Má»™t ngà y đầu tháng 7, chúng tôi vá» thăm Bà mẹ Việt Nam anh hùng Võ Thị Năm, có ba ngưá»i chồng và má»™t con trai duy nhất là liệt sÄ©, ở số nhà 147/3 đưá»ng Tân Kỳ Tân Quý, phưá»ng Tân SÆ¡n Nhì, quáºn Tân Phú, thà nh phố Hồ Chà Minh. Vừa đến cổng, chị Hồ Thị Dung, Chá»§ tịch Há»™i phụ nữ Nhà máy A41 đã cất tiếng gá»i: “Mẹ Æ¡i!...â€. Từ trong nhà mẹ chầm cháºm bước ra đón và nhắc tên từng đứa thân thiết như những đứa con cá»§a mẹ.
Mồ côi từ năm 7 tuổi, cả quãng Ä‘á»i thÆ¡ ấu cá»§a mẹ gắn liá»n vá»›i cuá»™c sống là m thuê, chăn trâu, cắt cá». 21 tuổi, mẹ lấy chồng. Ông là Nguyá»…n Văn Lá»§m, thầy giáo dạy tiếng Pháp cho con nhà chá»§ nÆ¡i mẹ Ä‘i ở đợ. Chỉ sau khi cưới, mẹ má»›i biết ông là má»™t “Việt minhâ€. ChÃnh ông là ngưá»i đầu tiên giảng cho mẹ biết thế nà o là cách mạng, là con ngưá»i cá»™ng sản... Nhưng lấy nhau má»›i 6 tháng, thì ông bị địch bắn chết trong má»™t lần Ä‘i công tác.
Căm thù giặc và muốn trả thù cho chồng, mẹ lên chiến khu, là m liên lạc ở Ban công tác 2 thuá»™c Thà nh á»§y Sà i Gòn-Gia Äịnh. Äầu năm 1950, khi Ban thà nh láºp “Tiểu Ä‘oà n quyết tá»â€, mẹ là má»™t trong những ngưá»i xung phong đầu tiên. Công việc cá»§a mẹ là váºn chuyển vÅ© khà từ chiến khu và o thà nh và mang tà i liệu từ thà nh ra. Vá»›i ngoại hình xinh xắn, lại nhanh nhẹn, mưu trÃ, mẹ hoà n thà nh má»i nhiệm vụ được giao má»™t cách xuất sắc. Cuối năm 1950, mẹ phải mang gấp má»™t tà i liệu máºt và o thà nh. Mẹ cho tà i liệu và o trong má»™t quả bầu và đã vượt qua nhiá»u bốt gác cá»§a địch. Nhưng gần đến vị trà giao tà i liệu, má»™t tên phản bá»™i đã phát hiện ra mẹ. Chiếc giá» xách có tà i liệu được mẹ nhanh trà bà máºt để lên má»™t chiếc xe ngá»±a chạy thoát, nhưng mẹ thì bị chúng bắt. Sau bao lần tra tấn dã man mà không khai thác được gì, đến đầu năm 1952, do không có chứng cứ chúng buá»™c phải thả mẹ. Trở vá», mẹ được tổ chức bố trà và o trung đội 115, đại đội 71, Ban công tác thà nh và tiếp tục là m nhiệm vụ liên lạc.
CÅ©ng trong thá»i gian nà y, cảm phục tinh thần gan dạ, thông minh cá»§a mẹ, ông Trần Ngá»c Dân, Trung đội trưởng đã Ä‘em lòng thương yêu mẹ. Mẹ kể lại vá»›i chúng tôi những ká»· niệm vá» ngưá»i chồng, ngưá»i chỉ huy yêu quý vá»›i tình cảm trân trá»ng. Mẹ nói: Mẹ thương ông cùng cảnh mồ côi, ở đợ như mẹ ngà y xưa. Ông cao ráo, đẹp trai, Ãt nói, nhưng sống rất tình cảm. Biết mẹ má»›i ở tù vá», ông chăm sóc cho mẹ từng miếng ăn, giấc ngá»§.
