Hồi ký Jane Fonda: "Một mình đến VN" | Hoi ky Jane Fonda Mot minh den VN

**donkihotexuthanh** · #1 06-03-2009, 08:44 PM

TT - Ở tuổi 68, Jane Fonda là một trong những nhân vật nổi danh tại Mỹ và trên thế giới. Người ta biết đến bà như một diễn viên, một nhà hoạt động phong trào, một nhà nữ quyền nhiều ảnh hưởng trong những thập niên qua.

Các hoạt động phản chiến trong thời kỳ chiến tranh VN và chuyến đi của bà tới Hà Nội năm 1972 để tố cáo cuộc chiến phi nghĩa của chính quyền Mỹ đã khiến bà có thêm cái tên Jane Hà Nội, nhưng mặt khác cũng khiến bà gặp không ít khó khăn khi trở về nước Mỹ.

Vì khuôn khổ có hạn, Tuổi Trẻ xin lược dịch mảng hồi ức của Jane Fonda về VN trong các trích đoạn "Đời tôi cho đến ngày nay", mới xuất bản ngày 5-4.

[...] Tôi sắp xếp hậu cần cho chuyến đi nhờ sự trợ giúp của đoàn đại biểu VN tại cuộc đàm phán hòa bình ở Paris, tự mua một vé máy bay khứ hồi, và bay đến New York. Kể từ năm 1969, những khách mời người Mỹ đến Hà Nội thường chuyển thư từ của tù binh chiến tranh Mỹ tại đây… Tôi cầm theo một gói thư của gia đình các tù binh Mỹ để đem đến Hà Nội cho họ.

Những bất ngờ từ thực tế

Tôi đi (Hà Nội) một mình... Lúc đó tôi không biết việc một ai đó - đặc biệt là một người nổi tiếng, và là phụ nữ - đi một mình vào vùng chiến tranh thì bất thường như thế nào. Mặc dù thế, tôi không hề tiếc về việc tôi đã đi. Điều duy nhất tôi ân hận trong chuyến đi này là việc chụp ảnh tôi trên mâm pháo cao xạ của Bắc Việt. (*)

Kể từ năm 1965, hơn 200 công dân Mỹ đã đến miền Bắc VN và trở về với những báo cáo mắt thấy tai nghe… Tất cả đều kể lại việc (máy bay Mỹ) ném bom ồ ạt vào các mục tiêu thường dân, bao gồm nhà thờ, bệnh viện và trường học.

Các báo cáo này cũng nêu rõ rằng việc ném bom không hề làm Bắc Việt chùn bước và không đạt được kết quả như mong muốn là làm cho chính phủ Bắc Việt thoái lui trên bàn thương lượng, và nhấn mạnh việc Bắc Việt đã chuẩn bị thương lượng nếu Mỹ ngừng ném bom và rút quân khỏi VN...

Chẳng bao lâu máy bay đã vào vùng trời VN. Tôi bắt đầu hình dung ra đất nước này giống hình ảnh một phụ nữ vươn cao đầu, chiếc bụng mang bầu của người phụ nữ này vươn ra phần biển, trông cô bé nhỏ và mong manh đến nỗi bất kỳ một siêu quyền lực nào cũng cảm thấy chắc chắn là sẽ chiếm giữ được cô chỉ trong thoáng chốc. Đất nước này nằm trên một mảnh đất thật mảnh dẻ, mảnh dẻ như chính những con người đang cư ngụ trên đó.

Chuyến bay dự kiến chỉ ngắn thôi, nhưng khi bay gần đến Hà Nội, tôi nhìn ra cửa sổ máy bay và thấy bóng đen của tám chiến đấu cơ Con Ma của Mỹ lượn vòng trên bầu trời thành phố Hà Nội. Tôi cứng cả người lại.

Có một điều gì đó nói với cơ thể tôi trước cả khi nói với cái đầu của tôi về mục đích sự hiện diện của những chiếc Con Ma này. Trong cuốn nhật ký hành trình, tôi ghi lại rằng những chiến đấu cơ này trông giống như bầy diều hâu lượn quanh con mồi.

Loa máy bay thông báo những chiến đấu cơ Con Ma đang ném bom Hà Nội, và máy bay của tôi sẽ phải quay lại về hướng Vientiane (Lào) cho đến khi đợt ném bom kết thúc. (Sau đó tôi cũng đọc được rằng các chiến đấu cơ của Mỹ lợi dụng việc Bắc Việt tránh bắn mục tiêu khi đang có máy bay dân dụng trong vùng trời Hà Nội).

Tôi nhìn chăm chắm vào những chiếc chiến đấu cơ khuất dần tầm mắt. Những chiếc máy bay của nước tôi đang thả bom vào thành phố đang sắp đón nhận tôi như một khách mời. Tôi căm ghét việc giết hại, kể cả việc lính Mỹ bị giết lẫn việc họ giết hại người khác. Tôi biết rằng cách để hỗ trợ họ là chấm dứt chiến tranh và đưa họ về nhà...

Chuyến xe dài một giờ từ sân bay về Hà Nội là một chấn động lớn. Tôi chờ đợi nhìn thấy một sự tuyệt vọng. Thay vào đó, tôi thấy người, rất nhiều người, bận rộn với công việc của họ mặc dù vừa mới cách đây một tiếng thành phố bị thả bom…

Mọi người dân đều đội nón lá, mặc áo trắng và quần đen theo kiểu truyền thống của nông dân VN... Đây đó tôi nhìn thấy những đống đổ nát, nhà mất nóc, và những hố bom...

Ngồi trong xe, tôi không thể cất lời. Cảm xúc cuốn tôi đi quá mạnh mẽ - buồn đau và tội lỗi về những điều mà chính phủ của tôi đang làm, khâm phục cách người dân ở đây tiếp tục cuộc sống của họ, và không tin nổi rằng đây không phải là giấc mơ, tôi đang thật sự ở đây, một mình.

Khoảng giữa đêm tôi bật dậy giữa giấc ngủ sâu vì tiếng còi báo động xé tan không trung. Một người phục vụ xuất hiện trước cửa phòng khách sạn mang theo cho tôi một chiếc nón bảo hộ. Cô ấy hướng dẫn tôi xuống hầm trú bom phía sau khách sạn. Trên đường xuống cầu thang ra sân sau, tôi nhìn thấy nhân viên khách sạn bình tĩnh làm việc của mình...

Đêm ấy còi báo động vang lên thêm hai lần nữa. Đến lần thứ ba thì tôi nằm yên trên giường mình. Sáng hôm sau, bước ra khỏi khách sạn vào lúc 5g30, tôi bất ngờ vì sự nhộn nhịp của thành phố. Tôi không biết có phải mọi người có vẻ vội vã vì bom không rơi vào lúc sáng sớm hay không, hay là vì họ quen với việc vội vã (dĩ nhiên họ cũng đã quen với việc bị đánh bom)…

Những ánh - mắt - không - hận - thù

Chúng tôi lái xe xuyên thành phố đến Bệnh viện hữu nghị Việt-Xô để tôi khám chân… Phiên dịch trong ngày của tôi là Chi. Cô nói với các bác sĩ tôi là người Mỹ, và câu giới thiệu này gây xôn xao xung quanh. Tôi tìm một biểu hiện hằn thù trong mắt những người tôi thấy. Nhưng tuyệt nhiên không có gì. Những ánh - mắt - không - hận - thù ấy ám ảnh tôi suốt nhiều năm sau khi cuộc chiến chấm dứt...

Lái xe trong Hà Nội, tôi để ý thấy những ngả phố cực kỳ sạch sẽ: không hề có rác bẩn, không có dấu hiệu nghèo khổ, không có người ăn xin, vô gia cư - và rất ít trẻ em. Cô Chi nói với tôi hầu hết trẻ em đã được tản cư ra ngoại thành… Khả năng thích ứng và uyển chuyển hẳn là một trong những đức tính người dân ở đây rèn luyện được từ thời chống Pháp, hoặc là chống Nhật, hay quân Nguyên Mông.

Chúng tôi thu hút sự chú ý của nhiều người trong lúc lái xe… Cô Chi nói những người ngoài phố hỏi tôi từ đâu đến - tôi có phải là người Nga không? Người lái xe hét ra ngoài cửa xe: “Cô ấy là người Mỹ”, và họ thật sự cười vang!

“Vì sao họ lại vui khi thấy một người Mỹ?” - tôi nhẹ dạ hỏi Chi. Cô ấy nói: “Cô sẽ không nhìn thấy khẩu hiệu: “Yankee cút về nhà” ở đây đâu. Người dân chúng tôi không chống người Mỹ. Khi chúng tôi nhìn thấy một hố bom, chúng tôi nói đấy là hố bom của Nixon hoặc Johnson, chứ không nói “hố bom Mỹ”...”.

Tôi đến thăm Ủy ban tố giác tội ác chiến tranh của Mỹ tại VN, do đại tá Hà Văn Lâu quản lý. Về sau ông trở thành đại sứ VN tại Liên Hiệp Quốc. Đại tá Lâu hướng dẫn tôi đi thăm khu trưng bày... Ông giải thích rằng kể từ khi Nixon trở thành tổng thống, các loại vũ khí (Mỹ) ngày càng trở nên tinh vi và có sức hủy diệt lớn hơn...

Sau đó tôi được đưa đến Bệnh viện Việt -Đức. Tại đó, tôi trò chuyện với bác sĩ Tôn Thất Tùng, người vừa bắt đầu quá trình nghiên cứu về ảnh hưởng của chất độc da cam đối với trẻ sơ sinh dị dạng, con của những phụ nữ sinh sống trong vùng bị rải hóa chất này.

“Chúng tôi thấy ngày càng nhiều trẻ sơ sinh dị dạng” - ông nói. Rồi như đọc được ý nghĩ của tôi, ông tiếp: “Vâng, tôi sợ rằng các bạn sẽ chóng nhận ra những điều tương tự trong số binh lính Mỹ”.

Tôi biết mình phải làm gì.

-----------------

(*) Trong phần sau của hồi ký, Jane Fonda giải thích việc ngồi trên mâm pháo cao xạ cũng giống như "tôi đang sắp sửa cố gắng bắn hạ máy bay Mỹ...”.

CAM LY lược dịch

Các chủ đề khác cùng chuyên mục này:

**donkihotexuthanh** · #2 06-03-2009, 08:47 PM

Hồi ký Jane Fonda "Đời tôi cho đến ngày nay": Cây tre

TT - Từ lúc bước ra khỏi Bệnh viện Việt - Đức, tôi đã biết mình sẽ làm gì. Tôi nói với những người đón tiếp mình: “Tôi muốn lên tiếng trên làn sóng phát thanh của các bạn.

Tôi muốn thử nói cho những phi công Mỹ điều mà tôi nhìn thấy trên mặt đất, tại nơi đây”.

Hãy phẫn uất đi!

Tôi đã quen nói chuyện với binh lính Mỹ... Tôi biết ngày càng nhiều phi công Mỹ bắt đầu quay lại chống chiến tranh, và tôi nhớ nghe ai đó nói rằng bản đồ cung cấp mục tiêu cho phi công không ghi rõ tên những địa điểm bằng tiếng Việt mà chỉ là những con số xa lạ và lạnh lùng.

Những phi công này chưa từng đến VN, chưa từng nhìn thấy gương mặt của những nạn nhân của họ. Tôi cảm thấy mình cần phải thử truyền đạt những gì mình nhìn thấy với tư cách cá nhân cho họ và cho cả những lính Mỹ ở miền Nam VN.

Tôi đã trở thành một nhân chứng, và mặc dù không định trước, tôi cảm thấy mình đang giữ một vai trò đạo đức trong việc này...

Buổi phát thanh đầu tiên được thực hiện trực tiếp. Những buổi phát thanh kế tiếp được ghi âm vào dịp cuối tuần. Ngoài một vài ý tôi ghi tắt cho chính mình, tôi phát biểu không chuẩn bị trước.

Tôi nói từ trái tim mình về những gì tôi từng chứng kiến và những gì tôi cảm thấy từ những hình ảnh ấy... Với tinh thần lạc quan vốn có, tôi hi vọng rằng nếu họ có thể thấy được những điều tôi đã thấy, họ cũng sẽ cảm nhận giống tôi.

... Ba giờ sáng, chúng tôi rời khách sạn đi về phía Nam Sách, 40 dặm phía đông Hà Nội. Hôm qua, 20 phóng viên nước ngoài đi khảo sát tình hình thiệt hại của những con đê bị đánh bom ba ngày trước đó. 12 Con Ma và những chiếc A-7 quần đảo quanh khu vực đê và thả hàng loạt bom và trái pháo.

Phóng viên Hãng AFP ngày 11-7 viết rằng tất cả những phóng viên tại đó đều “cảm thấy rõ ràng các cuộc tấn công này nhắm vào hệ thống đê”. Đây là điều mà nước Mỹ đang phủ nhận. Đây là điều mà tôi đến để ghi nhận thực tế...

Tôi được thông báo rằng Nam Sách đã bị máy bay Mỹ tấn công tám lần kể từ ngày 10-5 và đê ở đây đã bị trúng bom bốn lần. Dù có thể máy bay sẽ quay lại, mọi người vẫn đông đúc ở khu vực này, tay chân ngập trong bùn, trồng lúa và vác đất đắp lại bờ đê… Vì sao họ không thét vào mặt tôi?... Thái độ phi thù địch của họ khiến tôi chỉ muốn nắm lấy cổ họ mà thúc giục họ.

Trời đất ạ, hãy phẫn uất đi nào! Đứng trên bờ đê, tôi nhìn ra mọi hướng. Tôi không thấy một mục tiêu quân sự nào hiển hiện - chỉ thấy toàn là đồng lúa. Rồi tôi bỗng thấy những hố bom hai bên bờ đê - những hố to, rộng 10m và sâu 8m...

Tôi được biết là nếu những đoạn đê nứt không được vá chữa kịp thời, áp lực nước sẽ làm vỡ đê và gây hại toàn bộ phía đông vùng châu thổ sông Hồng...

Bi kịch cho nước Mỹ

Chúng tôi quay về Hà Nội, ngang qua những ruộng lúa và những thôn xóm nhỏ. Bỗng nhiên người lái xe dừng lại, nói với Quốc rất nhanh bằng tiếng Việt. Quốc quay sang tôi: “Nhanh lên, thêm một đợt máy bay nữa đang đến”.

Quốc bảo tôi chạy xuống một hầm chống bom nhỏ, loại hố nằm la liệt ở miền Bắc VN dọc các con đường ngoại vi thành phố... Bỗng nhiên từ phía sau, một cô gái VN nắm lấy tay tôi, kéo tôi vào căn hầm, che cho chúng tôi bằng một chiếc nón rơm... Chỉ trong vài giây, mặt đất rung chuyển, tiếng bom thả nghe thùm thụp.

... Đêm nay, khi các bạn đang đơn độc, xin hãy tự hỏi mình: các bạn đang làm gì?

Xin đừng chấp nhận những câu trả lời đã được định sẵn cho các bạn từ khi còn trong giai đoạn huấn luyện, mà hãy tự hỏi với tư cách là những con người, các bạn có thể biện minh cho điều mình đang làm hay không?...

Trích một bài nói chuyện trên sóng phát thanh
của Jane Fonda
Gương mặt cô gái áp sát mặt tôi. Tôi cảm thấy làn mi và hơi thở ấm áp của cô. Điều này không thể là sự thật được. Tôi không thể đang ở trong một cái hố với một cô gái VN vừa giúp tôi thoát khỏi bom Mỹ. Tôi sẽ tỉnh dậy và nhận ra tất cả chỉ là một giấc mơ - tôi thầm nghĩ.

Nhưng rồi tôi nghe tiếng Quốc gọi tôi rằng an toàn rồi, có thể ra được rồi (ở vùng ngoại ô này không có phương tiện báo động). Rồi tôi cảm thấy nắng mặt trời ấm áp trên đầu mình khi cô gái nhấc chiếc nón rơm và chui ra khỏi hầm.

Tôi nhìn thấy chồng sách giáo khoa cô mang theo rơi trong hầm... Tôi bắt đầu khóc, nói đi nói lại với cô gái: “Tôi xin lỗi, tôi xin lỗi, tôi thật sự rất xin lỗi”. Cô gái chặn tôi lại và hỏi tôi bằng tiếng Việt, giọng bình thản.

Quốc dịch cho tôi: “Cô đừng khóc cho chúng tôi. Chúng tôi biết vì sao chúng tôi đang chiến đấu. Cô nên khóc vì những người lính của nước cô. Họ không biết họ đang chiến đấu vì điều gì”. Tôi nhìn cô. Cô nhìn thẳng vào mắt tôi. Cứng rắn. Quả quyết.

Tôi đã nghĩ về câu chuyện này suốt 30 năm qua. Không hiểu từ đâu, một cô học trò phân tích cho tôi nghe rằng cuộc chiến chính là vấn nạn của chúng ta, không phải là của họ. Nghe như chuyện không tin nổi, nhưng chuyện đã từng xảy ra - và hẳn nhiên không thể là dàn dựng.

Không ai có thể tính trước rằng chúng tôi dừng xe ở đó vì bom, và không ai có thể “cấy” cô gái ấy vào ngay thời điểm ấy.

Trong những ngày cuối cùng ở Hà Nội, tôi được đi xem vở kịch Tất cả đều là con tôi của Arthur Miller do Đoàn kịch nói Hà Nội biểu diễn... Ngồi cạnh tôi, đạo diễn vở kịch nghiêng đầu hỏi tôi: “Có phải tư bản trông giống như thế không? Tôi thật sự không biết”. Tôi trả lời: “Vâng, rất giống”.

Khi vở diễn kết thúc, chúng tôi chụp ảnh cùng nhau. Rồi tôi hỏi ông đạo diễn vì sao lại chọn vở kịch này. Đây là câu trả lời của ông: “Vở kịch này cho thấy có những người Mỹ tốt và những người Mỹ xấu. Chúng tôi cần giúp dân mình phân biệt được giữa hai nhóm người này. Chúng tôi không thể để người dân ghét nhân dân Mỹ. Một ngày nào đó cuộc chiến sẽ trôi qua và chúng ta phải trở thành bạn bè”.

Thêm một lần, tôi không biết nói gì hơn. Nói gì được trước một câu trả lời tinh tế đến như thế? Tất cả những gì tôi có thể làm lúc đó là ôm chầm lấy ông... Bây giờ thì tôi đã hiểu vì sao người dân ở đây đối xử với tôi như thế, và vì sao mọi người Mỹ khi trở về nước đều nhắc đến sự thân thiện của người VN...

Đối với tôi, cuộc chiến tranh VN là một sự phản bội: Chính phủ Mỹ lúc đó đã phản bội người dân nước mình. Người VN dùng một vở kịch để giúp người dân họ tha thứ cho Chính phủ Mỹ. Vì sao với tôi, tha thứ lại khó khăn hơn với họ?

... Đây là lần đầu tiên tôi ở trong một hoàn cảnh cách mạng. Lúc đó tôi chưa nhận thức được điều này: các cuộc cách mạng vào thời điểm lịch sử đều được lãng mạn hóa, nhưng khi kết thúc, mọi thứ có thể trở nên khắc nghiệt hơn…

Tôi không hề muốn đất nước mình “thua cuộc” trong cuộc chiến tranh VN. Tôi cũng không hề muốn người Mỹ thiệt mạng. Tôi chỉ muốn chúng ta rút ra khỏi (Việt Nam).

... Cây tre dễ khiến người ta nhầm lẫn. Nó mảnh dẻ và trông có vẻ yếu ớt khi đặt cạnh một cây sồi. Nhưng với sự dẻo dai và uyển chuyển, cây tre mạnh hơn cả. Với người VN, biểu tượng của sức mạnh là hình ảnh những sào tre bện lại cùng nhau. Cây tre mang trong nó một năng lượng mềm dẻo, nhỏ nhẹ và vị tha giống như những đức tính hiện diện trong con người. VN chính là cây tre.

Tôi chiếu những thước phim tư liệu dài 45 phút tại một phòng chiếu phim ở Paris ngày 25-7 cho giới báo chí quốc tế... Tôi cũng chiếu lại bộ phim này lần nữa ở một cuộc họp báo ở New York, và đó là lần cuối cùng tôi nhìn thấy bộ phim của mình.

Bộ phim đã biến mất. Tất cả những gì còn lại ngày nay là bức ảnh tôi tại buổi họp báo, phía sau là nền phim chiếu một vài tù binh chiến tranh...

Tôi được hỏi mình nghĩ gì về cáo buộc phản quốc. Tôi cố gắng đưa ra một câu trả lời theo kiểu “cây tre”, và hôm sau các báo đưa tin về câu nói của tôi: “Thế nào là một kẻ phản bội?... Bom đang rơi trên đất VN, nhưng đó là một bi kịch cho nước Mỹ...

Những ai đang làm mọi điều để chấm dứt chiến tranh là những người yêu nước”...

Những đợt ném bom xuống hệ thống đê ngừng vào tháng tám năm ấy.

CAM LY lược dịch

Thành viên		Ghi Nhớ?
Mật mã