoa vì ngÆ°á»i Trung Hoa dùng “bạc“ là m căn bản tiá»n tệ.
Trung Hoa đã bán cho các công ty ngÆ°á»i Âu trà , tÆ¡ lụa, đồ sứ, các đồ váºt trang trÃ, rất nhiá»u so vá»›i những thứ mà há» nháºp cảng nhÆ° đồng hồ, lông thú, đồ len và bông gòn hay các kim loại nhÆ° chì, kẽm.. Vì váºy, số lượng bạc đổ và o nÆ°á»›c Trung Hoa rất lá»›n, khiến cho đây cÅ©ng là má»™t lý do mang lại sá»± thịnh vượng cho triá»u đại Vua Cà n Long. Chẳng hạn trong tháºp niên 1760, hÆ¡n 3 triệu tiá»n bạc (taels) đã được trả cho Trung Hoa, rồi tá»›i tháºp niên 1770, số tiá»n lên tá»›i 7.5 triệu tiá»n bạc và sang tháºp niên sau, 1780, 16 triệu tiá»n bạc. Äến cuối thế ká»· 18, ngÆ°á»i Anh thuá»™c công ty Äông Ấn phải tìm ra má»™t món hà ng trao đổi vá»›i các sản phẩm Trung Hoa, món hà ng đó là thuốc phiện.
2/ Trung Hoa ngăn cấm thuốc phiện.
Táºp quán hút thuốc phiện được bắt đầu tại miá»n Äông Ấn, rồi được các thÆ°Æ¡ng nhân ngÆ°á»i Hòa Lan Ä‘Æ°a và o nÆ°á»›c Trung Hoa và o thế ká»· 17. Nhu cầu vá» thuốc phiện nà y tăng dần khiến cho và o tháºp niên 1820, tại Trung Hoa đã có 1 triệu dân ghiá»n. Thuốc phiện được chứa trong các thùng nặng từ 130 tá»›i 160 pounds (khoảng 75 kilô), tùy theo nÆ¡i sản xuất. Khởi đầu và o năm 1729, số lượng thuốc phiện nháºp và o Trung Hoa là 200 thùng, đã tăng dần lên 4.570 thùng và o năm 1800 và 10.000 thùng và o năm 1825 vá»›i trá»ng lượng trung bình của 2.000 thùng là 140 tấn. Phần lá»›n thứ thuốc phiện của ngÆ°á»i Anh được trồng tại Bengal, là nÆ¡i công ty Äông Ấn được Ä‘á»™c quyá»n trồng trá»t loại cây đó.
Từ năm 1729, đã có lệnh của triá»u đình Trung Hoa nghiêm cấm việc hút thuốc phiện và lệnh cấm nà y được lặp lại trong các năm 1796 và sau 1800, vì sá»± nghiện ngáºp là m hạ giá nhân phẩm của con ngÆ°á»i, là m gia tăng Ä‘á»™ tham nhÅ©ng trong chÃnh quyá»n và tÃnh nổi loạn trong dân chúng. NhÆ°ng thuốc phiện đã kiếm ra con Ä‘Æ°á»ng Ä‘i riêng của nó bởi vì những kẻ phân phối thuốc phiện Ä‘á»u liên hệ vá»›i các há»™i kÃn và các quan lại từ chối nháºn hối lá»™ và chống thuốc phiện thÆ°á»ng bị Ä‘e dá»a. Năm 1796, ngÆ°á»i kế nghiệp Vua Cà n Long là Vua Gia Khánh (1796-1820) đã ra lệnh cấm hoà n toà n má»i việc buôn bán và dùng thuốc phiện nhÆ°ng nhà vua nà y là má»™t nhà cai trị yếu kém. Tại bá» biển miá»n nam Trung Hoa, nạn trá»™m cÆ°á»›p hoà nh hà nh, có khi tầu thuyá»n của má»™t băng đảng lên tá»›i 500 chiếc và và o năm 1813, má»™t cuá»™c nổi loạn đã khiến cho 20 ngà n ngÆ°á»i thiệt mạng. Các quan lại địa phÆ°Æ¡ng trở nên bất lá»±c, nháºn hối lá»™ và là m ngÆ¡ trÆ°á»›c công cuá»™c buôn bán bất hợp pháp.
Äầu tiên, nÆ¡i trao đổi thuốc phiện sầm uất nhất là Hoà ng Phố (Whampoa), rồi từ năm 1821, địa Ä‘iểm táºp trung buôn bán thuốc phiện là hòn đảo Linding, nằm tại phÃa đông bắc Macao. Tại Calcutta, Ấn Äá»™, việc buôn bán thuốc phiện phần lá»›n do các nhà buôn gốc Tô Cách Lan và Hoa Kỳ đảm nhiệm. Năm 1831, công ty Tô Cách Lan Jardine và Matheson đã bán cho Trung Hoa 6.000 thùng thuốc phiện, hÆ¡n số lượng nháºp cảng trong 10 năm vá» trÆ°á»›c, và lợi tức hà ng năm của công ty nà y lên tá»›i 100.000 bảng Anh. Tá»›i năm 1833, chÃnh quyá»n Anh bãi bá» Ä‘á»™c quyá»n buôn thuốc phiện của Công ty Äông Ấn, khiến cho số nhà buôn Ä‘á»™c chất nà y tại Quảng Äông tăng lên gấp ba. Nguồn thuốc phiện đổ à o ạt và o Trung Hoa đã gây ra xung Ä‘á»™t trá»±c tiếp giữa Trung Hoa và nÆ°á»›c Anh.
Năm 1834, viên tổng quản trị máºu dịch ngÆ°á»i Anh là Lord William Napier tá»›i Quảng Äông, đã khiến gia tăng sá»± hiểu lầm giữa Trung Hoa và các nhà buôn ngoại quốc. Lord Napier muốn chấm dứt việc máºu dịch qua trung gian của các dÆ°Æ¡ng hà ng và muốn Ä‘á» cao danh dá»± của nÆ°á»›c Anh nên đã dùng tá»›i các chÃnh sách bị coi là ngu xuẩn. Sá»± hiểu lầm cÅ©ng gia tăng do vẻ ngoà i của ông Napier nà y. Là má»™t con ngÆ°á»i cao, gầy, tóc Ä‘á», đối vá»›i ngÆ°á»i Trung Hoa, Lord Napier đúng là hình ảnh của má»™t kẻ ngoại quốc man rợ. Ngoà i ra ông ta lại còn thiếu tế nhị, coi thÆ°á»ng các luáºt lệ đặt ra cho ngÆ°á»i ngoại quốc. Trong các bức thÆ° gá»i cho vị phó vÆ°Æ¡ng, Lord Napier đã không dùng tá»›i những lá»i văn kÃnh cẩn khiến cho giá»›i chức Trung Hoa đã ra lệnh cho ông phải ra Ä‘i. Lord Napier từ chối. Tình hình trở nên căng thẳng.
Lord Napier đã biên thÆ° vá» Anh Quốc, yêu cầu gá»i hạm Ä‘á»™i tá»›i đánh chiếm Quảng Äông, phục hồi ná»n máºu dịch và xác nháºn vị trà của nÆ°á»›c Anh tại Trung Hoa. Sá»± việc nà y đã khiến cho London và các nhà buôn ngÆ°á»i Anh tại Trung Hoa phải lo ngại. Trong khi chỠđợi, Lord Napier đã tá»± ý hà nh Ä‘á»™ng. Ngà y 7 tháng 9 năm 1835, 2 con tầu chiến Anh đã từ Macao tiến và o Quảng Äông và bắn phá các cÆ¡ sở phòng thủ của ngÆ°á»i Trung Hoa ở hai bên bá». Chiến tranh toà n diện có thể bùng nổ thì chÃnh và o lúc nà y, Lord Napier đã mắc bệnh sốt và phải đồng ý rút tầu chiến vá» Macao. Cuối cùng, Lord Napier đã qua Ä‘á»i và o ngà y 11 tháng 10 năm đó. Äây là má»™t lối thoát, gỡ thể diện cho nÆ°á»›c Trung Hoa.
Tá»›i đầu năm 1836, việc buôn bán thuốc phiện tại Quảng Äông vẫn gia tăng. Hà ng năm, có 30.000 thùng thuốc phiện đổ và o nÆ°á»›c Trung Hoa và số dân nghiện ngáºp đã lên tá»›i 12 triệu ngÆ°á»i, kể cả các Ä‘á»™i quân phòng vệ hoà ng gia. Các ổ hút thuốc phiện lan trà n, từ loại bình dân tá»›i hạng sang trá»ng. Thuốc phiện cà ng đổ và o trong nÆ°á»›c Trung Hoa, cà ng là m cho tiá»n bạc Ä‘á»™i nón ra Ä‘i rất nhanh chóng. Trong 8 năm, 38 triệu đồng tiá»n bạc đã ra khá»i công quỹ hoà ng gia. TrÆ°á»›c tình trạng báo Ä‘á»™ng vá» ná»n kinh tế quốc gia và sức khá»e của ngÆ°á»i dân, Vua Äạo Quang (1821-1850) đã ra lệnh đánh 100 roi tre và đeo gông và o cổ các kẻ nghiện hút nhÆ°ng các biện pháp ngăn chặn đã tá» ra không hữu hiệu. Năm 1836, có các cố vấn của nhà vua khuyên nên hợp thức hóa việc nháºp cảng thuốc phiện, đánh thuế và o loại hà ng nà y và giao việc bán thuốc cho các cá»a hà ng đặc biệt phụ trách. NgÆ°á»i phản đối mãnh liệt nhất giải pháp kể trên là Lâm Tắc Từ (Lin Zexu).
Lâm Tắc Từ là vị quan 54 tuổi, Ä‘á»— Tiến SÄ© và o năm 1811, đã ở trong Hà m Lâm Há»c Viện và đã từng là m quan tại các tỉnh Vân Nam, Giang Tô, Thiểm Tây và SÆ¡n Äông. Khi là m tổng đốc Hồ Bắc và Hồ Nam, Lâm Tắc Từ đã phát Ä‘á»™ng phong trà o chống thuốc phiện nên tâu vá»›i vua rằng: “...không cấm tuyệt nha phiến thì nÆ°á»›c cà ng ngà y cà ng nghèo, dân cà ng ngà y cà ng yếu, sau và i mÆ°Æ¡i năm nữa, không những không đủ tiá»n chi cấp binh nhu mà lại không có dân có thể là m lÃnh được...â€. Vua Äạo Quang bèn cá» Lâm Tắc Từ là m Khâm Sai Äại Thần kiêm Tiết Chế Quảng Äông Thủy SÆ° để thi hà nh chÃnh sách ngăn cấm thuốc phiện.
Lâm Tắc Từ tá»›i Quảng Châu ngà y 10-3-1839, liá»n ra lệnh thứ nhất cho các ngÆ°á»i ngoại quốc, các kho hà ng tại Quảng Äông, các tầu thuyá»n có chứa thuốc phiện, phải giao nạp ngay loại hà ng cấm đó để tiêu hủy. Lệnh cấm thứ hai là ngÆ°á»i ngoại quốc phải thá» hứa không mang thuốc phiện tá»›i Trung Hoa và ai vi phạm sẽ bị chặt đầu. Tổng đốc Lâm Tắc Từ cÅ©ng viết thÆ° cho Nữ Hoà ng Victoria của nÆ°á»›c Anh, yêu cầu giúp tay và o việc bà i trừ thuốc phiện: “Những gì nghiêm cấm ở đây, các thần dân của nhà vua phải bị cấm sản xuất ra và những gì đã được là m rồi, nhà vua phải lục soát và ném xuống biển, và không bao giỠđể chất Ä‘á»™c đó tồn tạiâ€.
TrÆ°á»›c lệnh nghiêm cấm, cá»™ng đồng các nhà buôn ngÆ°á»i Âu đã không tuân theo. Sau hai tuần lá»… chỠđợi, Tổng Äốc Lâm Tắc Từ cho quân Ä‘á»™i bao vây nÆ¡i trú ngụ của các ngÆ°á»i ngoại quốc và hạ lệnh cho các ngÆ°á»i Trung Hoa là m công phải rá»i khá»i cá»™ng đồng đó. Các ngÆ°á»i châu Âu nhÆ° váºy đã sống trong cảnh bị giam hãm, há» có vẻ không quan tâm trÆ°á»›c cảnh bị cô láºp. NhÆ°ng có má»™t ngÆ°á»i lo ngại vá» cách đối phó của ngÆ°á»i Trung Hoa, đó là Äại Tá Charles Elliot, vị tổng quản trị máºu dịch.
Elliot trÆ°á»›c kia là sÄ© quan Hải Quân Anh, nay ở tuổi 38, là má»™t con ngÆ°á»i tham vá»ng và thá»±c tế, đã khuyên các nhà buôn Anh nên giao nạp số thuốc phiện cất giấu, nhá» váºy trong ba tháng, Lâm Tắc Từ đã tiêu hủy 20,000 thùng thuốc phiện, đổ xuống sông Châu Giang. TrÆ°á»›c việc ngăn cấm tại Quảng Äông, nguồn cung cấp thuốc phiện đã tìm các địa Ä‘iểm má»›i ở quá lên mạn bắc, và 9 tháng sau kỳ giao nạp thuốc phiện của Äại Tá Elliot, vẫn có 8,000 thùng thuốc phiện được Ä‘Æ°a láºu và o nÆ°á»›c Trung Hoa.
Trong má»™t bức thÆ° gá»i vá» cho Bá»™ Trưởng Ngoại Giao Anh là Lord Palmerston, đại tá Elliot đã coi cuá»™c phong tá»a của ngÆ°á»i Trung Hoa là “má»™t hà nh Ä‘á»™ng bạo lá»±c nhục nhã nhất đối vá»›i má»™t quốc gia khác†và yêu cầu nÆ°á»›c Anh phải can thiệp mạnh đối vá»›i Tổng Äốc Lâm Tắc Từ. Rồi tháng 7 năm đó, sá»± việc má»™t thủy thủ ngÆ°á»i Anh say rượu, giết chết má»™t nông dân Cá»u Long, cà ng là m cho tình hình thêm căng thẳng. Äại Tá Elliot đã từ chối giao nạp thủy thủ Anh đó cho ngÆ°á»i Trung Hoa xét xá» và Tổng Äốc Lâm Tắc Từ bèn ra lệnh cắt hết lÆ°Æ¡ng thá»±c cung cấp cho cá»™ng đồng ngÆ°á»i Anh. Tá»›i ngà y 4 tháng 9, hai con tầu Anh Volage và Hyacinth đã xung Ä‘á»™t rồi bắn phá 29 chiến thuyá»n Trung Hoa tại cá»a sông Châu Giang. 4 chiến thuyá»n Trung Hoa bị đánh chìm, nhiá»u chiếc khác bị thiệt hại nặng ná». Biến cố nà y được gá»i là “cuá»™c Chiến Tranh Nha Phiến thứ nhất “ (the First Opium War).
3/ Hiệp Ước Nam Kinh 1842.
Tại nÆ°á»›c Anh, bức thÆ° của Tổng Äốc Quảng Äông Lâm Tắc Từ đã gây ra phẫn ná»™ cho giá»›i chức Anh. ChÃnh quyá»n Anh hạ tối háºu thÆ° cho Trung Hoa, gồm 3 Ä‘iểm: thứ nhất, bồi thÆ°á»ng cho 20,000 thùng thuốc phiện đã bị phá hủy, thứ hai, Ä‘á»n bù cho các nhà buôn ngÆ°á»i Anh bị giam hãm tại Quảng Äông và thứ ba, bảo đảm sá»± an toà n của ná»n máºu dịch tÆ°Æ¡ng lai của nÆ°á»›c Anh tại Trung Hoa. Äể yểm trợ cho tối háºu thÆ°, chÃnh phủ Anh đã phái Ä‘i má»™t lá»±c lượng viá»…n chinh gồm 4,000 binh lÃnh chở trên 15 tầu chiến và cá»™ng vá»›i 5 tầu thuyá»n có võ trang, đã ở cá»a sông Châu Giang từ ngà y 21-6-1840. NgÆ°á»i Trung Hoa và o lúc nà y vẫn tin tưởng và o sá»± vượt trá»™i và sức mạnh quân sá»± của mình, mặc dù các chiến thuyá»n Trung Hoa còn dùng buồm và binh lÃnh vẫn còn được trang bị bằng các khẩu súng há»a mai cổ lá»— cùng vá»›i cung tên.
Hạm Ä‘á»™i Anh sau khi tá»›i cá»a sông Châu Giang, đã bá» neo và i ngà y rồi Ä‘i lên mạn bắc, tấn công Äinh Hải, má»™t hòn đảo của Châu SÆ¡n nằm tại 75 dáºm vá» phÃa đông của thà nh phố Thượng Hải. Hạm Ä‘á»™i nà y tá»›i mục tiêu và o ngà y 4-7-1840, và sau lá»i kêu gá»i ngÆ°á»i Trung Hoa đầu hà ng không xong, các con tầu Anh đã bắn phá thà nh phố trong 9 phút rồi do không gặp kháng cá»±, binh lÃnh Anh đã trà n lên bá», cÆ°á»›p bóc. Sau khi rá»i Châu SÆ¡n, hạm Ä‘á»™i Anh tiến lên mạn bắc, và o cá»a sông Hải Hà và o ngà y 15-8 và khi binh lÃnh Anh chỉ còn và i ngà y thì tá»›i được Bắc Kinh, Vua Tuyên Tông Äạo Quang quá lo sợ, bèn cách chức Lâm Tắc Từ và thay thế bằng Tổng Äốc Trá»±c Lệ là Kỳ Thiện.
Không giống nhÆ° vị tiá»n nhiệm là Lâm Tắc Từ, Kỳ Thiện hiểu rõ hiệu quả quân sá»± của lá»±c lượng Anh. Chiến thuyá»n Anh có thể di chuyển mà không cần gió, chạy xuôi dòng cÅ©ng nhÆ° ngược dòng dá»… dà ng, và binh lÃnh Anh được chỉ huy bởi những tÆ°á»›ng tá được huấn luyện kỹ vá» nghệ thuáºt chiến tranh. Trong khi đó, quân lá»±c Trung Hoa còn do các nhà nho chỉ huy, các vị nà y giá»i vá» viết chữ đẹp nhÆ°ng lại không biết gì vá» kỹ thuáºt tác chiến.
TrÆ°á»›c tình thế khẩn trÆ°Æ¡ng nà y, Kỳ Thiện cho rằng Æ°u tiên thứ nhất là phải là m giảm áp lá»±c quân sá»± đặt và o thà nh phố Bắc Kinh, tức là hạm Ä‘á»™i Anh phải rút vá» phÃa nam. Trái ngược vá»›i Lâm Tắc Từ, Kỳ Thiện là má»™t vị quan vừa lịch duyệt, vừa biết cách dà n hòa, đã khuyên ngÆ°á»i Anh nên thÆ°Æ¡ng thuyết tại Quảng Äông, nÆ¡i mà căn nguyên của vấn Ä‘á» có thể được “điá»u tra từng chi tiết và các kẻ phạm lá»—i sẽ bị trừng phạt nghiêm ngặt“. Chiến thuyá»n Anh vì thế đã rút Ä‘i, nhÆ°ng sau ba tháng thảo luáºn không kết quả, ngÆ°á»i Anh bèn quyết định tăng cÆ°á»ng áp lá»±c. Ngà y 7-1-1841, các tầu chiến Anh đánh phá các pháo Ä‘Ã i tại Hạ Môn, Äinh Hải giết chết khoảng 500 lÃnh Trung Hoa mà chỉ chịu má»™t thiệt hại nhá». Sá»± việc nà y đã khiến cho và i ngà y sau, Kỳ Thiện phải ký má»™t thá»a Æ°á»›c vá»›i Äại Tá Elliot, chấp nháºn bồi thÆ°á»ng 6 triệu đô la, nhượng cho nÆ°á»›c Anh má»™t hòn đảo đánh cá nhá» nằm trong cá»a sông Châu Giang: đảo HÆ°Æ¡ng Cảng. NhÆ°ng thá»a Æ°á»›c nà y đã không là m vừa lòng cả Vua Äạo Quang lẫn Äại Tá Elliot, bên Trung Hoa cho rằng việc bồi thÆ°á»ng đã Ä‘i quá xa còn phe ngÆ°á»i Anh lại bất mãn vì số lượng bồi thÆ°á»ng chÆ°a đủ. Kỳ Thiện bị lá»™t chức tÆ°á»›c, tịch thu tà i sản và xÃch cổ, Ä‘Æ°a vá» Bắc Kinh, còn vị Bá»™ Trưởng Ngoại Giao Anh lại trách mắng Äại Tá Elliot là đã không coi trá»ng các chỉ thị của chÃnh phủ Anh.
Trong các tháng kế tiếp, đã xẩy ra nhiá»u tráºn xung Ä‘á»™t trong vùng Quảng Äông giữa lá»±c lượng Anh và binh lÃnh Trung Hoa, đặc biệt là và o ngà y 24-5, quân Ä‘á»™i Anh đã xông và o thà nh phố Quảng Äông. Ngà y hôm sau, Dịch SÆ¡n là vị quan anh em hỠđược Vua Trung Hoa cá» Ä‘i, đã đồng ý trả bồi thÆ°á»ng 6 triệu đô la.
Tá»›i tháng 8-1841, lá»±c lượng tăng cÆ°á»ng Anh từ Ấn Äá»™ đã tá»›i Trung Hoa, hợp vá»›i số binh lÃnh cÅ© và tấn công má»™t loạt các tỉnh nằm ven biển thuá»™c mạn bắc. Binh lÃnh Trung Hoa dù cho vÅ© khà còn thô sÆ¡, nhÆ°ng đã chiến đấu rất gan dạ rồi và o ngà y 10-3-1842, đã mở má»™t cuá»™c tấn công lá»›n và o hải cảng Ninh Ba, nÆ¡i ngÆ°á»i Anh đóng quân. Trong tráºn chiến nà y, số tá» vong của binh lÃnh Trung Hoa rất cao.
Tháng 5 năm 1842, lá»±c lượng Anh tiến đánh phÃa nam của thà nh phố Thượng Hải và nÆ¡i nà y thất thủ và o tháng 6. Từ đây, lá»±c lượng Anh Ä‘i ngược dòng sông DÆ°Æ¡ng Tá», chiếm thà nh phố Chiết Giang má»™t tháng sau. Ngà y 8 tháng 8 -1842, khi các tầu chiến Anh sẵn sà ng tiến đánh thà nh phố Nam Kinh thì má»™t nhóm các vị quan cao cấp Trung Hoa lên tầu chỉ huy Anh Cornwallis để thÆ°Æ¡ng thuyết.
Ngà y 29 tháng 8 năm 1842, Hiệp Ước Nam Kinh được ký kết, chấm dứt cuá»™c chiến tranh Nha Phiến thứ nhất và con tầu chỉ huy Anh đã bắn 21 phát súng thần công báo tin. Theo Hiệp Ước Nam Kinh, Trung Hoa phải chấp nháºn hòn đảo HÆ°Æ¡ng Cảng là má»™t thuá»™c địa không thá»i hạn của nÆ°á»›c Anh, chịu trả 21 triệu đô la bồi thÆ°á»ng, mở cho ngÆ°á»i Anh máºu dịch và cÆ° trú tại 5 hải cảng là Quảng Châu, Hạ Môn, Phúc Châu, Ninh Ba và Thượng Hải. Năm sau, má»™t hòa Æ°á»›c phụ của Trung Hoa đã công nháºn nÆ°á»›c Anh là má»™t “tối huệ quốc†(a most favored nation), tức là từ đây, được hưởng má»i quyá»n lợi mà các quốc gia khác có được tại Trung Hoa.
Sá»± yếu hèn của nÆ°á»›c Trung Hoa và o lúc nà y đã bị các nÆ°á»›c tây phÆ°Æ¡ng lợi dụng, khai thác và chỉ và i năm sau Hiệp Ước Nam Kinh, Trung Hoa đã phải ký kết các thá»a Æ°á»›c nhục nhã, tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i các quốc gia Hoa Kỳ, Pháp, Bỉ và Thụy Äiển.
Thuốc phiện là chất Ä‘á»™c, được đổ à o ạt và o đất nÆ°á»›c Trung Hoa nhÆ°ng trong các cuá»™c thÆ°Æ¡ng thảo và mặc dù các đại biểu Trung Hoa có Ä‘á» cáºp tá»›i việc nháºp thuốc phiện bất hợp pháp, TÆ°á»›ng Sir Henry Pottinger là tÆ° lệnh binh lá»±c Anh tại Trung Hoa, đã cho rằng vấn Ä‘á» ngăn chặn thuốc phiện là công việc mà chÃnh ngÆ°á»i Trung Hoa phải tá»± giải quyết. Äại biểu Trung Hoa cÅ©ng yêu cầu ngÆ°á»i Anh cấm trồng cây thuốc phiện tại xứ Ấn Äá»™, thì TÆ°á»›ng Pottinger bèn bác bá» và nói rằng là m nhÆ° váºy tức là chuyển thị trÆ°á»ng đó sang tay kẻ khác.
Sau khi nÆ°á»›c Trung Hoa thua tráºn và phải ký Hiệp Ước Nam Kinh, việc máºu dịch thuốc phiện tại Trung Hoa không những vẫn tiếp tục, mà còn gia tăng vá»›i tốc Ä‘á»™ nhanh hÆ¡n trÆ°á»›c.