Mẹ nhá»› mãi tráºn chống cà n ngà y 1-7-1952. Lúc đó và o khoảng 15 giá», khi du kÃch nháºn được tin báo thì địch đã đến rất gần. Chúng đông nhung nhúc, bắn không tiếc đạn. Du kÃch chiến đấu dÅ©ng cảm, nhưng do lá»±c lượng má»ng, phải tứ tán má»—i ngưá»i má»™t nÆ¡i. Äến cuối chiá»u mẹ quay trở lại thì thấy chồng nằm gục bên mương nước, tay vẫn cầm chắc khẩu súng đã hết đạn. Mẹ âm thầm mai táng cho ông, gạt nước mắt, trở vỠđơn vị tiếp tục chiến đấu. Tháng 11-1953, do má»™t tên chỉ Ä‘iểm, mẹ bị địch bắt lần thứ hai. Năm 1954, chúng lại phải thả mẹ trong đợt trao trả tù binh đầu tiên tại tỉnh Háºu Giang bây giá». Trở vá», mẹ tiếp tục cùng đồng đội chiến đấu. Trong thá»i gian nà y ông Trần Văn Thiá»ng, ngưá»i bạn cùng đơn vị cảm thông vá»›i hoà n cảnh cá»§a mẹ đã ngá» lá»i thương mẹ. Hạnh phúc tưởng đã mỉm cưá»i, nhưng năm 1955, khi mẹ Ä‘ang mang thai anh Võ Văn Sao được 2 tháng thì ông Thiá»ng hy sinh trong má»™t tráºn chiến đấu không cân sức vá»›i kẻ thù. Anh Sao ra Ä‘á»i không được mang há» cha.
Sinh con ra, hai mẹ con đắp đổi nuôi nhau, dù khó khăn nhưng mẹ vẫn công tác, là m liên lạc. Cuối năm 1958 do má»™t tên phản bá»™i khai ra, chúng lại bắt mẹ. Thế là anh Sao má»›i 3 tuổi đã phải theo mẹ và o sống trong tù. Má»™t thá»i gian sau, mẹ tìm cách gá»i được con vá» nhá» ngưá»i em gái chăm sóc. Lần nà y chúng đưa mẹ ra nhà tù Côn Äảo, nhốt và o chuồng cá»p. Mẹ bảo: So vá»›i những lần trước, lần nà y cÆ¡ cá»±c hÆ¡n nhiá»u. Äến táºn bây giá» mẹ cÅ©ng không quên được cảnh chuồng cá»p sâu hun hút dưới đất, tối thui như địa ngục, bên trên là những song sắt cùng những tên lÃnh cầm súng lăm lăm đứng gác, thỉnh thoảng chúng lại đổ xuống má»™t và i thùng vôi bá»™t, lâu lắm chúng má»›i giá»™i cho má»™t thùng nước xuống gá»i là tắm tù. Äà n bà con gái đến ngà y có kinh má»›i cá»±c, không có nước tắm rá»a há» chỉ có cách cởi quần áo đội lên đầu cho khô... Dùi cui, roi Ä‘iện, Ä‘i “máy bayâ€, “tà u ngầmâ€... mẹ Ä‘á»u nếm trải. CÅ©ng do má»™t lòng kiên trung vá»›i cách mạng, kiên quyết không khai báo mà đến năm 1962, chúng phải đưa mẹ vỠđất liá»n rồi thả má»™t cách âm thầm...
Kể chuyện Ä‘á»i mình nhưng Ä‘iá»u mẹ nhá»› nhất là hình ảnh ngưá»i con trai duy nhất cá»§a mình. Mẹ thương anh má»›i 3 tuổi đã phải theo mẹ Ä‘i ở tù. Và khi mẹ ra tù anh đã được 7 tuổi. Cả má»™t năm trá»i sau khi ở Côn Äảo vá», mẹ tưởng mình vÄ©nh viá»…n không bao giá» Ä‘i lại được nhưng anh Sao đã liên tục động viên, giúp đỡ mẹ. Mặc dù tuổi còn nhá» nhưng anh đã biết Ä‘i là m mướn kiếm tiá»n vá» nuôi mẹ. Mẹ bảo vá»›i chúng tôi: Anh Sao khá»e mạnh, đẹp trai, trắng trẻo... Mắt mẹ ngấn nước khi kể cho chúng tôi má»™t lần rầy la anh vì ham chÆ¡i mà không tưới cải. Äó là lần đầu tiên và cÅ©ng là lần cuối cùng mẹ nặng lá»i vá»›i con.
Những ngà y tháng tư năm 1975, tin chiến thắng từ mặt tráºn nhanh chóng truyá»n vá». Anh Sao lúc nà y cÅ©ng đã giấu mẹ Ä‘i theo cách mạng. Äêm 12-4, trong má»™t lần Ä‘i công tác vá»›i đồng chà Äặng Văn Cưá»ng (nay là Bà thư Quáºn á»§y Gò Vấp) anh đã hy sinh khi má»›i tròn 20 tuổi.
Tay mẹ run run cắm những nén nhang lên bà n thá», những ngón tay gầy xoa mãi lên chiếc bát nhang đã nhẵn thÃn và đôi mắt mẹ cứ dõi nhìn lên tấm hình anh Sao vá»›i sá»± mong đợi má»i mòn. Từ trên bà n thá» ngưá»i con trai tươi cưá»i nhìn mẹ bằng ánh mắt vá»i vợi xa xăm... Tất cả chúng tôi Ä‘á»u lặng Ä‘i...
TRẦN HUY BÌNH
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y: