Má»™t ngà y đầu tháng 7, chúng tôi vá» thăm Bà mẹ Việt Nam anh hùng Võ Thị Năm, có ba ngÆ°á»i chồng và má»™t con trai duy nhất là liệt sÄ©, ở số nhà 147/3 Ä‘Æ°á»ng Tân Kỳ Tân Quý, phÆ°á»ng Tân SÆ¡n Nhì, quáºn Tân Phú, thà nh phố Hồ Chà Minh. Vừa đến cổng, chị Hồ Thị Dung, Chủ tịch Há»™i phụ nữ Nhà máy A41 đã cất tiếng gá»i: “Mẹ Æ¡i!...â€. Từ trong nhà mẹ chầm cháºm bÆ°á»›c ra đón và nhắc tên từng đứa thân thiết nhÆ° những đứa con của mẹ.
Mồ côi từ năm 7 tuổi, cả quãng Ä‘á»i thÆ¡ ấu của mẹ gắn liá»n vá»›i cuá»™c sống là m thuê, chăn trâu, cắt cá». 21 tuổi, mẹ lấy chồng. Ông là Nguyá»…n Văn Lủm, thầy giáo dạy tiếng Pháp cho con nhà chủ nÆ¡i mẹ Ä‘i ở đợ. Chỉ sau khi cÆ°á»›i, mẹ má»›i biết ông là má»™t “Việt minhâ€. ChÃnh ông là ngÆ°á»i đầu tiên giảng cho mẹ biết thế nà o là cách mạng, là con ngÆ°á»i cá»™ng sản... NhÆ°ng lấy nhau má»›i 6 tháng, thì ông bị địch bắn chết trong má»™t lần Ä‘i công tác.
Căm thù giặc và muốn trả thù cho chồng, mẹ lên chiến khu, là m liên lạc ở Ban công tác 2 thuá»™c Thà nh ủy Sà i Gòn-Gia Äịnh. Äầu năm 1950, khi Ban thà nh láºp “Tiểu Ä‘oà n quyết tá»â€, mẹ là má»™t trong những ngÆ°á»i xung phong đầu tiên. Công việc của mẹ là váºn chuyển vÅ© khà từ chiến khu và o thà nh và mang tà i liệu từ thà nh ra. Vá»›i ngoại hình xinh xắn, lại nhanh nhẹn, mÆ°u trÃ, mẹ hoà n thà nh má»i nhiệm vụ được giao má»™t cách xuất sắc. Cuối năm 1950, mẹ phải mang gấp má»™t tà i liệu máºt và o thà nh. Mẹ cho tà i liệu và o trong má»™t quả bầu và đã vượt qua nhiá»u bốt gác của địch. NhÆ°ng gần đến vị trà giao tà i liệu, má»™t tên phản bá»™i đã phát hiện ra mẹ. Chiếc giá» xách có tà i liệu được mẹ nhanh trà bà máºt để lên má»™t chiếc xe ngá»±a chạy thoát, nhÆ°ng mẹ thì bị chúng bắt. Sau bao lần tra tấn dã man mà không khai thác được gì, đến đầu năm 1952, do không có chứng cứ chúng buá»™c phải thả mẹ. Trở vá», mẹ được tổ chức bố trà và o trung Ä‘á»™i 115, đại Ä‘á»™i 71, Ban công tác thà nh và tiếp tục là m nhiệm vụ liên lạc.
CÅ©ng trong thá»i gian nà y, cảm phục tinh thần gan dạ, thông minh của mẹ, ông Trần Ngá»c Dân, Trung Ä‘á»™i trưởng đã Ä‘em lòng thÆ°Æ¡ng yêu mẹ. Mẹ kể lại vá»›i chúng tôi những ká»· niệm vá» ngÆ°á»i chồng, ngÆ°á»i chỉ huy yêu quý vá»›i tình cảm trân trá»ng. Mẹ nói: Mẹ thÆ°Æ¡ng ông cùng cảnh mồ côi, ở đợ nhÆ° mẹ ngà y xÆ°a. Ông cao ráo, đẹp trai, Ãt nói, nhÆ°ng sống rất tình cảm. Biết mẹ má»›i ở tù vá», ông chăm sóc cho mẹ từng miếng ăn, giấc ngủ.
Mẹ nhá»› mãi tráºn chống cà n ngà y 1-7-1952. Lúc đó và o khoảng 15 giá», khi du kÃch nháºn được tin báo thì địch đã đến rất gần. Chúng đông nhung nhúc, bắn không tiếc đạn. Du kÃch chiến đấu dÅ©ng cảm, nhÆ°ng do lá»±c lượng má»ng, phải tứ tán má»—i ngÆ°á»i má»™t nÆ¡i. Äến cuối chiá»u mẹ quay trở lại thì thấy chồng nằm gục bên mÆ°Æ¡ng nÆ°á»›c, tay vẫn cầm chắc khẩu súng đã hết đạn. Mẹ âm thầm mai táng cho ông, gạt nÆ°á»›c mắt, trở vá» Ä‘Æ¡n vị tiếp tục chiến đấu. Tháng 11-1953, do má»™t tên chỉ Ä‘iểm, mẹ bị địch bắt lần thứ hai. Năm 1954, chúng lại phải thả mẹ trong đợt trao trả tù binh đầu tiên tại tỉnh Háºu Giang bây giá». Trở vá», mẹ tiếp tục cùng đồng Ä‘á»™i chiến đấu. Trong thá»i gian nà y ông Trần Văn Thiá»ng, ngÆ°á»i bạn cùng Ä‘Æ¡n vị cảm thông vá»›i hoà n cảnh của mẹ đã ngá» lá»i thÆ°Æ¡ng mẹ. Hạnh phúc tưởng đã mỉm cÆ°á»i, nhÆ°ng năm 1955, khi mẹ Ä‘ang mang thai anh Võ Văn Sao được 2 tháng thì ông Thiá»ng hy sinh trong má»™t tráºn chiến đấu không cân sức vá»›i kẻ thù. Anh Sao ra Ä‘á»i không được mang há» cha.
Sinh con ra, hai mẹ con đắp đổi nuôi nhau, dù khó khăn nhÆ°ng mẹ vẫn công tác, là m liên lạc. Cuối năm 1958 do má»™t tên phản bá»™i khai ra, chúng lại bắt mẹ. Thế là anh Sao má»›i 3 tuổi đã phải theo mẹ và o sống trong tù. Má»™t thá»i gian sau, mẹ tìm cách gá»i được con vá» nhá» ngÆ°á»i em gái chăm sóc. Lần nà y chúng Ä‘Æ°a mẹ ra nhà tù Côn Äảo, nhốt và o chuồng cá»p. Mẹ bảo: So vá»›i những lần trÆ°á»›c, lần nà y cÆ¡ cá»±c hÆ¡n nhiá»u. Äến táºn bây giá» mẹ cÅ©ng không quên được cảnh chuồng cá»p sâu hun hút dÆ°á»›i đất, tối thui nhÆ° địa ngục, bên trên là những song sắt cùng những tên lÃnh cầm súng lăm lăm đứng gác, thỉnh thoảng chúng lại đổ xuống má»™t và i thùng vôi bá»™t, lâu lắm chúng má»›i giá»™i cho má»™t thùng nÆ°á»›c xuống gá»i là tắm tù. Äà n bà con gái đến ngà y có kinh má»›i cá»±c, không có nÆ°á»›c tắm rá»a há» chỉ có cách cởi quần áo Ä‘á»™i lên đầu cho khô... Dùi cui, roi Ä‘iện, Ä‘i “máy bayâ€, “tà u ngầmâ€... mẹ Ä‘á»u nếm trải. CÅ©ng do má»™t lòng kiên trung vá»›i cách mạng, kiên quyết không khai báo mà đến năm 1962, chúng phải Ä‘Æ°a mẹ vỠđất liá»n rồi thả má»™t cách âm thầm...
Kể chuyện Ä‘á»i mình nhÆ°ng Ä‘iá»u mẹ nhá»› nhất là hình ảnh ngÆ°á»i con trai duy nhất của mình. Mẹ thÆ°Æ¡ng anh má»›i 3 tuổi đã phải theo mẹ Ä‘i ở tù. Và khi mẹ ra tù anh đã được 7 tuổi. Cả má»™t năm trá»i sau khi ở Côn Äảo vá», mẹ tưởng mình vÄ©nh viá»…n không bao giá» Ä‘i lại được nhÆ°ng anh Sao đã liên tục Ä‘á»™ng viên, giúp đỡ mẹ. Mặc dù tuổi còn nhá» nhÆ°ng anh đã biết Ä‘i là m mÆ°á»›n kiếm tiá»n vá» nuôi mẹ. Mẹ bảo vá»›i chúng tôi: Anh Sao khá»e mạnh, đẹp trai, trắng trẻo... Mắt mẹ ngấn nÆ°á»›c khi kể cho chúng tôi má»™t lần rầy la anh vì ham chÆ¡i mà không tÆ°á»›i cải. Äó là lần đầu tiên và cÅ©ng là lần cuối cùng mẹ nặng lá»i vá»›i con.
Những ngà y tháng tÆ° năm 1975, tin chiến thắng từ mặt tráºn nhanh chóng truyá»n vá». Anh Sao lúc nà y cÅ©ng đã giấu mẹ Ä‘i theo cách mạng. Äêm 12-4, trong má»™t lần Ä‘i công tác vá»›i đồng chà Äặng Văn CÆ°á»ng (nay là Bà thÆ° Quáºn ủy Gò Vấp) anh đã hy sinh khi má»›i tròn 20 tuổi.
Tay mẹ run run cắm những nén nhang lên bà n thá», những ngón tay gầy xoa mãi lên chiếc bát nhang đã nhẵn thÃn và đôi mắt mẹ cứ dõi nhìn lên tấm hình anh Sao vá»›i sá»± mong đợi má»i mòn. Từ trên bà n thá» ngÆ°á»i con trai tÆ°Æ¡i cÆ°á»i nhìn mẹ bằng ánh mắt vá»i vợi xa xăm... Tất cả chúng tôi Ä‘á»u lặng Ä‘i...
TRẦN HUY BÌNH
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y: